دانلود تحقیق زورخانه های یزد

مقدمه همه می دانیم که در زمانهای قدیم کسب علم و دانش و یاد گرفتن سواد مخصوص طبقه خاص ثروتمندان زمان بوده و هر کس بسادگی قادر به کسب علم و دانش و حتی خواندن و نوشتن نبوده است.

در قدیم همانطوریکه ذکر شد اکثریت مردم بیسواد بودند و بهمین علت کمتر کسی به فکر ضبط و ثبت آثار هنری و ورزشی زمان بوده است و اگر در شهر و دیاری هنرمند یا دلاوری وجود داشته بعلت عدم ثبت و ضبط یادگارهای آنان اطلاع کافی و کامل از این ابرمردان در دست نیست.

زورخانه های یزد 1- زورخانه میدان شابق سابق بوده است.

زورخانه میدان شاه که در حال حاضر دایر می باشد یکی از زورخانه های معروف یزد می باشد که در طول سالهای متمادی پهلوانان بنامی که بعضی از آنها موفق به دریافت بازوبند پهلوانی گردیده بودند پرورش داده و قدمت این رودخانه در حدود پنج قرن می باشد.

2- زورخانه خواجه خضر زورخانه خواجه خضر که فعلا دایر است قبلا بنام زورخانه دهک معروف بود و کماکان رونق سابق را دارد.

3- زورخانه فهادان این زورخانه هم واقع در محله فهادان یزد و در حال حاضر دایر می باشد.

4- زورخانه قلعه زورخانه قلعه (منظور قلعه حکومتی است) که در کوچه پشت شهربانی یزد بوده و فعلا اثری از آن باقی نیست.

5- زورخانه گودال این زورخانه در محل دارالشفاء مقابل منزل نواب رضوی بوده و فعلا متروک ومخروبه است.

6- زورخانه صدری زورخانه صدری در خیابان قدیم صدری جنب اداره برق سابق واقع بوده و در حال حاضر اثری از آن باقی نیست.

7- زورخانه وقت الساعت این زورخانه در محله وقت الساعت در زیر بازارچه انتهای میدان وقت الساعت واقع و فعلا کارخانه نساجی شده است.

8- زورخانه امیرچقماق این زورخانه در کاروان سرای امیرچخماق دایر بوده و فعلا اثری از آن باقی نیست.

9- زورخانه گازرگاه واقع در محله گازرگاه جنب خانه مرشد اکبر بوده و فعلا دایر است.

10- زورخانه ناظم این زورخانه در تکیه ناظم بوده و فعلا اثری از آن در دست نیست.

11- زورخانه محل تل این زورخانه در نزدیک بازارچه محل تل بوده و فعلا اثری از آن باقی نیست.

12- زورخانه ملک این زورخانه در محله کوچه میرقطب جنب پشت حمام میدان خان واقع بوده و در حال حاضر اثری از آن باقی نمانده.

13- زورخانه چهارکوچه این زورخانه در محله پشت خانعلی (محله زردشتی نشین) بوده و فعلا اثری از آن باقی نیست.

14- زورخانه گودال مصلی این زورخانه در محله گودال مصلی بوده و فعلا اثری از آن باقی نیست.

15- زورخانه شاه ابوالقاسم این زورخانه نزدیک حسینیه کوچک شاه ابوالقاسم بوده و اکنون اثری از آن باقی نمانده.

16- زورخانه کسنویه این زورخانه در پشت حسینیه کسنویه بوده و فعلا مخروبه و متروک است.

17- زورخانه محمود آباد این زورخانه در شمال امیرآباد واقع بوده و اکنون اثری از آن باقی نیست.

الف – پیدایش زورخانه چنانکه کم و بیش می دانیم در زمان های خیلی قدیم جنگها تن به تن انجام می شده و برای تعلیم فنون جنگی در آن عصر بسبک و شیوه مخصوص بخود لازم بود در میدانها تعلیم داده شود زیرا عملیات جنگی آن روز عبارت بودند از اسب سواری – چوگان بازی – شمشیر و خنجر و نیزه و گرز و کمند و تیراندازی و کشتی و غیره که تعلیمات آن علنی بلکه برای هر مملکتی لازم بوده است.

ورزش باستانی بعد از اسلام صفحات تاریخ ایران یکی پس از دیگری ورق خورد حقیقت دین مبین اسلام، دوران پرشکوه ساسانیان خاتمه داد یا غضب پروردگار جهان باعث سقوط امپراطوری ایران بدست قوم عرب گردید و یا در حقیقت نفرین پیغمبر اکرم حضرت محمد (ص) به خسرو پرویز خشم پروردگار عالم را برانگیخت که مشتی عرب محروم از مواهب تمدن ولی قرص و با ایمان امپراطوری عظیم ایران را مضمحل ساختند یا نفرین خود ایرانیان بر شاه بدبختی (خسرو پرویز) که از سلطنت چیزی جز نفرت ابدی حاصل نکرده بود ریشه ساسانیان را بر کند شاید هم خون پهلوان بهرام چوبینه و سایر پهلوانان بود که خسرو پرویز بنامردی بریخت و آن خونهای پاک تاج و تخت ساسانیان را بر باد داد.

بهر حال آنچه مسلم است اینکه خودخواهی و خونریزی و ستمگری بیحد خسروپرویز باعث این بلا گشت.

علی ای حال اعراب بر کشور ما مسلط شدند و یا اینکه کاملا استیلا یافتند جوانان غیور ایرانی که از حکومت بیگانگان ناراضی بودند مخفیانه مکانی را در زیرزمین احداث کردند و درب کوچکی بر آن گذاشتند و آن را لنگرگاه نامیدند.

در آنجا خود را قوی می کردند و عملیات جنگ تن به تن انجام می دادند که روزی بر اعراب بشورند و آنها را از این مرز و بوم بیرون نمایند.

پس از چندی اعراب از جریان کار و مقاصد آنان آگاه شدند لنگرگاهها را تعطیل کردند و عده ای را بازداشت نمودند اما مجاهدین ایرانی دست بردار نبودند.

مجددا لنگرگاهها را دایر کردند و یک نفر بنام کهنه سوار آنان را رهبری و ارشاد می کرد.

کهنه سوار در میان آنان مقامی ارجمند داشت و از هر لحاظ راهنمای ایشان بود.

چون جوانان بی تجربه بودند اسرارشان فاش شد اعراب که پس باسرار آنان بردند سرانشان را گرفتند و لنگرگاهها را تعطیل نمودند و سخت آنان را زیر نظر و تحت فشار قرار دادند.

مجاهدین ایرانی از این موقع دو فرقه شدند عده ای بنام عیار که لوطی هم به آنها می‌گفتند.

عده ای دیگر ورزشکار که عملیات پهلوانی انجام می دادند با این وجود عیاران اکثراً کشتی گیران برجسته ای بودند و آئین پهلوانی کاملا در سره آنان حکمفرانی می کرد.

پهلوانان نیز بعیاری پرداختند و این هر دو فرقه با همکاری یکدیگر در راه استخلاص وطن و اعتلای ایران کوشش می کردند و یا از خود گذشتگی و فداکاری و جوانمردی تکیه گاه مردم گشتند.

عیاران عموماً مردمی آزاده و جوانمرد بودند و کمتر اتفاق می افتاد که از قدرت خود سوء استفاده کنند زیرا لازمه عیاری جوانمردی و اخوت بود و اگر خلافش دیده می شد از این سلک مطرود می شدند.

عیاران شیعی مذهب و دوستدار شاه مردان علی (ع) و فرزندان گرامی آن بزرگوار بودند.

از میان عیاران مردان فوق العاده ورزیده ای بپا خواستند که معروفترین آنان ابومسلم خراسانی و حمزه بن آذرک و یعقوب لیث صفاری است.

زورخانه های قدیمی اغلب دارای دربی کوتاه و راهروئی تنگ و تاریک و داخل زورخانه بشکل مربع مسقفی که در وسط ان گودی هشت ضلعی منظم داشت که طول هر ضلع آن دو متر و بعمق یک متر یا بیشتر و در چهار طرف آن چهار ایوان (سفه) که مشرف به گود بود بود بنا می گردید.

در گوشه یکی از سفه های رو به قبله آن جایگاهی بنام سردم می ساختند که محل ضرب گرفتن مرشد زورخانه بوده است.

در بالای ضرب و روبروی مرشد زنگی آویزان که ورود و خروج پهلوان وقت را مرشد بوسیله همان زنگ بحضار اطلاع می داده است.

چرا درب زورخانه کوتاه و راهرو آن تنگ و تاریک بوده، همانطوریکه قبلا اشاره شد محل زورخانه بنام لنگرگاه نامیده می شد و منظور مؤسسین آن این بود که جوانان غیور خود را مخفیانه آماده دفع شر دشمنان وطن نمایند لذا می بایستی چنین محلی مخفی باشد ولی قدمای مربوط به این فن برای کوتاه بودن درب زورخانه عقیده دیگری داشتند و می گفتند علت کوتاه بودن درب زورخانه این بود که هرکس میخواسته وارد زورخانه شود ناچار بوده کاملا خم شود تا بتواند داخل زورخانه شود و این خم شدن اجباری در برابر جایگاه پاکان و راستان و باحترام مولا علی (ع) که دستگاه را متعلق به او می دانند سرتعظیم فرود می آوردند تا اگر در کسی غرور و نخوتی هست از سر بدر کند و همچنانکه حلقه وار دور گود ورزش می کنند فقیر و غنی و کاسب و تاجر و بزرگ و کوچک با هم برادر باشند و بدینوسیله درس تواضع و فروتنی بیاموزند.

ساختمان گود ساختمان گود زورخانه همانطوریکه اشاره شد از هشت ضلعی منظمی که طول هر ضلع آن دومتر می باشد بنا شده باین طریق که در ابتدا عمق آن در حدود دو متر بوده که حدود بیش از نیم متر آن را با بوته های هیزم که یک بوته از سر و یک بوته از ته بغل هم قرار می داند تا سطح ته گود را فرا گیرد بعد به ضخامت سی سانتیمتر یا بیشتر از کلاله نجاری و خاک اره روی بوته های هیزم می ریختند و روی آن را با گل رس می‌پوشانیدند و صاف می کردند تا برای ورزش آماده شود همه روزه نیز می بایست بعد از ختم ورزش ته گود را مرشد آب پاشی و خیس نماید و پا بمالد تا کاملا صاف و صیقلی شود و برای روز بعد آماده گردد.

براستی اگر رطوبت گود آن روزها به ورزشکاران آسیبی نمی رسانید ورزش در آنگونه گودها لذت بخش بود ولی متأسفانه ورزشکارانی که سالهای سال در آن گودها ورزش می نمودند در پیری دردپای شدید می شدند.

در حال حاضر ته گود را تغییر داده و از تخته و فیبر و چیزهای دیگر نظیر آن درست می کردند که هم مجبور نباشند همه روزه آب بپاشند و پا در آن بمالند و هم رطوبت آن به ورزشکاران آسیبی نرساند.

ب – وسائل زورخانه ساختمان سنگ مشهور است در قدیم جنس سنگ زورخانه از سنگ و یکپارچه بوده ولی در حال حاضر از چوب است بدینطریق تشکیل شده از دو عدد تخته بزرگ بشکل مستطیل بطول یک متر و به عرض هفتاد و پنج سانتیمتر و بضخامت ده سانتیمتر که وزن هر لنگه آن در حدود سی کیلوگرم حجم و وزن آن در بعضی جاها بیشتر یا کمتر می باشد و آن بستگی دارد بقدرت ورزشکاران آن منطقه و از یکطرف عرض آن منهنی است برای زمین گذاردن در وسط آن سوراخی است که دسته ای به آن متصل است و در یک طرف دسته کلاف کوچکی از نخ بدان بسته شده است که بدست سنگ گیرنده خراش وارد نسازد این سنگها در سفه ای (ایوانی) روبروی جایگاه مرشد (سردم) گذارده شده و سه عدد بالشتک کوچک نرم یکی برای زیر سر و دو عدد دیگر جهت زیر بازوان سنگ گیرنده در جلو سنگها که بدیوار تکیه داده شده گذاشته که سنگ گیرنده به پشت می خوابد و دستهای خود را به دسته (قبضه) سنگ برده بلند می کند و افقی مانند سپری روی خود نگاه می دارد و با صدای شمردن مرشد که آماده شمردن میشود شروع به سنگ گرفتن می کند.

این تمرین در معنا جهت استقامت و نگهداری سپر است در مقابل دشمن.

ساختمان تخته شنا تخته شنا وسیله ای است که با آن شنا می کنند البته نه شنای در آب بلکه شنای در زورخانه و آن عبارت است از یک تخته مستطیل شکل به طول هفتاد و پنج سانتیمتر و عرض ده سانتیمتر که دارای دو پایه چوبی بضخامت پنج سانتیمتر در دو طرف طول آن برای گذاردن روی زمین گود می باشد.

اندازه های طول و عرض تخته و ضخامت پایه ها ممکن است کمتر یا بیشتر باشد.

ساختمان میل میل یا گه بر که دو حجم مخروطی شکل است که قطر دایره دو سر آن به ترتیب ده سانتیمتر و بیست سانتیمتر و بلندی آن در حدود پنجاه سانتیمتر و در میان دایره های بالائی (به قطر ده سانتی) دسته ای نصب شده بطول پانزده سانتیمتر و وزن معمولی آن هر یک از دو مخروط شش الی دوازده کیلوگرم است (اندازه ها و وزن آن بستگی به قدرت ورزشکار دارد).

میل های بازی بهمین شکل است ولی بمراتب کوچکتر و سبکتر از میلهائیکه ورزشکار می گیرد.

ساختمان کباده کباده که بشکل کمان است از فولاد ساخته شده است و بعوض زه آن زنجیری با حلقه های درشت و نیز حلقه های اضافی در آن بکار رفته (وزن و اندازه کمان و زنجیر آن بستگی به قدرت ورزشکار دارد) ساختمان تخته شلنگ تخته شلنگ که سالهاست متروک می باشد و اینجانب در طفولیت که جزو تماشاگران زورخانه بودم می دیدم فقط پدرم با آن ورزش می کرد و کس دیگری را ندیدم که به این کار علاقه ای نشان دهد تا آنجا که بیاد دارم بشکل تخته شنا ولی بمراتب بزرگتر یعنی طول آن بیش از دو متر و عرض آن در حدود بیست و پنج سانتیمتر بود.

لباس ورزش لباس ورزش در زورخانه عبارت است از لنگ و تنکه چرمی که مخصوص کشتی گیر بوده بعضی لنگ را بکمر می بستند و بعضی تنکه چرمی بپا می کردند و دیگر اعضاء بدن اعم از سر و پا لخت بود.

بستن لنگ و پا نمودن تنکه در قدیم دارای حساب مشخص و معین بوده بطوریکه ورزشکار مبتدی در اولین مرتبه حق تنکه بپا کردن را نداشته تا مراحلش را طی کند و ترتیب آن بشرح زیر است: 1- ورزشکاران مبتدی یکعدد لنگ را بشکل ساده بکمر می بستند یعنی پس از گره کردن لنگ به کمر وسط لنگ را از میان دو پای خویش بجلو آورده به کمر محکم می کردند.

2- ورزشکارانی که کشتی را شروع می کردند حق بستن لنگ قصابی را داشتند یعنی لنگ را بشیوه مبتدی می بستند باضافه گوشه چپ لنگ را بطرف راست کمر می بستند بطوریکه جلو لنگ لچکی مانند شود.

3- ورزشکارانی که در کار کشتی پیشرفت قابل ملاحظه ای حاصل نموده بودند و مراحل نوچگی را می گذراندند حق داشتند یک عدد لنگ اضافی بکمر خود روی لنگ اولیه خود بپیچند.

4- ورزشکارانیکه آماده کشتی برای حریفان دیگر که از زورخانه ای می آمد می شدند و باصطلاح مراحل نوخواستگی را می گذراندند حق تنکه بپا کردن را داشتند.

بطور کلی ورزش با لباس معمولی خویش ممنوع است و حتماً باید ورزشکار لخت شود و با لباس زورخانه ورزش کند.

ج – ورزش در زورخانه سنگ گرفتن در اول عده ای از ورزشکاران پر قدرت به تبعیت از پهلوان وقت هر زورخانه مشغول گرفتن سنگ می شدند باین ترتیب که ابتدا ورزشکارانی که کمتر سابقه ورزش داشتند بنوبت تا برسد به ورزشکاران با سابقه و ممتاز و آخرین نفر پهلوان وقت سنگ می‌گرفت.

سنگ را دو نوع می گیرند یکی جفتی و دیگری تکی گاهی بعضی از ورزشکاران مخصوصاً پهلوان وقت در اول کار تعدادی سنگ جفتی می گیرد بعد در ضمن سنگ گرفتن جفتی را تبدیل به سنگ تکی می کند.

شرح سنگ جفتی: هر دو سنگ را با هم بطرز پرس بالا می برند و پائین می آورند بدون آنکه ته سنگ بزمین برسد.

سنگ تکی: این طرز سنگ گرفتن که بیشتر معمول است، باین ترتیب می باشد که سنگ گیرنده زیر سنگ می غلطد و هر وقت بطرف چپ غلطید دست راست او با سنگ بالا می‌رود و چون بطرف راست غلطید دست چپ او با سنگ بالا می رود منتها هر دستی که پائین است باید سنگ را مانند سپر بگیرد و نگذارد ته سنگ بزمین برسد برای سنگ گرفتن مرشد ضرب نمی گیرد بلکه باید با عبارات مخصوصی شمرد که تمام آن عبارات ایمان بر یگانگی حضرت احدیت و دین مبین اسلام و پیغمبر اکرم حضرت محمدابن عبدالله (ص) و امیرمؤمنان (ع) و ائمه اطهار است.

جالب آنست که سنگ گیرنده نیز هنگام سنگ گرفتن ذکری دارد و همه اذکار او هم استعانت از شاه مردان علی (ع) است و از کار شمارش کننده و گیرنده سنگ همه حضار را تحت تأثیر مذهب دوازده امامی قرار می دهد.

حال اگر گیرنده جوانی تازه کار باشد این دو شعر را مرشد میخواند تازه جوانی که رود زیر سنگ شست بیاید که بگیرد خدنگ نـام عــلی را به زبـــان آورد تا که شود چهره او لاله رنگ نتیجه وظایف هر فرد ورزشکار باستانی بشرح زیر تعیین می گردد.

1- متدین بدین مبین اسلام و مقید و مؤمن بودن به آن 2- دوستدار حضرت محمد و آل محمد (ص) 3- راستگوئی و پرهیز از اخلاق رذیله و منکرات 4- برای ورود به مکان مقدس زورخانه پاک و پاکیزه و با وضو بودن 5- متصف بصفات جوانمردی دوری از بخل و حسادت و تکبر و سخن چینی 6- ادب و فروتنی و احترام به سادات و پیشکسوتان و اساتید و پیرمردان مربوطه 7- پاکدامنی و دوری از هرگونه عیاشی و شهوات نفسانی و نامردی و غیره 8- آماده نمودن خویش برای کمک و یاری به ضعفا و مستمندان 9- رها ساختن خویش از زیر بار ظلم و جور با کمال شهامت و شجاعت حتی به قیمت جان باشد.

10- نبرد دلیرانه با دشمن دین و وطن تا آخرین قطره خون و به حد شهادت