شنای پروانه دومین شنا از نظر سرعت دربین چهارنوع شنای اصلی می باشد. این شنا درسال های 1930 از تحول شنای قورباغه سنتی بوجود آمد . در سال 1956این شنا به طور رسمی وارد مسابقات المپیک شد. اولین مرحله تحول شنای قورباغه ابداع مرحله خروج دست از آب بود که بطور چشمگیری سرعت شناگر را از طریق کاهش نیروهای مقاوم ، بدون نقص قوانین شنای آن زمان، افزایش داد. بلافاصله پس از آن ، شیوه پا زدن دلفین که ماهی با هوش دریاهاست ابداع شد، که درآن هر دو پا به جای حرکت در صفحه افقی درشنای قورباغه در صفحه عمودی و به طور همزمان حرکت می کردند که این روش ، خود سهم زیادی در کسب سرعت بیشتر نسبت به شنای قورباغه داشت.
وضعیت بدن: Body position
وضعیت بدن درشنای پروانه از بعضی لحاظ به کرال سینه شباهت دارد با این تفاوت که حرکت دست ها و پاها تک تک انجام نمی شوند بلکه هر دو دست با هم و هر دو پا با هم حرکت را انجام می دهند. شنا گر به شکم روی آب قرارمی گیرد و سعی می کند نیروی مقاوم را با پایین گرفتن سر، بالا بردن نسبی پاها ، کاهش حرکت های بدن به سمت بالا و پایین عمل کشش و خروج از آب را انجام می دهند و کنترل حرکت بدن درحین اجرای هر دو مرحله یا هر یک از آنها کار مشکلی است ، لذا شناگر باید سعی کند همواره درطی یکدوره کامل حرکت ، حالت افقی بدن خود را حفظ کند. حرکت همزمان دو دست در این شنا برای شناگر یک مزیت نیز به همراه دارد و آن اینست که دیگر وی نگران حالت عدم تعادل یا چرخش پای مخالف به خاطر حرکت دست مخالف نمی باشد و درنتیجه نیروی مقاوم از این نظر افزایش پیدا نمی کند.
اولین بخش آموزش ، عملکر پا : ( Leg Action)
پا زدن دراین شنا درعمل شبیه پا زدن درکرال سینه است ، با این تفاوت که دراین جا هر دو پا همزمان با هم حرکت می کنند، بنابر این تعداد ضربه های پا درطی یکدور شنای پروانه به طور عمومی از کرال سینه کمتر می باشد. درحالی که بدن کشیده درسطح آب قرار دارد، با سن قدری خارج از آب قرار می گیرد. دراین حالت پاها بسته و در حدود 30 سانتی متر در زیر آب است. هنگام به حرکت درآوردن ساق پا، باسن قدری به داخل آب کشیده می شود، درهمین حال به دلیل خم شدن مفصل لگن خاصره ، ران نیز کمی به داخل آب کشیده می شود. دراین موقعیت کف پا به طرف سطح آب به حرکت در می آید که نهایتا" در قسمت پشت زانو، درمفصل زانو، زاویه 90 درجه ایجاد می شود، درچنین حالتی جلوی ساق پا و روی پا به طرف پایین و عقب ، فشار بر آب وارد می کنیم که درنتیجه منجر به پیشروی و شناورشدن شناگر در سطح آب می شود. شکل زیر اختلاف بسیارجزیی پای شنای دلفین ( پروانه ) نسبت به کرال سینه را جهت های حرکت تنه ، میزان خم شدن مفصل ها ی ران ، زانو و مچ ها د رضربه به سمت پایین را نشان می دهد.
عملکرد پا در شنای پروانه
عملکرد پا در شنای پروانه ( شکل پایینی ) بسیار شبیه به عملکرد پا در شنای کرال سینه می باشد.
کرستن ( kersten ) اثر دو نوع ضربه دلفین را مورد بررسی قرار داد – ضربه الف ( حداکثر عملکرد زانو- حداقل مفصل ران ) و ضربه ب ( حداکثر عملکرد ران – حداقل عملکرد مفصل زانو) را در مسافت 10 یارد با یکدیگر مقایسه کرد . وی به این نتیجه رسید که اجرای کامل حرکت با ضربه ( ب) بود .
حداکثر حرکت مفصل > زانو حداقل مفصل ران = نتیجه بهتر
توجه : شناگران نباید پاها را صاف نگاه داشته و با باسن و کمر ضربه بزنند.
1- پاها درپایین ترین مرحله ضربه خود حدود 60 سانتی متری عمق آب قرار می گیرند ، ولی باسن در سطح آب باقی می ماند .
2- پاها به طرف بالا آمده بدون اینکه شکستگی در ناحیه زانو دیده شود . این حرکت بسیار مفیدی است که درشناگران با پاهای قوی مشاهده می شود البته در این حرکت هیچ نشانه ای از پیشروی وجود نخواهد داشت .
3- حرکت پاها در حال کشیده بودن به طرف بالا ادامه دارد و این عمل باعث پایین رفتن باسن می شود .
4- قسمت بالائی پاها ( ران ها ) شروع به ضربه زدن به طرف پایین می نماید و قسمت پایینی رفتنش را به طرف بالا ادامه می دهد چنین حرکتی ترکیبی به علت وجود شکستگی در مفصل زانو بوجود می آید .
5- سرعت پایین رفتن قسمت بالائی پاها ( ران ها ) بیشتر شده و با افزایش شکستگی مفصل زانوها ، پنجه ، مچ و کف پا تا حدود سطح آب بالا می آید . باسن در این حالت در پایین ترین سطح خود نسبت به سطح آب قرار دارد .
6- زانو در این حالت حدود 90 درجه می باشد و در اینجاست که پنجه کشیده شده و آماده ضربه و حرکت به طرف پایین است.
7- در این زمان با زدن ضربه نیروی پیش برنده پاها تولید می شود. سرعت حرکت ضربه به پایین در حدود دو برابر سرعت بالا آوردن پا است . این در حالی است که مفصل مچ پا کشیده شده و سرپنجه ها به طرف داخل متمایز گشته است و در این حالت است که اهمیت مچ پاهای کشیده شده و مفصل قابل ارتجاع و انعطاف مچ پا معلوم می شود .
تمرین های آموزشی
کار آموز شناگر با در دست داشتن تخته شنا اقدام به زدن پای دلفین می کند. در ابتدا مشکل می باشد اما با تکرار و تمرین کار آموز پیشرفت خود را مشاهده می کند.
2- در آبی که عمق آن تا حدود کمر است در حالی که زانوها خم و بدن به طرف جلو متمایل است قرار می گیریم. در همین حال به طرف جلو و بالا در آب جهش می کنیم به طوری که ابتدا دست ها و سپس ساعد و به همین ترتیب سایر قسمت های بدن در آب داخل می شود.
3- تکرار تمرین شماره دو با این تفاوت که این بار در داخل آب از روی یک مانع پرش می نماییم. توجه داشته باشید که مانع با ارتفاع زیاد از سطح آب قرار نداشته باشد. پس از جهش از روی مانع و فرود آمدن در داخل آب با گرفتن سر به عقب قوسی در بدن ایجاد می کنیم تا بدن را به سطح آب هدایت کنیم. مانع می تواند دست کشیده نفر دوم و یا چوبی باشد که با ارتفاع حدود 10 سانتی متر بالاتر از سطح آب قرار دارد.
4- پرش از روی مانع و عبور از بین پای فردی که به فاصله یک متر از مانع قرار دارد.
5- کارآموز شناگر با فرمان مربی با سرخوردن و با زدن ضربه کوچک( اول) و ضربه دوم پای دلفین قوسی در بدن ایجاد می کند وبعد روی خود می ایستد.
6- بعد از کمی پیشرفت کارآموز شناگر سعی می کند عرض استخر را با ضربه پای دلفین ( پروانه) طی کند. در ابتدا پیشروی ندارد ولی با اراده و همت و تلاش راحت عرض استخر را طی می کند.
اشتباه های رایج و روش صحیح آن
اشتباه : چنانچه پا و ساق پا بیش از اندازه از آب خارج شوند.
صحیح: باسن و زانو باید در داخل آب باشند تا بدین وسیله خمیدگی کمی در ناحیه مفصل تهیگاهی ایجاد شود.
اشتباه: چنانچه باسن با زانوهای کاملاً کشیده به طرف پایین و بالا حرکت کند و نشیمنگاه بیش از حد از آب خارج شود.
صحیح: زمانی که باسن در زیر آب است زانو باید در عمق بیشتری از آب قرار داشته باشد در هنگام وارد کردن ضربه توسط ساق و روی پا بر آب باسن قدری متمایل به طرف سطح آب خواهد بود.
دومین بخش ، عملکرد دست
حرکت دست ها در شنای پروانه ( همانند وضعیت بدن و عملکرد پا) تا اندازه زیادی به حرکت دست در شنای کرال سینه شباهت دارد. چون در این شنا، مرحله کشش و مرحله بازگشت به حالت اولیه( حرکت دست در خارج آب ) با هر دو دست و بطور همزمان انجام می گیرد، لذا پاره ای از حرکت های اساسی دست ضرورتاً تغییر پیدا می کند.
مرحله کشش- در این مرحله، دست ها( کف دست به پایین و کمی به سمت خارج) جلوتر از حد شانه و کمی دورتر از محور طولی بدن نسبت به شانه ها وارد آب می شوند. و کف دست ها دو علامت سئوال را در زیر آب ترسیم می کنند.
ترسیم علامت سئوال در زیر آب به این طریق است که ابتدا دست ها از محور میانی بدن فاصله می گیرند و پس از اینکه به اندازه کافی به خارج بدن کشیده شدند بازوها به طرف داخل کشیده می شوند و در این هنگام است که آرنج ها خم می شوند . توجه داشته باشید که همانند بازوها ، مچ و دست پس از اینکه به اندازه کافی به خارج کشیده شدند به طرف یکدیگر نزدیک می شوند، بطوری که هر دو دست در حالیکه در جهت عقب و داخل و به سمت خط میانی بدن کشیده می شوند از زیر خط شانه ها عبور کرده و سرانجام به سمت خارج و بالا رفته تا حرکت را در حدود ران ها به پایان برسانند.
نیروهای پیش برنده تولید شده در زمانی که دست ها به طرف خط میانی بدن حرکت می کنند، معمولاً کم است و در این مرحله نیروی بالا برنده عامل اصلی حرکت است. در حرکت دست ها به سمت عقب معمولاً نیروی کشش بوجود می آید.
مرحله بازگشت به حالت اولیه- در پایان مرحله کشش، دست به صورت مستقیم و کف دست ها به سمت داخل می باشند. پس از این وضعیت شناگر دست های خود را به سمت خارج می چرخاند و سپس آنها را از طرفین به سمت جلو پرتاب می کند به طوری که همواره سعی دارد دست ها در نزدیکی سطح آب عمل کنند، و در همین حال آنها را به سمت نقطه ورود به آب هدایت می کند.
باید توجه داشت که ، وضعیت خمیده آرنج و عمل بالا آوردن آرنج در مرحله بازگشت به حالت اولیه در شنای کرال سینه حداقل به دو دلیل در شنای پروانه رعایت نمی شود:
1- از نقطه نظر ساختار آناتومیکی چرخش مفصل شانه بدون همراهی چرخش بدن غیر ممکن است .
2- حفظ تعادل دست ها به وسیله یکدیگر در حرکت همزمان آنها به سمت جلو نیاز به چنین حرکتی را برطرف می سازد.