مقاله سازمان های اداری تحت نظر مستقیم رهبری

 دفتر رهبری

- نیرو های مسلح جمهوری اسلامی ایران

نیروهای مسلح از لحاظ مدیریت و فرماندهی تحت تابعیت مقام رهبری هستند. این امر در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران پیش بینی گردیده که قبلاً بدان اشاره نمودیم.

در ارتباط با این عنوان قابل ذکر است که امور اداری، تدارکاتی، حقوقی و بودجه‌ای نیروهای مسلح در صلاحیت وزارت دفاع می‌باشد (ماده 8 قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران مصوب 7/7/1366) و امور مشاورت و فرماندهی و تهیه و توسعه تدابیر کلی نظامی و تهیه اطلاعات و طراحی سازمان و تجهیزات و برآوردهای لجستیکی و هماهنگی‌های دیگر به عهده ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران و امور فرماندهی با فرماندهان نیروهای زمینی، دریایی و هوایی است که فرماندهان عالی آن بوسیله مقام رهبری بدین سمت منصوب می‌شوند. بطور کلی دفاع از کشور و اجرای مأموریت‌های مقرر در قانون اساسی به عهده این نیروها می‌باشد.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز برابر قانون اساسی و قوانین عادی دارای وظایفی در درون مرزهای کشور و نگهبانی از انقلاب می‌باشد و مقام رهبری در این سازمان نیز فرماندهی عالیه داشته و بالاخره نصب و عزل فرمانده نیروهای انتظامی بر طبق قانون در اختیار مقام رهبری می‌باشد.

3-5- سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران

این سازمان به موجب قانون خاص خود تشکیل و وظایف کلی آن تهیه و اجرای برنامه‌ها و بهره‌برداری و اداره امور رادیو و تلویزیون در کشور می‌باشد. اصل 175 قانون اساسی مقرر داشته که آزادی بیان و نشر افکار با رعایت موازین اسلامی و مصالح کشور بایستی تأمین شود.

نصب و عزل رئیس این سازمان با مقام رهبری بوده و شورایی مرکب از نمایندگان رئیس جمهوری و رئیس قوه قضائیه و مجلس شورای اسلامی (هر کدام 2 نفر) نظارت بر این سازمان را بر عهده خواهند داشت. خط مشی و ترتیب اداره سازمان و نظارت بر آن را قانون معین می‌نماید.

این سازمان با توجه به اصل 175 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قابل انحلال از طرف هیچ یک از قوای سه‌گانه مقننه، مجریه و قضائیه نبوده، احکام قانونی حاکم بر تشکیل و بقاء و حیات و طرز اداره آن، اهمیت این سازمان را به خوبی نمایان‌گر می‌سازد. سازمان مزبور در اختیار انحصاری دولت جمهوری اسلامی ایران و شخص رهبری و قوای دیگر می‌باشد.[1]

4-5- بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی

این موسسه طی فرمان نهم اسفند ماه 1357 مقام رهبری انقلاب اسلامی تشکیل گردید و اساسنامه آن در جلسه 21/4/1359 به تصویب شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران رسید. بنیاد دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی بوده و موسسه‌ایست غیرانتفاعی و دارای تابعیت ایرانی و مقر اصلی آن در تهران است.

موضوع و هدف موسسه مزبور بر طبق ماده 1 اساسنامه آن عبارت است از متمرکز ساختن کلیه اموال منقول و غیر منقول خاندان پهلوی و تمام اشخاص حقیقی و حقوقی که با وابستگی به این خاندان، دارای ثروتهای نامشروع گردیده‌اند. تشخیص نامشروع بودن اموال مزبور و نیز صدور حکم استرداد این اموال با دادگاه انقلاب اسلامی می باشد، همچنین صدور حکم اداره موقت اموال مزبورنیز با دادگاه فوق‌الذکر می‌باشد. همچنین قبول وجوه و اموال و به مصرف رسانیدن تمام دارای‌های بنیاد در راه بهبود وضع زندگی و مخصوصاً مسکن مستضعفان با رعایت اولویت‌های مقرر در آئین‌نامه مخصوص، جز اهداف و وظایف این بنیاد شناخته شده است.

طبق آمار سال 1362 بنیاد، 663 شرکت و واحد اقتصادی تحت پوشش داشته و نیز این بنیاد تقریباً از نظارت و برنامه ریزی اقتصادی و کنترل قانونی دولت خارج بوده است.

بر طبق قانون بودجه سال 1362 (تبصره28 ) بنیاد مکلف گردید صورت کامل دارائی‌های منقول و مطالبات و بدهی‌ها و در آمدهای چهار ساله قبل خود را از طریق نخست وزیر به مجلس شورای اسلامی گزارش نماید.

قانون محاسبات عمومی سال 1366 تعیین تکلیف بسیاری از نهادها از جمله بنیاد مستضعفان را به هیئت دولت واگذار نمود. ضمناً بنیاد از پرداخت هزینه دادرسی و حقوق ثبتی و مالیات معاف شناخته شده است.

لازم به تذکر است که رئیس این بنیاد توسط رهبری بدین سمت منصوب میشود.

5-5- سایر نهادها که در ارتباط با قوه مجریّه می‌باشند

مبحث دوم- ریاست جمهوری و سازمانهای آن

اول- رئیس جمهوری

1-پیدایش و تحولات

سمت ریاست جمهوری تا سال 1357 در ایران سابقه نداشت. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بعد از مقام رهبری، سمت ریاست جمهوری را پیش بینی نمود و سمت نخست وزیری را که قبلاً در قانون اساسی بعد از مشروطیت و حتی عهد استبداد وجود داشت حفظ کرد، اما با اصلاح قانون اسلامی جمهوری اسلامی ایران در سال 1368 سمت نخست وزیر حذف و وظایف و اختیارات آن در سمت ریاست جمهوری ادغام گردید و بدین ترتیب نظام حکومتی ایران با رعایت مقام رهبری به سمت نظام ریاستی متمایل گردید و بر تراکم قدرت قانونی ریاست جمهوری اسلامی ایران افزوده شد. گر چه رئیس جمهور قبل از بازنگری قانون اساسی از نظر موقعیت پس از مقام رهبری بالاترین مقام رسمی کشور بود، ولی بعد از حذف پست نخست وزیری، موقعیت قانونی و سیاسی و اداری رئیس جمهور تحکیم و توسعه یافت. به طوری که در سطور ذیل خواهد آمد اختیارات اجرایی این مقام با وجود نظارت رهبری و قوه مقننه، قابل توجه می‌باشد.

2- انتخاب و عزل و پایان کار ریاست جمهوری

رئیس جمهوری اسلامی ایران با دارا بودن هفت شرط و طبق قانون انتخاباتی که شورای نگهبان بر اجرای آن نظارت می‌کند از طرف مردم ایران (آراء مخفی، فردی و مستقیم)برای مدت چهار سال (حداکثر دو بار و متوالی) به این سمت برگزیده می‌شود و بعد از تنفیذ انتخابات به وسیله رهبری و امضای حکم آن و ادای سوگند در مجلس شورای اسلامی با حضور رئیس قوه قضائیه، سمت وی قطعی می‌‌گردد (اصول 11 و 114 الی 121 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران).

شرایط هفت‌گانه عبارتند از تبعه ایران و ایرانی‌الاصل و مدیر و مدبر و امین و متقی، رجل مذهبی و سیاسی بودن، مومن و معتقد به شیعه اثنی عشری و ولایت فقیه و قانون اساسی بودن.

دوران ریاست جمهوری با انقضاء موعد یا استعفایی که به موافقت مقام رهبری می‌رسد و نیز با عزل وی پایان می‌پذیرد. عزل رئیس جمهوری منوط است به ارتکاب تخلف به تشخیص و رای دیوان عالی کشور یا عدم کفایت سیاسی به تشخیص و رای مجلس شورای اسلامی به تصمیم رهبری با رعایت مصالح کشور.

3- وظایف و اختیارات رئیس جمهوری ایران

وظایف و اختیارات رئیس جمهوری را می‌توان به سه بخش تقسیم نمود:

وظایف و اختیارات عمومی مندرج در سوگندنامه، وظایف و اختیارات اختصاصی و وظایف و اختیارات در ارتباط با کابینه.

1-3- وظایف و اختیارات عمومی رئیس جمهوی مندرج در سوگند نامه

سوگند نامه رئیس جمهوری که در اصل 121 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران پیش‌بینی شده، چنین مقرر می‌دارد:

بسم الله الرحمن الرحیم

من به عنوان رئیس جمهوری در پیشگاه قرآن کریم و در برابر ملت ایران به خداوند قادر متعال سوگند یاد می‌کنم که پاسدار مذهب رسمی و نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی کشور باشم و همه استعداد و صلاحیت خویش را در راه ایفای مسئولیت‌هایی که بر عهده گرفته‌ام به کار گیرم و خود را وقف خدمت به مردم و اعتلای کشور و ترویج دین و اخلاق، پشتیبانی از حق و گسترش عدالت سازم و از هرگونه خودکامگی بپرهیزم و از آزادی و حرمت اشخاص و حقوقی که قانون اساسی برای ملت شناخته است حمایت کنم. در حراست مرزها و استقلال سیاسی و اقتصادی و فرهنگی کشور از هیچ اقدامی دریغ نورزم و با استعانت از خداوند و پیروی از پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام قدرتی را که ملت به عنوان امانتی مقدس به من سپرده است همچون امینی پارسا و فداکار نگاهدار باشم و آن را به منتخب ملت پس از خود بسپارم.

مطابق این سوگند، رئیس جمهور وظایف زیر را به عهده دارد:

1- وظیفه دینی که مطابق آن رئیس جمهوری باید پاسدار مذهب رسمی و مروج دین باشد.

2- وظیفه قانونی که به موجب آن حافظ و مجری قانون اساسی می‌باشد.

3- وظیفه خدمت به مردم که مطابق آن حمایت از حقوق و آزادی‌های شناخته شده در قانون اساسی برای ملت، پشتیبانی از حق گسترش عدالت را بر ذمه دارد.

در متن قسم آمده است که قدرت سپرده شده به رئیس جمهور از جانب ملت، امانتی مقدس است و رئیس جمهوری باید این امانت داری را با پارسایی و فداکاری قرین سازد.

2-3- وظایف و اختیارات اختصاصی

این وظایف و اختیارات در اصول 123 الی 136 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ذکر گردیده و شامل موارد زیر است:

1- حق نصب و عزل مقامات و اعطای اختیار شامل حق تعیین و عزل معاون اول (اصل 124)، حق تعیین وزراء و معرفی آنان به مجلس شورای اسلامی برای اخذ رای اعتماد (اصول 133 و 136) و حق عزل آنها، حق تعیین سرپرست موقت برای وزارت‌خانه‌های بدون وزیر و حق عزل آنها (اصل 135)، تعیین نماینده ویژه و مختار به اتفاق هیئت وزیران (اصل 127)، حق ابطال اختیارات اعطایی با تصویب هیئت وزیران و حق تعیین سفیر از جانب دولت ایران به کشورهای خارجی با پیشنهاد وزیر امور خارجه و حق تغییر آنها (اصل128).

2- حق ریاست مستقیم بر بعض سازمان‌های کشوری که منظور برنامه و بودجه و امور اداری و استخدامی کشور می‌باشد و تفویض اختیار آنها به دیگران و حق استرداد این اختیار (اصل 126).

3- حقوق و اختیارات دیگر حق حضور و شرکت در اجلاس مجلس شورای اسلامی و حق همراه داشتن مشاور (اصل 70)، حق اعطای نشان‌های دولتی (اصل 129)، حق پذیرش سفرای خارجی در ایران (اصل 128)، حق پیشنهاد توقف انتخابات در زمان جنگ و اشغال نظامی به مجلس شورای اسلامی (اصل 68) و حق ریاست بر شورای عالی امنیت ملی (اصل 176).

4- وظیفه امضاء مصوبات مجلس شورای اسلامی و نتیجه همه‌پرسی‌ها ظرف مدت پنج روز و تکلیف به انتشار آنها ظرف 48 ساعت پس از پایان مدت مزبور، وظیفه امضاء عهدنامه‌ها و مقاوله‌نامه‌ها و قراردادهای بین‌المللی دولت پس از تصویب مجلس شورای اسلامی (اصل 125).

5- حق نصب و عزل معاونان و مشاوران رئیس جمهوری و نظارت بر کار آنان و اعمال حق ریاست قانونی بر آنها.

3-3- وظایف و اختیارات در ارتباط با هیئت وزیران یا کابینه (دولت به معنی اخص)

1- ریاست بر هیئت وزیران (اصل 134).

2- تعیین سرپرست برای وزارت‌خانه‌های بدون وزیر (اصل 135).

3- حق پذیرش استعفای وزیران (اصل 135).

4- حق نظارت بر کار وزیران (اصل 134).

[1] برای مطالعه بیشتر در این باره مراجعه فرمائید به قانون اداره صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مصوب 8/10/1359 و اصلاحات بعدی آن و نیز اساسنامه سازمان مصوب 27/7/1362.