مقدمه :
طراحی معماری پیوسته به روشهاو سیستم هایی نیازمند است تا پاسخگوی یک عملکرد مناسب باشد. پلکان وسیله معمول دسترسی در بین طبقات ساختمان است. به طور کلی در عالم مهندسی ساختمان وسازه های مختلف پله نقش حساس وتعین کنندهای دارند به طوری که درون ان هیچ سازهای را نمی توان تصور کرد که مورد استفاده قرار گیرد. پله ها را طوری باید ساخت که امکان دسترسی آسان، راحت وساده را به بالا و پایین فراهم سازد. همچنین بالا رفتن از پله ها که برای اشغال سطح کمتری از کف در فضایی محدود متراکم می شوند نباید پر زحمت ودشوار باشد. از طرف دیگر نقش حیاتی پله در بر قراری ارتباطات بین واحدهای مختلف ساختمانی خصوصا از نظر ارتفاعی انکار ناپذیر بوده ، به طوری که تقریبا بدون آن هیچ گونه ارتباط ارتفاعی میسر نمی باشد.
در این مجموعه سعی شده خصوصیات ساختاری و زیبا شناسی پلکان از قبیل انواع پله ها، نور پردازی، تناسبات و... در نظر گرفته شود.
در ابتدا در مورد انواع پله ها بر اساس پلان ها، جنسیت وکاربری آن صحبت می شود . سپس مطالبی راجع به سیستم های ساختاری در اجرا نصب وجنسیت انها آورده شده است. هم چنین در مورد فضای پله و محاسبات در طراحی واستانداردهای پله نیز بحث می شود.
در این مجموعه تعدادی از پلکان های اجرا شده در شهرهای مشهد، تهران، کاشان، یزد و کرمان نیز از لحاظ کار آرایی، فرم و... مورد بررسی قرار گرفته اند. پلکانهای معلولین نیز از موارد مهم وقابل توجه می باشند که در این مجموعه ذکر شده اند. دراخر هم گالری و مجموعه کاملی از عکسهای مختلف پله اورده شده که از جهات مختلف مورد بررسی قرار گرفته شده .
در انتها از تلاش و کمک های بسیاری از دوستان واساتید ارجمند که از این گروه تحقیقی دریغ نداشته اند، نهایت تشکر را داریم . به امید اینکه این مجموعه توانسته باشد اطلاعات کافی وکاملی را در مورد پله ها ورامپ، این عناصر ساختمانی مهم را در اختیار علاقه مندان قرار دهد.
تعریف پله:
پلکان وسیله معمول دسترسی در بین طبقات ساختمان است . پلکان را باید طوری ساخت که امکان دسترسی آسان، راحت، ساده و ایمنی را توسط آن به بالا و پایین فراهم سازد.
پله به عنوان یک عنصر ارتباط عمودی نقش بسیار مهمی دارد در موقع پایین یا بالا رفتن از پله نقطه دی د ما نسبت به فضا دائم تغییر می کند و همین حرکت نوعی کنجکاوی را در ما ایجاد می کند و این سوال که در پایین (یا بالای ) پله چه چیزی در انتظار من است؟ پله نیز علاوه بر خاصیت کاربردی دارای یک جنبه قوی روانشنا سی و نمادین است و از این جهت می تواند با در شباهت داشته باشد . پله راهی به بالا، به جایی برتر از مکان زندگی دنیوی است . پله وسیله ای برای عروج است، صعود را باید پله پله طی کرد . عبدالحسین زرین کوب ، نویسنده معاصر ایرانی در کتابش ملاقات و رسیدن به خدا را پله پله طی می کند . به این ترتیب پله می تواند وسیله ای برای القا و بیان عظمت در معماری باشد.
اگر بخواهیم نگاهی به تاریخچه پله بیندازیم، ابتدا از نردبان شروع می کنیم که او لین پلکان و کوتاهترین راه ارتباطی بین دو مکان غیر هم سطح است، که به علت یک سری مشکلات خاص خودش فاقد کیفیت فضایی یا معماری مناسب است.
سطح شیبدار نوع دیگری است که انتقال از طبقه ای به طبقه دیگر را به تدریج میسر می سازدو اختلاف ارتفاع را به آسانی از میان بر می دارد . به خاطر شیب ملایم، فضایی که برای سطح شیبدار در نظر گرفته می شود به طور قابل ملاحظه ای از فضای پله بزرگتر است.
عملکرد یک پلکان شکل آن را معین می سازد و در ضمن به فضای در برگیرنده اش شکل می بخشد . در شکل دادن به یک پلکان مسائل مختلفی از جمله مسیر گردش پلکان. نیاز آن به یک کاج پله -معمولاٌ عمودی -محل مناسب پلکان در نقشه همکف، ساختمان و مصالح سهیم اند.
پلکان مارپیچ سبک رومانسک به صورت ا ستوانه ای بود که تورفتگی خاصی را در طر ح بنا اشغال می کرد و یا به زور درون برج مدوری قرار داده می شد .
این مدل هیچ نورگیری نداشت و طرز عمل آن مثل یک دالان عمودی جهت حمل و نقل مردم به بالا و پایین بود.
در دوره گوتیک، پلکان توسط طاق ها، ستون ها، نقش و نگار و تزئینات آراسته می شد در نتیجه روشنایی م ی توانست به داخل بتابد و امکان دیدن فضای بیرون وجود داشت.
در قرن شانزدهم به برج های پله ای بر می خوریم که بیرون از ساختمان به طرف بالا امتداد می یافتند و آشیانه کلاغی در بالای آنها بود علت ایجاد این نوع پلکان ارتباط آن با عملکرد اجتماعی آن دوره u1576 بود . در کاخ های باروک کاج پلکان به صورت تالا ر نمایشی در می آید و خود پلکان جزئیات زرق و برق داری دارد، ابعاد آن بزرگتر از اندازه معمول است و به صورت چند رشته پلکان بالا می رود . این نوع پلکان روشن و پر نور است.
در قرن نوزدهم، پله های مسکونی معمول در وین به حد کمال خود رسیدند . پله های مخفی از سنگ طبیعی یک طرف گیردار، ضخامت بسیار کم مصالح، دهانه وسیع بین چند رشته پله ، طراحی استادانه دست انداز پله و دستگیره نرده برجسته از خصوصیات این پل ه ها به شمار می رفت . کاج پلکان که اکثر موارد از سقف نور می گرفت و غالباٌ علاوه بر فواره ، مجسمه و نیمکتهای سنگی هم در آن قرار داشت در ساختمان های مسکونی اتوواگز این جزئیات به صورت شاهکار ها ی معماری در آمده اند.
درسال های بعد از جنگ جهانی به دلایل اقتصادی از ابعاد فضا کم شد و پله ها ی بزرگ بی درنگ قربانی گردیدند . به همین خاطر در ساختمان های جدی د، پله های صرفاٌ عملکردی داریم . آنها به صو رت اتصال پاگردهای باریک به رشته های پله ای کوچک دیده می شوند. دهانه وسیع بین رشته های پله که معمولاٌ اجازه دیدن طبقه ای را از طبقه دیگر می داد تقریباٌ به طور کلی از میان رفته است.