دانلود ‫پروژه طرح هادی روستای درکش بجنورد

مقدمه رابطه شهر و روستا موضوعی جغرافیایی است که دو شکل دهی نظام امکان جمعیت و سلسله مراتب سکونت گاهی و در نهایت توسعه جغرافیایی متوازن از طریق انتشار امواج توسعه از کانونهای توسعه ( شهر ) به نقاط پیرامون ( روستا ) نقش بسزایی دارند اما هنگامی که این توسعه روند یک طرفه پیدا کند منجر به مهاجرت روستائیان و تخلیه روستاها می گردد.

خالی شدن روستا مترادف با از بین رفتن سرمایه های انسانی و مالی کشور است و در صورت ادامه این فرآیند روستائیان روز به روز فقیرتر می شوند ، برقراری عدالت اجتماعی و فقر زدایی رشد و توسعه یکپارچه نواحی کشور روستا و روستائیان در اولویت هستند در این راستا برنامه ریزان و کارشناسان توسعه در سالهای اخیر اقدام به طرحهای مختلف توسعه در مناطق روستایی نموده اند که از آن جمله می توان به طرحهای بهسازی ، طرح تجمیع و طرح هادی روستایی اشاره نمود.

فراهم آوردن بستر تجدید حیات و هدایت روستا به لحاظ ابعاد اجتماعی اقتصادی فیزیکی حیات روستا به ویژگی‌های محیطی ( کوهستانی ، دره‌ای ، دشتی بودن روستا ) ، اجتماعی ( میزان و خصوصیات جمعیتی ، سواد ، بهداشتی و درمان ) و اقتصادی ( درآمد ، چگونگی اشتغال و فعالیتهای اقتصادی ) ، بستگی دارد.

طرح هادی روستا با در نظر گرفتن پتانسیل‌های موجود ، سعی در هدایت اقتصادی و اجتماعی آینده روستا دارد.

حال با توجه به زیر ساخت های موجود ارائه خدمات و امکانات تسهیلی و رفاهی به روستا ضروری به نظر می‌رسد.

مهمترین اهداف طرح هادی عبارتند از: ایجاد زمینه توسعه و عمران روستاها با توجه به شرایط فرهنگی ، اقتصادی ، اجتماعی و فیزیکی تأمین عادلانه امکانات از طریق ابعاد تسهیلات اجتماعی ، تولیدی و رفاهی هدایت و توسعه کالبدی روستا ایجاد تسهیلات لازم جهت بهبود مسکن روستائیان و خدمات زیست محیطی عمومی ایجاد و استقرار ساخت و سازمان فضایی مناسب در پیکره روستاها برای تقویت کارکردهای تولید روستایی ایجاد زمینه‌های فعالیت و اشتغال با در نظر گرفتن قابلیت‌ها و امکانات بالقوه موجود و سعی در فعالیت بخشیدن به آن ها فراهم آوردن محیطی سالم جهت سکونت جمعیت روستا به نحوی که علاوه به تثبیت جمعیت از جمعیت گریزی روستاها کاسته شود.

ایجاد بستر لازم برای گسترش صنایع روستایی و فعالیت های کشاورزی 1- شهرستان بجنورد 1-1- موقعیت جغرافیایی 1-1-1- تقسیم خراسان بزرگ براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی در سال 1383، خراسان بزرگ به سه استان خراسان رضوی ، خراسان شمالی و خراسان جنوبی تقسیم گردیده است.

طبق این مصوبه خراسان رضوی به مرکزیت مشهد مقدس بالغ بر 28/80 درصد جمعیت کل ، خراسان شمالی به مرکزیت بجنورد حدود 12 درصد جمعیت کل و خراسان جنوبی به مرکزیت بیرجند 8/7 درصد از جمعیت کل خراسان ، قبل از تقسیمات را دارند.

1-1-2- موقعیت جغرافیایی خراسان شمالی استان خراسان شمالی در شمال شرق کشور قرار دارد و از شمال با کشور ترکمنستان ( با 270 کیلومتر مرز مشترک ) از شرق و جنوب با استان خراسان رضوی ، از جنوب غربی با استان سمنان و از مغرب با استان گلستان هم مرز است.

1-1-3- تقسیمات کشوری استان خراسان شمالی دارای 6 شهرستان ، 15 بخش و 40 دهستان و بیش از 1000 روستای دارای سکنه می باشد.

مساحت استان 213335 کیلو متر مربع است و 5/1% از کل مساحت ایران را اشغال کرده است.

1- 1-4- موقعیت ریاضی شهر بجنورد به عنوان یکی از شهرستانهای بزرگ خراسان شمالی محسوب می شود.

و در 56 درجه و 18 دقیقه تا 57 درجه و 44 دقیقه طول شرقی ودر37 درجه و13 دقیقه تا 38 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی قرار دارد.

این شهرستان از شمال به جمهوری ترکمنستان ، از شرق به شهرستان شیروان ، از جنوب و جنوب غرب به شهرستان های اسفراین و جاجرم و از غرب به شهرستان مانه و سملقان محدود می شود و فاصله مرکز این شهرستان تا مشهد از طریق راه آسفالته 244 کیلومتر می باشد.

1-2- ویژگی های اقلیمی 1-2-1- آب و هوا الف- درجه حرارت درجه حرارت از مهمترین عناصر آب و هوای هر ناحیه محسوب می‌شود که در ارتباط با میزان بارش خصوصیات کلی آب و هوایی ناحیه را مشخص می‌کند.

در شهرستان بجنورد تیر و مرداد گرم ترین ماه سال و دی و بهمن نیز به عنوان سردترین ماه سال می‌باشند.

درجه حرارت در نقاط مرتفع معمولاً پایین تر از دشت و نقاط پست می‌باشد.

دمای متوسط سالانه بجنورد با توجه به آمار 23 ساله موجود 2/13 می‌باشد.

حداکثر درجه حرارت ثبت شده 1/34 درجه و حداقل درجه ثبت شده 3/8- درجه می باشد.

میانگین حداقل درجه حرارت 6/4- درجه و میانگین حداکثر درجه حرارت 33 درجه است.

ب- بارندگی شهرستان بجنورد میانگین بارش سالانه شهرستان در دوره آماری 23 ساله mm 6/261 می‌باشد که به طور ناهماهنگ و بصورت برف و باران می‌‌باشد.

بارش اغلب در فصل سرد سال رخ می‌دهد بیشترین مقدار بارندگی سالانه طی دوره سال 1379 با mm359 می‌باشد و کمترین میزان بارش مربوط به سال 1368 با 5/134 میلی متر گزارش شده است.

ج- رژیم بارندگی بررسی میزان بارندگی سالانه شهرستان بجنورد نشان می‌دهد که میزان بارندگی در تمام سال هماهنگ می‌باشد.

به طور کلی آمار به دست آمده از23 سال بارندگی در این شهرستان 5/28 درصد در فصل بهار 10 درصد در فصل تابستان و23 درصد در فصل پائیز و 5/38 درصد در فصل زمستان بوده است.

1-2-2- منابع آب شهرستان بجنورد مهمترین جریانات سطحی شهرستان بجنورد شامل رودخانه‌های اترک ، فیروزه ، ارکان ، بازخانه، شیرین‌دره ، قره چای فرتوت ، چندیر ، سومبار ، و دربند می‌باشد.

این رودخانه‌ها زهکشی دشت بجنورد را انجام می‌دهند.

تمامی رودخانه‌های فوق الذکر را می‌توان به عنوان سرشاخه‌های رودخانه اصلی حوضه یعنی رودخانه اترک به شمار آورد.

علاوه بر منابع فوق الذکر در زمینه تأمین آب شرب و کشاورزی شهرستان بایستی به منابع زیرزمینی اشاره نمود که براساس آمار سال 1375 سازمان آب منطقه‌ای خراسان ، در سطح این شهرستان مجموعاً 55 حلقه چاه با تخلیه سالانه 8 میلیون متر مکعب 54 رشته قنات با تخلیه سالانه 11 میلیون مترمکعب و 70 دهانه چشمه با تخلیه سالانه 9 میلیون مترمکعب ، آب کشاورزی و شرب شهرستان را تأمین می‌نمایند.

1-3- ویژگی های طبیعی 1-3-1- زمین شناسی وگسل ها تشکیلات زمین شناسی بجنورد به دوران دوم و دوره نئوژن از دوران سوم و دوران چهارم زمین شناسی که منجر به شکل گیری حوضه رسوبی کپه داغ شده , مربوط است.

حوضه رسوبی کپه داغ پس از بسته شدن دریای هرسی نین در اواسط تریاس به شکل یک حوضه درون قاره ای در شمال شرق ایران تشکیل شده است.

این حوضه در شمال استان خراسان , شمال شرق استان گلستان و جنوب ترکمنستان گسترش دارد.

از نظر مورفولوژیکی کمربند چین خورده کپه داغ به طرف جنوب غرب با دره های کشف رود- اترک و با دشتهای آبرفتی وسیع محدود شده و به وسیله راست گسل هایی که حرکات نسبتا افق با جهت شمال غرب- جنوب شرق دارند در معرض تخریب و فرسایش قرار گرفته است.

به طورکلی شکل گیری حوضه کپه داغ و ساختمان درون حوضه ای آن با رخدادهای زمین ساختی یا مورفوتکتونیک ارتباط مستقیم داشته و رشته کوهها و دشت های موجود در این زون حاصل فازهای تکتونیکی در ادوار مختلف زمین شناسی بوده که گاهی به طور محلی نیز عمل کرده اند.

رشته کوه کپه داغ از یک توالی سنگی به ضخامت حدود 8000 متر تشکیل یافته که عمدتا از سنگ های مزوزوئیک و ترشیاری به وجود آمده است.

در یک تقسیم بندی کلی واحدهای سنگی کپه داغ را می توان به دو دسته صخره ساز تقسیم نمود: سنگ های آهکی , آهک های ماسه ای و ماسه سنگ های ژوراسیک و کرتاسه که به وجود آورنده مناطق مرتفع می باشد؛ سنگ های شیلی و مارنی کرتاسه که به وجود آورنده ژئومورفولوژی با ارتفاع پایین هستند.

این دو مجموعه در کنار هم دامنه هایی شیبدار ایجاد می نمایند که زمینه را برای وقوع زمین لغزش ها فراهم می سازند.

بدین معنی که واحدهای صخره ساز باعث ایجاد ارتفاعات و واحدهای شیلی و مارنی بخاطر فرسایش سریع توده های عظیم مواد آواری دامنه های شیبدار منطقه را به وجود می آورند.

تشکیلات زمین شناسی بجنورد به دوران دوم و دوره نئوژن از دوران سوم و دوران چهارم زمین شناسی که منجر به شکل گیری حوضه رسوبی کپه داغ شده , مربوط است.

بخش مرکزی شهرستان بجنورد به لحاظ زمین شناسی شامل آبرفتهای جوان دوران چهارم و ماسه سنگ قرمز و مارن نئوژن است.

آهک های خاکستری اربیتولین دار سازند تیرگان از دوره کرتاسه شمال و شرق بخش مرکزی را تشکیل داده است.

به طوری که در شمال و غرب و جنوب بجنورد پادگانه ها و مخروط افکنه های قدیمی دشت های آبرفتی را فراگرفته است.

در بخش راز و جرگلان شهرستان سازند تیرگان شامل آهک های اربیتولین دار بخش جنوبی را فرا گرفته و بر روی سازند تیرگان مارنهای خاکستری و شیلهای مدادی سازند سرچشمه بطور هم شیب قرار گرفته است.

وجود گسل فعال و راست گرد قتلیش لایه های پائینی حاوی آب و چشمه های این ناحیه را تغذیه می کند.

سازند سنگانه بوسیله تشکیلات تیرگان در میان گرفته شده است و در برخی از مناطق بصورت رخنمون مشاهده می شود.

گسل های اصلی محدوده مورد مطالعه در دو گروه اصلی گسل های فعال در طی کوهزایی و روراندگی ها تقسیم بندی می شوند.

1-3-1-1- گسل هایی که پس از فاز کوهزایی در منطقه فعال شده اند بصورت گسل های راستا لغز و اغلب با شیب نزدیک به قائم عمل کرده اند.

زونی از این گسل ها در شمال شرق شهرستان بجنورد در شمال غرب ناودیس شیخ گسترش دارد.

طول گسل های این زون کوتاه و میزان جابجایی آن نیر اندک است.

میانگین عرض این زون 10 کیلومتر و طول آن در حدود 18 کیلومتر می باشد.چهار گسل راستا لغز راستگرد در این زون فعال بوده و در حدود 4 کیلومتر جابجایی ایجاد نموده اند.

مهمترین گسل این زون گسل باختری آن می باشد که در حدود 3 کیلومتر جابجایی ایجاد نموده است و به نظر می رسد جابجایی قائم قابل توجهی نیز داشته است.

از دیگر گسل های معرف شهرستان گسل راستا لغز کی کی در جنوب شرق شهرستان و گسل گریوان در جنوب و جنوب غرب شهرستان است این گسل حدود 5/6 کیلومتر طول داشته و روند عمومی آن شرقی غربی می باشد.

1-3-1-2- روراندگی ها : روراندگی ها مهمترین نوع گسل در قسمت غربی خراسان شمالی می باشد.

در دو سوی رورانگی شواهدی از فعالیت گسل هایی از آغاز کرتاسه دیده می شود.

جابجایی در راستای این گسل ها منجر به دگر شکلی بصورت چین خوردگی و خمشهای ضعیف همراه با گسل های با ساز و کار راندگی گردیده است.

از مهمترین این گسل ها در محدوده شهرستان, گسل تراستی چهار خرداد در شرق شهرستان, گسل تراستی آبچور در جنوب شرق شهرستان گسل تراستی ارکان در جنوب غرب شهرستان , و گسل تراستی فیروزه در جنوب و جنوب غرب شهرستان است.

1-3-2- توپوگرافی و ناهمواری ها از مهمترین ناهمواری های این شهرستان می توان به موارد زیر اشاره نمود.

رشته کوه آلاداغ : در جنوب شهرستان و با جهت شمال غربی – جنوب شرقی واقع شده است.

این رشته کوه به وسیله دره‌های عریض در اثنای دوران چهارم زمین شناسی به وجود آمده است.

این رشته کوه توسط عوامل فرسایش دستخوش تغییراتی شده که از آن جمله می‌توان به پیدایش دشت رسوبی بجنورد اشاره نمود.

بلند‌ترین قله این رشته کوه ، کوه سالوک با ارتفاع 2670 متر می باشد.

رشته کوه شاه جهان : در جنوب شرقی شهرستان با جهت شرقی – غربی قرار گرفته ، این رشته کوه ازطاقدیس‌های فشرده همراه با ناودیس های فشرده متقارن به وجود آمده است و بلندترین نقطه این رشته کوه قله شاه جهان با 3032 ارتفاع از سطح دریا می باشد.

کوه زرنا ( زونه ) : در دهستان جرگلان واقع گردیده است.

متشکل از آهکهای کرتاسه شامل مارنهای خاکستری و شیلهای مدادی سازند سرچشمه است و ارتفاع بلندترین نقطه آن 1400 از سطح دریا می باشد از دیگر ارتفاعات مهم شهرستان می توان به کوه گزن ، باب بلند , باهاموسی داغ , کوه زو ، و یمن‌داغ اشاره نمود که اهمیت آنها نسبت به ارتفاعات فوق الذکر کمتر می‌باشد.

1-3-3- خاک ها خاک های شهرستان بجنورد به هفت دسته بزرگ تقسیم می شود که مهمترین آنها عبارتند از: - خاک مخروط افکنه‌ها : این خاک که حاصل عملکرد آبهای جاری بوده و عمدتاً در پای دامنه‌ها به چشم می‌خورد شامل رسوبات آبرفتی بادبزنی شکل ، رسوبات واریزه سنگریزه دار و خاک های سنگلاخی می‌باشد.

- خاک فلات ها : که مهمترین زیر رده‌های خاک شامل خاکهای واریزه‌ای و خاکهای قهوه‌ای می‌باشد که در قسمتهای مختلف شهرستان پراکنده شده است.

- خاک های رسوبی : این خاک در قسمت جنوب ، مغرب و جنوب غربی شهرستان پراکنده می‌باشد.

قسمت عمیق خاک به رنگ قهوه‌ای مایل به زرد با بافت رس و شنی همراه با کمی آهک سنگریزه پراکنده می‌باشد.

- خاک های دشت های دامنه‌ای : شامل خاک هایی از قبیل رسوبی ، رسوبی زرد رنگ و خاکهای فرسایش یافته می‌باشد که بخش هایی از شمال ، شمال غرب و غرب شهرستان را در بر‌ می‌گیرد.

- خاک دره‌ها و اراضی پست : خاک دره‌ها عمیق به رنگ قهوه‌ای با بافت شنی تا رسی و شنی می‌باشد که در قسمتهای جنوب شرقی شهرستان مشاهده می‌شود، خاک نواحی پست دارای رنگ قهوه‌ای عمیق با بافت رس و شنی می‌باشد.

- خاک تپه ماهور و کوهستانی: این خاک ها بر روی بستر سنگی قرار گرفته‌اند و فاقد پروفیل کامل می‌باشند.

فرسایش در عدم تکامل پروفیل نقش اساسی را ایفا می‌نماید.

1-3-4- لرزه خیزی بجنورد واقع شدن شهرستان بجنورد در محدوده زمین شناسی البرز ، کپه داغ ، و زون بینالود موجب گردیده تا در این منطقه گسل های فراوانی با منشاء تکتونیکی ناشی از حرکات سه زون مذکور شکل گرفته و لرزش هایی را بوجود آورند.

از این رو در مناطق کوهستانی به سمت شمال و جنوب بجنورد تعداد و تراکم این گسل ها افزایش می‌یابد.

افزایش میزان فعالیت و شکل گیری گسل های منطقه ناشی از فشارهای جانبی حاصل از تکتونیک صفحه‌ای بوده که پهنه نسبتاً ناآرام منطقه را به وجود آورده است.

به همین دلیل منطقه در نقشه پهنه بندی خطر نسبی زلزله در محدوده‌ای که دارای خطر نسبی بالا می‌باشد ، واقع شده است.

با بررسی نقشه‌های تکتونیک ایران مشاهده می‌شود که تعداد و قدرت زلزله‌های این شهرستان از شمال غرب به جنوب شرق و از شرق به غرب افزایش می‌یابد که دقیقاً منطبق بر محور گسل‌های منطقه و در ارتباط با فازکوهزائی البرز (آلپین ) می‌باشد در ارتباط با زلزله‌های تاریخی اطلاعات دقیقی وجود ندارد، ازاین رو بیشتر رخدادهای ثبت شده مربوط به قرن اخیر است که حداکثر قدرتی در حدود 7-6 درجه در مقیاس ریشتر دارا می‌باشند.

1-4- ویژگیهای انسانی شهرستان بجنورد براساس آخرین تقسیمات سیاسی ، شهرستان بجنورد شامل 3بخش 8 دهستان و 4 آبادی و 3 نقطه شهری می‌باشد.

جدول شماره 1: تقسیمات سیاسی شهرستان بجنورد 1-4-1- تعداد جمعیت براساس سالنامه آماری سال 1381 استان خراسان ( سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ) جمعیت شهرستان بجنورد در سال 1375, 274722نفر می‌باشد که از این تعداد جمعیت 137086 نفر (90 /49% ) را مردان و 137636نفر ( 10/50% ) را زنان به خود اختصاص داده‌اند.

جمعیت شهرستان های این استان در سال 83 بدین شرح است.

بجنورد 000/328 نفر ، شیروان 000/164 نفر ، اسفراین 000/137 نفر، مانه و سملقان 000/95 نفر ، فاروج 000/70 نفر و جاجرم 000/61 نفر .

1-4-2- توزیع جمعیت براساس آمار سال 1375 از کل جمعیت شهرستان بجنورد 139012 نفر ( 7/49درصد ) در نقاط روستای و 139806 نفر( 7/41درصد ) درنقاط شهری سکونت دارند.

همچنین 635 نفر ( 3/0درصد ) راجمعیت غیر ساکن شهرستان تشکیل می دهند.

تراکم جمعیت شهرستان بجنورد معادل 8/23 نفر در کیلومتر مربع محاسبه شده است.

1-4-3- تغییرات جمعیت تعداد جمعیت این شهرستان از 178026 نفر در سال 1335 به 279403 نفر در سال 1375 افزایش یافته است.

بر این اساس متوسط نرخ رشد طی 40 سال اخیر 04/1 درصد محاسبه شده است.

روند افزایش جمعیت در دوره‌های مختلف آماری متفاوت بوده است.

البته لازم به یادآوری است که با جدا شدن شهرستان مانه و سملقان و جاجرم از شهرستان بجنورد در سالهای اخیر , لذا جمعیت شهرستان بجنورد در سال 1375 بر این اساس می باشد.

1-4-4- تراکم نسبی با توجه به تعداد جمعیت و وسعت شهرستان بجنورد در سال 1335، تراکم نسبی جمعیت شهرستان در این سال 2/9 نفر در کیلومتر مربع گزارش شده است.

این رقم در سالهای 45 و 55 به ترتیب به 2/11 و 7/13 نفر در کیلومتر مربع افزایش یافته است.

تراکم نسبی جمعیت شهرستان در سال 75 معادل 75/47 نفر در کیلومتر مربع محاسبه شده است.

این افزایش ناشی از جدا شدن بخش وسیعی از شهرستان بجنورد ( شهرستان مانه و سملقان و جاجرم ) می باشد.

1-4-5- سواد از مجموع 348896 نفر جمعیت بالای 6 سال شهرستان در سال 1375، 265935 نفر را افراد باسواد و 82961 نفر را بی‌سواد تشکیل داده‌اند.

با توجه به ارقام فوق ملاحظه می‌شود که 2/76 درصد جمعیت شهرستان را افراد باسواد تشکیل می‌دهند که در مقایسه با متوسط باسوادی کشور رقم پائین تری را نشان می‌دهد.

نوع جمعیت و صعب العبور بودن مناطق کوهستانی، پراکندگی روستاها خصوصاً بخشهای جنوب غربی را می‌توان از جمله دلایل پائین بودن درصد باسوادی شهرستان بجنورد به حساب آورد.

درصد باسوادی در بین سه جامعه شهری، روستایی، و غیرساکن این شهرستان متفاوت می‌باشد.

براساس اطلاعات موجود در سال 1375 درصد باسوادی برای جمعیت شهری، روستایی، و غیرساکن این شهرستان به ترتیب 1/86، 9/68، 8/42 درصد محاسبه شده است .

بر این اساس به نسبت فاصله از شهر و امکان دسترسی به خدمات آموزشی از درصد باسوادان نیز کاسته می‌شود.

هماهنگونه که ملاحظه می‌شود درصد باسوادی جوامع روستایی نسبت به شهری 2/17 درصد پائین تر می‌باشد.

1-5- پوشش گیاهی شهرستان بجنورد مساحت پارک های جنگلی و طبیعی و فضای سبز و ذخیره‌گاه‌های جنگلی در پایان سال 1381 به هکتار در جدول شماره 2 ذکر شده است.

مراتع این شهرستان را می‌توان به سه دسته زیر تقسیم نمود : 1- مراتع مشجر 2- مراتع غیرمشجر 3 - مراتع ضعیف.

- مراتع مشجر: که بالغ بر 300 هزار هکتار از وسعت شهرستان را در بر می‌گیرد و شامل ارس ، کرکو ، زالزالک ، پسته ، انار ، زرشک ، گلوم و گیاهان بالشتی می‌باشد این مراتع از نوع خوب بوده و توان تولید علوفه آنها درحدود kg 450 در هر هکتار می‌باشد.

- مراتع غیرمشجر: وسعت این دسته از مراتع حدود 600 هزار هکتار بوده و گونه‌های غالب آن ، درمنه ، گون ، قیاق و استیپاه بارباتا می‌باشند.

این مراتع در هر هکتار حدود kg 150 علوفه خشک تولید می‌کند.

- مراتع ضعیف: این مراتع شامل مناطق نیمه کویری غرب و جنوب غربی بجنورد بوده و شامل درمنه، گون و گیاهان شوری پسند و تیغ دار می‌باشد.

تولید سالانه این مراتع حدود kg 100 در هر هکتار می‌باشد.

جدول شماره 2 : مساحت عرصه‌های پوشش گیاهی شهرستان بجنورد ( به هکتار ) 1380 در تقسیم بندی دیگر ، پوشش گیاهی شهرستان بجنورد را می توان به صورت مناطق زیر بیان نمود.

- منطقه سالوک : این منطقه در km 25 جنوب بجنورد واقع شده و عمده درختان آن را جنگلهای ارس به همراه بید‌وحشی ، کرکو ، زرشک و زالزالک تشکیل می‌دهند.

- منطقه ساریگل : این منطقه در جنوب شرقی بجنورد با وسعتی معادل 28000 هکتار واقع شده است.

عمده درختان غالب این جنگلها درمنه ، گراس و درگان ارس می‌باشد.

علاوه بر موارد فوق می توان به مناطق قازان قایه، رازوجرگلان ، ترکمن ، جنوب شرقی غلدمان و تکل قوز نیز اشاره نمود که عمده درختان آنها را ارس ( سروکوهی ) تشکیل می‌دهند.

1-6- ویژگی های اقتصادی مهمترین بخشهای فعالیت اقتصادی شهرستان بجنورد را می‌توان به 3 سه دسته ، فعالیت های کشاورزی- صنعتی و خدماتی طبقه بندی نمود.

وضعیت این رشته فعالیت ها در شهرستان به شرح ذیل مورد بررسی قرار می‌گیرد.

1-6-1- کشاورزی کشاورزی فعالیت عامی است که شامل کلیه فعالیتهای زراعی، باغداری، دام و طیور، کرم ابریشم، زنبور عسل و… می‌شود.

در مجموع از کل جمعیت شاغل شهرستان براساس آمار سال 1375 , 44315 نفر آنها به این دسته از فعالیت اشتغال داشته اند.

بخش عمده فعالیتهای کشاورزی شهرستان بجنورد را زراعت ، باغداری و دامداری تشکیل می‌دهد.

که به بررسی وضعیت آنها می‌پردازیم.

الف- زراعت کل اراضی کشاورزی شهرستان در سال زراعی 80-79 برابر با 130409 هکتار بوده است که 39921 هکتار آن را اراضی آبی و 90488 هکتار را اراضی دیم و 28 هکتار آنرا کشت نباتات غیرمثمر تشکیل می‌دهد .

در مجموع 5/9% از کل اراضی کشاورزی استان در این شهرستان واقع شده است.

سطح زیر کشت محصولات زراعی سالانه و دائمی شهرستان 143343 هکتار می‌باشد.

جدول شماره 3 سطح زیر کشت محصولات زراعی شهرستان را نشان می دهد.

جدول شماره 3 : محصولات زراعی شهرستان بجنورد در سال زراعی 1375 ب- باغداری سطح زیر کشت محصولات باغی شهرستان بجنورد 12589 هکتار می‌باشد که 694هکتار آن را نهال و 11895 هکتار را اراضی بایر و 345 هکتار را کشت نباتات غیرمثمر تشکیل می‌دهد.

ج- دامداری تعداد دامهای شهرستان بجنورد 1263245 راس که معادل 6/7% از کل واحد دامی استان است، می باشد.

ترکیب و بافت دامی شهرستان شامل 7/72% گوسفند و بره 32% بز و بزغاله، 2/5% گاو و، 5% تک سمی است.

تولیدات عمده دامی شهرستان در مقایسه با کل استان بشرح شماره 4 می‌باشد.

جدول شماره 4 : تولیدات عمده دامی شهرستان بجنورد در مقایسه با کل استان 1-6-2ـ صنایع صنایع شهرستان بجنورد به دو بخش صنایع دستی و صنایع سنگین تقسیم می‌شود.

- صنایع دستی: این صنایع که با استفاده از مواد اولیه محلی و اتکا به نیروی دست در نواحی روستایی شکل می‌گیرد در سطح شهرستان بجنورد از اهمیت زیادی برخوردار است مهمترین صنایع دستی شهرستان شامل قالیبافی، قالیچه و پشتی بافی، گلیم بافی، جاجیم بافی و پلاس بافی می‌باشد که در بخشهای مختلف شهرستان تولید می‌شود.

- صنایع سنگین: که معمولاً مواد اولیه آنها در خارج منطقه تأمین می‌شود و در تولید آنها انرژی جایگزین کارگر می‌شود مهمترین صنایع دستی بزرگ شهرستان بجنورد شامل، صنایع غذایی (پنیرسازی، ماکارونی، آرد سازی و رب گوجه فرنگی و تهیه خشکبار) صنایع ساختمانی (آجر، تیرچه بلوک، موزائیک سازی) صنایع فلزی، صنایع سلولزی (کارگاه چوب بری) صنایع شیمیایی (کارگاره رنگرزی) صنایع پوشاک (پشم بافی، پوشاک ، چتایی، جوراب بافی، پارچه‌بافی) صنایع نساجی (پنبه پاک کنی) کارخانه سیمان، آلومینیم سازی، شیر پاستوریزه، پتروشیمی، پلاستیک سازی و… می‌باشند که نقش مهمی در اشتغال زایی و درآمد زایی برای شهرستان ایفا می‌کنند.

1-6-3- خدمات موقعیت مناسب شهرستان بجنورد از نظر دسترسی به متغیر راه های زمینی و هوایی.

واقع شدن در مسیر جاده آسیایی مشهد- شمال و پتانسیلهای طبیعی و جاذبه‌های جهانگردی زمینه مناسب را برای گسترش بخش خدمات در این شهرستان فراهم نموده است.

توزیع شاغلین بخش خدمات شهرستان به ترتیب زیر می باشد.

1- عمده فروشی و خرده فروشی, تعمیر وسایل نقلیه موتوری و کالاهای شخصی 2- هتل و رستوران 3- حمل و نقل و انبارداری 4- واسطه گریهای مالیر 5- مستغلات 6- اداره امور عمومی 7- آموزش 8- بهداشت و مددکاری اجتماعی 9- سایر فعالیتهای خدمات عمومی 10- خانوارهای معمولی دارای مستخدم 11- دفاتر و ادرات مرکز 2- شهرستان مانه و سملقان 2- 1- تاریخچه و پیشینه شهرستان مانه و سملقان شهرستان مانه و سملقان تاریخی به قدمت تاریخ زندگی انسان ها دارد وجود آثار باستانی و تاریخی متعدد در شهرستان بخصوص کشف اشیاء باستانی نشانگر تمدن طولانی این شهرستان بوده است.

شهرستان مانه و سملقان حتماً در تقسیمات جغرافیایی کتاب اوستا که ایران آن عهد را به شانزده سرزمین تقسیم می نماید جزو ولایت «موروه» یا «مرو» بوده است و هنگامی که داریوش اول کشور هخامنشی را به بیست «خشتره» یا شهر تقسیم نمود جزو ایالت پارت بوده در عهد اشکانیان به علت خاستگاه این قوم بزرگ که از خراسان بودند مانه و سملقان اهمیت در خوری داشته است.

وجود یک ایلخی یا محل پرورش اسب در آشخانه کنونی و آثار ابنیه فراوان تاریخی که همه را از عهد اشکانیان می داند مؤید اهمیت این منطقه می باشد در دوره حکومت ساسانیان مانه و سملقان جزو ولایت شرقی یکی از چهار ولایت بزرگ دوره ساسانیان بوده است کشف سکه هایی مربوط به دوره ساسانی در پیش قلعه ، موید آبادانی این منطقه در دوره ساسانی می باشد.

با فتح خراسان در سال 42 هجری قمری این منطقه نیز به تصرف مسلمانان در آمد.

آنچه که مسلم است مانه و سملقان در دوران تاریخ اسلامی منطقه ای شناخته شده بوده است، به گونه ای که یاقوت حموی در ذکر شهرهای سه گانه ارغیان از سملقان یا سمنقال نام می برد که در خاور جاجرم قرار دارد.

در دوره غزنویان نیز این منطقه شناخته شده بوده و در منابع از آمدن سلطان مسعود غزنوی در تعقیب مخالفانش ذکری به میان آمده است.

این امر تا دوره صفوی نیز ادامه داشته به گونه ای که در کتاب عالم آرای عباسی از آمدن شاه عباس اول به این منطقه یاد شده است.

در عهد نادر به علت خاستگاه او که درگز قوچان بود و همچنین لشکرکشی های او از قصر حکومتش یعنی کلات نادر به سمت غرب از مانه و سملقان و سپس لشکرکشی شخصی نادر برای جبران این شکست و عزیمت او به اینجا به طور مفصل بحث می شود.

در دوره قاجار نیز به وفور نام مانه و سملقان در کتب تاریخی و سفرنامه آمده و سرسبزی ، خرمی و مهمان نوازی های اهالی آن منطقه به طور مشروح یاد شده است.

در سال 1285 هجری شمسی که ایران به چهار ایالت تقسیم شد مانه و سملقان هم چنان جزو خراسان محسوب شد و در سال 1316 هجری شمسی که ایران از حیث تقسیمات به 27 قسمت تقسیم گردید خراسان و سیستان که یکی از بخش های بیست و هفت گانه کشور بودند، بجنورد را نیز در خود جای دادند که مانه و سملقان یکی از مناطق ولایت بجنورد محسوب گردید.

در تقسمات سال های 1335 و 1339 هجری شمسی مانه و سملقان همچنان جزو بجنورد محسوب می شد و در تقسیمات سال 1364 نیز به صورت یکی از چهار بخش شهرستان بجنورد باقی ماند اما در شهریور ماه 1380 ، به شهرستان ارتقاء یافت.

شهرستان مانه و سملقان به مرکزیت قاضی تشکیل شده است.

این شهرستان با بیش از یکصد و هفتاد پارچه آبادی شهرستان های مهم استان خراسان می باشد که توانمندی های بالقوه و بالفعل اقتصادی دارد.

2- 2- وﻳﮋگی های جغرافیایی 2- 2-1- موقعیت ریاضی شهرستان مانه و سملقان بین 37 درجه و 17 دقیقه تا 38 درجه و 6 دقیقه عرض شمالی 55 درجه و 59 دقیقه تا 57 درجه و 17 دقیقه طول شرقی قرار گرفته است.

این شهرستان از غرب با استان گلستان ، از شرق و شمال با شهرستان بجنورد و از جنوب با شهرستان جاجرم هم مرز می باشد.

کل مساحت این شهرستان در سال1381 برابر 4/4898 کیلومتر مربع می باشد.

از نظر تقسیمات سیاسی و اداری این شهرستان دارای 3 بخش و 2 متر شهر و 6 دهستان می گردد.

¹ 1.

( ماخذ: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور شالنامه آماری استان خراسان سال 1381، مشهد آذرماه 1383 ص6 ) تقسیمات سیاسی شهرستان مانه و سملقان شامل 3 بخش : سملقان ، مانه و مرکزی می گردد.

هر یک از این بخش ها 2 دهستان را در خود جای داده اند.

بخش سملقانی دارای 2 دهستان و قاضی و بخش مانه شامل دهستان های اترک و شیرین سو و بخش مرکزی شامل دهستان های جیرانسو و حومه می باشد.

جمعیت این شهر در سال 1380 برابر 64950 نفر می باشد.

بیشترین جمعیت در بخش مانه به چشم می خورد.

² جدول شماره 5 : مشخصات شهرستان مانه و سملقان 2.

طرح تفضیلی شهرستان مانه و سملقان، فرمانداری آشخانه 2- 3- ویژگی های اقلیمی 2-3-1- آب و هوا آب و هوا یکی از عوامل مهم در چگونگی بهره برداری از منابع آب و خاک و تثبیت جمعیت مناسب می باشد.

این عامل می تواند در چگونگی معماری و شکل گیری فضاهای مسکونی مؤثر باشد.

مطالعه آب و هوا هر منطقه نیز ترکیب عوامل مختلفی است که تغییر یک یا چند عامل آن باعث پیدایش اقالیم مختلف و تنوع آب و هوایی شده و در نتیجه به تفاوت بین محیط های مختلف را سبب می شود و به این جهت در برنامه ریزی های بلند مدت شناخت عناصر اقلیمی یکی از مسائل مهم به حساب می آید، چرا که این عوامل و عناصر می توانند تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم همه جانبه ای در پیشرفت و توسعه و یا عدم آن داشته و الگوی خاصی از محیط های زندگی و فعالیت انسانی را ارائه نمایند.

الف- دما براساس مطالعات کلی انجام شد در منطقه هنگامی که توده های هوای سرد سیبری وارد منطقه می شود دمای هوا بشدت رو به کاهش می گذارد و چون این هوای سرد ابتدا وارد این منطقه شد، سپس به سایر نقاط استان راه پیدا می کند مانه و سملقان سریعتر از سایر نقاط استان تحت تأثیر قرار می گیرد.

از طرفی چون این توده هوایی هنگام عقب نشینی تا مدت طولانی در منطقه مانه و سملقان باقی می ماند باید سرمای بسیار زیادی را برای مدتی ولائی در منطقه شاهد باشیم اما وزش جریانات گرم جنوبی و هوای گرم و مرطوب غربی باعث شده است که از شدت برودت هوا کاسته شده و تا حدودی بر اعتدال هوای منطقه افزوده شود.

براساس منحنی رژیم حرارتی ایستگاه اختلاف دمایی متوسط حدود 90 درجه سانتیگراد می باشد که به طور دقیق تر می توان گفت حداقل مطلق درجه حرارت هوا 4/29 درجه متعلق به بهمن (فوریه) و حداکثر مطلق آن با 3/42 درجه سانتیگراد متعلق به مرداد (اوت) می باشد.

حداکثر اختلاف دمایی در این شهرستان 7/17 درجه سانتیگراد ثبت شده است که به علت نبود ایستگاه های هواشناسی رقم واقعی بسیار بیشتر از این می باشد.

بالاترین رقم در دمای حداقل 7/6 درجه سانتیگراد و پائین ترین رقم از دمای حداکثر مطلق حدود 7/19 درجه سانتیگراد می باشد که بیانگر حداقل اختلاف حدود 13 درجه سانتیگراد بین تابستان و زمستان می باشد.

ب- بارندگی از لحاظ توزیع فعلی بیشترین بارندگی در آبان ماه تا پایان اردیبهشت ( نوامبر تا می ) می باشد.

با این حال در ماه های آبان و آذر و اردبهشت ( نوامبر، دسامبر، می ) براساس روش تیزولد با وجود بارندگی زیاد به علت بالا بودن درجه حرارت و میزان تبخیر با کمبود بارش مواجه بود.

و تنها در چهار ماه از سال تا حدودی با اضافه بارش روبرو است که بیشترین آن با 5/5 میلیمتر در ماه بهمن ( فوریه ) و کمترین آن با 9/1 میلیمتر در ماه اردیبهشت ( مه ) بود.

که به طور متوسط در این چهار ماه حدود 5/3 میلیمتر اضافه بارش وجود دارد.

در سایر ماه های سال که عمدتاً از ماه های تابستان و پائیز می باشد شدیداً با کمبود بارش مواجه بوده و این کمبود بارش که از اردیبهشت ماه (مه) با 2/7 میلیمتر آغاز شد و تا مرداد (آگوست ) که به 9/52 میلیمتر کمبود بارش می رسد به روند صعودی خود ادامه می دهد.

از این ماه به بعد میزان نیاز به بارندگی کاهش یافته تا در آذر ماه (دسامبر) به حداقل خود 3/3 می رسد.

در مجموع به طور سالیانه حدود 3/23 میلیمتر کمبود بارش داشته که اگر اضافه بارش سالیانه را از آن کم کنیم منطقه با کمبود بارش واقعی روبرو خواهد بود که رقم واقعی آن بالغ بر 4/218 میلیمتر می باشد با مطالعات فوق و محاسبات انجام شده منطقه بجنورد را می توان جزء اقلیم نیمه خشک محسوب کرد.