سنگ ها
سنگ ها در تمامی نقاط زمین در اطراف ما وجود دارند، دره ها،کوه ها، جلگه ها و تپه ها همگی از سنگ ساخته شده اند،در زیر خاکی که بر روی آن قدم می گذاریم و در اعماق اقیانوس ها یک سنگ سخت وجود دارد.
در زمین شناسی سنگ ها از مجموعه ای از کانی و یا شبه کانی ها ، یا از قطعات خرد شده بلور ها و یا سنگ های دیگر به وجود آمده اند.
برخی از سنگ ها از قطعات خرد شده صدف جانوران و یا قطعات فشرده گیاهی تشکیل شده اند.
سنگ شناسی، (Petrology) مطالعه علمی سنگ ها بوده و به سه زیر شاخه سنگ شناسی آذرین، سنگ شناسی دگرگون و سنگ شناسی رسوبی تقسیم می شود.
نحوه تقسیم بندی:
هنگام طبقه بندی سنگ ها، زمین شناسان به رنگ و بافت و ترکیب کانی شناسی سنگ توجه می کنند.
بافت: اندازه، شکل، و طرح دانه های سنگ
رنگ: رنگ ظاهری سنگ دردرون و یا در خارج آن
ترکیب کانی شناسی: کانی هایی که در قسمت های مختلف یک سنگ وجود دارند.
سنگ ها بر اساس نحوه تشکیل به سه گروه، آذرین، رسوبی و دگرگون تقسیم می شوند.
هر دسته از سنگ ها خود به انواع متفاوتی تقسیم می شوند که از یکدیگر به واسطه اندازه دانه ها، شکل، و آرایش دانه ها متمایز می شوند.
به یاد داشته باشید که تنها 3 نوع سنگ، 3 تقسیم بندی از سنگ ها ( آذرین، رسوبی و دگرگونی) وجود دارد.
سنگ های آذرین
سنگ های آذرین، سنگ هایی می باشند که یا در زیر زمین و یا بالای آن به وجود آمده اند، در زیر زمین هنگامی به وجود می آیند که سنگ های ذوب شده، به نام ماگما، در اعماق به دام می افتد. از سرد شدن آهسته این توده ها سنگ های آذرین تشکیل می شوند.
سنگ های آذرین همچنین هنگامی که آتشفشان انفجار می یابد تشکیل می شوند.در این حالت ماگما به سطح زمین رسیده و از سرد شدن آن سنگ های آذرین تشکیل می شوند. هنگامی که ماگما در سطح زمین رخنمون می یابد، گدازه نامیده می شود. هنگامی که گدازه سرد می شود سنگ های آذرین در روی سطح زمین به وجود می آیند.
انواع سنگ های آذرین
سنگ های آذرین بسته به اینکه از سرد شدن ماگما در درون زمین و یا از سرد شدن گدازه در سطح زمین به وجود آمده باشند به دو نوع آذرین درونی و آذرین بیرونی ( آتشفشانی) تقسیم می شوند.
سنگ های آذرین درونی : سنگ های آذرین درونی از سرد شدن ماگما در درون زمین به وجود آمده اند. از آنجا که در این محیط ماگما فرصت سرد شدن را دارد بنابراین اندازه دانه ها بزرگ می شود .
سنگ های آذرین بیرونی : سنگ های آذرین بیرونی از سرد شدن گدازه که توسط دهانه و یا مجرای آتشفشان به بیرون ریخته شده است ، به وجود آمده اند و از آنجا که به سرعت سرد شدند اندازه دانه ها در آنان بسیار ریز و در مواقعی شیشه ای می باشند.
تقسیم بندی سنگ های آذرین بر اساس بافت:
بافت فانرتیک
بافت آفانتیک
بافت پورفیری
سنگ های فانرتیک از بلورهای بزرگی تشکیل شده است که با چشم کاملا مشخص بوده و برای مشاهده آنان احتیاج به لنز دستی و یا میکروسکوپ نمی باشد. اندازه دانه های این سنگ ها معمولا از 2/1 میلی متر تا چندین سانتی متر بوده و زمینه ریز دانه نیز در آنان مشاهده نمی شود.
این بافت در نتیجه سرد شدن آهسته ماگما در اعماق زمین و در یک محیط پلوتونیک به وجود آمده است.
بافت آفانتیک از بلورهای ریزی تشکیل شده است که با چشم و یا لنز دستی ملاحظه نمی شوند. کل سنگ از بلورهای ریزی تشکیل شده که معمولا اندازه آنان کم تر از 2/1 میلی متر است.
این بافت در نتیجه سرد شدن سریع سنگ در محیط های آتشفشانی و یا نیمه عمیق به وجود آمده است.
سنگ های دارای بافت پورفیری حداقل دارای دو کانی با اندازه متفاوت می باشند. کانی بزرگ تر فنوکریست اما کانی های کوچک تر زمینه و یا ماتریکس سنگ را تشکیل می دهد.
سنگ های پورفیری دو مرحله سردشدگی را پشت سر گذاشته اند، در یک مرحله در اعماق سرد شدند و فنوکریست ها را به وجود آورده اند اما در مرحله بعد کل ماگما به سطح ریخته ، سریع سرد شده و کانی های واقع در زمینه نتبلور گردیده اند.
سنگ های رسوبی
سنگ های رسوبی که از سخت شدن رسوبات به وجود آمده اند، 75 -80 درصد سطح زمین را پوشانیده اند و شامل انواع مختلف گچ،سنگ آهک، دولومیت،کنگلومرا و شیل ها می باشند.
سنگ های رسوبی بر اساس منشا رسوبات به انواع مختلف تقسیم می شوند.
سنگ های آواری: از خرده هایی که از شکسته شدن یک سنگ مادر توسط یکی از فرایندهای :
هوازدگی برجا
فرسایش توسط آب، یخ یا باد همراه و در مرحله بعد جابه جایی رسوبات به حالت معلق به محل رسوب گذاری
فعالیت بیوژنتیک
precipitation از محلول
به وجود آمده اند.
این رسوبات سپس تحت فرایند سنگ شدگی، سخت و محکم شده و به سنگ های رسوبی تبدیل می شوند.
سنگ های رسوبی کلاستیک
سنگ های رسوبی آواری کلاستیک از خرده ها و یا قطعات دیگر سنگ ها تشکیل شده اند. این سنگ ها اساسا از کوارتز و دیگر کانی هایی همچون فلدسپار،آمفیبول، کانی های رسی و حتی گاه تکه هایی از سنگ های آذرین و دگرگون تشکیل شده اند.
این سنگ ها بر اساس اندازه دانه هایشان به شیل با دانه های در حد 0.002 میلی متر، سیلت استون با دانه هایی در حد 0.002 تا 0.063 میلی متر ، ماسه سنگ با دانه هایی در حد 0.063 تا 2 میلی متر و کنگلومرا و برش با دانه هایی در حد 2 تا 263 میلی متر تقسیم می شوند.تقسیم بندی سنگ های رسوبی آواری بسیار پیچیده است زیرا عوامل بسیاری باید رعایت شوند،اندازه دانه ها ( میانگین اندازه دانه ها و اندازه اجزاء تشکیل دهنده)، ترکیب شیمیایی اجزاء تشکیل دهنده، سیمان و ماتریکس( زمینه) همگی باید در تقسیم بندی لحاظ شوند