چکیده
توسعه پایدار و محیط زیست توجه متخصصان در صنعت ساختمان را به خود جلب کرده در حالی که در کشور ما صنعت ساختمان در حال بکارگیری مصالح ساختمانی مدرن با استفاده از روش های ساخت وساز سنتی است.
که این شیوه ساخت وساز در کشور دارای مشکلات کمی و کیفی می باشد. علاوه بر این استفاده از کارگران غیرماهر و سازگار نبودن سیستم رایج برای کارگذاری عایق حرارتی دلیل ناکارایی سیستم رایج می باشد. عوامل فوق مشکلات محیط زیست و توسعه پایدار در صنعت ساختمان سازی کشور است که نیازمند مطالعه و تحقیق و ارائه راهکارهای مناسب جهت تعیین معیار برای انتخاب مصالح مناسب و سیستم ساختمانی کارآمد برای اهداف مختلف و در اقلیم های متفاوت است.
در شکل1: سیر تولید، استخراج، استفاده، به کارگیری مجدد، بازسازی، بازیافت و در نهایت تبدیل آن به ضایعات پرکننده زمین نشان داده می شود (دومین چرخه شکل دهنده طبیعت که معمارش خود ما هستیم)
شکل 1: گردش مواد در محیط زیست [3]
در رشته معماری نیز به طور گسترده حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار توجه متخصصان را به خود جلب کرده مخصوصاً گفته می شود طرح نامناسب معمار تأثیر جبران ناپذیری بر محیط زیست خواهد گذاشت.
درک توسعه پایدار در ساختمان دستخوش تغییراتی در سال های اخیر شده است.
در ابتدا موضوع تأکید بر محدودیت منابع و در دهه گذشته تأکید بر مسائل تکنیکی موضوع در ساختمان سازی مثل تکنیک های ساخت، قطعات و مصالح و انرژی بر اساس مفهوم طرح مطرح شد. امروزه نیز درک قابل توجهی از موضوعات غیرتکنیکی رشد کرده است. همچنین مسائل اقتصادی و توسعه اجتماعی به نوعی مطرح است [1]. حال در این بخش متخصصان درصدد استفاده از راهکارهایی چون انتخاب مصالح مناسب هستند و با اعمال روش هاش جدید مهندسی (روش تولید صنعتی، پیش ساخته) دست یابی به اهداف بلندمدت زیست محیطی و توسعه پایدار در صنعت ساختمان را پیگیری می کنند [2].
توسعه پایدار
توسعه پایدار، در صنعت ساختمان سیاست محوری در جوامع قرار گرفته است. البته تا مدتی ماهیت این ساست در بین دولتمردان و متخصصان نامشخص بود. برای آشنایی با اهداف اصلی این تفکر سئوالاتی به شرح ذیل مطرح شد:
- آیا ما مطمئن ترین و مناسب ترین نوع مصالح را به کار می بریم؟
آیا ما با اصول اولیه پایداری آگاهی کامل پیدا کرده ایم؟
آیا مصالح ساختمانی انتخاب شده شرایط خوبی برای اجرا فراهم می کنند؟
- آیا زمانی که عمر مفید ساختمان تمام می شود می توان قطعات ان را دوباره به مصرف رساند؟
اخیراً تکنیک (life cycle Assessment) LCA ارزیابی فوق را به شکل کمیتی امکان پذیر می کند، در واقعLCA کنترل کننده سیر تکاملی و نحوه به کارگیری مواد از گهواره تا گور و نیز وسیله ای برای تعیین ضایعات زیست محیطی مواد است.
نقش فولاد در توسعه پایدار
مطالعات نشان می دهد یکی از مصالح ساختمانی که بازیافت آن نسبت به دیگر مصالح بهتر است و همچنین نیازهای محیط زیست و توسعه پایدار پاسخ مثبت می دهد فولاد است.
ساخت مسکن و فن آوری
آمارها نشان می دهد ساخت و ساز مسکن نقش اساسی در آلودگی هوا، گسترش بکارگیری مصالح مناسب و روش های نوین ساخت و ساز ساختمان دارد. زیرا بیشترین ساخت و ساز در مسکن می باشد. از قرن ها پیش ساخت و ساز واحد مسکونی بر اساس مصالح قابل دسترس و سنت ها، فرهنگ ها و عوامل اجتماعی صورت می گرفت. فن آوریبر این روند تأثیر گذاشته به طوری که استفاده از مصالح مناسب غیرمنطقه ای برای حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار را توجیه پذیر کرده است و باعث شده است، حفاظت از منابع طبیعی و استفاده بهینه از انرژی به شکل مناسبی امکان پذیر شود.
مروری بر ساختمان سازی رایج در ایران
طبق آخرین سرشماری سال 72 درباره سیستم های ساختمانی نشان می دهد 92% از ساخت و سازها از دو روش دیوار باربر و اسکلتی انجام می شود. بنابراین استفاده از سیستم پیش ساخته در کشور چندان متداول نیست.
مشکلات زیست محیطی
وابستگی ساخت و ساز در کشور به نیروهای کارگری و کمبود کارگر ماهر، مدیریت ضعیف، ارتباط ضعیف بین مراکز قانون گذار و سازندگان و کمبود ضوابط و مقررات این صنعت را با کمبودهایی مواجه کرده که نتیجه آن ساخت وساز غیر مقاوم در برابر زلزله است [6] این فعالیت مشکلات دیگری مانند هدر رفتن بیش از حد مصالح ساختمانی در کارگاه، هدر رفتن انرژی به دلیل نداشتن عایق حرارتی و هزینه بالای نگهداری ساختمان را به همراه دارد و همچنین این نوع ساخت و ساز مشکلاتی را برای همسایگان مانند سر و صدا و آلودگی محله در مدت زمان عملیات ساخت را نیز دارد. لذا نیاز است سیستم رایج تغییر یابد و از فن آوری روز استفاده گردد [7].
معیارهای ساخت و ساز مناسب
با توجه به نیاز به تحول و نوآوری ساختمان سازی در کشور و نیز شکست از بکارگیری سیستم های جدید بنابراین نیازمند بررسی مشکلات مادی و پتانسیل های صنعت ساختمان سازی کشور هستیم تا بتوانیم معیار مناسبی برای اهداف بلندمدت صنعت ساختمان سازی کشور تدوین کنیم (منطبق با زیست محیطی کردن ساختمان سازی).
1- عوامل زیست محیطی
متخصصان نظرات خود را به شرح ذیل جمع بندی و ارائه کرده اند.
بازسازی ساختمان ها به جای خراب کردن؛ یا
تخریب ساختمان و استفاده دوباره از قطعات؛ یا
تخریب ساختمان و بازیافت مصالح ساختمانی به صورت مواد اولیه [5]
برای ارزیابی موارد فوق طرحLCA را به کار گرفته اند و برای این منظور اقدام به تدوین اطلاعات مورد نیاز از طرف تولیدکنندگان مصالح ساختمانی براساس استانداردها شده است.
2- محیط زیست و سایت کارگاهی
استفاده از سیستم های تولید صنعتی به دلیل سرعت بالای برپا کردن ساختمان در کارگاه می‌تواند تأثیر زیادی در ایجاد محیط مناسب برای اجرای ساختمان دانسته، بر محیط همسایگان نیز اثر بگذارد. لذا استفاده از سیستم های تولید صنعتی بر اساس شرایط فنی ساختمان سازی کشور انتخاب و به مرور توسعه داده شود.
3- مصرف انرژی و محیط زیست
متخصصان محیط زیست استفاده از عایق بندی مناسب در ساختمان را بر اساس استانداردهای مورد نظر برای صرفه جویی در مصرف انرژی دانسته و اجباری کرده اند