سلسله جبال البزر و زاگرس ،نواحی مرکزی ایران را از دریای خزر در شمال و جلگه بین النهرین در غرب جدا می کنند.کوههایی نیز به صورت منفرد در مرکز و شرق ایران وجود دارند از جمله کوه تفتان ،شیرکوه و. . . کوهستان های غربی که دامنه های غربی رشته کوههای فلات مرکزی ایران و سراسر کوههای زاگرس را در بر میگیرند ،از مناطق سردسیر کشور به شمار می آیند.[۱]
محتویات
اقلیم چیست؟
اقلیم به شرایط آب و هوایی یک منطقه جغرافیایی نظیر دما، رطوبت،فشار اتمسفر،باد ،بارش و سایر مشخصه های هواشناسی در مدت زمانی نسبتاً طولانی نسبت داده میشود.
تقسیمات اقلیمی جهان
اقلیم بارانی و استوایی
اقلیم گرم و خشک
اقلیم گرم و معتدل
اقلیم سرد و برفی
اقلیم قطبی
تقسیمات اقلیمی در ایران
اقلیم معتدل و مرطوب(سواحل جنوبی دریای خزر)
اقلیم سرد (کوهستان غربی)
اقلیم گرم وخشک (فلات مرکزی)
اقلیم گرم و مرطوب (سواحل جنوبی)[۲]
ویژگی اقلیم سرد
کوهستان های غربی که دامنه های غربی رشته کوههای مرکزی ایران را شامل می شوند با توجه به این که میانگین دمای هوا در گرمترین ماه سال در آنها بیش از 10و میانگین حداقل دمای هوا کمتر از 3- درجه سانتیگراد است.گرمای شدید دره ها در تابستان زیاد و در زمستان بسیار کم است.زمستان های طولانی ،سرد و سخت بوده و چندین ماه از سال زمین پوشیده از یخ است.میزان بارندگی در تابستان کم و در زمستان زیاد است.فصل بهار کوتاه بوده و زمستان و تابستان را از هم جدا می کند. شهر هایتبریز ،ارومیه،سنندج وهمدان را می توان در این اقلیم قرار داد.[۳]در سراسر این منطقه ازآذربایجان تافارس زمستان ها به شدت سرد است سرما از اوایل آذر ماه شروع می شود و تا آخر فروردین ماه کم وبیش ادامه می یابد.
ویژگی های معماری بومی مناطق سرد
به طور عمده شبیه به اصولی است که در مناطق گرم و خشک مورد توجه بوده است ،با این تفاوت که در مناطق سرد منابع ایجادحرارت در داخل ساختمان است.
استفاده از پلان های متراکم و فشرده
به حداقل رساندن سطح خارجی در برابر حجم مورد پوشش
ساختمانها با مصالحی که دارایظرفیت حرارتی بالا هستند بنا میشوند.
به حداقل رساندن میزان تعویض هوای داخلی و تهویه هوای طبیعی و در نتیجه ،جلوگیری از ایجاد سوز در داخل و خروج حرارت داخلی به خارج از ساختمان
ساخت بام های مسطح و نگه داری برف به عنوان عایق بر روی بامها
ساختمان های درون گرا با حیاط مرکزی[۴]
استفاده از ایوان و حیاط کوچک در بنا[۵]
ساخت اتاق های کوچک با ارتفاع کم[۶]
ساخت دیوارهای نسبتاً قطور[۷]
تنها تفاوت بین معماری این مناطق و مناطق گرم و خشک ،تمایل و ضرورت استفاده از حرارت ناشی از تابش آفتاب در داخل ساختمان در فصل زمستان است ولی در هر صورت برای استفاده از انرژی حرارتی حاصل از تابش آفتاب پوشش سطوح خارجی به رنگ تیره انتخاب شده و ابعد پنجره ها نیز نسبت به مناطق گرم و خشک افزایش یافته است.
کالبد شهری و روستایی در اقلیم سرد
بافت شهری و روستایی حوزه اقلیمی سرد و کوهستانی در جهت مقابله با سرمای شدید شکل گرفته است . ویژگی های بافت شهری و روستایی در این اقلیم عبارتند از:
بافت متراکم و فشرده
فضاهای کوچک و محصور
بهره گیری از جهات آفتاب و زمین ( به عنوان عوامل تعیین کننده ی جهت استقرار و گسترش شهر و روستا و سیمای آنها)
معابر باریک به موازات خط تراز زمین
با توجه به شرایط اقلیمی منطقه سرد و کوهستانی در ایران به منظور جلوگیری از اتلاف حرارتی و کوران هوا ، بنا ها به صورت متراکم و فشرده و متصل و در کنار هم ساخته می شوند تا سطح تماس فضاهای گرم مسکونی با محیط سرد خارج کاهش یابد . همچنین بنا ها طوری کنار هم قرار می گیرند که یکدیگر را محصور نمایند و فضاهای شهری تا حد امکان کوچک شوند تا نفوذ جریان باد سرد به داخل فضاهای شهری کم گردد و تابش حرارت از سطح خارجی دیوارهای گرم ابنیه به فضاهای کوچک و محصور شهری ، هوای [[سرد آنها را تعدیل نماید. نکته قابل مشاهده دیگر در این نوع شهرها ، طراحی معابر کم عرض]] و باریک برای استفاده بهتر از حرارت و جلوگیری از تبادل گرما وسرما است . معمولاً در این نوع اقلیم ، مجتمع های زیستی در وسط دامنه بلندی ها و رو به جنوب و در داخل زمین یا روی آن به منظور بالا بردن ظرفیت حرارتی دیواره های بدنه شمالی و افزایش حجم داخلی نسبت به سطح بیرونی ، استقرار می یابند . در واقع در صورت استقرار روستا در پائین دره اولاً خطر سیل خیزی و نابودی روستا وجود خواهد داشت . ثانیاً نفوذ هوای سرد سنگین به دره ها باعث افزایش شدت سرما به هنگام شب خواهد شد . ثالثاً جبهه شمالی کوه همواره در سایه قرار گرفته و سرد می باشد در حالیکه روستاها و شهر ها باید جهت حداکثر استفاده از تابش خورشید ، رو به دره و در آفتاب بنا گردند . رابعاً به علت فزونی ناهمواری های زمین و شدت باد در بالای کوه و دسترسی به منابع آبی و رود خانه ها که در قسمت پائین ارتفاعات جاری هستند ، استقرار بافت روستایی و شهری بر بالای کوه صحیح نمی‌باش