تحقیق برداشت

هنر زاده فکر است و معماری،هنر نمایندن اندیشه هاست،اندیشه هایی که از گذشته بر جای مانده تا جلوه گر سالها فرهنگ و تمدن باشد ،معماری قلب تپنده تاریخ است.در زیر ذربین  تاریخ نویسان ،و در این میان معماری ایرانی از همان ابتدای ظهورش(قبل از اسلام)تا آن زمان که رنگمایه اسلامی به خود می گیرد جایگاه ویژه ای در میان محققان و سبک شناسان داشته و همواره مورد توجه بوده است.معماری ایرانی تجلی روحی آسمانی بر زمین است و نمود تعالی بشری،تبلور احساس و جوشش آدمی است. معماری تقارن و تناسب و تعادل و هارمونی است.معماری مقرنس و کنگره و گچ بری است،ترویج خیر است بر شر،و باطن است بر هر چه بیرونی و ظاهری است.

هم اکنون ما به برداشت از مسجد و مدرسه کریمیشان مراوه تپه  می پردازیم:

تاریخچه بنا

در دامنه کوه مسیر جاده کلاله به شهر مرزی مراوه تپه یک اثر تاریخی مذهبی قرار دارد که سالیان زیادی چشم هر رهگذر را به خود جلب می‌کند این اثر تاریخی مذهبی همه ساله در ایام نوروز پذیرای مسافران زیادی است.حوزه علمیه کریم ایشان که در روستایی به این نام در این مسیر قرار دارد با مرکز شهرستان کلاله در شرقی‌ترین نقطه از استان گلستان حدودا ۳۰ کیلومتر فاصله دارد.

تاریخ ساختمان مدرسه را از این یک بیت شعر که بر چوب  سردر ان حک کرده‌اند می‌توان دانست:

«این مدرسه ایشان سید قلیچ عزیزان             تاریخ این بگویم باشد وطن غریبان»

   با محسوب کردن دو واژه «وطن غریبان» در حروف ابجد، تاریخ 1328 (هجری قمری) بدست می‌آید که معلوم می‌کند عمر بنا بیش از 100سال است و در دوره قاجار بنا نهاده شده است.

«سید قلیچ آخوند» یکی از ترکمنان طایفه گوگلن بود که در یکی از مدرسه‌های علوم دینی «بخارا» درس خوانده و از انجا اجازه نامه آخوندی گرفت و سپس به ایران بازگشت و در زادگاهش برای گسترش علوم دینی مشغول ساختن مدرسه و مسجدی گردید تا در انجا به آموزش علوم دینی بپردازد . که مدرسه او جزو اولین مدرسه دینی بین ترکمنان ایران بود .

در زمان گذشته برای سفر حج ، حجاج پیاده و یا سواره از طریق زمین به مکه می رفتند در ان زمان چون راه ترکیه امن بود قلیج ایشان از ان طریق راهی مکه می شود ، وقتی به ترکیه می رسد یکی از حکام ترکیه شیفته وی شده و مرید او می شود و برای خدمت به او در بازگشت یکی از استادان معماری ان زمان را با او راهی محل زندگی قلیج ایشان می کند تا برای این منطقه مدرسه و مسجدی بزرگ بنا نماید .

این بنای تاریخی که در دامنه کوه و در دره‌ای در فاصله دو کوه قرار گرفته دارای چشم انداز زیبایی نیز می‌باشد.این بنا قدیمیترین ساختمان مسجد و مدرسه علوم دینی ترکمانان ایران در منطقه گوکلنها بنا شده است.شرح کوتاهی از این مسجد و مدرسه را که در دهکده «کریم ایشان – karim ishan » (واقع در دهستان «قره بلخان») ساخته شده است را در زیر بیان می کنیم .

قدمت ساختمان این مسجد و مدرسه بیش از 100 سال می باشد . و خصوصیات بناهای آسیای مرکزی و معماری بناهای ایرانی را در خود دارد . طول و عرض ساختمان مسجد بیش از هفده در سیزده متر و طول  وعرض ساختمان مدرسه که در چند متری مسجد بنا شده است کم و بیش سی متر است. مدرسه، شامل یک حیاط چهارگوشه و بیست و سه حجره است. این حجره‌ها در چهار سمت ان حیاط جا داده شده‌اند، مسکن طلبه‌های علوم دینی بود. مسکن آخوند سید قلیچ ایشان  در دو اطاق بالای سردر مدرسه بود.

بررسی سازه ای

قرارگیری ایران در اقلیم گرم و خشک از یک سو و زلزله خیز بودن این سرزمین ،از سوی دیگر،معماری خاصی را در آن شکل داده است.شیوه از معماری که بتواند ماوایی برای انسان ساکن در این اقلیم و پناهگاهی به جهت در امان ماندن از شرایط نامناسب اقلیمی باشد و در عین حال بیشترین مقاومت را در برابر زلزله داشته باشد.این در حالی است که تنها عنصری که به وقور در این سرزمین وجود داشته خاک بوده است.تمام این عوامل دست به دست یکدیگر داده تا شکلی خاص از معماری را در این سرزمین شکل دهند(معماری گنبد و خشت).به اعتقاد بسیاری از کارشناسان ، مهمترین ویژگی معماری ایران ، سازه ای بودن و اقلیمی بودن آن است . همانطور که در بالا گفته شد به دلیل زلزله خیز بودن ایران و سست بودن بستر خاک ، همچنان فقدان سنگ و چوب در قسمت اعظمی از ایران معماری خاصی بر مبنای قدرت سازه ای سقف های پوسته ای شکل گرفت . در این شیوه ، ایرانیان برای پوشاندن سقف ها به استفاده از پوشش های قوسی شکل و گنبدی روی آوردند که هم تحمل نیروی آنها زیاد است و هم توانایی پخش کردن بهتر نیروها را دارند ، ضمن آن که با مصالح موجود براحتی در دهانه های وسیع قابل اجرا بوده است . سازه در معماری ایران شامل : پی ، دیوار ، ستون ، قوس و سقف و ... می باشد در ادامه به بررسی سازه ای هر یک از این عناصر در مدرسه و مسجد کریمشان  می پردازیم :

1- پی :

پی به عنوان بستر و مکان قرار گیری ساختمان از عناصر مهم سازه ای در بناهای قدیمی به حساب می آید . در معماری مدرسه کریم ایشان برای ایجاد پی و بستر محکم در ساختمان از مخلوط شفته آهک و سنگ به عنوان پی استفاده نموده است .

2- دیوار :

در معماری ایران ، دیوارها به دو دسته تقسیم می شوند

الف – دیوارهای باربر

ب – دبوارهای غیر باربر

دیوار های مدرسه کریم ایشان از نوع دیوارهای باربر می باشند . که این دیوارها از عناصر بسیار مهم سازه ای در بنا می باشند ، این دیوارها می توانند بار عمده ی سقف را در قالب نیروهای رانشی و نیروهای جانبی چون بادها و ... تحمل کنند . دیوارهای باربر در مدرسه کریم ایشان با آجر ساخته شده اند و ضخامت این دیوارها بر حسب میزان نیرویی که قرار بود تحمل کنند ، حتی به یک متر هم می رسیده است .

3- ستون :

از دیگر عناصر سازه ای ستون ها هستند . ستون ها همواره این امکان را می دادند که بتوان فضایی گسترده تر ایجاد نمود . ستون های بکار رفته در معماری ایران ، غالبا به شکل مربع و دایره بوده است . در ساخت این ستون ها معمولا از مصالح مختلفی همچون سنگ ، آجر و چوب استفاده می شده است . ستون های بکار رفته در معماری ایران به دو دسته تقسیم می شوند :

الف – ستون های سازه ای

ب – ستون های  تزئینی

در مدرسه کریم ایشان هیچ ستونی بکار نرفته است .

4 – قوس :

قوس یا چفد یا دور ، باریکه ای است که بین دو پایه یا دو دیوار اجرا می شود و مانند تیر حمال (باربر) وزن طاق (سقف) را به پایه ها منتقل می کند . قوس ها انواع مختلفی دارند و از نظر اجرا نیز متفاوت هستند . قوس ها در معماری ایران به سه دسته تقسیم می شوند :

الف – قوس های باربر : بار را به زمین منتقل می کنند .

ب – قوس های تزئینی : به جهت زیبایی در ساختمان بکار می روند .

پ – قوسهایی که هم باربرند و هم تزئینی

در مدرسه کریم ایشان از هر سه نوع قوس فوق به کار گرفته شده است .

علاوه بر تقسیم بندب قوس ها ، با توجه به نوع کاربردشان در بنا ، انواع متفاوتی از قوس ها را به لحاظ شکل ظاهری و نحوه ترسیم و اجرا شاهد هستیم : ( قوس تخم مرغی ،  فوس جناقی ، قوس کمانی ، قوس پنج او هفت تند و ... )

قوس های بکار رفته در ایوانچه مدرسه کریم ایشان از نوع قوس جناقی می باشد