پیشگفتار:
برای درس برداشت از بنای تاریخی با مشورت استاد راهنما و سازمان میراث فرهنگی استان گلستان ،مدرسه کریم ایشان واقع در شهرستان کلاله که یکی از قدیمیترین مدارس تاریخی استان گلستان می باشد و تاکنون هیچگونه برداشتی از آن به ثبت نرسیده است را انتخاب نمودیم.لذا ما برای برداشت این بنا طی 2 سفر راهی کلاله شدیم.مطالعات اولیه خود را در سفر اول تکمیل کردیم که این مطالعات شامل تاریخچه بنا و شناخت کالبدی ، عناصر سازه ای وتزیینی و عملکری بنا می شد.پس از جمع بندی اولیه برداشت و مطالعه آن، جهت بررسی دقیق بنا،از جز به جز آن که شامل کروکی و برداشت کمی آن می شود برای بار دوم راهی کلاله شدیم که پس از اتمام مطالعات و شناخت جامع و کامل بنا نتایج این برداشت به شرح زیر می باشد.
قدمت ساختمان این مسجد و مدرسه بیش از 100 سال می باشد که به همت «سید قلیچ آخوند» یکی از ترکمنان طایفه گوگلن در 30 کیلومتری کلاله بنا شده است . طول وعرض ساختمان مدرسه کم و بیش سی متر است. مدرسه، شامل یک حیاط چهارگوشه و بیست و سه حجره است. این حجره‌ها در چهار سمت ان حیاط جا داده شده‌اند، که مسکن طلبه‌های علوم دینی و محل تدریس علوم دینی می باشند..
چهار گلدسته بزرگ در چهار گوشه ساختمان افراشته‌اند که زیبائی خاصی را به مدرسه می بخشد دیوارها و گلدسته‌ها و طاق‌ها و طاقنماها و پوشش کف حیاط و بام از آجرهایی است که برخی از انها به ابعاد چهل در بیست سانتیمتر است. دیوار داخلی یکی از دو اطاق بالای سردر را با گچبری‌هایی به اشکال انواع میوه‌ها و ظروف و اسلحه‌ها آراسته‌اند. تنها قسمتی از این بنا که در ان کاشی به کار رفته نمای خارجی سردر ورودی حوزه است که در دو سمت ان، دو نقش خورشید از آجر کاشی ساخته‌اند که نماد ومظهرخدا می باشدو در بالای سردر ورودی از کاشی کاری معقلی استفاده شده است.
ساختمان آجری مسجد که عاری از هرگونه تزئین است با نقشه مربع - مستطیل بنا شده است و این مسجد شامل یک شبستان با در ورودی در جبهه‌ی جنوبی که سقف ان به وسیله چهار گنبد پوشش یافته است و گنبدها نیز از نظر معماری قرینه یکدیگر و بسیار دقیق و منظم و به شکل زیبایی بنا شده است.
مقدمه
هنر زاده فکر است و معماری،هنر نمایندن اندیشه هاست،اندیشه هایی که از گذشته بر جای مانده تا جلوه گر سالها فرهنگ و تمدن باشد ،معماری قلب تپنده تاریخ است.در زیر ذربین تاریخ نویسان ،و در این میان معماری ایرانی از همان ابتدای ظهورش(قبل از اسلام)تا آن زمان که رنگمایه اسلامی به خود می گیرد جایگاه ویژه ای در میان محققان و سبک شناسان داشته و همواره مورد توجه بوده است.معماری ایرانی تجلی روحی آسمانی بر زمین است و نمود تعالی بشری،تبلور احساس و جوشش آدمی است. معماری تقارن و تناسب و تعادل و هارمونی است.معماری مقرنس و کنگره و گچ بری است،ترویج خیر است بر شر،و باطن است بر هر چه بیرونی و ظاهری است.
اهمیت شناخت بناهای تاریخی
گذشته هر کشور بخشی از÷شناسنامه فرهنگ و کارنامه مردمی است که در آن زندگی کرده اند.هر چند برگهای زرین این دفتر پر ارج پراکنده است اما از همین پراکندگی گاه چیزهایی بدست می آید که در هیچ کتابی یافت نمی شود.
آنچه ما امروز داریم داریم نتیجه همان چیزی است که گذشته به ما ارزانی داشته است و هر چقدر توجه ما به گذشته بیشتر باشددر یافتها و پیشرفتهایمان نیز اقزونتر می گردد. فرهنگ، هنر ،معماری و همه ی دست یافته های گذشته،امروز تبدیل به فرهنگ،هنر و معماری همان جوامع شده است و ای تحول در هر مکان و زمانی نتیجه همان است.
جامعی امروز ایران نیز از پس سیصد سال فترت،در آستانه نوزایی علمی و فرهنگی،نیازمند شناخت خویشتن خویش است تا بتواند به نحوی فعال و نه منفعل،با مظاهر تمدنی و فرهنگی دنیا مواجه شود .
شواهد رویت پذیر گذشته می تواند به لحاظ آموزشی و تربیتی تداوم هویت فرهنگی و حفظ یاد و خاطره هر دوره ی تاریخی کمک نماید و جامعه ی امروز را با سنت گذشته پیوند دهد و با مداخله گذشته در حال معنا و مفهومی به زمان ببخشد.
گاه به علت وقوع یک رخداد اجتماعی ویژه ، فضای وقوع آن حادثه و هر آنچه به نوعی یاد آور آن باشد برای مردمان جامعه،مورد اهمیت واقع می شود.
یک اثر تاریخی،باعث جلب گردشگران می شود و این رشد اقتصادی هر منطقه را به دنبال دارد .
آثار اندکی که از هر دوره تاریخی به جا میماند و به دست ما میرسد ،چون حاوی اطلاعاتی از آن دوره می باشد ،واجد ارزش است همین ارزش ها و مانند آنهاست که حفاظت آثار تاریخی را به مثابه حفظ هویت و خاطرات جمعی یک ملت لازم می نمایند.طبیعی است که برای این کار ،ابتدا باید برداشت دقیقی از اثر انجام داد که اطلاعات مورد نیاز را در حد کفایت در اختیار مرمت کنندگان قرار دهد.
هم اکنون ما به برداشت از مسجد و مدرسه کریمیشان مراوه تپه می پردازیم:
تاریخچه بنا
در دامنه کوه مسیر جاده کلاله به شهر مرزی مراوه تپه یک اثر تاریخی مذهبی قرار دارد که سالیان زیادی چشم هر رهگذر را به خود جلب می‌کند این اثر تاریخی مذهبی همه ساله در ایام نوروز پذیرای مسافران زیادی است.حوزه علمیه کریم ایشان که در روستایی به این نام در این مسیر قرار دارد با مرکز شهرستان کلاله در شرقی‌ترین نقطه از استان گلستان حدودا ۳۰ کیلومتر فاصله دارد.
تاریخ ساختمان مدرسه را از این یک بیت شعر که بر چوب سردر ان حک کرده‌اند می‌توان دانست:
«این مدرسه ایشان سید قلیچ عزیزان تاریخ این بگویم باشد وطن غریبان»
با محسوب کردن دو واژه «وطن غریبان» در حروف ابجد، تاریخ 1328 (هجری قمری) بدست می‌آید که معلوم می‌کند عمر بنا بیش از 100سال است و در دوره قاجار بنا نهاده شده است.
«سید قلیچ آخوند» یکی از ترکمنان طایفه گوگلن بود که در یکی از مدرسه‌های علوم دینی «بخارا» درس خوانده و از انجا اجازه نامه آخوندی گرفت و سپس به ایران بازگشت و در زادگاهش برای گسترش علوم دینی مشغول ساختن مدرسه و مسجدی گردید تا در انجا به آموزش علوم دینی بپردازد . که مدرسه او جزو اولین مدرسه دینی بین ترکمنان ایران بود .
در زمان گذشته برای سفر حج ، حجاج پیاده و یا سواره از طریق زمین به مکه می رفتند در ان زمان چون راه ترکیه امن بود قلیج ایشان از ان طریق راهی مکه می شود ، وقتی به ترکیه می رسد یکی از حکام ترکیه شیفته وی شده و مرید او می شود و برای خدمت به او در بازگشت یکی از استادان معماری ان زمان را با او راهی محل زندگی قلیج ایشان می کند تا برای این منطقه مدرسه و مسجدی بزرگ بنا نماید .