دانلود مقاله عوامل موثر در تخریب بنا ها و بافت های شهری

-5-تشخیص ضایعات در بنا،مجموعه و یا بافت شهری اساسی ترین بخش قبل از هر اقدام مرمتی تشخیص ضایعه یا عارضه است .

نوع مصالح پیوند منطقی عناصر ساختمانی توزیع متناسب نیروها،مقاومت شالوده در مقابل بارهای وارده، تناسب نیروهای داخلی با توجه به توانای مصالح،حفاظت صحیح کل ساختمان در برابر عوامل خارجی، در مجموع از عوامل و شرایط لازم برای تأمین ایستایی و ادامه حیات و بقای ساختمان محسوب می‌شوند.

بنابراین هنگام بررسی یک بنا یا مجموعه و یا بافت شهری پرداخت به عواملی که مخل قلمداد می شوند ضروری است.

کهولت و فرسودگی شرایط مناسبی را برای سایر عوامل مخل فراهم می کنند.

میزان رطوبت، تغیرات و نوسانات مداوم درجه حرارت(روز گرم و شب سرد) عوامل جوی، همگی مقاومت بنای پیر و فرسوده را تضعیف می کنند.

طبعاً این مقاومت حد معینی دارد مجموعه عوامل نامبرده مخل ادامه زندگی بنا می شوند.

آسیب و عارضه> …..عدم تعادل> ….عامل مخل بنابراین مشاهده آسیب و عارضه در بنا دال بر عدم وجود تعادل است که در چنین شرایطی ریشه یابی عامل مخل در دستور کار قرار می گیرد.

به طور کلی عوامل تخریب مجموعه‌ای از کنشها و آسیبها هستند که در تغییر شکل و تخریب بنا مؤثر واقع می شوند.

نحوه تعمیر بنا نیز بستگی به نوع این عوامل مخل و مخرب دارد.

پس ابتدا باید عواملی را که موجب صدمه دیدن بنا و یا نهایتاً ویرانی آن شده اند بررسی کرد و سپس چگونگی تعمیر و حفظ و نگهداری آن را طراحی و اقدام را آغاز کرد.

2.5-عوامل مؤثر در تخریب بنا 1.2.5 عوامل طبیعی مانند رعد و برق، رطوبت ناشی از آبهای زیرزمینی یا ریزش باران و برف، باد، زلزله، عوامل بیولوژیک.

تأثیر عوامل طبیعی به نحوه استقرار، تشکل بنا و مصالح مورد استفاده متفاوت بستگی دارد.

2.2.5عوامل اجتماعی و سوانح مانند جنگ، مهاجرت و آتش سوزی.

3.2.5 عوامل تخریب مربوط به شیوه خاص زندگی ماشینی مانند تأسیسات بنا از قبیل فاضلاب، کانال کشی و غیره.

4.2.5 عوامل تخریب مستقیم به وسیله مردم و حکام وقت از جمله می توان به تخریب حصارها و خندقها با هدف گسترش شهرها، تخریب بناهای عظیم به منظور استفاده از مصالح آنها و همچنین استفاده نادرست از ابنیه قدیمی، استقرار مردم در واحدها و مجموعه های بزرگ دیمی و دخل و تصرف شدید و ناهنجار در آنها، حفاری ابنیه به منظور گنج یابی، اقدامات بدون مطالعه و برنامه ریزی افراد خیّر به منظور تعمیر، تغییر فشار آبهای زیرزمینی بر اثر حفر چاهای عمیق و پمپاژها.

جدول 1 می تواند در انطباق عارضه با بعضی از مسائل موجود در بنا ما را یاری رساند، بدین معنی که ضمن تجزیه بنا به بررسی پلان در بخشهای مختلف و الحاقات بنا در تمام ابعاد(پلانمتریک و احجام)می پردازیم که در نهایت یکی از ابزارها برای مطالعه تنشها و عدم تعادل در بناهاست.

3.5اشاره ای به شناسایی آسیب ها نخستین اقدام ضروری برداشت صحیح از اثر آسیب دیده و تهیه نقشه های کامل آن است.در این نقشه ها ارائه وانعکاس جابه‌جاییها،انحرافات و دخالتها (الحاقات)ضروری است.

به این ترتیب ضایعات بنا به طور دقیق در این نقشه معرفی می شود.

پس از شناخت و معرفی ضایعه، مرحله بررسی و مطالعه در مورد علل آن آغاز می شود.کارشناسان و متخصصان به سونداژ و ردیابی عامل مخل می پردازند.

هر عرضه ای ممکن است معلول چند عامل باشد.

لذا بررسی و شناخت تمامی این عوامل ضروری است.

برای مثال رانش یک دیوار در لحظه ممکن است بر اثر رطوبت در پی یا فشار تاق بالای دیوار باشد.

پس از راه بصری و برداشت عملی عارضه را شناسایی و آن را ردیابی می کنیم تا علل آن معلوم گردد.

پس از شناخت این علل و عوامل مرحله تشخیص، درمان و فنون و تکنیکهای وابسته شروع می شود.

در این مرحله لازم است از مصالح و تکنیکی استفاده شود که صدمات کمتری به بنا وارد آورد و در صورت لزوم در آینده قابل تعویض و جایگزینی باشد.

4.5فرسایش و زوال تغییر خواص مصالح معمولاً متأثر از یک و یا هر دو عامل زیر است: الف)تنشها(داخلی و خارجی) ب)روندهای فساد و تحلیل رفتگی 1.4.5تنشهای عامل فرسایش و زوال به دو گروه خارجی و داخلی تقسیم می شوند که از مجموعه عوامل مختلف تأثیر می پذیرد: بارزیاد وارد بر سازه اگرچه بارهای کششی در حدی نیستند که باعث ایجاد شکافهای قابل روئت گردند.

اما می توانند ترکها و خلل و فرج ریز را گسترش دهند و موجب افزایش پیشروی آنها شوند و بدین ترتیب عوامل مناسب برای نفوذ آب و رطوبت را فراهم آورند و در نتیجه باعث فرسایش شوند(شکل 1) در دیوارهای خشتی تنش کششی می تواند در نقاط اتصال موجب باز شدن مختصر اتصالها گردد و همین امر باعث نفوذ آب می شود و در نتیجه شرایط مناسب را برای فرسایش فراهم می آورد.

تنشهای حاصل از تغییرات دما:تمامی مواد و مصالح در برابر حرارت منبسط و در برابر سرما منقبض می گردندو اگرچنانچه به هر وسیله از این تغییرات جلوگیری شود تنشهای حاصله موجب ایجاد شکستگی در مصالح می گرد(شکل 2).اختلاف دما بین شب و روز بویژه در آسمان صاف به مراتب بیشتر است زیرا مواد و مصالح در برابر آفتاب بسیار گرم و در شبهای صاف به شدت سرد می شوند.

ارقام زیر تغییرات پیش بینی شده برای یک قطعه یک متری از مواد مختلف (به صورت آزاد و غیر مسدود)را بر اثر یک تغییر دمای °C30 نشان می دهد.

mm 25/0 = گرانیت (سنگ خارا) mm 4/0 – 3/0 = ملات ماسه و آهک mm 20/0 – 15/0= خشت پخته mm 15/0 = مرمر mm 4/0-3 = بتون mm 5/0 = سنگ آهکی تغییرات طولی در سایر موادی که معمولاً به همراه سایر مصالح ساختمانی به کار گرفته می شوند به شرح زیر است: mm 3/0 = آهن mm 3/0= شیشه mm 7/0 آلومینیم mm 0/3-5/1 = رزین پلاستیکی mm.

7/0 = پلاستیک تقویت شده اگر مواد و مصالحی با ضرایب انبساط متفاوت در نقاط اتصال به کارگرفته شوند زمینه ایجاد تنش کششی و برشی فراهم می آید که میزان تنش با افزایش طول قطعات مورد نظر بیشتر می شود.انبساط حاصل از حرارت در قطعات بسیار بلند ایجاد تنش می کند.

اگر از این انبساط جلوگیری شود و یا مصالح مختلفی به شکل غیر قابل انبساط و به صورت سفت و انعطاف ناپذیر که بر اثر انبساط با هم به کار روند تنشهای حاصله می تواند موجب تغییر شک سازه یا ایجاد ترکهایی در آن شود(شکل های 3و4) انفصالی که در اثر انبساط در نقاط اتصال حاصل می گردد در نتیجه انقباض مجدد بسته نمی شود، زیرا این ترکهای حاصله با مواد زاید پر می شوند و همین امر موجب می شود که بیشتر باز شوند.

بر حسب محاسبه در یک ورقه 6 متری که بر اثر تغییر دمای °C10 حدود mm25/0 ر انبساط می یابد تورمی در حدmm 25 ایجاد می شود.

قطعات مرمر که در دیواره ها به کار می روند اگر چنانچه مرتبط و نزدیک به هم مورد استفاده قرار گیرند انبساط قابل توجهی پیدا می کنند.

به طوری که در شکل 5 مشاهده می شود سطح منحنی دارای تنش کششی است و ترکهای بسیار ریز که در آن ایجاد می شوند روند تغییر و فرسایش را تسهیل می کنند.

چنانچه می دانیم مرمر ترکیبی است از بلورهای عریضی از کربنات کلسیم که ضریب انبساط آن به تبع جهت استقرار بلور تغییر می کند(شکل 6) ضرایب انبساط کربنات کلسیم عبارتند از : m/m°c 6-10 * 25 درطول محور C m/m°c 6-10 * 5 تمامی بلورها بر اثر افزایش دما در طول محور C منبسط و در طول محور عمود بر آن منقبض می شوند.

این تحولات موجب ایجاد تنش در بین دو بلور که به نوبه خود باعث انبساط دو بلور می شوند و شرایط مناسب برای انفصال دو بلور را فراهم می کند و در نتیجه دو بلور از هم دور می شوند.

تنشهای داخلی حاصل از این پدیده ها می توانند از یک سو باعث انفصال بلورها و از سوی دیگر باعث ایجاد اختلاف سطح در آنها شود.

نتیجه نهایی عبارت است از ایجادترکها و شکستگیهای ریزی که به نوبه خود شرایط مناسب را برای نفوذ آب به داخل فراهم می آورد و موجب تسریع روند فرسایش می گردند.

ترک پذیری مرمر در گذر زمان افزایش می یابد.

طنین ها و لرزش معمولاً تمامی مواد و مصالح بناهایی که در آنها لرزش بوجود می آید به طور متفاوت تحت تأثیر نیروهای کششی و فشاری قرار می گیرند.

در این مورد نیز قانون عمومی ((تمرکز تنش روی ترکهای بسیار ریز )) صادق است و در چنین شرایطی خود ترکها ریز (میکروسکوپی) بر اثر لرزشها امکان رشد و توسعه می یابند و بیشتر می شوند.

علاوه بر این بر اثر این لرزشها ترکهای جدیدی در نقاطی که تحت تأثیر تمرکز تنشها هستند تشکیل می شوند .

درکل می توان گفت لرزش و طنین بر شدت تغییرات و فرسایش مصالح می افزاید زیرا ترکها ریز با هدایت آب به داخل باعث ایجاد تنش در داخل مصالح می شوند.

در مجموع ارزیابی دقیق از نقش لرزش و طنین در کلیه فرایندهای تغییر و تحول مواد و مصالح به دلیل وجود عوامل فیزیکی و شیمیایی و مکانیکی امر بسیار پیچیده ای است.

لرزش به طور غیرمستقیم در حفاظت ابنیه تأثیر می‌کند و چه بسا در سیستمهایی که باید ابنیه را در مقابل عوامل محیطی و تغییر و فرسایش محافظت کنند تأثیر منفی می گذارد.

برای مثال لرزش ممکن است از قدرت حفظ و هدایت آب در ناودانها و نقاط اتصال بکاهد و در نتیجه شرایط مناسب را برای نفوذ آب به بخشهای از دیوار که معمولاً محفوظ اند فراهم آورد.

تأثیر وضعیت سطوح در روندهای تحول و فرسایش کار کردن بر روی سطوح بعضی از مصالح باعث ایجاد ترکهایی بر سطوح آنها می گردد و این امر بویژه در مورد سنگ به صورت خاصی صادق است.

زیرا به کرات دیده شده که بر اثر کار بر سنگ قشر مورد نظر قابلیت فرسایش سریعتری یافته است.

سنگتراشان معمولاً برای دستیابی به یک جداره صیقلی از چکش پیکر تراشی با زاویه قایم نسبت به سطح استفاده می کنند.

همین امر باعث ایجاد ترکهای بسیار ریز می شود و این ترکها خود عامل نفوذ آب می شوند.

در عوض اگر پس از کار کردن بر روی سنگها آنها را پرداخت کنند یعنی اگر تمام قسمتهای آسیب دیده از سطوح آن پاک شود یک سطح صاف و همگن حاصل می شود که به طور حتم مقاومت بیشتری در برابر عوامل محیطی خواهد داشت.

به طور کلی در تمامی مصالح ساختمانی سرعت فرسایش و تغییرات قویاً تحت تأثیر شرایط سطحی مصالح است.

یخبندان و تشکیل بلور مصالح ترکدار معمولاً به راحتی تحت تأثیر تنشهای داخلی قرار می گیرند زیرا آب نفوذ کرده داخل این ترکها بر اثر تغییر دمای محیطی بخار یا منجمد می شود.

قابل ذکر است که در ضمن عمل تبخیر براثربلور شدن نمکهای محلول درآب تنشهایی به وجود می آیند.

این نمکها معمولاً یا از زمین های اطراف و یا از هوا و یا از خود مصالح حاصل می شوند.

وقتی دما به زیرصفر درجه سانتیگراد می رسد بر اثر تشکیل بلورهای یخ تنش به وجود می آید .

در وهله اول می توان گفت در هر دو حال تنش ناشی از ایجاد و رشد بلور در ترکهاست .

یک بلور معمولاً در یک ترک نسبتاً بزرک امکان رشد بیشتری دارد، در صورتی که در ترکها و در خلل و فرج مویی این امکان رشد محدودتر است.

آب در جهتی جریان دارد که در آن بلور در حال رشد است (شکل 7).

اگر تعداد ترکهای بزرگ کمتر از ترکهای کوچک باشد این امکان وجود دارد که مایع در ترکهای کوچک باقی بماند و این زمانی است که ترکهای بزرگ به طور کامل از بلور پر شده است.(شکل 8) بلورها به طور متوالی بر جداره ترکها فشار وارد می آورند و تا زمانی که فضای کافی برای رشد بلورها باقی است در ترکهای مویی(به قطر یک میکرون) بیشترین فشار وجود دارد(شکل 9).

در مقاطع نزدیک به سطح فشار داخلی که به وسیله بلورها ایجاد می شود از آنجایی که واکنش متناسبی از سوی مصالح نمی یابد خنثی نمی شود و در نتیجه به نیرویی کششی تبدیل می شوند که به نوبه خود می تواند عامل شکستگی را فراهم آورد.(شکل 10) باید توجه داشت که بر اثر کاهش دما به درجات زیر صفر و تشکیل یخ تنش داخلی در نتیجه رشد بلورها حاصل می شود و نه افزایش حجم ناشی از تبدیل آب به یخ .

زمانی که بلورهای یخ رشد می کنند مواد و مصالح اطراف آنها کاملاً خشک می شوند زیرا آب بدین ترتیب از طریق ترکهای مویی جذب می گردد.

فرسایش بر اثر باد(انطباق تنشهای خارجی و داخلی) ممکن است تنش داخلی که بر اثر یخبندان یا تشکیل بلور ایجاد می شود بر تنشهای خارجی اضافه شود.

مجموع این تنشها ی کششی وارد بر مصالح عاملی برای ایجاد شکاف می شود (شکل 11).

حال آنکه تنها یک نوع تنش به تنهایی قادر به ایجاد شکاف نیست و فقط ایجاد سایش می کند(شکل 12).

معمولاً فرایند سایش ناشی از خیزش ماسه هاست و به وسیله باد در نزدیکی سطوح ایجاد می شود.

شن و ریگهای نازک از ماسه خطرناکترند ، بویژه هنگامی که مصالح ترکدار و مرطوب باشند.

در چنین موقعی باد باعث تبخیر رطوبت می شوند و در نتیجه زمینه را برای تشکیل بلورهای نمک در زیر قشر خارجی مساعد می کند.

در موضعی از مصالح که عمل تبخیر انجام می پذیرد ،حفره هایی ایجاد می شود زیرا در آن عمل سایش و فرسایش به وقوع می پیوندد.

2.4.5 روندهای فساد و تحلیل رفتگی آب به عنوان عامل مخل در فرسایش :آب باران اصولاًکمی اسیدی است ،زیرا حاوی انیدریدکربنیک است، انیدریدی که با آب، اسیدی نسبتاً ضعیف (اسید کربنیک ) می سازد(Co2+H2o=Co3H2) زمانی که کربنات کلسیم و منیزیم (مثلاً کربناتهای موجود در ملات و اندودهای آهکی و آهک و مرمر) با این نوع آب تماس می یایند به بی کربنات تبدیل می شوند و به تدریج ازهم می پاشند.

C3Ca+Co3H2……..=(Ca3H)2 قابل حل غیر قابل حل قابل حل غیر قابل حل بعضی از مواد ومصالح معدنی از نوع فلدسپاتها و شیشه های معدنی(سنگ طلق) ]سیلیکاتهای موجود در ملاتهای ریگی[ در مقابل آب به صورتی بطیء تغییرشکل می دهند و به خاک رس تبدیل می شوند که هم قدرت چسبندگی آن کمتر است و هم حجم بیشتری را اشغال می کند.

عواقب قابل مشاهده این اتفاق را می توان در سنگهای ریگی ملاحظه کرد که در آنها لایه ای از بخش سالم سنگ ،که هیدراته شده است، پس از تورم از سنگ جدا می شود.سنگهای آهکی و مرمری دراقلیمهای بسیار مرطوب کاملاً تغییر ناپذیر نیستند، بلکه به تدریج فرسایش می یابند .

روند هیدراته شدن و پوسیدگی در سنگهای ریگی به مراتب سریعتر است ،به نحوی که پس از گذشت چند قرن قطر لایه های پوسیده به چند میلیمتر می رسد.سرعت این فرایند به شکاف پذیری و ترک پذیری مصالح و نیز نوع مواد معدنی موجود در مصالح بستگی دارد که در اقلیمهای گرمسیری و مرطوب نیز شدت بیشتری می یابد.

فرسایش در محیطهای آلوده: هوای آلوده در مراکز شهری و یا حاشیه آنها حاوی مقادیر متغییری انیدرید سولفوریک است که از احتراق مواد سوختی سولفوردار حاصل می شود.

اکسیداسیون انیدرید سولفوریک موجب تشکیل اسید سولفوریک می شود.(so2+1/2o2+h2o=so4h2) .

اسید سولفوریک اسیدی بسیار قوی است که می تواند عامل فرسایش بسیاری از مواد معدنی (چه کربناتها و چه سیلیکاتها ) باشد.

این عامل با سرعتی به مراتب بیشتر از سرعت فرسایش آب حاوی اسید کربنیک موجب فرسایش می شود.

Co3caso4h2so4ca+2 h2 o تا حدی قابل حل نامحلول تأثیر آلودگی محیط و هوا در اربطه بالا بسیار پیچیده است و هنوز به طور کامل روشن نیست .

این هوا علاوه بر انیدرید سولفوریک حاوی عناصر آلوده کننده دیگر نیز هست.

بعضی از این عناصر می توانند موجب تشکیل اسیدهای قوی دیگری(از جمله اسید کلرئیدریک ،اسید نیتریک، اسید فلوئوریک)شوند که به نوبه خود می توانند عام رسایشی قوی باشند.

تأثیر انیدرید سولفوریک در مصالح مراحل مشخصی را طی می کند که در نمودار یک نمایش داده شده است.

این تأثیر موجب فرایندهای زیر می شود: الف)سایش مستقیم کربناتها (مرمر و سنگهای آهکی) که می تواند بسیار سریع باشد.

مقدار این ساییدگی در نیویورک که در هر 25 سال یک میلیمتر محاسبه شده است.

ب)تعریق و تبخیر( که بر اثر اختلاف دما حاصل می گردد) می تواند عامل صدمات وخیمی باشد.

این فرایند در هر نوع سنگ ترکدار اثر می کند در واقع لایه مایعی که بر اثر تعریق و تبخیر روی جداره مصالح اجاد می شود حاوی مقدار زیادی اسید و نمکهای حل شده)بع میزانی بیش از آب باران )است در اقلیمهای مرطوب بر اثر تکرار چرخه تبخیر و تعریق که هر شبانه روز بر اثر اختلاف دمای شب و روز حاصل می شود .

شرایط مناسبی برای ورود و نفوذ عوامل ساییدگی و نیز تشکیل بلورهای ننمک در داخل ترکها فراهم می آید.

چنانچه قبلاً مشاهده شد عمل تشکیل بلور موجب ایجاد تنشهای داخلی و در مواد و مصالح می شود.در نتیجه این فرایند لایه سطحی کدری روی مصالح تشکیل می شود که مملو از سولفات کلسیم است در زیر این جداره قشری از مصالح قرار دارد که چسبندگی خود را از دست داده است و به سادگی جدا می شود.

این قبیل فرایند ها می توانند در طول 10 سال موجب فرسایش به قطر چند متر در مصالح شوند.

تأثیر عوامل هواشناختی در آلودگی هوا: میزان عوامل آلوده کننده موجود در هوا هم به میزان این عوامل در محیط و هم به عوامل هوا شناختی بستگی دارد.برای مثال، اگر عوامل آلوده کننده در سطح وسیعی از هوا پخش شوند بیشتر بخش پایین بنا دچار آلودگی خواهد شد(شکل 13).

در شرایط معمولی در محط اصولاً با افزایش ارتفاع در جه حرارت کمتر می شود و همین خود باعث عدم ثبات می گردد(شکل 14).

زیرا هوای گرمتر معمولاً جایگزین هوای سرد بالای خود میشود .

ولی در بیشتر شبهای سرد زمستان در نزدیکی سطح زمین قشری از هوا به وجود می آید که در آن درجه حرارت با افزایش ارتفاع بیشتر می شود.

این شرایط که در آن هوا دارای ثبات است (زیرا هوای سرد به دلیل وزن مخصوص بیشتر تمایل به استقرار در سطح پایین تر است) به وارونگی هوا معروف است.

در حین تقدم و تأخر حرارتی ،جریان هوا کند است و عوامل آلودگی پخش نمی شوند بلکه در ارتفاع مشخصی جای می گیرند.

این عوامل ممکن است بر اثر اختلال هوای محل به سطح پایین منتقل شوند(این اختلالهل معمولاً بر اثر وجود فضاهای گرمتر است مثلاً گرمایش خانه ها نیز می تواند در آ مؤثر باشد)(شکل 15) معمولاً در فصل زمستان در دره ها زمانی که تقدم و تأخر حرارتی در ارتفاعی مشخص و در شرایطی با فشار زیاد و باد ضعیف اتفاق می افتد آلودگی شدید ی ایجاد می شود(شکل 16).

شهر ونیز یکی از مثال های استثنایی در این زمینه است که آلودگی آن هم ناشی از عوامل محلی (مانند تأسیسات حرارتی) است و هم ناشی از حمل آلودگی از محلات صنعتی که معمولاً با تقدم و تأخر حرارتی در فصول پاییز و زمستان بیشتر می شود.(شکل 17) از آنجا که شهر ونیز در شبهای زمستان از بخش برآمده دریا در خشکی گرمتر است در هوای موجود در بالای شهر اختلال به وجود می آید.

فساد و تحلیل رفتگی بیولوژیکی: بعضی از باکتریها(باکتریهای مربوط به سیکل سولفور که ((تیوباسیل)) نامیده می شوند) می توانند سولفورها را به اسید سولفوریک تبدیل کنند .

گمان می رود که این باکتریها(میکرو ارگانیزمها) مقدار معتنابهی اسید سولفوریک روی سطح مواد و مصالح اختمانی ایجاد می کنند.h2s موجود در هوا که از تخمیر های طبیعی حاصل می شود و یا سولفورهای موجود در سطح زمین که بر اثر صهود رطوبت منتقل شده امکان تولید اسید سولفوریک را برای تیوباسیل ها فراهم می کنند .

اگر تیوباسیل ها در تعداد قابل توجه(مثلاً بیش از 1000 واحد در گرم) بر سطح مصالح یافت شوند و اگر توجیه منطقی و ساده دیگری موجود نباشد حمله تیوباسیل به عنوان عامل رسایش می تواند منطقاً تغییر در سطح سنگ را توجیه کند،یعنی این باکتری ها باعث تشکیل سولفات کلسیم در محیط های ظاهراً غیر آلوده شده اند.

فرضیه مشابهی وجوددار د که به موجب آن باکتریهای مربوط به سیکل ازت می توانند اسید نیتریک تولید کنند ، ولی این فرضیه چندان پایه ای در اصول علمی قاطع ندارد.

لیکن ها: در اماکن مرطوب رشد و توسعه لیکن ها بر مصالح بسیار معمول است ، ولی بسیاری از انواع لیکن ها نمی توانند در فضاهای آلوده به حیات خود ادامه دهند.

لیکن های سفید به عم چندین میلیمتر د ر داخل مصالحنفوذ می کنند و با تولید اسید اورگانیک از جمله اسید اوزالیک باعث تجزیه آنها می شوند.

سایر لیکن ها قدرت نفوذ کمتری دارند..عموماً صدمه لیکن ها تدریجی است ولی نفوذ آنها در سطوح تزئینی و بویژه نقاشیهای دیواری پیامدهایی بسیار وخیم دارد.

پاک کردن سطوح مزبور از لیکن ها ساده نیست و پیشگیری ار تهاجم آنها مستلزم مراقبت بسیار جدی است.

خزه ها: رشد و توسعهخه ها صرفاً در محیط های بسیار مرطوب امکانپذیر است .

خزه ها معمولاً بیش از همه در زیر زیمین ها رشد می کنند .

در فضاهایی که با نور مصنوعی روشن می شوند.

بر اثر تنفس بازدید کنندگان مواد ارگانیکی به وجود می آیند .

تأثیرات این مواد ارگانیکی در سطوح تزئینی می تواند عواقب بسیار وخیمی داشته باشد.

در اقلمها بسیا ر مرطوب ، خزه ها ب سطح بیرونی مصالح و بویژه در داخل ترکهایی که از تشعشع ماورای بنفش به دورند رشد و توسعه می یابند.

گیاهان و بوته های سطحی :ریشه گیاهان و خارها و درختان ممکن است حتی با فاصله موجب ایجاد شکستگی در مصالح گردند، کنترل رشد گیاهان و بوته ها ار نکات بدیهی در محافظت از ابنیه است .

به همین دلیل صدمه ناشی از رشد گیاهان و بوته ها بیشتر در ابنیه دور افتاده رخ می دهد.

رایندهای بیولوژیکی و فرسایشی و تنشهای شیمیایی و فیزیکی: ممکن است انواع مختلف تنشها و یا عوامل فرسایشی به طور همزمان بر بخش واحدی از مصالح قابل مشاهده باشند.

غالباً تأثیر یک فرایند فرسایش زمینه را برای آغاز فرایند فرسایشی دیگر راهم می آورد.

جو و تأثیر دو فرسایش بناهای خشتی:عامل اصلی در فرسایش بناهای خشتی باران است.

آب باران موجب پخش شدن رس می شود و بقایای ریگ موجود در آن را می شوید و از بین می برد.

ولی بیشتر اوقات جاری شدن آب بر روی دیوارهای خشتی و یا تشکیل جویبار در جوار این دیوارها و تجمع آب در پایانه آنها عوامل اصلی تخریب را تشکیل می دهند.(شکل 18).

دومین عامل بسیار مهم در فرسایش دیوارهای خشتی باد است.

باد بر اثر سرعت زیاد خود ریگ و ماسه های اطراف بنا را بلند میکند و آنها را بر دیوارها می کوبد و به این ترتیب سبب فرسایش تدریجی دیوار می شودو صعودرطوبت در ابنیه و دیوارهای با مصالح خام از طریق ترکهای مویی قابل توجه نیست.

و عموماً از حدود 40-30 تجاوز نمی کند.

علت آن است که رس بر اثر مرطوب شدن باد می کند.

و جریان آب را مسدود می گرداند.

پس میزانرطوبت با افزایش ارتفاع کمتر می شود .به همین دلیل در دیوارهای با مصالح خام به هیچ وجه پیشروی شدید رطوبت از یک جهت دیده نمی شود.

در صورتی که این امر با دیوارهای با مصالح پختهمعمول است.درنتیجه صعود موئینهای و تشکیل بلورهای نمک(جز در مواردی محدود) خطر اصلی به شمار نمی آید(شکل 19) برف نیز اگر در حاشیه دیوارها انباشته شود و تا زمان آب شدن و در نتیجه جذب باقی بماند می تواند عامل خطر محسوبگردد.

واکنش مواد و مصالح ساختمانی در محی متأثر از دو عامل اساسی به شرح زیر است: 1-خلل و فرج و ترکها که رابطه ای مستقیم با نفوذ و هدایت رطوبت دارد.

2-ویژگیهای مکانیکی که مستلزم مبحثی جداگانه است.

روشن است که این واکنشبستگی به ویژگیهای محیطی نیز داردو 1.6 خلل و فرج و ترکها قطر ترکها گاه بسیار کوچک (کمتر از یک میکرون )و گاه بین یک تا صد میکرون استِ (mm1000/1 1مکرون).حجم کلی اندازه و ابعاد ترکها در مواد و مصالح گوناگون بسیار متغییر است.

خلل و فرج خیلی باریک و ریز واکنشی شبیه ترکها به وجود می آورند.

ترکهای بسیار ریز به ترکهای مویی معروف اند.

آب از طریق ترکهای ریز جذب مصالح می شوند.

فشار موجود در ترکهای مویی که خود تعییو کننده میزان جذب آب است ،از طریق تجربی قابل اندازه گیری است .

این شار با کاهش قطر ترکها افزایش می یابد و در ترکها به قطر یک میکرون به بیشترین مقدار خود می رسد.

جذب آب به کشش جداره های ترکها بستگی دارد.

1.1.6 سطوح هیدروفیلی سطوح هیدروفیلی به مواد و مصالح گفته می شود که قابلیت جذب و هدایت آب را داشته باشد(شکل 1).

سطوحی که دارای گروهای h و o و بارهای الکتریکی باشند قادر به جذب مولکول های آب هستند(شکل 2).

مولکول آب به شدت قطبی است (یعنی بارهای الکتریکی را به قطبها هدایت می کند).

سنگها ،ملاتها، بتونها،شیشه، اندوده ها و فلزات(اگر اکسید شده باشند) دارای این نوع سطح هستند(شکل 3) 2.1.6 سطوح غیر هیدروفیلی گروهc-cو c-h دارای بارالکتریکی نیستند و همین دلیل است که آب جذب آنها نمی شود(شکل 4).

هیدروکربن ها و قیر و چربیها و برخی مواد پلاستیکی (مانند پلی اتیلن )و نیز مولکول های سیلیکون ها از اصل ذکر شده پیروی می کنند(شکل5).

2.6 مواد و مصالح فاقد خلل و فرج بعضی از مواد تقریباً فاقد ترک هستند(از قبیل سنگ سماق، فلزلت و شیشه) سیمان نیز ماده ای است با امکان ترک پذیری بسیار نازل ، در صورتی که سنگ مرمر بسیار ترک پذیر است.

3.6 انواع رطوبت در بناهای تاریخی رطوبت در بناهای تاریخی بر دونوع است:صعودی و نزولی.

1.3.6.

رطوبت صعودی این رطوبت بر اثر نفوذ آب به پی دیوارها و حرکت آن طبق قانون لوله های موئین به طرف بالابه وجود می آید.عوامل مختلفی آن را به وجود می آوردند: عدم وجود محوطه سازی مناسب در پیرامون بنا.

2.

ایجاد باغچه و کاشت درخت در نزدیکی پیهای بنا.

3.

گرفتگی چاههای فاضلاب و تأسیسات آبرسانی در داخل ابنیه.

4.بالا آمدن سطح آبهای زیر زمینی.

5.افزایش قدرت جذب مصالح به کار رفته در بنا مثل آجر.

6.

استفاده از مصالح غیر هیدروفیلی از قبیل سیمان، قیر گونی و رنگ روغن که باعث عدم تنفس بنا و حبس رطوبت در دیوارها و پی و صعود آن به بخش های بالاتر می شود.

2.3.6 رطوبت نزولی این رطوبت ناشی از ریزش نزولات آسمانی است.

عوامل زیر در تسهیل ایجاد رطوبت نزولی مؤثرند: 1.شیب بندی پوشش بام.

2.ناودانها و استقرار آنها در محل های نا مناسب بنا.

برای مثال ،در نقاط سردسیر چنانچه ناودانی در خارج بنا قرار گیرد بر اثر یخبندان قابلیت خود را از دست می دهد و آب را در پشت ناودان جمع می شود و سپس به نقاط مختلف بنا نفوذ می کند.

3ا.گر تعمیر و تعویض به موقع لایه های عایق(کاهگل و کاشی …) انجام نگیرد، باعث نفوذ آب به داخل بنا می شود.

4.عدم پیش بینی ارتفاع عایقکاری متناسب با ارتفاع برف در هنگام عایق کردن بنا.

5.نگهداری و مراقبت دایم از بنا در صول مختلف مثل پاک کردن ناودانها و آبروها و جمع کردن علفهای هرز و استفاده از بام و غیره.

عدم استفاده از مصالح عاق بومی با توجه به اقلیم و طبیعت بنا، مانند استفاده از قیر گونی بر روی سطوح منحنی شیبدار بام.

7.اجرای جزئیات آبچکانها و رخبامها به روش نا صحیح با استهلاک و فرسایش رخبام و عدم تعویض و تعمیر به موقع نها.

4.6 مشاهده صدمات ناشی از رطوبت در بنا پیدایش و ظهور لکه های رطوبت در کف.

لک شدن مدام جداره ها(به صورت رطوبت صعودی).

فرسایش و ساییدگی در آمود دیواره که بر ار رطوبت صعودی و کوران شدید حاصل می شود.

کدر شدن یکنواخت جداره های اتاق که ممکن است به دلیل اشباع رطوبت هوا پدید آید.

پیدایش لکه های پراکنده که به مرور زمان تغییر می یابند.این امر ممکن است بع دلیل نفوذ پذیری مصالح مختلف در جداره باشد(شاید اشیاع روبت هوا نیز در آن مؤثر باشد.) عمل آمدن و پیدایش مصالح نمکدار (شوره زدن) که ممکن است به صورت لکه های پراکنده با لکه های متداوم باشد(شکل 6) پیدایش انواع قارچهای ریز ناشی از عواملی چون عدم وجود تهویه و راکد ماندن هوا، عدم تابش نور خورشید، و وجود عوامل ارگانیک زنده.

5.6 تشخیص منشأرطوبت برای تشخیص منشأ رطوبت باید عواملی چند مورد توجه قرار گیرند.

مشخصات رط.بت ناشی از آبهای سطحی الف)معمولاً در یک طرف بنا ظاهر می شود.

ب)ارتفاع صعود رطوبت در طی سال دارای نوسان است.

2.5.6 مشخصات رطوبت ناشی از آبهای زیر زمینی الف)در بخشهای مختلف بنا به صورت یکنواخت مشاهده می شود(جز در مواردیکه بنا از مصالح مختلفی ساخته شده است) ب)ارتفاع رطوبت درقسمتهای شمال شرقی حداکثر و دو بخشهای مجزا بنا در حداقل است.

ج)نوسان شددی در طی سال در روبت بنا ایجاد نمی شود.

6.6 میزان ارتفاع و صعود رطوبت این میزان به عوامل زیر بستگی دارد: الف)شرایط جوی محل ب)نحوه تابش آفتاب یا عدم تابش آن ج)کهولت و نوع مصالح بنا.

د)خط زمین(طبیعی یا مصنوعی) امروزه شیوه های گوناگونی برای دفع رطوبت از ابنیه قدیمیوجود دارد.دراینجا برخی از این روشها بررسی می شوند.

شیوه های پیشگیری از رطوبت بالا رونده در پایه ها و دیوارها در ساختمان های جدید با استفاده از لایه های عایق از قبیل قیر گونی و سایر مواد عایق در مقطعی از دیوار و یا کفه مانع عمده ای در پیشروی رطوبت ایجاد می کنند.

در گذشته این شیوه پیشگیری رایج نبوده است، در نتیجه رطوبت بر اساس قانون لوله های موئین به طور مداوم در بنا نفوذ می کرده و ضمن صعود به نقاط ضعف بنا، موجب استهلاک تدریجی آن می شده است شاید این عامل از مهمترین عوامل مخل در بسیاری از بناهای تاریخی باشد.

بناهای قدیمی در مقابل رطوبت به شیوه های مختلف عایقکاری می شوند.

1.1.7 عایقکاری در سطح مقطعی از دیوار این روش مستلزم دقت عمل بسیار در اجراست و هزینه بالایی نیز در بردارد.اجرای این شیوه با مته های چرخان ویژه ای به قطر 2 سانتیمتر به شرح زیر صورت می گیرد: در طول مقطعی از دیوار سوراخهایی به صورت روزنه های گرد متقاطع ایجاد می کنند(شکل 1).این عمل در طولی معادل حداکثر یک متر از جداره دیوار انجام می شود .

پس سوراخ کردن دیوار روزنه ها را با مایع ویژه ای که عایق است با تزریق پر می کنند .

مواد تشکیل دهنده این عایق شامل ترکیبات زیر است: 62% ماسه +پودر سنگ 38%شامل :50%چسب(انواع پریمال یا پارالوئید) و 50% پودر آهک از ترکیب مواد فوق ،ملات نرمی که کمی از خمیر نان نرمتر است حاصل می شود، تزریق این ملات در محیطی با درجه حرارت کمتر از 20سانتیگرا د انجام می شود.

با این تزریق باید کلیه روزنها و منافذ پر شوند.

پس از اجرا مقاومت فشاری این بخش از دیوار در مدت 24 ساعت به kg/cm800 می رسد.(این روش به علت ضرورت دقت فراوان در اجرا ومصالح مورد نیاز ، در کشور ما کاربرد چندانی نداشته است.)