ماهیچه
اعضایی که در بدن ایجاد حرکت می کنند، ماهیچه نام دارند. حرکت یکی از کارهای مهم بدن است که با همکاری استخوانها و ماهیچه ها انجام می شود. ماهیچه ها به استخوانها می چسبند، به علت خاصیت انقباض و انبساط خود می توانند مفاصل را خم و راست کنند و باعث حرکت استخوانها شوند. به این ترتیب انسان می تواند تمام و یا قسمتی از بدن خود را حرکت دهد؛ یعنی کارهایی مثل ایستادن، نشستن، راه رفتن و غیره را انجام دهد.
سه نوع ماهیچه وجود دارد: ماهیچه مخطط که باعث حرکت استخوانها و در نتیجه حرکت بدن می شود و همچنین ایجاد وضعیتهای مختلف در بدن مثل حالت ایستاده، نشسته و خوابیده و دیگری ایجاد حرارت.
ماهیچه قلب، که فقط یکی است و با حرکات مخصوص مانند تلمبه کار می کند و خون را در رگها به جریان می اندازد؛ و بالاخره ماهیچه صاف که درجدار معده، روده ها، رگها، و غیره قرار دارد و باعث حرکات مخصوص آنها می شود.
ساختمان ماهیچه
هر ماهیچه یک عضو است و از چند نوع بافت درست شده است. بافت اصلی ماهیچه ها بافت ماهیچه ای مخطط است که بافت همبند و عصبی نیز در آنها وجود دارد. ماهیچه ها اندازه های مختلف دارند: بعضی مانند ماهیچه ای در گوش میانی بسیار کوچک و بعضی مانند: ماهیچه چهار سر ران بسیار بزرگ هستند؛ و از نظر شکل نیز به شکلهای دوکی، دوشاخه، سه شاخه، پهن، و غیره وجود دارند. رشته های ماهیچه ای (سلولهای ماهیچه ای) موجود در ماهیچه به طرق مختلف قرار می گیرند. در بعضی به صورت مایل و در برخی دیگر مثل شعاعهای یک دایره از یکدیگر دور می شوند.
بافت همبند در ماهیچه
ورقه ای از بافت همبند بسیار محکم دور ماهیچه را پوشانده است که در بعضی نقاط به داخل ماهیچه می رود و اطراف چند رشته ماهیچه ای را احاطه می کند. رشته های ماده بین سلولی این هر سه پوشش به رشته هایی که ماهیچه را به استخوان و اعضای دیگر می چسبانند وصل است، و همین امر باعث می شود که ماهیچه محکم به استخوان متصل شود.
در هر انتهای ماهیچه قسمتی طناب مانند وجود دارد که از بافت همبند بسیار محکم است و زردپی نامیده می شود. رشته های ماده بین سلولی زردپی از یک طرف به دورن ماهیچه نفوذ می کنند، و از طرف دیگر با رشته های بافت بسیار محکم دور استخوان، یعنی ضریع، یکی می شوند. گاهی ورقه ای از بافت همبند محکم از ورقه همبند دور ماهیچه جدا شده و ماهیچه را به عضو مجاور، که معمولاً ماهیچه دیگری است، وصل می کند. این ورقه زردپی آنقدر محکم هستند که معمولاً در اثر ضربه پاره نمی شوند و حتی ضربات شدیدی که استخوان را می شکند با ماهیچه را پاره می کند، معمولاً به آنها صدمه نمی زند.
اطراف بدن انسان را دو ورقه از بافت همبند پوشانده است: یکی ورقه ای که چندان محکم نیست در زیر پوست قرار دارد، و دیگری ورقه ای بسیار محکم و عمیقتر که در زیر ورقه سطحی قرار گرفته است. شعباتی از این ورقه محکم عمقی جدا می شوند که به ورقه های همبند اطراف کلیه ماهیچه های بدن وصل می شوند. این ورقه به اعضای دیگر بدن، مانند ششها، قلب، کبد، معده، و روده ها نیز متصل می شود. به این ترتیب شبکه ای محکم از بافت همبند وجود دارد که هر کدام از اعضای بدن در داخل یکی از حفره های آن قرار می گیرند. از بافت همبند محکم اطراف ماهیچه، رشته هایی جدا می شوند که شبکه ای را در داخل ماهیچه تشکیل می دهند. در داخل هر شبکه چندین رشته ماهیچه ای قرار دارد که از این شبکه های کوچک نیز شبکه هایی جدا می شوند و شبکه های ظریفتری را تشکیل می دهند. در داخل این شبکه های ظریف رشته های ماهیچه ای قرار دارند.
عصب ماهیچه
دو نوع عصب به ماهیچه می رود:
1.عصب حرکتی، که دستور حرکت را به ماهیچه می برد؛
2.عصب حسی، که وضعیت ماهیچه را به سازمان مرکزی گزارش می دهد.
عصب حرکتی در ماهیچه چند شاخه می شود که هر یک از این شاخه ها نیز به نوبه خود به انشعابات کوچکتری تقسیم می شوند. هر یک از این شاخه های اعصاب انتهایی، به علاوه رشته های ماهیچه ای تحت کنترلش، یک واحد حرکتی نامیده می شوند. در ماهیچه هایی که حرکاتشان ضعیف است، هر واحد حرکتی دارای تعداد کمی رشته ماهیچه ای است؛ مثلاً، در ماهیچه های انگشتان دست، عصب واحد حرکتی فقط پنج یا شش رشته ماهیچه ای را فرماندهی می کند، ولی در ماهیچه هایی که حرکات قویتری دارند، واحد حرکتی دارای تعداد زیادی رشته ماهیچه ای است و تعداد رشته های عصبی، که سمت فرماندهی دارند و به وجودشان چندان نیاز نیست، کم است. مثلاً، در ماهیچه های شکم هر واحد حرکتی دارای حدود صد رشته ماهیچه ای است. ماهیچه صاف
مسئول حرکات غیر ارادی اندامهای داخل بدن است. این نوع ماهیچه‌ها در اطراف اندامهای داخلی مثل روده ، طحال ، رگهای بزرگ قرار دارند. تحت کنترل اراده نیست و انقباض آن نسبتا به کندی صورت می‌گیرد. ماهیچه صاف از تعدادی سلولهای دوکی شکل طویل ساخته شده است که برخلاف ماهیچه‌های مخطط در زیر میکروسکوپ منظره مخطط ندارند و در دیواره رگهای خونی ، دستگاه گوارشی مانند لوله گوارش و دستگاه تنفسی و قاعده موها و یا مثانه و بسیاری از اندامهای دیگر قرار دارند. سلولهای این بافت تک هسته‌ای هستند.
ماهیچه مخطط
این نوع عضله را به خاطر داشتن نوارهای تیره و روشن (در زیر میکروسکوپ) عضله مخطط ، به علت چسبیده بودن آنها به استخوانها ، عضله اسکلتی و به جهت عملکرد ارادی آنها عضلات ارادی می‌نامند که وظیفه اصلی این نوع عضله شرکت در حرکات بدن می‌باشد. سلولهای عضله مخطط چون از بهم پیوستن تعداد زیادی سلول سازنده عضلانی (میوبلاست) بوجود می‌آیند بسیار بلند می‌باشند و رشته‌های عضلانی نیز نامیده می‌شوند. گروههای سلولهای عضلانی را که از تعدادی سلول موازی هم در هر گروه تشکیل می‌گردد دسته و مجموعه دسته‌ها را باهم عضله می‌نامند. این ماهیچه‌ها ارادی هستند و با یک میکروسکوپ نوری به شکل مخطط دیده می‌شوند.
این ماهیچه‌ها که به استخوانهای بازوها ، رانها و ستون فقرات چسبیده‌اند در حرکات پیچیده و هماهنگ مثل راه رفتن و نشستن دخالت دارند. رشته‌های ماهیچه‌ای در کنار هم قرار می‌گیرند و فواصل بین آنها را بافت پیوندی پر می‌کند. مجموعه‌ای از رشته‌های ماهیچه‌ای در یک پرده پیوندی محکم قرار گرفته و ماهیچه قرمز یا اسکلتی را بوجود می‌آورد. دنباله‌های مخصوصی به نام زردپی ماهیچه قرمز را به استخوانها متصل می‌کند. ماهیچه‌های اسکلتی به شکلهای گوناگون مانند دوکی ، پهن ، نواری و حلقوی وجود دارند.
عملکرد ماهیچه مخطط
ماهیچه مخطط دارای سلولهایی به شکل استوانه و بسیار بزرگ به طول 1 تا 40 میلیمتر به پهنای 10 تا 50 میکرومتر است. هر سلول یک میوفیبر خوانده می‌شود واجد تعدادی زیادی رشته به نام میوفیبریل است. میوفیبریل از دو نوع رشته تشکیل شده است، رشته‌های ضخیم که از میوزین و رشته‌های نازک که از اکتین بوجود آمده‌اند. هر میوفیبریل از واحدهای تکراری سارکومر تشکیل شده است که هر سارکومر در حال استراحت حدود 2 میکرومتر درازا دارد. مجموعه سارکومرها در هر میوفیبریل به شکل نوارهای تیره و روشن متناوب دیده می‌شوند هر نوار روشن توسط نوار تیره باریکی به نام صفه Z به دو نیم تقسیم می‌شود. در حقیقت فاصله بین دو صفحه Z همان سارکومر است.