گلوکوم (آب سیاه)
گلوکوم یا آب سیاه بیماری است که می تواند سبب آسیب عصب بینایی و در نتیجه کوری شود. این بیماری در آغاز هیچ علامتی ندارد ولی می تواند در طول چند سال سبب کاهش بینایی و نهایتاٌ کوری شود. درمان زودرس می تواند مانع پیشرفت بیماری و کاهش دید بیمار گردد.
عصب بینایی:
عصب بینایی از بیش از یک میلیون رشته عصبی تشکیل شده است که بصورت دسته ای از رشته ها گرد هم آمده اند. این عصب شبکیه (پرده نازک حساس به نور در قسمت عقب کره چشم) را به مغز متصل می کند (شکل 1). برای داشتن دید خوب، سالم بودن عصب بینایی ضروری است.
شکل 1
تأثیر گلوکوم بر عصب بینایی:
در بسیاری از افراد افزایش فشار داخل چشم سبب گلوکوم می شود. در جلوی چشم فضایی وجود دارد که "اتاق قدامی" خوانده می شود. مایع شفافی همواره وارد این فضا شده و از آن خارج می شود و وظیفه تغذیه بافت های مجاور را بعهده دارد. به محلی که مایع از اتاق قدامی خارج می شود اصطلاحاٌ "زاویه" گفته می شود که محل تلاقی قرنیه و عنبیه است (شکل 2). زمانی که مایع به زاویه می رسد از طریق یک شبکه اسفنجی شکل شبیه یک سیستم زه کشی از چشم خارج می شود.
شکل 2
گلوکوم زاویه باز از آنجا به این نام خوانده می شود که زاویه ای که مایع از آن خارج می شود "باز" است. با این حال، به دلایل نا مشخص، سرعت حرکت مایع از خلال شبکه تخلیه کند است. کندی حرکت مایع سبب تجمع آن و بالا رفتن فشار داخل چشم می شود و این افزایش می تواند سبب آسیب دیدن عصب بینایی و کاهش دید شود، مگر آنکه فشار چشم پایین آورده شود.
چه کسانی در خطرند؟
افراد بالای 40 سال
کسانیکه در خانواده شان سابقه این بیماری وجود دارد.
علائم بیماری:
گلوکوم زاویه باز در ابتدا علامت خاصی ندارد. دید طبیعی بوده و دردی وجود ندارد. با ادامه یافتن بیماری، بیمار متوجه می شود که هر چند اشیایی را که جلویش قرار دارند خوب می بیند ولی اشیایی را که در کنار قرار داشته و باید از گوشه چشم به آنها نگاه کند بخوبی نمی بیند.
بیمار مبتلا به گلوکوم در صورت عدم درمان ممکن است ناگهان متوجه شود که "دید کناری" ندارد. درست مانند این است که دارد از درون یک لوله به اطراف نگاه می کند. ادامه یافتن بیماری ممکن است سبب از بین رفتن باقیمانده دید حتی در مرکز شده و بیمار کور شود. (شکل های 3 و 4)
شکل 3: دید طبیعی
شکل 4: دید بیمار مبتلا به گلوکوم
تشخیص بیماری:
بسیاری تصور می کنند که در صورتی مبتلا به گلوکوم هستند که فشار چشمشان بالا باشد اما همیشه چنین نیست. فشار بالای چشم خطر ابتلا به گلوکوم را افزایش می دهد. بالا بودن فشار چشم الزاما به معنای ابتلا به گلوکوم نیست.
ابتلا یا عدم ابتلا به گلوکوم بر اثر بالا بودن فشار چشم بستگی به میزان تحمل عصب بینایی در مقابل فشار بالای چشم دارد و این میزان در افراد مختلف متفاوت است. هر چند فشار طبیعی معمولاٌ بین 12 تا 21 میلی متر جیوه است، ولی حتی در این فشار نیز ممکن است شخصی به گلوکوم مبتلا باشد و این نشان می دهد که معاینه چشم اهمیت بسیار زیادی دارد.
چشم پزشک برای تشخیص گلوکوم باید اقدامات تشخیصی زیر را انجام دهد:
حدت بینایی (Visual Acuity): در این تست که با استفاده از چارت های بینایی انجام می شود بینایی بیمار در فواصل متفاوت مشخص می شود.
میدان بینایی: در این تست دید کناری (محیطی) بیمار اندازه گیری می شود. با توجه به اینکه از دست دادن دید کناری یکی از علائم گلوکوم است این تست به تشخیص بیماری کمک می کند.
اتساع مردمک: در این تست با استفاده از قطره مردمک چشم بیمار متسع می شود و بدین ترتیب چشم پزشک دید بهتری برای معاینه عصب بینایی پیدا می کند. بعد از معاینه ممکن است دید نزدیک تا چند ساعت تار باشد.
تونومتری: در این تست فشار مایع داخل چشم اندازه گیری می شود.
درمان:
هر چند گلوکوم علاج قطعی ندارد ولی درمان های رایج بیماری را کنترل می کنند و این تأییدی بر اهمیت تشخیص و درمان زودرس است. بیشتر چشم پزشکان گلوکومی را که تازه تشخیص داده شده است با دارو درمان می کنند ولی تحقیقات جدید نشان داده است که جراحی با لیزر، جایگزینی مطمئن و مؤثر است.
روش های درمانی گلوکوم شامل موارد زیرند:
درمان دارویی: شایعترین نوع درمان زودرس گلوکوم درمان دارویی است. داروهای گلوکوم بصورت قطره های چشمی و قرص تجویز می شوند. این داروها به دو شکل سبب کاهش فشار داخل چشم می شوند. بعضی باعث کاهش تولید مایع در چشم شده و بعضی به تخلیه بیشتر مایع از درون چشم کمک می کنند.
داروهای ضد گلوکوم ممکن است تا چند بار در روز تجویز شوند. بیشتر بیماران عوارضی نشان نمی دهند ولی بعضی از این داروهای ممکن است سبب سردرد شده و یا بر روی اعضاء دیگر بدن عوارضی داشته باشند. قطره ها ممکن است سبب سوزش و قرمزی چشم شوند.
داروهای ضد گلوکوم باید تا زمانی که به کنترل فشار داخل چشم کمک می کنند مصرف شوند. از آنجا که گلوکوم معمولا علامتی ندارد، گاهی بیماران داروی خود را قطع کرده و یا فراموش می کنند مصرف کنند.
جراحی با لیزر: جراحی با لیزر به تخلیه مایع از درون چشم کمک می کند. هر چند از این روش می توان در هر زمانی استفاده کرد ولی معمولا بعد از آزمایش درمان دارویی بکار می رود. در بسیاری موارد بیمار باید بعد از جراحی لیزری نیز دارو مصرف کند.
روش های جراحی رایج: در جراحی گلوکوم، هدف ایجاد محل خروج جدیدی برای مایع داخل چشم است. هر چند چشم پزشک در هر زمانی ممکن است تصمیم به جراحی بگیرد ولی معمولا این کار را پس شکست درمان دارویی و جراحی لیزری انجام می دهد.
جراحی در کلینیک یا بیمارستان صورت می گیرد. قبل از جراحی به بیمار داروهایی جهت آرام و شل شدن داده شده و سپس چشم توسط تزریق موارد بی حس کننده در اطراف آن بی حس می شود.
جراح قطعه کوچکی از بافت سفیدی چشم (صلبیه) را بر می دارد و این باعث بوجود آمدن کانال کوچکی برای عبور مایع درون چشم می شود. سپس قسمت سفید چشم که برداشته شده است با لایه نازک و شفافی از ملتحمه پوشانده می شود. مایع از مجرای ایجاد شده و از زیر ملتحمه ای که روی آن را پوشانده عبور کرده و از چشم خارج می شود