دانلود مقاله ازدواج خویشاوندی

فصل اول

تعریف ازدواج خویشاوندی

ازدواج فامیلی

زوجیت در قلمرو روابط خویشاوندی

یافته های نوین

نکات قابل توجه

تعریف ازدواج خویشاوندی:

الف) تعریف نظری: افرادی که دارای جد یا اجداد مشترک می باشند و در نتیجه از اجداد مشترک خود ژنهای یکسانی دریافت کرده اند، خویشاوند نامیده می شوند. درجه خویشاوندی دو فرد با نسبت ژنهای مشترک آنها بستگی دارد. افرادی که یک دوم ژنهایشان مشترک است، خویشاوند درجه یک، افرادی که یک چهارم ژنهایشان مشترک است، خویشاوند درجه دو و افرادی که یک هشتم ژنهایشان مشترک است؛ خویشاوند درجه سه نامیده می شود. افرادی که یک شانزدهم و یک سی و دوم ژنهایشان مشترک است، به ترتیب خویشاوند درجه چهار و پنج محسوب می شوند.

(امیرخانی، 1372، ص 512)

ب) تعریف عملی: منظور ازدواج خویشاوندی والدین زوج نا بارور و ازدواج خویشاوندی خود زوجین می باشد که حداکثر تا ضریب خویشاوندی 512/1 خویشاوند فرض شده و بعد از آن غیر خویشاوند تلقی می شود. در این مورد به گفته‌های افراد فوق اکتفا می شود.

(امیرخانی، 1372، ص 512)

ازدواجهای فامیلی

در بعضی از موارد ازدواج های فامیلی- مانند ازدواج دختر عمو و پسر عمو، دخترخاله و پسرخاله، دختر دایی و پسر عمه ممکن است مشکلاتی از جهت تولید نسل به وجود آید. مثلاً: فرزندانشان بیمار و یا ضعیف و یا ناقص شوند. این مساله، ثابت شده است و جای انکار آن نیست.

(مظاهری، 1381، ص 224)

در این باره، چند نکته را متذکر می شویم:

1- این قانون ژنتیکی (وراثتی)، کلیت ندارد و شامل همه ازدواجهایی فامیلی نمی‌شود. و نمی توان همه ازدواجهای فامیلی را مرور و ممنوع دانست.

(مظاهری، 1381، ص 224)

2- افرادی که بخواهند چنین ازدواجهایی را انجام دهند، حتماً به جنبه پزشکی اش دقت کنید و آزمایشهای لازم را انجام دهند و تا مطمئن نشوند که از این نظر مشکلی ندارند، ازدواج نکنند.

(مظاهری، 1381، ص 224)

3- آزمایشهای پزشکی وهر کاری که لازم است در این باره صورت گیرد، باید قبل از آن باشد که در اثر مطرح کردن ازدواج، میان دختر و پسر دلبستگی و علاقه ای به وجود آید و به هم امیدوار شوند و قبل از آنکه مساله خواستگاری آنان بین مردم پخش شود و سر و صدا ایجاد کند… که اگر بناست در نتیجه آزمایشها، قضیه فیصله باید و ازدواج صورت نگیرد، هرچه زودتر تمام شود. هرچه بیشتر طول بکشد، «جدایی» سخت تر می شود و دردسرهایی نیز به دنبال دارد.

(مظاهری، 1381، ص 224)

4- آن ازدواج های فامیلی که در بین خاندان پیغمبر اکرم (ص) صورت گرفته (مانند ازدواج حضرت علی و حضرت زهرا- سلام الله علیهما) و هیچگونه مشکلی هم به دنبال نداشته است. علتهایی داشته است که یکی از آن علتها این بوده که: آنان با علمی که خداوند به آنان داده، باطن امور را می دانند و از اسراسر غیب باخبرند و می‌دانسته‌اند که این ازدواجها برای آنان، مشکلی را به دنبال نخواهد داشت.

(مظاهری، 1381، ص 224)

س، نباید با استناد به عمل آن بزرگواران، این قانون مسلم ژنتیکی و پزشکی را نادیده گرفت.

(مظاهری، 1381، ص 224)

زوجیت در قلمرو روابط خویشاوندی

موضوع ازدواج فامیلی از جمله مسائل مورد توجه بسیاری از خانواده ها و داوطلبان ازدواج در جامعه اسلامی ایران و همه جوامع انسانی است.

(افروز، 1380، ص 107)

از آنجا که در میان قشرهای مختلف مردم، در مناطق شهری و روستایی و با سطوح تحصیلی و فرهنگی گوناگون، نگرش ها و بازخوردهای متفاوت نسبت به ازدواج های خویشاوندی وجود دارد و بعضاً به وسیله برخی متخصصان، صاحب نظران و کارشناسان نیز دیدگاه های متفاوت وگاه توام با تعصبات خاص ارائه می شود، شایسته است در این بخش از مجموعه مباحث ازدواج در بستر ارزشها، به طور خلاصه و مستدل به این مهم اشاره گردد، بویژه اینکه مساله ازدواج های خویشاوندی از دیر باز مورد توجه ادیان، جوامع و فرهنگ های مختلف بوده و در دهه گذشته  نیز مجموعه مطالعات انجام شده و مقالات انتشار یافته در باب ازدواج های خویشاوندی و پرداختن به این مهم از زوایای مختلف، فوق العاده چشمگیر بوده است.

(افروز، 1380، ص 107)

باید توجه داشت که در این بحث، منظور اصلی از ازدواج های خویشاوندی، امکان ازدواج نوه های پسری و دختری پدر بزرگ ها و مادربزرگ ها با یکدیگر است. به عبارت دیگر محور سخن، مقدور بودن ازدواج پسرعموها با دخترعموها، پسرخاله‌ها با دخترخاله ها، پسردایی با دختر عمه ها و پسر عمه با دختر دایی ها می باشد.

(افروز، 1380، ص 108)

در نگاه بسیاری از مسیحیان و پیر.ان کلیسایی، ازدواج خویشاوندی درجه اول (دختر عمه و پسرعمه، دخترخاله و پسرخاله و پسرعمو و دختر عمو و به عکس) مجاز نیست و در برخی از کشورها و بسیاری از ایالت های امریکا بدین موضوع توجه می شود و عموماً عموزاده ها، خاله زاده ها، عمه زاده ها و دایی زاده ها بدون مجوز کلیسا نمی توانند با هم ازدواج کند. دردهه اخیر بسیاری از محققان برجسته، پژوهشگران مشهور و استادان دانشگاه های معروف امریکا، در مقالات متعدد براساس بررسی های تاریخی و علمی خود با عنایت به متون کتاب مقدس انجیل، انتساب ممنوعیت ازدواج با خویشاوندان درجه اول را به آیین مسیحیت و کتاب مقدس انجیل، امری غیر واقع و نادرست تشخیص داده، این ممنوعیت را صرفاً در محدوده قوانین وضع شده به وسیله کلیسا و فرمان های کشیشان در شرایط و موقعیت های خاص دانسته‌اند. به عبارت روشن تر نه تنها در هیچ یک از بخش ها و آیات کتاب های موجود انجیل، ذکری از ممنوعیت ازدواج عموزاده ها و خاله زاده ها به چشم نمی‌خورد، بلکه در بخش 36 کتاب مقدس انجیل به فرمان خدا مبنی بر پیوند ازدواج دخترعموها با پسرعموها اشاره شده است.

(افروز، 1380، ص 108)

انجیل مقدس نیز محارم (یعنی کسانی که ازدواج با آنها ممنوع است) را مشابه قرآن کریم اعلام می دارد و هرگز ذکری از ممنوعیت ازدواج عموزاده ها به میان نمی آید[1].

این در حالی است که انجیل مقدس به صراحت روابط جنسی مردها و زن ها را خارج از دایره ازدواج و پیوند زناشویی حرام می شمارد[2] و از این بابت نیز هماهنگ با آیات سوره نور در قرآن کریم است.

(افروز، 1380، ص 109)

بررسی سوابق تاریخی ممنوعیت کلیسایی ازدواج عموزاده ها و خاله زاده ها با یکدیگر، بیانگر این حقیقت است که در سال 1059 میلادی، پاپ نیکلاس دوم[3]، رهبر وقت کاتولیک ها، با صدور فرمانی ازدواج عموزاده ها و خاله زاده ها را تا شش نسل (یعنی علاوه بر فرزندان، نوه ها، نبیره ها و نتیجه های عموها)، ممنوع اعلام می‌کند. محققان، انگیزه یا انگیزه ای چنین تصمیمی را عمدتاً در دو زمینه می دانند: یکی تمایل فراوان برخی از خانواده ها برای حفظ ثروت در درون روابط خانوادگی و در محدوده خویشاوندان نسبی (تمرکز ثروت و قدرت اقتصادی) و دیگران گرایش خانواده ها به نمای قدرت و تبدیل شدن خانواده ها به منبع قدرت و نیروی متحد در گستره روابط خویشاوندی و در نتیجه به وجود آمدن قدرت و تهدیدی بالقوه علیه کلیسا، ازدواج بین خویشاوندان، عموزاده ها، خاله زاده ها، دایی زاده ها و عمه زاده ها ممنوع اعلام می شود. البته در این شرایط نیز عموزاده های داوطلب ازدواج می توانستند با مراجعه به کلیسا و پرداخت مبلغی به عنوان اعانه یا کمک به کلیسا براحتی مجوز ازدواج را به دست آورند و این شرایط سبب تقویت بنیه مالی کلیسا می شد (کماکان در بعضی کلیسا وضعیت به همین گونه است). سوابق این امر در کلیساهای قدیمی کاتولیک ها موجود است.

(افروز، 1380، ص 109)

پس از جنبش اصلاح طلبانه پروتستان در سال 1500 میلادی، بسیاری از کلیساها ازدواج عموزاده ها را بلامانع اعلام کردند. از سال 1800 میلادی بتدریج تقریباً در همه کشورهای اروپایی ازدواج فامیلی بلامانع اعلام شد و ازدواج ملکه ویکتوریا با پسر عموی خود و ازدواج چارلز داروین با دختر عمویش از شاخص ترین ازدواج های فامیلی است که در اروپا صورت می گیرد.

(افروز، 1380، ص 110)

در ایالات متحده امریکا نیز از سال 1850 به بعد بتدریج مخالفت گروه‌های مختلف مردم و اندیشمندان و محققان با ممنوعیت ازدواج های کلیسایی صورت پذیرفت و بسیاری از دختر عموها و پسرعموهای داوطلب ازدواج توانستند بدون دریافت مجوز از کلیسا ازدواج کنند.

(افروز، 1380، ص 110)

تا سال 1997 میلادی در 26 ایالت امریکا از جمله هاوایی و کالیفرنیا ازدواج خویشاوندی مجاز بوده، داوطلبان ازدواج از میان عموزاده ها و خاله زاده ها می‌توانستند بدون منع قانونی به عقد یکدیگر در آیند. با توجه به ایالت هایی که ازدواج خویشاوندی در آنها مجاز است می توان به صراحت گفت که در حال حاضر اکثر جمعیت امریکا عندالاقتضا مجاز به ازدواج فامیلی در برخی از ایالت های امریکا، مساله چندان قابل توجهی برای مردم نبوده و مشکل یا محدودیت خاصی را به وجود نیاورده است.

(افروز، 1380، ص 110)

همان گونه که می دانیم در حال حاضر نظام خانواده و روابط خویشاوندی در کشورهای غربی از استحکام و پایداری چندانی برخوردار نیست و غالباً فرزندان جوان خانواده قبل از ازدواج به دلایل گوناگون از خانواده پدری جدا شده، سعی می کنند به اتفاق دوستان یا بتنهایی زندگی مجزا و مستقلی داشته باشند. گاهی فرزندان جوان یک خانواده پس از هجرت از خانواده پدری وداشتن زندگی مستقل، ممکن است ماه ها، بلکه سال ها خواهر یا برادر خود را نبینند و بالطبع فرزندانشان (عموزاده ها و خاله زاده ها و دایی زاده ها و عمه زاده ها) نیز فرصت چندانی برای آشنایی و با خبر شدن از حال و احوال همدیگر پیدا نمی کنند. هرچند که پدربزرگ ها و مادربزرگ ها دوست می دارند لااقل سالی یک بار همه فرزندان، نوه ها و نتیجه های خود را کنار هم ببینند، ولی این امر بسیار کمرخ می دهد و این گونه روابط روز به روز کم رنگ‌تر می شود، یکی از دلایل این وضعیت ناخوشایند را می توان در بالا بودن فراوانی طلاق و جدایی در بین خانواده های غربی جست و جو کرد. از این رو درصد پدربزرگ‌هایی که توفیق یافته اند با داشتن چند فرزند و نوه کماکان با همسر اولشان زندگی کنند و خانواده هایشان از آسیب پذیری های اجتماعی مصون مانده است، بسیار اندک می‌باشد.

(افروز، 1380، ص 111)

در واقع مساله ازدواج های خویشاوندی، زمانی می تواند به صورت جدی مطرح باشد که پدربزرگ ها و مادربزرگ ها از بیشترین اقتدار عاطفی و روانی برخوردار بوده، برادرها و خواهرها صمیمی ترین رابطه ها را داشته باشند. در سایه چنین روابط خوشایند و دوست داشتنی است که عموزاده ها و خاله زاده ها و دایی زاده ها و عمه‌زاده ها فرصت شناخت متقابل و ابراز علاقه اجتماعی نسبت به یکدیگر را می‌یابند. بنابراین می توان گفت که مساله ازدواج های خویشاوندی در خانواده های غربی به لحاظ کم رنگ بودن قوام و دوام و انسجام خانواده ها و عدم قوت و غنای روابط خویشاوندی نمی تواند همانند جوامع شرقی مورد توجه خاص باشد، اما این مساله کماکان در جوامع علمی مغرب زمین از دیدگاه فرهنگی- اجتماعی، پزشکی و ژنتیکی مورد بحث است.

(افروز، 1380، ص 111)

از سوی دیگر مساله ازدواج های خویشاوندی در میان برخی از اقوام و اقلیت های دینی، مثل یهودیان به گونه ای بسته تر مورد توجه است، به صورتی که از دیدگاه یهودیان نه تنها ازدواج عموزاده ها و خاله زاده ها و دایی زاده ها و عمه زاده ها مجاز می‌باشد، بلکه به دلایل عدیده از جمله تعصبات شدید و قوی خویشاوندی و ازدواج جهود با نزدیک ترین جهود[4]، اصرار ورزیدن بر تقویت دایره روابط خویشاوندی و تلاش برای پیشگیری از وارد شدن دیگران به درون حلقه های خانوادگی و فامیلی و حفظ قدرت اقتصادی و نظامی در قلمرو روابط بسته خانوادگی و خویشاوندی های خونی، ازدواج بعضی از محارم با یکدیگر، نظیر ازدواج دایی و عمو با خواهرزاده ها و برادرزاده ها مباح شمرده می شود. از همین رو شیوع فوق العاده بعضی از بیماری‌ها و فراوانی نوزادان و کودکان معلول در میان آن دسته از خانواده های اقلیت یهودی که ازدواجشان بر همین اساس بوده، فوق العاده معنی دار است[5].

(افروز، 1380، ص 112)

اما در فرهنگ و ارزشهای اسلامی، ازدواج عموزاده ها و خاله زاده ها و دایی زاده‌ها و عمه زاده ها با یکدیگر، در صورت احراز شرایط کفویت و معیارهای زوجیت و قابلیت‌های بایسته همسری بلامانع اعلام شده است. باید توجه داشت که بلامانع بودن این قبیل ازدواج ها لزوماً به معنای توصیه و تشویق آن نیست. به عبارت دیگر آنچه در تعلیمات اسلامی بیشتر مورد توجه و تاکید قرار گرفته است اصل اعتقاد به ازدواج بهنگام و تسهیل در زوجیت های بایسته و شایسته و ازدواج با افراد واجد شرایط، حتی‌الامکان خارج از محدوده خویشاوندان نزدیک است[6]. به عنوان مثال پیامبر خدا- صلی الله علیه و آله- فرمودند: لاتنکحوا القرابه القربته فان الولد یخلق ضاویاً[7]. با اقوام نزدیک ازدواج نکنید، زیرا فرزندان این گونه ازدواج ها ممکن است لاغر و نحیف و آسیب پذیر باشند.

(افروز، 1380، ص 113)

حال قبل از پرداختن به برخی از تحقیقات علمی و پژوهش های تجربی درباره ازدواج‌های فامیلی، لازم است در همین ارتباط چند نکته مورد توجه خاص قرار گیرد.

(افروز، 1380، ص 113)

همان طوری که اشاره شد، نگرش برخی از مسیحیان هوادار قوانین کلیسا، پرهیز از ازدواج خویشاوندی است و به رغم تغییرات اساسی در این نگرش، کماکان بعضی ازایشان ازدواج برادرزاده ها  و خواهرزاده ها را با یکدیگر مطلوب نمی دانند و باور غالب در بین گرویدگان به آیین یهود نه تنها بر بلامانع بودن ازدواج بین برادرزاده ها و خواهرزاده هاست، بلکه ازدواج خود برادر با برادرزاده و یا خواهر زاده و خواهر با برادرزاده نیز مباح می باشد. اما در فرهنگ اسلامی ازدواج برادر با برادرزاده یا خواهرزاده و خواهر با خواهرزاده و برادرزاده حرام، ولی ازدواج بین برادرزاده ها و خواهرزاده ها بلامانع اعلام شده است. در حقیقت در فرهنگ و ارزشهای اسلامی آنچه بیش از هر چیز مهم است، مساله زوجیت مطلوب و شایسته بین داوطلبان ازدواج است. به عبارت دیگر فراهم بودن امکان ازداج موفق برای داوطلب ازدواج اعم از مرد و زن، امری بسیار مهم و قابل توجه است.

(افروز، 1380، ص 114)

عدم ممنوعیت ازدواج بین برادرزاده ها و خواهرزاده ها از دیدگاه مکتب حیات بخش اسلام، نشانه جامعه نگری، مال اندیشی، استواری و منطقی بودن نظام ارزشی و جهان شمولی و جاودانگی احکام و بایدها و نبایدهای آن برفراز عصرها و نسل‌هاست[8].

[1]  Bible Gateway

[2]  Leviticus 18

[3]  Pope Nicholas

[4]  قانون شالوم بایت Shalom bayit (صلح در خانه) “Peace in the home”

[5]  در فلسطین اشغالی به رغم بهره مندی اکثر خانواده ها و مادران از استانداردهای بالای بهداشتی، آمار تولد کودکان معلول ذهنی و جسمی فوق العاده است. بیماری عقب ماندگی ذهنی ژنتیکی (Tay Sachs) بیشترین شیوع و فراوانی را در بین یهودیان به خود اختصاص داده است.

[6]  تذکر این نکته لازم است که ازدواج عرشی امیرالمومنین علی- علیه السلام- و حضرت زهرا- سلام الله علیها- نمی تواند و نباید به عنوان نمونه‌ای از ازدواج های خویشاوندی (ازدواج با عموزاده ها، خاله زاده ها و…) تلقی شود. حضرت زهرا- سلام الله علیها- دختر عموی امام علی- علیه السلام- نبودند، بلکه نوه عمویشان بودند و بالطبع اما علی- علیه اسلام- نیز به معنای دقیق کلمه پسرعموی حضرت زهرا- سلام الله علیها- نبودند بلکه پسر عموی پدرشان بودند. بنابراین ازدواج امام علی و حضرت زهرا علیهماالسلام- خارج از محدوده قوانین حاکم بر ازدواج های برادرزاده ها و خواهرزاده ها، صورت پذیرفته است.نکته مهم این است که کفو و همسری شایسته تر از حضرت زهرا- سلام الله علیها- برای امام علی- علیه السلام- وجود نداشت و کفوی برتر از امام علی- علیه‌السلام- برای حضرت زهرا- سلام الله علیها- قابل تصور نبود و این سخن که عقد دختر عموها و پسرعموها در آسمان ها بسته شده است نیز سخنی بی پایه و بی اساس است.

[7]  المحجه البیضاً، جلد 3، صفحه 94، به نقل از کتاب تامین اجتماعی در اسلام، تالیف استاد جعفر سبحانی.

[8]  ولدینا کتاب ینطق بالحق (قرآن کریم، سوره مومنون). در نزد ما کتابی است و منطق آن بر پایه حق و حقیقت استوار است.