سلولها مثل خیلی چیزهای دیگر پیر میشوند و میمیرند. پس برای حفظ یک گونه، تولید مثل ضروری است. به همین علت، تقسیم سلولی نقش مهمی در سلامت و رشد موجودات زنده دارد. تقسیم در موجودات پرسلولی با سرعت بسیار بالایی انجام میشود. برای مثال در بدن شما در هر ثانیه میلیونها سلول تقسیم میشوند تا جایگزین سلولهای مرده گردند.
تقسیم میتوز دارای چهار مرحله است: پروفاز، متافاز، آنافاز، تلوفاز. اما پیش از شروع میتوز، سلول کلیه مواد موجود در سیتوپلاسم خود را زیاد میکند و برای تقسیم آماده میشود. این مرحله مقدماتی که طی آن سلول خود را برای تقسیم مهیا میکند، اینترفاز نام دارد. پس از پایان میتوز، سلول در فرآیندی به نام سیتوکنسیس به دو سلول کاملاً جدا از هم تبدیل میشود و به این ترتیب تقسیم کامل میشود.
در زیر، کلیه این مراحل به ترتیب توضیح داده شده اند:
اینترفاز
سلول باید قبل از تقسیم، از کلیه اطلاعات ژنتیکی و اندامکهای خود مشابه سازی کند تا بعد از تقسیم، هر یک از سلولهای ایجاد شده بتوانند به زندگی خود ادمه دهند. کلیه این عملیات آماده سازی در اینترفاز صورت میگیرد. اینترفاز شامل سه مرحله G1 ، S و G2 است. زندگی سلول در یک چرخه میگذرد، پس اینترفاز بلافاصله بعد از سیتوکنسیس تقسیم قبلی آغاز میشود. سلول همیشه یا در حال تقسیم است و یا مشغول آماده کردن خود برای تقسیم.
مرحله G1
در حین میتوز فعالیت های سلول کند میشود. وقتی میتوز پایان گرفت، سلول فعالیتهای بیوشیمیایی خود را تسریع میکند تا به حالت طبیعی بازگردد. تفاوت سرعت تقسیم سلولهای مختلف به دلیل تفاوت در مدت زمان همین مرحله است که G1 نامیده میشود. اگر مواد غذایی موجود در محیط کاهش پیدا کند، سلول به زمان بیشتری برای مهیا کردن مواد لازم برای تقسیم نیاز دارد. اگر مواد غذایی باز هم کمتر شوند، رشد سلول متوقف میشود. جالب است بدانید سلولهایی که رشد نمی کنند همیشه در مرحله G1 به سر میبرند. به عبارت دیگر وقتی سلول وارد مرحله S شد، فرآیند تقسیم بدون توجه به وضعیت محیط خارج انجام میشود.
مرحله S
مرحله S با نسخه برداری از DNA آغاز میشود. وقتی کپی برداری از DNA تمام میشود، تعداد کروموزوم های سلول دوبرابر میشود ( هر کروموزوم از دو کروماتید مشابه تشکیل شده است. ) و سلول وارد مرحله بعدی میگردد.
مرحله G2
پروتئینهایی ماند کیناز (نوعی آنزیم موثر در فسفریلاسیون پروتئین ) که برای تقسیم سلولی ضروری اند، در این مرحله ساخته میشوند. کروموزومها شروع به متراکم شدن میکنند. پروتئینهای لازم برای تشکیل دوک تقسیم نیز سنتز میشوند. از زمانی که کروموزومها قابل مشاهده میشوند، میگوییم سلول وارد میتوز شده است. اولین مرحله میتوز، پروفاز است. در تصویر روبرو اینترفاز یک سلول جانوری را میبینید.
پروفاز
در پروفاز، کروموزومها به صورت کروماتیدهای مشابهی هستند که در مرکز بهم متصل شده اند. مهمترین ویژگی این مرحله، تشکیل دوک تقسیم است. دوک تقسیم همان طور که از اسمش پیداست، ساختاری دوکی شکل از جنس پروتئین است که فقط در هنگام تقسیم ایجاد میشود و وظیفه آن، کمک به انتقال کروموزوم هاست. دوک ابتدا در بیرون هسته و توسط ذرات اضافی حاصل از فروپاشی اسکلت سلولی ایجاد میشود.
وقتی سلول در حالت عادی است، معمولاً در نزدیکی دستگاه گلژی و یا هسته آن، دو اندامک دیده میشود که از تعدادی لوله های کوچک و موازی تشکیل شده است. این اندامک "سانتریول" نام دارد. هنگام پروفاز، سانتریول با ریزلولهها پوشیده میشود. در انتهای پروفاز، سانتریولها از هم دور میشوند و در دو طوف سلول قرار میگیرند و به این ترتیب دوک تقسیم شکل میگیرد.
متافاز
پرومتافاز
پرومتافاز مرحله گذر از متافاز به پروفاز است. در پرومتافاز غشای هسته از بین میرود و دوک تقسیم به وسط سلول میآید. سپس کروموزوم به دوک میچسبند و حرکت آنها توسط دوک، کنترل میشود.
متافاز
در این مرحله کروموزومها طوری جابجا میشوند که هر کروموزوم در یک صفحه در مرکز دوک قرار گیرد، به نحوی که دم کروموزومها رو به هم قرار گیرند.
آنافاز
در آنافاز دو اتفاق مهم رخ میدهد. یکی اینکه کروموزوم ها به سمت دو قطب سلول حرکت میکنند. دوم اینکه رشته های دوک تقسیم، کشیده میشوند و دو قطب سلول را از هم دور میکنند.