دانلود مقاله کلیات استان کرمان

استان پهناور کرمان با مساحتی حدود 47/181714 کیلومتر مربع، در جنوب شرق فلات ایران واقع شده  و 11 درصد از خاک کشور را در بر می گیرد و به لحاظ وسعت مقام دوم را بعد از استان خراسان حائز می باشد. از نظر موقعیت جغرافیایی بین 20  54 تا 34  59 طول شرقی و 29   26 تا 58   31 عرض شمالی قرار گرفته است. استان مذکور از شمال و شمال شرق به استان خراسان، از شرق به استان سیستان و بلوجستان، از شمال غرب و غرب به استان یزد، از جنوب غرب به استان فارس و از جنوب به استان هرمزگان محدود می گردد. این استان شبیه مثلث نامنظم بوده که قاعده آن به پهنای حدود 470 کیلومتر؛ در بخش شمالی محدوده استان قرار دارد. فاصله بین حد جنوبی و شمالی یا طول استان نیز حدود 630 کیلومتر است. شهر کرمان مرکز استان در 1038 کیلومتری جنوب شرق شهر تهران قرار دارد.

در سال 1286 ه.ش پس از تصویب قانون تشکیل ایالات و ولایات توسط مجلس؛ ایران به 4 ایالت آذربایجان، کرمان و بلوچستان، فارس و بنادر، خراسان و سیستان و 12 ولایت استرآباد، مازندران، گیلان، زنجان، کردستان، لرستان، کرمانشاهان، همدان، اصفهان، یزد، عراق عجم و خوزستان تقسیم شد.

در 16 آبان ماه سال 1316، قانون جدیدی تصویب و طبق آن ایران به 10 استان و 49 شهرستان تقسیم گردید. در این تقسیمان کرمان و مکران بعنوان استان هشتم تعیین گردیده و شامل 11 شهرستان کرمان، رفسنجان، جیرفت، سیرجان، بم بندرعباس، ایرانشهر، چابهار، زابل، زاهدان، و سراوان و 39 بخش بود.

بر اساس آخرین تقسیمات کشوری تا سال 1345، ایران به 13 استان، 6 فرمانداری کل و 138 فرمانداری تقسیم شد و کرمان نیز بعنوان یکی از استانها، دارای 6 شهرستان و 18 بخش گردید.

در سال 1355 استان کرمان به 8 شهرستان، 18 بخش، 22 دهستان، و 16 شهر و در سال 1360 به 10 شهرستان، 22 بخش و 121 دهستان تقسیم شد.

در سال 1375 تغییراتی در تعداد بخشها و دهستانهای استان بوجود آمد و با افزایش آنها، تعداد واحدهای تقسیمات کشوری استان به 10 شهرستان، 31 بخش و 141 دهستان رسید.

در سال 1376 راور که یکی از بخشهای شهرستان کرمان محسوب می شد به شهرستان تبدیل شد. وضعیت تقسیمات کشوری استان در جدول شماره 1 ارائه گردیده است.

جغرافیای طبیعی

اقلیم

بطور کلی آب و هوای استان کرمان خشک و تا فراخشک ارزیابی شده و از مشخصات بارز آن، رطوبت و بارندگی کم، تبخیر و تعریق فوق العاده زیاد و اختلاف شدید درجه حرارت در فصول تابستان و زمستان و در طول شبانه روز است. وضعیت اقلیمی نواحی مختلف استان کرمان، تحت تاثیر عوامل منطقه ای و فرامنطقه ای متعددی قرار دارد. از جمله این عوامل می توان به امتداد رشته کوههای زاگرس و کوههای مرکزی واقع شدن کویر لوت درشرق، عرض جغرافیایی پایین، وسعت منطقه، زاویه تابش خورشید، فیزوگرافی منطقه، تاثیر توده های هوایی مختلف و... اشاره نمود. عوامل فوق باعث شده که اقلیم استان به سه منطقه 1) کویری وحاشیه کویری 2) گرمسیری و سردسیری 3) معتدل کوهستانی تقسیم شود.

در فصل تابستان بخش شمالی و غربی استان بیشتر تحت تاثیر توده  هوای تروپیکال بری قرار دارد. منشا این توده هوا از شمال غرب و شمال است. بخش شرقی بیشتر تحت تاثیر جبهه شمال شرق بوده، که منشا آن افغانستان و کویر لوت است. توده های هوای گرم و خشک عربستان و صحرا از جنوب غرب، استان را تحت تاثیر قرار می دهند. توده های مرطوب اقیانوس هند نیز از جنوب شرق وارد منطقه می شوند.

بارندگیهای استان در اثر چهار منشا متفاوت و گاهی متداخل با هم ایجاد می شود که به ترتیب عبارتند از:

الف- بارندگیهای جبهه ای وابسته به سیکلونهای غربی: منشا عمومی بارندگیهای این استان، جریانات مرطوبی است که همراه با مرکز کم فشار در جهت عمومی غرب به شرق به مدت 7 ماه از سال (از اواسط مهرتا اواسط اردیبهشت) از سه جهت به این منطقه می رسند:

جبهه مدیترانه ای که از سمت دریای مدیترانه می آید.

منشا جبهه دون از اقیانوس اطلس شمالی (اسکاندیناوی) است.

بخش دیگر این سیکلون پس از عبور از دریای سرخ و خلیج فارس (به نام سودانی) از جنوب غرب نفوذ می نماید.

ب- بارندگیهای اوروگرافیک (کوهستانی): افزایش ارتفاع در کوههای مرکزی استان سبب افزایش میزان بارندگی می شود. البته باید توجه داشت که میزان بارندگی در بخش شرقی استان در مقایسه با غرب آن بسیار کم است.

ج- بارندگیهای ناشی از جابجایی هوا Convection: این گونه بارندگیها عموما در بعدازظهر و در فصول بارش به علت ناپایداریهای هوا بویژه در فصل بهار حاصل می شود.

د- بارندگیهای موسمی: بارندگی مذکور در شهرستان های کهنوج و جیرفت در ماههای تیر و مرداد اتفاق می افتد.

براساس تقسیم بندی اقلیمی به روش کوپن این استان به سه تیپ اقلیمی زیر تقسیم می شود:

اقلیم Bwsah با آب و هوای بیابانی خیلی گرم و خشک که بیشتر شامل چاله جازموریان، جیرفت، کویر لوت، کوههای شرق کرمان – شهداد و بم می گردد.

اقلیم Bwsah با آب و هوای بیابانی گرم و خشک که شامل نواحی وسیعی از دامنه های شمالی کوههای لاله زار، قسمتهایی از کویرهای لوت، بافق و خورنق ، نواحی کوهپایه ای کرمان، انار و رفسنجان می گردد.

اقلیمBwsah  با آب و هوای بیابانی و نسبتا گرم و خشک که بیشتر نواحی دشت کرمان دامنه های پست جبالبارز و سیرجان را در بر می گیرد.

در سیستم طبقه بندی به روس سیلیانینف که بر اساس ضریب هیدرومتریک صورت گرفته، نواحی مختلف استان دارای شرایط اقلیمی زیر است:

اقلیم فراخشک: شامل بهادر آباد، نراب، علی آباد، جیرفت، زیارتگاه ده سیف، شهداد، رحمت آباد ریگان، بم، فردوسیه نوق، رفسنجان، زرند و باغین.

اقلیم خشک : شامل نواحی خاتون آباد، سیرجان؛ جیرفت، دولت آباد اسفندقه، کرمان، گلزار ، تنگل راور، فیروزآباد گرگین خبرو سیرچ

اقلیم نیمه خشک شدید: بافت سلطانی و بافت

اقلیم نیمه خشک میانه: لاله زار و راین.

منابع آب

الف) آبهای سطحی:

حدود 93 درصد از محدوده استان کرمان در داخل حوضه آبریز ایران مرکزی قرار گرفته و 7 درصد مابقی در محدوده حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان واقع شده است.

حوضه آبریز ایران مرکزی در محدوده این استان به چهار حوضه آبریز فرعی و هریک از این حوضه های فرعی به چند زیر حوضه تقسیم شده که به قرار زیر هستند:

حوضه آبریز کویر لوت با مساحت 69657 کیلومتر مربع که شامل زیر حوضه های گلباف، شهداد، راور ، بم، نرماشیر و راین- ساردوئیه می گردد. رودخانه های اصلی حوضه مذکور عبارت اند از: آب باریک، بنا، تهرود، چیدان، حوری، خانه مرغزار، دهن درودی، سربند(نساء) شترکش، شوراب، شورشهداد، شیرین رود، گوک و میان رود.

حوضه آبریز کویر در انجیر (کویر بافق) با مساحت 42138 کیلومترمربع که به زیر حوضه های باغین- کرمان ، ماهان، زرند، کوهبنان، سیریز- بردسیر، گلزار (قریت العرب) انار، نوق و رفسنجان تقسیم می شود. رودخانه های لاله زار (کبوترخان)، چاورچی، چترود، چاری، درارود، سفیدان، شاهزاده عباس، و هفت کوشک مربوط به این حوضه آبریز هستند.

حوضه آبریزجازموریان با مساحت 30099 کیلومتر مربع که زیر حوضه های بافت، دشتاب، جیرفت، اسفندقه، کهنوج، رودبار و قلعه گنج را در بر می گیرد. رودخانه هایی که در این حوضه جاری هستند عبارت اند از: بافت، هلیل رود، پای میش، رابر، زرتشت، کمرکان، مورگان و گسک چوغان.

حوضه آبریز سیرجان با مساحت 18919 کیلومتر مربع که شامل زیر حوضه های شهربابک و سیرجان می شود.

‏دریاچه هامون جازموریان در شرق شهرستان کهنوج، دریاچه ترشاب در 15 ‏کیلومتری جنوب شهر بردسیر، دریاچه چلپی ساز در مسیر جاده بردسیر -سیر جان و دریاچه سد هلیل رود (جیرفت) در شمال غرب شهر جیر فت، ازدیگر منابع آبهای سطحی استان ‏محسوب می شوند.

ب) آبهای زیرزمینی در محدوده استان 7531 حلقه چاه عمیق، 10322 نیمخ چاه عمیق، 1124 رشته قنات و 93 دهنه چشمه وجود دارد که جهت مصارف کشاورزی، شرب و بهداشت و صنعت مورد استفاده قرار می گیرد.

زمین شناسی

تشکیلات زمین شناسی استان کرمان را می توان به چهار بخش تقسیم کرد:

الف-مجموعه های رسوبی و آذرین دگرگون نشدهن

پرکامبرین بالایی: تشکیلات مربوط به این دوره زمینهای غیردگرگونی است که از رسوبات تخریبی نسبتا ضخیمی بنا سری مراد (شیل، ماسه سنگ، گری واک و چرت) تشکیل شده است.

پالئوزوئیک: ساندهای دزو، کاشانه درنجال، داهو، میلا و لالون تفکیک نشده، پالئوزئیک لکرکوه، جمال و سنگهای اسیدی تشکیلات مربوط به این دوره هستند. بر روی سنگهای متعلق به چین خوردگی احتمالی آسنتیک دولومیتهای ضخیم لایه ماسه سنگها و سنگهای آذرین خروجی و اسیدی سری ریز و با کنتاکت دگر شیب قرار گرفته اند. سری ریز و توسط یک سری گچی دولومیتی که اغلب با سنگهای آذرین اسیدی و پرفیری مخلوط گردیده ، پوشیده شده است نام این سری «دزو»است سری دزو خود در زیر چند صد متر ماسه سنگ شبیه ماسه سنگهای قرمز قدیمی (سازند داهو) قرار دارد. بروی رسوبات متعلق به سری داهو، آهکهای تریلوبیت دار زون ردلیشیا (سازند میلا) و نیز آهکهای کامبرین میانی قرار دارند. مارن، شیل های قرمز تا بنفش و کوارتزیت از دیگر سنگهای دوره پالئوزوئیک است.

مزوزوئیک: سازندهای متعلق به این دوره عبارت اند از: سازند شتری(دولومیت و کمی آهک) سازند نای بند (شیل های گچ دار اهک های خاکستری، ماسه سنگ و لاتریت) بازآلت ، سازندهجدک (تناوبی از ماسه سنگ، شیل آهک و رگه های ذغال) آهک بادامو، سازند شمشک (تناوبی از ماسه سنگ و کوارتز، آهک ، شیل و آهک ماسه ای)، سازند بیدو (ماسه سنگ قرمز، مارن های گچ دار، مارن، رس و آهک های پکتن دار) انواع آهک، فلیش های تیپ بدبخت کوه، گدازه های بالشی و دایک های دیابازی و آمیزه فلیش با سنگهای اسیدی.

سنوزوئیک: این تشکیلات به طور عمده از مواد آتشفشانی، توفهای آتشفشانی، فلیش های پالئوژن و سنگهای آهکی تشکیل شده اند. در بخشهایی از شمال و مرکز منطقه کرمان بر روی رسوبات متعلق به دوره کرتاسه و قبل از آن نهشته ای بالیتولوژی کنگلومرایی قرار گرفته که به نام کنگلومرای کرمان معروف است. مجموعه های مهم این دوره عبارتند از:

الف- مجموعه بحر آسمان: قسمت عمده آن از برش های انفجاری، آگلومرا، توف و کمی گدازه های با ترکیب آندزیتی، ریوداسیتی و مقداری برش های گدازه ای ، آهک ، ماسه سنگ و کنگلومرا تشکیل شده است.

ب- مجموعه رازک (رازک پایینی، رازک میانی، و رازک بالایی) این مجموعه بطور عمده از مواد آذر آواری ترکیبات مختلف و گدازه ها تشکیل شده است.

ج- مجموعه هزار: تناوبی از گدازه های آندزیتی، آگلومرا، توف های آندزیتی و آندزیت های بازالتی با رسوبات مختلف از قبیل ماسه سنگ و کنگلومرا:

د- مجموعه های آتشفشانی که شامل:

- کویر لوت: گدازه های آندزیتی، مواد آذر آواری، بازالت ها و داسیت ها

- آتشفشان بزمان: آذرآواریهای بزمان؛ خاکستری های بزمان و بازالتهای بزمان.

- آتشفشان مزاحم: گدازه های آندزیتی و مواد آذر آواری مزاحم.

آتشفشانهای تیپ عاج (آندزیتی)، آتشفشانهای شوشونیت بیاض، سازند آغاجاری زاگرس (ماسه ای مارن و کنگلومرا)، سازند لوت (ماسه سنگ، فورش سنگ و کمی کنگلومرا)، سازندمیشان و سازند قم.

کواترنری: پهنه ها و پنجه های آبرفتی قدیمی و جوان، پهنه های رسمی و نمکی، تپه های ماسه بادی، رسوبات دشتهای سیلابی ، دق رسی- گلی و بستر رودخانه ای؛ کفه نمکی، دریاچه و باتلاق و رسوبات آن و ماسه های ژیپسی به دوره هولونس تعلق دارد.

ب: پخش رسوبی- آذرین افیولیت هاکرتاسه: آگماتیت آذرین، مجموعه شیست های گلوکوفان دار، آهک، دایک، ماسه سنگ، کنگلومرا، شیل، گدازه های بالشی و آمیزه تکتونیکی افیولیتی.

ترسیری: ملانژیا آمیزهای رسوبی

ج- مجموعه های دگرگونی فازکوهزایی سیمیرین آغازین

این مجموعه ها شامل آهک فوزولین دار دگرگون شده، کمپلکس چاه بت، کمپلکس سرگز، سنگ های پالئوزوئیک تفکیک نشده، تناوبی از مرمر، گرین شیست و میکاشیست، کمپلکس گل گهر، گابروهای لایه ای و ردیفی از تناوب دونیت، هارزبورژیت و کرومیتیت است.

د: توده های نفوذی:

این توده ها تشکیل شده از گابرو- نوریت ( تریاس بالایی) گرانیت، گرانودیوریت( ژوراسیک پایینی- تریاس بالایی) گابرو، دیوریت ( ژوراسیک بالایی) گرانیت کرتاسه بالایی، دیوریت، مونزونیت، گرانیت و گرانودیوریت و پلاژیوگرانیت در سرزمین های افیولیتی ( پالئوسن- ائوسن زیرین)

تکتونیک و لرزه خیزی:

در طی دوران زمین شناسی، رشته کوهها و حوضه های رسوبی متعدد به دلیل حرکات چندین گسل موجود در محدوده استان، بوجود آمده است. رشته کوهها و رخنمونهای سنگی آن و حوضه های رسوبی مذکور بسیار متنوع بوده و شامل سازندهای زمین شناسی پرکامبرین تا عصر حاضر می شود. این امر سبب شده تا استان کرمان از نظرزمین شناسی به سه ناحیه متمایز 1- سنندج – سیرجان 2- ایران مرکزی 3- بلوک لوت تقسیم گردد.

زون سنندج- سیرجان: این زون به شکل نوار طویل دگرگون شده ای در امتداد و به موازات روراندگی زاگرس، از ارومیه به سنندج در شمال غرب تا سیرجان و اسفندقه در جنوب شرق گسترش یافته است.

زون ایران مرکزی: این ناحیه به شکل مثلث است که از شمال به کوههای البرز، از غرب به زون سنندج- سیرجان، و از شرق به بلوک لوت محدود می گردد. روند کلی ارتفاعات و گسله ها در ضلع غربی ناحیه مذکور شمال غرب- جنوب شرق و در ضلع شرقی تقریبا شمالی – جنوبی بوده و یکی از رئوس این مثلث، در استان کرمان واقع گردیده است. این گونه نقاط یا گره های تکتونیکی به خاطر فراوانی زمین لرزه، حائز اهمیت است.

بلوک لوت: ناحیه مذکور بصورت فرو افتادگی بوده و بخش اعظم شمال شرق و شرق استان کرمان را می پوشاند. بلوک لوت بوسیله نهشته های رسوبی و سنگ های آتشفشانی جوان، پوشیده شده و از اطراف بوسیله گسله های متعدد محصور شده است.

گسله های اصلی و مهم منطقه کرمان عبارتند از:

گسل نای بند: این گسل به طول 600 کیلومتر، با جهت شمالی- جنوبی از جنوب منطقه خراسان شروع و به طرف شرق کرمان امتداد یافته و پس از عبور از شرق کرمان به سمت شهرستان بم کشیده می شود.

گسل کلمرد: گسل مذکور در جنوب غرب گسل نای بندی واقع شده است.در قسمت های شمالی منطقه کرمان دارای روند شمالی- جنوبی و در قسمت های مرکزی از روند شمال غرب- جنوب شرق تبعیت می کند. به دلیل تغییر جهت، با گسل نای بند تلاقی نموده است.

گسل پشت بادام: این گسل در جنوب غرب گسل کلمرد و مرز شرقی کویر نمک قرار دارد. در ابتدا روند آن شمال شرق- جنوب غرب بوده و در انتهای شمال غرب منطقه کرمان با یک چرخش، روند آن تغییر نموده و شمال غرب- جنوب شرق می شود و به سمت مناطق مرکزی کرمان امتداد می یابد. این قسمت از گسل به نام گسل کوهبنان شناخته شده است.

گسل دهشیر- بافت: جهت این گسل شمال غرب- جنوب شرق بوده و به موازات راندگی زاگرس کشیده شده است. گسل دهشیر – بافت در زمین های کویر لوت یعنی شمال غرب منطقه کرمان با گسل درونه تلاقی دارد. گسل مذکور از شمال سیرجان و جنوب بافت عبور می نماید.

گسل سیرچ: این گسل با جهت شمال غرب- جنوب شرق، مرز میان فرورفتگی ناحیه شهداد و ارتفاعات سیرچ را مشخص می نماید.

گسل چاپدونی: گسل مذکور در غرب گسل پشت بادام و در امتداد آن  کشیده شده است. گسل چاپدونی از شهرستان انار عبور، کرده و به سمت شهرستان بردسیر امتداد می یابد. نام دیگر گسل مزبور « انا» است.

گسل زنگی آباد: این گسل با جهت شمال غربی- جنوب شرقی از شمال غرب شهرستان کرمان عبور نموده و دامنه غربی کوه زنگی آباد را تحت تاثیر قرار می دهد.

گسل بادامو: گسل بادامو با روند شمال غرب- جنوب شرق در غرب گسل بادامو و در ارتفاعات داوران قرار گرفته است.

گسل راین: گسل مذکور در دامنه جنوب غرب کوه جوپار قرار گرفته و با روند شمال غرب- جنوب شرق از نزدیک راین عبور می کند.

گسله های فوق الذکر در دوره های مختلف زمین شناسی فعالیت داشته و تاثیر بسیاری را در منطقه برجای گذاشته است. شدت زلزله های ایجاد شده توسط گسله های فوق حتی به بیش از 7 ریشتر نیز رسیده است.

ژئومورفولوژی:

در دید کلی چشم انداز طبیعی استان کرمان بیش از 50 درصد کوهستانی است. استان مذکور از نظر توپوگرافی به واحدهای طبیعی زیر تقسیم می شود:

واحد دشت: وسعت دشت های استان کرمان، بالغ بر 3/105778 کیلومتر مربع است. اسامی دشتهای فوق عبارتند از: کرمان- باغین، زرند- سیریز، بردسیر- گلزار، رفسنجان- انار، کشکوئیه، سیرجان، شهربابک، خاتون آباد، بم- نرماشیر، راور، شهداد، گلبافت، راین، جیرفت- بلوک، کهنوج- قلعه گنج، اسلام آباد، ساردوئیه، دشتاب، اسفندقه و ارزوئیه، دولت آباد، صوغان:

پهنه های رسوبی و آبرفتی ماسه ای، شنی و رسی در محدوده دشت ها گسترش یافته است. شیب این پهنه ها با دور شدن از پادگانهای دامنه ای، کم می شود. پادگان های مذکور نیز ابتدا با شیب نسبتا تند و ضخامت کم با پوشش واریزه ای دانه درشت، شروع و با کاهش شیب به سطح اساس منتهی می شوند. پوشش سطحی این نواحی آبرفتی و فرسایشی بوده و رفته رفته دانه های آن ریزتر می شود. بر روی این پادگان ها پنجه های آبرفتی و مسیل های متعددی وجود دارد که در صورت بارندگی حرکت آب در این مسیل ها به صورت پهن و صفحه ای جریان می یابد.

نواحی دشت به دلیل پستی و در نتیجه شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه از رسوبات دانه ریز دوران چهارم انباشته شده است.

قسمت هایی از این دشتها خشک و کویری بوده که اغلب بصورت ریگزار و فاقد پوشش گیاهی یا پوشیده از سطوح نمکی است. این نواحی بعنوان محل جذب و تجمع زه آبهای حوضه به حساب می آید. در بخش هایی ازدشت که جنس خاک بهتر و آب زیر زمینی کافی وجود دارد و تغذیه بهتر صورت می گیرد زمینه مساعد جهت کار کشاورزی فراهم شده و ما با تمرکز جمعیت مواجه هستیم.

واحد کوهستان: کوههای مرکزی و رشته هایی از سلسله جبال زاگرس در فلات مرکزی ایران در شرق استان به هم گره خورده و بعد ازتشکیل دیواره مرتفعی به صورت سلسله جبال بارز در حد فاصل دشت های لوت و جازموریان دوباره در استان سیستان و بلوچستان از هم باز می شوند، سپس با کوههای محوری تلاقی پیدا نموده و در نهایت بعد از پیوستن به رشته کوههای بشاگرد در حاشیه جنوبی فلات باز به هم نزدیک و متراکم شده و بطرف فلات پامیر امتداد می یابد. ارتفاعات مذکور اغلب لخت، صخره ای و در هم ریخته بوده و در میان آنها دره ها و گردنه های متعددی به چشم می خورد. در بخشی از شمال غرب و مرکز استان ارتفاعات از سنگ های کربناتی تشکیل شده و پدیده های مختلف کارستی وجود دارد.