شهر اصفهان در جنوب شرقی ایران و حاشیه کویر لوت قرار دارد. طول جغرافیایی آن از رصد خانه گر ینویچ 51 درجه و35 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی آن از استوا 32 درجه و40 دقیقه شمالی است. از دوران قدیم به سبب حاصلخیزی اراضی خود که از آب فراوان زاینده رود سیراب می گردید، نقطه مهمی بوده است.
شهر اصفهان از روزگاران کهن تاکنون به نامهای: آپادانا، آصف هال، اسباهان، اسبهان، اسپاتنا، اسپادنا، اسپاهان، آسپدان، اسپدانه، اسپهان، اسپنیر، اسفاهان، اصفربان، اصاهان، اصبهان، اصپدانه، اصفاهان، اصفهان، اصفهانک، انزان، بسفاهان، پارتاک، پارک، پاری، پاریتاکن، پرتیکال، جی، دارالیهودی، رشورجی، سپاهان، سپانه، شهرستان، صفاهان، صفاهون، گابا، گابیان، گابیه، گبی، نصف جهان و یهودیه سرک ناس بوده است.
بعد از ورود اسلام، نام شهره عرب شده با نام اصفهان خوانده شد پیش از حمله اسنکدر مرکزیکی از ایالات ایرانی بود در سال 21 هجری و در دوران خلافت عمر فتح شد. در جریان مغول، مورد حمله تیمور قرار گرفت و مردمانش قتل عام شدند. در عصر صفویه پایتخت ایران بود(قرن 17 میلادی) و در دوران شاه عباس اول، به اوج عظمت خود رسید. اما بر اثر تهاجم افغانها در سال 1722 میلادی از رونق کاسته شد و سپس در دوران قاجاریه، پایتخت ایران به تهران متصل شد.
اصفهان یکی از شهرهای مبنایی بای کشور ایران در طول تاریخ بوده و هست. این شهر از معدود مرکاز باستان شناسی ارزشمند جهانی و بسیاری از آثار باستانی آن در لیست آثار بشری به ثبت رسیده است. اگر از تاریخ این شهر سخن به میان آید سرگذشت آن تا اعماق اساطیر و افسانه ها ریشه دارد تاریخ این شهر از یک سو به سلیمان و نوح متصل و از سوی دیگر پایگاه نهضت کاوه آهنگر برعلیه ضحاک خونخوار معرفی گردد. اهمیت اصفهان به اندازه ای است که در اکثر دایره المعارف های بزرگ جهان مدخلی به آن اختصاص یافته وسفرنامه هایی از محاسن و شکوه ظاهری و باطنی آن از پژوهندگانی چون تاورنیه و شاردن و.... به نگارش درآمده و مظاهر تمدن آن همانند سبک معماری و مکتب فلسفی و منهج آن چشم گیر است. در هر حال نام اصفهان در ابتدا انزان بوده و سپس به گابیان یاگی تبدیل شده است. در دوران عیاامیان شعبه ای از مادها به سوی اصفهان ره سپار شدند و با توجه با این که اصفهان در ابتدا انزان بوده تحت تسلط عیاامیان قرار داشت از پیشرفت آنها جلوگیری به عمل آمد.
در این دوران جاده تجارتی که خلیج فارس را به ناحیه اصفهان مربوط می ساخت به این شهر اهمیت خاصی می بخشید. یاقوت حموی اصفهان را شهر سواران نامیده که مشتق از واژه های اسوجان و سپاه است. احتمالاً وجه تسمیه این شهر به دلیل وجود پادگان نظامی است. در سال 1000هجری قمری به دستور شاه عباس اول پایتخت صفویان از قزوین به اصفهان انتقال یافت در این زمان جمعیت اصفرمان به یک میلیون نفر رسیده و به شدت از نظر مراکز تجاری و فرهنگی ترقی نمود.
کلاه قاضی از شرق قلعه:
در دره ای به نام دره شاهین که در قسمت جنوب خاوری کوه واقع شده گروه کوهنوردی چکار کوهستان اصفهان به همت سایر علاقه مندان در صدد ایجاد محلی با گذرگاه های متنوع آموزشی است که 18 خط آن احداث شده است.(سال 1381)
دیواره های کلاه قاضی:
1) دیواره پلیس راه در شمال غربی پلیس راه اصفهان- شهرضا- مبارکه دارد.
2) دیواره محیط زیست در شمال پاسگاه محیط زیست کلاه قاضی قرار دارد.
راه دسترسی:
از میدان دروازه شیراز اصفهان به وسیله خودروهای دربستی یا خودروهایی که به شهر مبارکه یا شهرضا می روند می توان به دیواره ها دسترسی پیدا کرد.
اصفهان در 32 درجه شرقی و 38 دقیقه، عرض شمالی و 51 درجه و 39 دقیقه، طول شرقی در مرکز ایران با ارتفاع متوسط 1570 متر از سطح دریا در ساحل زاینده رود قرار گرفته است. جلگه اصفهان از آبرفت رودخانه زاینده رود تشکیل شده و در پای دامنه های شرقی ارتفاعات زاگرس که در این ناحیه ارتفاع خود را به طور محسوسی از دست داده و بیشتر تپه های مرتفعی است که کمتر به کوه واقع شباهت دارد قرار گرفته است. این ارتفاعات با فواصل چند کیلومتر بدون هر پوشش گیاهی و با رنگ های متنوع و با تضاریس فراوان در هاله ای از بخارات رودخانه بر زیبایی موقع طبیعی اصفهان می افزاید. این زیبایی از فراز عمارت عالی قاپو یا از قله کوه آتشفشان دو چندان است.
در جنوب اصفهان و مشرف بوشهر در فاصله ای که از فراز آن آثار دیدنی شهر به خوبی دیده می شود، ارتفاعاتی به نام کوه صفحه با 2200 متر از سطح دریا، قرار دارد. بر فراز این ارتفاعات آثار مخروبه ای از خشت خام به ابعاد 50 سانتیمتر موجود است که مجموعه آن را .... می نامند. ارتفاعات شمال اصفهان همانند توده ای از تپه های خاکی مشرف برسه راه اصفهان به تهران و دانشگاه صنعتی تا ارتفاعات چاسه سیاه در 30کیلومتری اصفهان ادامه می یابد.
در مغرب اصفهان و در شمال دره زاینده رود بر سر راه اصفهان- نجف آباد و در دو کیلومتری مغرب، منارجنبان در یک منطقه ی سبز و خرم که به برکت زاینده رود پوشیده از باغهای میوه و مزارع حاصلخیز است توده مخروطی شکل کوچکی با ارتفاع 1670متر قرار دارد که در قله آن آثار یک آتشکده از دوره ساسانیان بین سالهای 226 مسیحی و 652 مسجدی تا به امروز باقی مانده است.
رودخانه ی زاینده رود به منزله شاهرگ حیاتی شهر اصفهان و بزرگترین رودخانه فلات مرکزی ایران از کوه های زاگرس در منطقۀ زرد کوه بختیاری سرچشمه می گیرد. موقعیت خاص مسیر رودخانه در ناحیه کوهستانی در مغرب اصفهان زیر نفوذ هوای بسیار مطبوع کوهستان در دره هایی پیچ در پیچ چنان مناظر بدیعی به وجود آورده است که بی نظیر نباشد کم نظیر است.
اصفهان در منطقه، مقدومه شمالی قرار دارد و از لحاظ نظم و ترتیب فصول چهار گانه سال، کمتر شهری در ایران با اصفهان برابری می کند. در فصل بهار به اوج زیبایی و شکوه خود می رسد. در اوایل تیر ماه با فرارسیدن فصل تابستان هوا رو به گرمی می رود و حداکثر مطلق درجه حرارت 41 درجه سانتیگراد است، اما این حرارت بسیار زود گذر و به دلیل وزش بادی ملایم حتی در گرمترین روزهای سال هوا تحمل ناپذیر نیست.
پاییز با شروع ششمین ماه سال- مهرماه- آغاز می شود و با ظهور برگهای طلائی، شهر زیبایی افسانه ای می یابد. در اواسط مهر ماه آثار سرما با ریزش برگ درختان نمودار می گردد و از دومین ماه پاییز(آبان ماه) بارندگی شروع می شود و تا اواخر اردیبهشت ماه به تفاوت بین 100 تا 150 میلیمتر باران می بارد و گاه در سالهای خشکسالی، میزان بارندگی به 50 میلیمتر نمی رسد. در حقیقت بارندگی برای تأمین آب اصفهان در فاصله 150 کیلومتری غرب اصفهان می بارد. از اواخر آذر ماه- نهمین ماه سال- احتمال باریدن برف می رود و از آغاز دی ماه تا اواسط بهمن، اوج سرما و باریدن برف و یخبندان است در اصفهان تقریباً 270 روز سال، آفتابی است و متوسط نسبی سالانه رطوبت 52 درصد است. هوای اصفهان اکثراً صاف و آفتابی و معمولا هوا چنان صاف و شفاف است که انعکاس نور ستاره زهره کاملا مشهود است.
جغرافیای انسانی شهر اصفهان:
جمعیت تقریبی اصفهان را در دوره های پیش از تیموریان و مغولان، براساس بر آوردهای مورخان و جهانگردان و بررسی دیگر آثار و شواهد حتی ..... نمی توان زد. شاردن که در دوران سلطنت شاه عباس دوم در اصفهان بوده است، جمعیت این شهر را حداقل 600000 هزار نفر و حداکثر یک میلیون و صد هزار نفر تخمین می زند منابع فراوانی که از آغاز دوره قاجاریه در دست داریم حمایت اصفهان را بین 200000 تا 300000 نفر تخمین می زنند. طبق آمار سرشماری آبان ماه 1335 اصفهان 253000 نفر جمعیت داشته است در سال 1365 به 986000 نفر و در سال 1370 به 1437810نفر رسیده است. در آخرین آمار در سال 1377 جمعیت استان اصفهان 4370000 نفر اعلام شده است.
نقش اقلیم در شهر نشینی اصفهان:
نقش اقلیم را نباید در استقرار سکونت گاهایی انسانی از نظر دور داشت، زیرا آب و هوای عامل مهمی است که زندگی انسانها را از دوران قدیم تا به امروز نظم بخشیده است. اقلیم نه تنها از بزرگترین عوامل مؤثر در تأثیر محصولات کشاورزی و تأمین آب مورد نیاز در آبیاری محصولات می باشد بلکه از جنبه های دیگری نیز دارای اهمیت است. چه آلودگی هوا، خاک، رشد گیاهان، فرسایش خاک، یخبندان، طوفان، تگرگ از مهمترین این موارد می باشد از سوی دیگر سکونت انسانها در مراکز شهری و روستایی تا حدود زیادی با اقلیم ارتباط دارد، مانند تأمین آب شیرین مورد نیاز، آسایش انسانی در محیط مسکونی، آلودگی هوا و غیره.... مسلماً یک ارزیابی صحیح از وضعیت اقلیمی استان، برنامه ریزان را در ارایه طرح های عمرانی و کشاورزی، صنعتی، شهری و روستایی، یاری خواهد کرد و این موضوع نقش مهمی را در میزان شهر نشینی در اصفهان بازی می کند. اصفهان دارای چهار فصل کامل و در کل آب و هوای ملایمی برخوردار است از365 روز در سال تنها 75 روز آن درجه حرارت زیر صفر را نشان می دهد. و بقیه روزهای سال مناسب و مساعد برای رشد و نمو گیاهان و فعالیتهای کشاورزی می باشد.