دانلود مقاله بازار وکیل شیراز

بازار نو (شیراز)

این بازار از جانب دروازه اصفهان و در امتداد بازار وکیل ساخته شده و بانی آن میرزا یوسف اشرفی مازندرانی – از وزرای شیراز – است که به سال 1229 ه.ق از منصب خود برکنار گردید. این بازار در ابتدا به «بازار میرزایوسفی» شهرت داشت ولی از اواخر دوره قاجار به جهت جدیدالاحداث بودن آن به بازار نو معروف شد.

بازار وکیل (شیراز)

این مجموعه ارزشمند، در شرق میدان شهرداری شیراز و جنب مسجد جامع واقع گردیده و از ساخته های کریم خان زند است که ظاهراً ساختمان آن بعد از سال 1187 ه.ق آغاز شده است. (نقشه ش 142 و 144)

به اعتقاد نویسندگان، کریم خان زند در ساخت این بازار، بازار قیصریه لار را مدنظر داشته و به روایت دیگر، کریم خان بازار وکیل را از روی بازار صفوی کازرون (بازاری که در دوره کریم خان زند برپا بوده و بعدها در دوره قاجاریه خراب و نوسازی شد) ساخته است. علی رغم شباهت معماری بازار به معماری دوره صفوی، همچون دیگر آثار کریم خان زند دارای ویژگی ها و خصوصیات منحصر به فردی است و همچنین از نظر وسعت، عرض و تزیینات بر مجموعه بازارهای قبلی رجحان دارد.

همزمان با ساخت بازار و برای تسهیل بازرگانی و تجارت، سراها، گمرک و ضرابخانه ای در کنار بازار ساخته اند که ساختمان آنها هم اکنون بر جای مانده است. بازار وکیل در دوره زندیه از رونق زیادی برخوردار بوده و پیشه های مختلفی در آن به فعالیت اشتغال داشتند، اما با انتقال پایتخت در اوایل دوره قاجار،‌ از رونق آن کاسته شد. مالکیت بناها و حجره های بازار در اختیار کریم خان و جانشینان او بود که با اجاره بهای نسبتاً کمی در اختیار بازرگانان و سایر پیشه وران قرار داده می شد.

بازار وکیل در حال حاضر متشکل از یک رشته اصلی شمالی – جنوبی و یک رشته کوچکتر غربی – شرقی است که در محل تقاطع آنها چهار سوق وسیع و زیبایی ساخته اند. سراها و دیگر بناهای مرتبط با بازار نیز در حواشی رشته اصلی بازار قرار گرفته و با درگاه و دالان هایی بدان راه می یابند. متأسفانه اقدامات عمرانی دوره اخیر صدماتی به این مجموعه وارد ساخته است، از جمله با احداث خیابان زند، رشته شمالی و جنوبی بازار وکیل در محلی نزدیک چهارسوق قطع شده و چند حجره و طاق در این بخش از میان رفته است. همچنین در همین دوره تعدادی مغازه به نمای غربی بازار و بخشی از نمای مسجد الحاق شده که این امر صورت قدیمی بازار را در این قسمت دگرگون کرده است.

در ساخت و شالوده ریزی بازار، ظاهراً دقت زیادی به خرج داده شده، چرا که بعد از گذشت سالیان دراز و وقوع زلزله های متعدد، هیچ خللی در ساختمان آن، به ویژه در طاق بزرگ چهارسوق پدید نیامده است. مصالحی که در ساختمان بازار به کار رفته در شالوده، سکوها و ازاره ها، سنگ های تراشیده در قطعات نسبتاً بزرگ؛ و در بدنه و طاق ها آجر است. از دیگر نکات قابل توجه بازار مسأله تأمین روشنایی و تهویه هوای داخل آن است که با تعبیه بادگیرها و روزنه ها یا پنجره هایی این مسأله به مناسبترین شکل صورت گرفته است.

رشته شمالی – جنوبی بازار وکیل در هر سمت چهارسوق 41 زوج حجره یا مغازه دارد و همچنین درگاه ها و راهروهایی در آن تعبیه شده که دسترسی به کاروانسرهای روغنی، احمدی، گمرک و ضرابخانه را فراهم می سازد. رشته شرقی – غربی بازار کوچکتر است و در سمت شرقی 19 زوج حجره – مشهور به بازار علاقه بندان – و در سمت غربی 10 زوج حجره – مشهور به بازار ترکش دوزها دارد. به موازات بازار ترکش دوزها، در سمت جنوب چهارسوق، بازار دیگری است که مدخل ورودی آن در جلو مسجد وکیل قرار دارد و به بازار شمشیرگرها مشهور است. بازار اخیر 11 زوج حجره دارد.

پوشش راهروهای میانه بازار عبارت از گنبدهای خوش طرحی است که بر روی طاق یا قوس های جناغی قرار گرفته اند. ارتفاع این طاق ها از کف بازار حدود 11 متر بوده که بعد از بالا آوردن کف بازار – حدود 1 متر – به 10 متر کاهش یافته است. بر بالای هر یک از حجره ها،‌ پنجره هایی تعبیه شده که روشنایی بخش مرکزی بازار را فراهم می سازد. مغازه ها وسعت زیادی دارند و در جلو هر کدام از آنها سکوهایی از قطعات سنگ های حجاری شده بزرگ نهاده اند تا مغازه داران کالاهای خود را بر روی آنها عرضه کنند. نمای بیرونی این سکوها مزین به نقوش برجسته، به اشکال ترنج است. با بالا آوردن کف بازار، بخش عمده این سکوها در زیر خاک مدفون شده است.

نقطه مرکزی بازار، چهارسوق زیبای آن است که در محل تقاطع دو رشته بازار ساخته شده است. این بخش به شکل هشت ضلعی است و گنبد بزرگ و مرتفعی بر روی آن بنا شده است. سطح زیرین این گنبد به شیوه زیبایی آجرچینی و تزیین شده و بر فراز آن بادگیری ساخته اند. در گذشته در میانه چهارسوق، حوض مرمرین زیبایی وجود داشت که آب آن از مجرایی که از زیر کف بازار ترکش دوزها می گذشت، تأمین می شد. با بالا آمدن کف بازار، این حوض در زیر سطح کنونی بازار قرار گرفت.

از بخش هایی که در دوره قاجار در کنار بازار وکیل ساخته اند می توان به بازار مسگرها و اردوبازار اشاره کرد که اولی به سال 1298 ه.ق و توسط حاجی میرزا معتمدالدوله ساخته شده است. همزمان با ساخت بازار وکیل بناهای دیگری نیز در مجاورت آن ساخته شدند که از آن جمله می توان به ضرابخانه، گمرک و تعدادی سرا اشاره کرد. (نقشه ش 142)

ضرابخانه: این بنا در میانه راسته اصلی بازار و تقریباً رو به روی مدخل کاروانسرای روغنی واقع گردیده و محل ضرب سکه حکومت زندیه و معاملات پولی و تجاری (به منزله بانک) بوده است. این بنا دارای درگاه ورودی، دالان ها و حجره های با تزیینات کاشیکاری در پوشش مدخل است و از نمونه های شیوه معماری دوره زندیه است.

بازار یزد

مجموعه بازار تاریخی یزد در بافت قدیمی شهر، محله لب خندق و مجاور میدان خان، میدان میرچخماق و خیابان های قیام و امام خمینی واقع گردیده و به همراه بناهای تاریخی مجاور خود، یکی از وسیع ترین و زیباترین مجموعه های معماری شهر یزد را به وجود آورده است. این مجموعه براساس آثار موجود، در طی سده های مختلف از دوره تیموری تا دوره اخیر شکل گرفته و گسترش یافته است و امروزه مشتمل بر حدود 15 بازار بزرگ و کوچک، تعداد قابل توجهی سرا و تیمچه و بناهای دیگری چون مسجد، مدرسه، حسینیه، حمام و میدان است. (نقشه های ش 264 تا 267)

یکی از قدیمترین بخش های این مجموعه در میدان میرچخماق و پشت بنای معروف به تکیه میرچخماق – که از جهتی سردر بازار نیز محسوب می شود – واقع گردیده و به «بازار حاجی قنبر» معروف است (نقشه ش 265). این بازار از ساخته های نظام الدین حاجی قنبر جهانشاهی است که در زمان جهانشاه قره قوینلو، حکومت یزد را بر عهده داشته است. بنای معروف به میرچخماق یا حسینیه، ارتباطی با امیرچخماق و زمان ساخت بازار ندارد بلکه در دوره قاجاریه به عنوان حسینیه ای، به شیوه تکایای شهر یزد ساخته شده و به هنگام مراسم عزاداری مورد استفاده قرار می گرفته و در عین حال سردر بازار حاجی قنبر نیز محسوب می شده است. بر این بنا کتیبه ای ثبت شده که مورخ 1296 ه.ق و محتوی نام معماران بنا – استاد محمدحسین ولد استاد باقر بنا و استاد محمدحسین ولد زین العابدین کرمانی – است. این بنای مرتفع و زیبا مشتمل بر سردر و غرفه های طرفین و طبقات بالاست. بخش میانی بنا در سه طبقه ساخته شده و بر رأس آن دو مناره خوش طرح ساخته شده است. نمای سردر با کتیبه ها و کاشیکاری مزین شده است.

بازار خان و مجموعه اطراف آن نیز از دیگر بخش های زیبا و جالب توجه مجموعه بازار یزد است که از کناره شمالی خیابان قیام آغاز شده و با انحنایی در جهت شرقی – غربی امتداد می یابد (نقشه ش 264). بازار خان در اواخر قرن 13 هجری توسط محمدخان والی (حاکم یزد به سالهای 87-1280 و 97-1293 ه.ق) ساخته شده است. در کنار این بازار سرای پنجه علی، سرای وکیل، تیمچه میرافضلی و مساجد و مدارس تاریخی دیگری نیز واقع شده است. بازار خان با طاق و گنبدهای مسقف شده و دارای چهارسوق زیبایی با پوشش بلند گنبدی و تزیینات کاربندی و نورگیرهای مشبک زیبا است. از بازار خان، بازارهای کوچک دیگری منشعب می شود که از آن جمله اند: بازار زرگری (که از میانه بازار خان تا خیابان قیام امتداد یافته)، بازار افشار (که به همراه کاروانسرای افشار توسط حاجی محمدصادق افشار ساخته شده است)، بازار صدری (که از بازار افشار تا حسینیه شاهزاده امتداد یافته) و بازار دروازه مهریز.

از بخش های مهم دیگر بازار یزد مجموعه میدان خان (نقشه ش 266)، مشتمل بر میدان و دکان های اطراف آن، بنای قیصریه، مدرسه خان، سرای گلشن و مسجدی کوچک است که در اواخر قرن 12 ه.ق توسط محمدتقی خان (متوفی 1213 ه.ق) ساخته شده است. (نقشه ش 266 و 267)

میدان خان از بناهای جالب توجه و خوش طرح شهر یزد است که در چهار طرف آن دکان های با سردرهای هلالی شکل و راهروهای مسقفی در جلو، قرار گرفته است. ظاهراً قبل از احداث این میدان، در این حدود میدانی مشهور به خواجه – مربوط به دوره تیموری و سال 850 ه.ق- وجود داشته است. بنای قیصریه از ضلع جنوبی میدان خان تا مدرسه خان کشیده شده و در میانه آن چهارسو مانند زیبایی با پوشش گنبدی مرتفع و رسمی بندی، ساخته شده است. گنبد این چهارسو به سبک گنبد چهارسوق بازار خان ساخته شده و همانند آن دارای نورگیرهای زیبایی است. در این قیصریه در مجموع 28 دکان ساخته شده که عواید آن وقف مدرسه خان می باشد. در ورودی های قیصریه دو در آلت کاری بزرگ و خوش طرح نصب کرده اند. لوح تاریخی قیصریه، مورخ 1186 ه.ق، رو به روی در شرقی آن و بر دیوار دست چپ مدخل مدرسه نصب شده است.

بخش های دیگر مجموعه بازار یزد عبارتند از: بازار جعفرخان و بازار علاقه بندی که به موازات یکدیگر قرار گرفته و ورودی آنها از خیابان قیام است (در کتاب جامع مفیدی – تألیف قرن 11 هجری – از بازار علاقه بندی یاد شده و بنای آن را به میرزاعبدالله پسر میرزا سلمان جابری نسبت داده شده است)؛ بازار پنجه علی و بازار تبریزی ها که در امتداد یکدیگر قرار گرفته و از خیابان قیام تا سرای بزرگ علی آقا کشیده شده است (نام بازار پنجه علی نخستین بار در وقف نامه مصلی – مربوط به قرن 11 هجری – ذکر شده است)؛ بازار مشیر که به همراه سرای مشیر در اواخر دوره قاجاریه توسط میرزا فتح الله خان مشیرالممالک ساخته شده است؛ بازار ملا اسمعیل (واقع در مجاورت مجموعه ملا اسمعیل و مربوط به دوره قاجاریه)؛ بازار سراج ها، بازار چیت سازی، بازار مسگری، بازار حضرت عباس و بازار کاشیگر