دانلود مقاله مطالعات جمعیتی

مقدمه مطالعات جمعیتی مطالب این مبحث بدین لحاظ دارای اهمیت است که در پی آن مطالب مربوط به رشد جمعیت- اقتصاد شهر و نهایتاً تعداد جمعیت دانش آموزی شهر یزد بعنوان بخشی از کل جمعیت مطرح خواهد شد.

براساس آمار و ارقام منتشره از طرف سازمان برنامه و بودجه استان یزد از سال 1355 تا سال 1362 جمعیت یزد دارای رشد سریع بوده است که عواملی از قبیل توالد و مهاجرت در آن نقش مستقیم دارد.

برای مثال،تعداد متولدین سال 1361 شهرستان یزد برابر 10432 نفر بوده است که اگر تنها متولدین همین سال را در نظر بگیریم،این گروه با اندکی کاهش در حال حاضر (سال 1376) بعنوان یک بخش کوچک از نسل جوان و نوجوان جامعه شهری مطرح می باشند.جداول آماری که در صفحات بعد ارائه شده برآورد ووضعیت گروهای سنی را تا سال 1375 در شهر یزد را مشخص نمود.

آمار ارائه شده نشان می دهد که شهر یزد بر خلاف برخی از شهرستانهای تابعه آن،دارای رشد جمعیتی مثبت بوده و این بیانگر آن است که در دهه 70 به بعد این شهر دارای جامعه ای جوان خواهد بود.

آمتر و ارقامی که در این قسمت ارائه می گردد بر اساس سرشماری بدست آمده و با توجه به آماری که قبلاً حالت برآوردی داشت به واقعیت نزدیکتر است .به جهت آنکه گروه های سنی جوانان و نوجوانان،مورد نظر ما برنامه ریزی ،برای طراحی مناسب می باشند ما در این قسمت تنها به بیان آمار کلی پرداخته و در ادامه بحث به بررسی وضعیت آماری جوانان و نوجوانان خواهیم پرداخت.

آمار جداول فوق نشان داده است که میانگین رشد جمعیت شهری استان یزد برابر با 7/2درصد می باشد .میانگین رشد جمعیتی که در طرح جامع برای یزد پیش بینی شده بود برابر 7/5 درصد بوده است.

براساس آخرین آمار اعلام شده جمعیت شهر نشین تنها در شهر یزد و در سال 1375 برابر 322572 نفر بوده است و این تعداد افراد که در سطح شهر یزد زندگی می کنند،شامل افراد بومی و غیر بومی با ملیت ایرانی می باشند اگر ارقام افراد شهرنشین در سال 1375 را با سال 1370 مقایسه کنیم(تعداد جمعیت شهر نشین در سال 1370 برابر 275298 بوده است)ملاحظه می شود که طی این 5 سال 47274 نفر به تعداد جمعیت شهر نشین شهر یزد افزوده گردیده است.

وضعیت اقتصادی یزد توجه به برنامه های پیش بینی شده از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران،استان یزد بعنوان یکی از قطبهای اقتصادی کشور در نظر گرفته شده است و بر روی بخش صنعت در این منطقه تا حدود زیادی برنامه ریزی گردیده است .با نگاهی گذرا به گذشته نه چندان دور یزد، از دهه پنجاه و قبل از آن این استان علیرغم داشتن پتانسیل مناسب، یکی از استانهای تقریباً محروم کشور به حساب می آمده و مردم این خطه جهت تأمین معاش به کارگاههای کوچک خانگی یا محله ای روی می آورده و برخی به حرفه کشاورزی و تعداد اندکی نیز به کسب تجارت پرداخته اند که دسته دوم (کشاورزان) تعداد آن ها به مراتب از گروه اول و سوم بیشتر بوده است.

به غیر از گروه کشاورزان که در روستاها و حومه شهر و حتی در برخی محله ها ساکن بودند اکثر مردم به مشاغلی از قبیل شّعْر بافی (پارچه بافی)،ترمه بافی،قالی بافی،و برخی از مشاغل می پرداخته اند.

در دهه 50 و نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی در برنامه های اقتصادی دولت تصمیم بر این گرفته شد که یزد بعنوان قطب صنعتی کشور مطرح و بدلیل کمی آب و کمبود نزولات آسمانی و نیز به لحاظ به صرفه نبودن،بخش کشاورزی به حداقل برسد.

از دیگر عوملی که در شکل گیری اقتصاد یزد نقش مؤثری را ایفا نموده است،معدنی می باشد که در نقاط مختلف استان پراکنده هستند.

وجود اقتصادی نسبتاً مطلوب و ذخائر زیر زمینی موجود در یزد باعث گردیده که این استان یکی از ممتازترین استانها از نظر میزان درصد بیکاری باشد.بطوریکه بر اساس آمار اعلام شده در سال 1355 از تعداد 97868 نفر بالای جمعیت بالای 10استان 39400 نفر فعال اقتصادی (تولید کننده) بوده اند بعبارتی درصد فعالان اقتصادی استان یزد در سال 1355 برابر 3/40 در صد و نیز در همین سال 7/59 درصد غیر فعال (غیر تولید کننده) بوده اند.گروهی که از آنها بعنوان غیر فعال اقتصادی نام برده می شود عبارتند از :زنان خانه دار-دانش آموزان-بازنشستگان و...

تعداد افرادی که در همین سال(1355) بدون کار و یا بدون درآمد بوده و بناچار ما آن ها را جزء غیر فعال اقتصادی محسوب نموده ایم برابر 12691 نفر بوده است همجنین آمار گیری انجام شده در سال 1370 نشان می دهد که از تعداد 482445 نفر جمعیت ده سال به بالای استان تعداد 206236 نفر شاغل و نیز فعال اقتصادی بوده اند که از این تعداد 48993 نفر دانش آموز،تعداد 129040نفر خانه دار و تعداد 413 نفر بیکار بوده اند ملاحظه می شود که سیاستهای اقتصادی دولت مبنی بر صنعتی کردن این نقطه از کشور باغث گردیده که از تعداد 12691 نفر بیکار که در سال 1355 ما به 413 نفر بیکار در سال 1370 برسیم،البته لازم به ذکر است که از این تعداد جمعیت بیکار (413نفر) حدود 3 درصد از آن ها دارای تحصیلات عالیه بوده اند.

آمار و جمعیت شاغلان به تحصیل در استان یزد اگر بر این باور باشیم که سطح فرهنگ هر جامعه با تعداد افراد با سواد آن رابطه مستقیم دارد پس باید بپذیریم که استان یزد یکی از مناطقی است که در سطح کشور دارای فرهنگی غنی می باشد، گذشته تاریخی این شهر نشان دهنده آن است که از دل کویری آن انسانهایی برخاسته اند که روحی دریایی داشته اند.

جای دارد در این قسمت از بزرگان این خطه چون: آیت ا… حائری یزدی که از پیشکسوتان تأسیس مدارسس علمی و نیز بنیانگذار مدرسه فیضه قم بودند، آیت ا..

محقق داماد، شادروان وحشی بافقی، روانشاد فرخی یزدی، مرحوم ملاعبدا..

بهابادی (مدرس یزدی)، مرحوم خواجه رشید الدین میبدی و ده ها بزرگ دیگر که چون ستارگان درخشان، که نه تنها در آسمان شفاف کویر که در پهنه ایران درخشیده اند یاد کرده باشیم.

….

آمار و اطلاعات موجود نشان می دهد که تا دهه 1360 گروه جویندگان دانش در سطح استان یزد شامل دانش آموزان و نیز گروه اندکی از دانشجویان مرکز تربیت معلم بودند که در دو مقطع کارشناسی و کاردانی به تحصیل اشتغال داشته اند اما از دهه 1360 و به خصوص اواخر آن چهره استان به سبب تأسیس مراکز آموزش عالی دگرگون گردید و استان یزد علاوه بر حالت صنعتی، بعنوان یکی از مراکز جذب گروه جوانان جهت تحصیل در دانشکده های مختلف تأسیس شده در آن مطرح گردید مهاجرت جوانات شهرهای دور و نزدیک کشور علاوه برآن که تا حدودی فرهنگ این شهر را تحت تأثیر قرار داده امکانات فرهنگی و تفریحی مناسبی را طلب می نماید که شهر یزد در حال حاضر (سال 1376) تقریباً فاقد آن است.

بر اساس اطلاعات اعلام شده از طرف مراکز آموزش عالی از کل دانشجویانی که بصورت تمام وقت در مراکز دانشگاهی استان به تحصیل اشتغال دارند بین 49 تا 41/53 درصد آنها را دانشجویان غیر بومی تشکیل می دهند که این رقم در برخی از دانشکده ها نیز تا 2/67 درصد نیز می رسد.

مراکز آموزش عالی که در حال حاضر (1376) در استان یزد فعال می باشند عبارتند از: 1- دانشگاه یزد، 2- دانشکده پزشکی، 3- دانشکده علوم پزشکی، 4- دانشگاه آزاد، 5- دانشگاه پیام نور، 6- اموزشکده فنی دختران و پسران، 7- دانشکده کاربردی مسکن و شهر سازی.

اما در بررسی که از گروه دانش آموزان در سطح استان و شهر یزد بعمل می آید، نتیجه چنین حاصل می شود که این گروه به تبع جمعیت استان دارای رشد سریع و مثبت می باشند، آمار اعلام شده در سال 1375 نشان می دهد که شهر دارای جمعیتی برابر 322572 نفر بوده است (جمعیت شهر نشین) که از این تعداد حدود 123872 نفر آن دانش آموز بوده که در سه مقطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان در مدارس وابسته به آموزش و پرورش و نیز مدارس غیر انتفایی به تحصیل اشتغال دارند.

بعبارتی تقریباً جمعیت شهر یزد دانش آموزان می باشند.

این در حالی است که ما تا کنون طلاب جوان مدارس علمیه را بحساب نیاورده ایم.

آمار نششان دهنده آن است که گروه نوباوگان (5- 1 ساله) 43/14 درصد، کودکان (10- 6 ساله) 76/ 16 درصد ، نوجوانان (14- 11 ساله) 53/ 10 درصد و جوانان (24- 15 ) 74/ 18 درصد را بخود اختصاص داده اند.

ارقام فوق چنین می نمایاند که استان یزد یکی از جوانترین استانها از لحاظ رشد و سن جمعیت می باشد که لازم است در برنامه ریزی کلان دستگاههای اجرایی و فرهنگی کشور پیش بینی امکانات لازم را جهت جلوگیری از به هدر رفتن این نیروی عظیم و جوان نمود.

نتیجه بحث: در جوامعی که شخصیت انسان به عنوان محور توسعه مطرح می گردد لازم است برای همه برنامه های اقتصادی و فرهنگی در جهت رشد و توسعه انسان واقع شود چراکه در غیر این صورت جامعه بطرف زوال و از دست دادن اعتماد به نفس و بی هویتی افراد پیش خواهد رفت.

در جوامعی که شخصیت انسان به عنوان محور توسعه مطرح می گردد لازم است برای همه برنامه های اقتصادی و فرهنگی در جهت رشد و توسعه انسان واقع شود چراکه در غیر این صورت جامعه بطرف زوال و از دست دادن اعتماد به نفس و بی هویتی افراد پیش خواهد رفت.

آنچه که در بحث مطالعات جمعیتی بدست آمد نشان دهنده آن است که شهر یزد دارای نیروی جوان و فعال بوده به طوری که بیش از جمعیت آن را گروه جوانان که حدود 98 درصد آنان را دانش آموز و دانشجو می باشد، تشکیل می دهند چون شخصیت انسان بعد از خانه در مدرسه شکل می گیرد لازم است در همین دوران نوجوانی و جوانی برای این گروه از اجتماع برنامه ریزی شود در غیر این صورت در آینده شخصیت سازی برای جوانی که سالهای عمر خود را با بی برنامگیذ گذرانده مشکل خواهد بود.

پس در اینجا وجود مراکز فرهنگی و تربیتی که بر اساس رشد شخصیت انسان تلاش می نمیند و از مدیریتی مدبر جهت رشد و شکوفایی و استعداد و عاطفه جوان و نوجوان برخوردار باشند در جامعه و بخصوص شهر یزد که تقریباً فاقد این گونه مراکز است حس می شود همانطور که فبلاً نیز به آن اشاره شد ایم مراکز باید به شکل فراگیر عمل نموده و همه قشرهای جوان و نوجوان اعم از دانش آموز و طلبه علوم دینی و دانشجو را در خود جای دهد.

ضرورت تشکیل مراکز فرهنگی تربیتی در استان یزد الف) وضعیت گذشته مراکز فرهنگی تربیتی: بطور کلی به لحاظ شرایط اجتماعی – خانوادگی – فرهنگی و افقلیمی مردم یزد انسانهایی سختکوش به بار می آمده اند و به همین جهت در گذشته محیط خانه، محله و نیز محیط کار بعنوان کانون فرهنگی تربیتی تعریف می گردیده است.

بعبارتی واضح تر برای جوان یزدی اوقاتی که به بطالت بگذرد کمتر وجود داشته تا بتوان در کنار ان برای اوقات فراغت برنامه ریزی نمود و یا اصلاً اوقات فراغتی وجود نداشته است.

برای آنکه مسئله روشن گردد به توضیح کامل آن می پردازیم: با نگاهی گذرا به دهه 1350 و قبل از آن روشن می شود که کودک پس از تولد تا سن 5 سالگی در دامان خانواده و در کنار مادر (بدلیل شاغل نبودن) رشد می یافته و پس از این سه روانه مکتب خانه های محلی می شده است.

در این مکتب خانه ها که هنوز هم تعداد اندکی از آنها در برخی محلات قدیمی دائر می باشد.

زنانی که قرآن را می دانستند.

خواندن ان را به کودک تعلیم می داده اند، این زنان به عنوان مُلای محله معروف بودند و مکتب خانه هم همان خانه مسکونی شان بود، پس از وارد شدن کودک به مدرسه دوران آموزش به شکل برنامه ریزی و تقریباً به روال فعلی شروع می شد و پس از پایان سال تحصیلی دوباره کودک راهی همان مکتب خانه محله می شد و این روال تا زمانی که کودک قرآن را فرا می گرفت و یا به تشخیص ملا نا محرم نبود (برای کودکان پسر)ادامه می یافت و پس از ختم قرآن درس حافظ شروع می شد و...

.

بخشی از کودکان هم که وضعیت اقتصادی مناسبی نداشتند در صورتی که به مدرسه می رفتند در تابستان به کار مشغول می شدند.

دختران غالی بافی و شَعر بافی و پسران هم مدارس علمیه بخصوص مدرسه خان در تابستان ها کار تعلیم دانش آموزان پس را که دیگر سن آنها اجازه نمی داد به خانه مُلای محله وارد شوند (بدلیل نا محرم بودن) بر عهده می گرفتند و برخی از پسرها هم بدنبال حرفه های تولیدی و ...

می رفتند.

دختران نیز نیز پس از فراگیری کامل قرآن به مشاغلی نظیر خیاطی و ...

سرگرم می شدند.

پس بدین دلیل است که در گذشته نمی توان ساعتی را به عنوان اوقات فراغت جوان یزدی معرفی نمود.

در همان دهه 1350 که سیاست های استعماری به اوج خود رسیده بود و باعث گردید علاوه بر تغییر بافت مردمی سر و کله اردوگاههای تفریحی شبیه: اردوگاه رامسر و ...

پیدا شود و همین آغازی بود برای پیدایش و تعریف اوقات فرغات، و با همه این تلاش ها به لحاظ جوّ مذهبی حاکم بر شهر یزد و نیز حرمت خانواده، تا حد بسیار بالایی جوانان این شهر از سم پاشی دوران استعمار در امان ماندند گرچه مقدمه انحراف انحراف آغاز گردیده بود ...

ب) وضعیت فعلی مراکز فرهنگی تربیتی یزد در حال حاضر (از دهه 1360 به اینطرف) به لحاظ تغییر بافت مردمی و محله ای و به دلیل آنکه میزان اوقات فراغت بالا رفته و نیز شیوه آموزش حرف تغییر کرده است ضرورت بوجود آمدن فضاهایی مناسب که بتواند نقش آموزش و هدایت جوانان را بنحوی مطلوب ایفا نماید حس می شود که البته لازم است در نحوه آموزش از الگوهای سنتی بهره گرفته شود، ان چیزی که در ارتباط با این پروژه است ضرورت طراحی فضای مناسب جهت گذران اوقات فراغت می باشد که فضا و محیط اطراف نقش بسیار بالایی را در سرعت فراگیری و نیز آرامش آموزش دهنده و آموزش گیرنده دارد.

در سالهای اخیر (دهه 70) دو کانون فرهنگی تربیتی نسبتاً عظیم در شهر های تفت و اردکان احداث گردیده که بنابر اظهارات مسئولین استقبال خوبی جهت استفاده از آن نشده است.

بنظر می رسد عوامل فیزیکی نظیر مکای یابی نا مناسب، عدم پتانسیل شهر و جذاب نبودن برنامه ها به سبب نداشتن نیروی متخصص لازم از عواملی باشد که منجر به عدم بازدهی مناسب کانون های فوق شده است.

شهر یزد در حال حاضر از فضای متمرکزی که تحت عنوان فرهنگی تربیتی عمل نماید محروم می باشد و تنها چند مرکز فرهنگی – هنری در این شهر دایر می باشد که ان هم جوابگوی نیاز رو به افزون آن نیست.

بر اساس آمار اعلام شده از سوی اداره برنامه و بودجه استان در شهر یزد: - هفت باب کتابخانه موجود می باشد که تعداد مراجعه کنندگان آنها در سال برابر 290898 نفر است.

- دو باب سینما که ظرفیت پذیرش آنها 1100 نفر می باشد(یک بای سینما از سینماهای موجود در محدوده طرح قرار داد که در حال حاضر در دست مرمت می باشد).

- دو باب تءاتر و تماشاخانه که ظرفیت پذیرش آنها برابر 500 نفر است.

آماری که در بالا بهد آن اشاره شد نشان می دهد که با توجه به رشد جمعیت، فضاهای فرهنگی موجود نه تنها جوابگوی کنونی جامعه شهری یزد نیست که در آینده ای نه چندان دور ما با بحران کمبود فضاهای فرهنگی مواجه خواهیم شد.

پس لازم است در همه برنامه ها و بخصوص برنامه های فرهنگی کشور محوریت کار به توسعه شخصیت انسان اختصاص یابد چرا که داشتن پشتوانه های قوی اقتصادی و ...

بدون محور بودن شخصیت انسان معنا و مفهومی نخواهد داشت...

با توجه به آمار و اعدادی که در مباحث بیان شد بار دیگر تأکید می شود که ضرورت طراحی یک قانون فرهنگی تربیتی قوی در شهر یزد نیاز می باشد و لازم است در خصوص طراحی آن در شهر تغییر سیاست داده و با دیدی فراتر و جامع تر به آن نگاه کنم.

بعبارتی دیگر لازم است بجای کانون فرهنگی تربیتی خطوط طراحی و سیاست گذاری برنامه ریزان به ساخت یک مجموعه بزرگ فرهنگی هنری معطوف گردد، چرا که طراحی یک کانون تنها می تواند پاسخگوی نیازهای بخش محدودی از جامعه جوان شهر و عموماً قشر دانش آموز باشد ولی مجموعه فرهنگی هنری می تواند عوامل سرگرمی عده ای زیاد را دی خود ایجاد نماید (دانشجو، دانش آموز و ...).

با این مقدمه از این به بعد سیاست مشاور بر اساس طراحی یک مجموعه فرهنگی هنری در قالب طرح نمایان خواهد شد که در آن کانون فرهنگی تربیتی بعنوان یکی از زیر مجموعه های آن عمل خواهد نمود.

بررسی مجموعه و مسائل مربوط به آن همانگونه که در معانی مختلف فرهنگ بیان شد، فرهنگ تعبیری به معنی تعلیم و تربیت و یا به بیانی دیگر تمام آثار، عقاید و دستمایه های باقیمانده از انسان در طول تاریخ می باشد.

حفظ دستمایه های فرهنگی و شناساندن آن به مردم جامعه به گونه ای که جهت دهنده باشد برای ایفای نقش انسانها در هدایت جامعه به آینده روشن، مهم و هستی ساز است.

آینده ای که در آن انسان را به طرف ملیت و نژاد و زبان و هنر و مرزهای جغرافیایی اش بازشناسد.

همانگونه که قبلاً به ذکر آن پرداختیم یکی از ضروریات تشکیل مجموعه های فرهنگی نحوه گذراندن اوقات فراغت می باشد که لازم است در خصوص آن تعریفی عرضه شود.

- نحوه گذراندن اوقات فراغت از اوقات فراغت برداشتهای متفاوتی شده است و افراد عادی و اندیشمندان، این واژه را به شیوه های گوناگون تعریف کرده اند.

فراغت مجموعه ای است از اشتغالاتی که فرد کاملاً با رضایت خود یا برای تفریح، یا به منظور توسعه اطلاعات یا آموزش غیرانتفاعی یا مشارکت اجتماعی داوطلبانه بعد از آزاد شدن از الزامات شغلی، خانوادگی و اجتماعی به آن می پردازد.

البته فراغت مانند سایر پدیده های اجتماعی در معرض عمل نیروهای اجتماعی قرار دارد.

همچنین از آنجا که فراغت یک فعالیت است مانند هر فعالیت دیگر به روابط اجتماعی و وظایف میان افراد مانند پیمانها در وقت و ساعد معینی بستگی دارد.

یا به طور کلی فراغت ناشی از رهایی از وظایف است.

برخی از محققین اوقات فراغت یا کلاً معادل اوقاتی که به تفریح اختصاص دارد دانسته اند و سعی کرده اند با تعریف حدود و دامنه اوقات فراغت را مشخص نمایند.

بتومیر در مورد تفریح این را ارائه می دهد.

تفریح به هر نوع فعالیت فردی یا گروهی اطلاق می شود که در اوقات فراغت صورت می گیرد و از آنجا که یک فعالیت آزاد، اختیاری و لذتبخش است جاذبه خاصی دارد.

هارولدمیر می گوید: تفریح فعالیتی اختیاری است که در اوقات فراغت و به منظور لذت و رضایت خاطری که بدنبال دارد انجام می گیرد.

ملاحظه می شود که در این تعاریف بر عنصر آزادی و اختیار فرد در انتخاب نوع فعالیت در زمان فراغت و نیز لذتبخش بودن و ارضاء کننده بودن فعالیت تأکید شده است.

در یک جمع بندی کلی از مباحث فوق می توانیم اوقات فراغت را زمانی بدانیم که شخص در اختیار خودش است و می تواند به کار دلخواه خود بپردازد - کارکردهای فراغت برخی از افراد اوقات فراغت را اوقات تلف شده و بی ارزش عمر تلقی می کنند و تنها مواقعی را که در حال کار هستند ارزشمند تلقی کرده و معتقدند زندگی واقعی کار کردن است.

اما گروهی دیگر اوقات فراغت را دارای کارکردهای مثبت فراوانی می دانند.

اولین اوقات فراغت استراحت است و نقش آن رفع خستگی و جبران صدمات جسمی و روانی ناشی از هیجانات مداوم کار و انجام وظایف مداوم کار وظایف گوناگون است.

فراغت وظیفه رشد شخصیت را بر عهده دارد.

فراغت انسان ار از کارهای روزمره می رهاند و فرصت پرورش استعدادهای ذهنی و بدنی را فرد فراهم سازد.

یعنی به فرد اجازه می دهد به وسیله سینما یا تلویزیون یا گفتگو یا دیدن دوره های آموزش و هنری، بینش و دانش حاصله از خانواده مدرسه را کاملتر و غنی تر سازد و این چیزی است که جامعه متحول امروزی به آن نیاز دارد.

البته اوقات فراغت ممکن است با سرگرمیهایی پر شوند که کارکرد منفی نیز دارند.

بنابراین باید شرایط را به نحوی مهیا نمود که سرگرمیها و روشهای مناسبی برای گذراندن اوقات فراغت وجود داشته باشد.

اوقات فراغت و انواع آن: اوقات فراغت را بر حسب مکان می شود به اوقات فراغت در خانه و اوقات فراغت در بیرون از خانه تفکیک کرد اوقات فراغت بر حسب زمان را به اوقات لحظه ای، ساعتی، روزانه، هفتگی و سالیانه تقسیم بندی نمود.

همچنین اوقات فراغت بر حسب سن را می توان به این صورت دسته بندی کرد.

1- اوقات فراغت ویژه کودکان قبل از ورود به دبستان.

2- اوقات فراغت ویژه نوجوانان.

3- اوقات فراغت ویژه جوانان.

4- اوقات فراغت ویژه میانسالان و اوقات فراغت ویپه کهنسالان شناخت این سنخ بندیها می تواند نقش موثری در برنامه ریزی ما برای زمان اوقات فراغت شهروندان و دانش آموزان داشته باشد.

بنابراین در برنامه ریزی یک مجموعه فرهنگی بایستی سعی در مشارکت کلیه طبقات و گروهها و افراد در زندگی نظمی، خانوادگی و اجتماعی و آشنایی آنها با فراورده های فنی و علمی و هنری، نمود.

مجموعه های فرهنگی بر حسب کارکردی که در سطح محله و شهر و منطقه دارند به دو دسته مجموعه های فرهنگی محله ای با همان خانه های فرهنگ و مجموعه های فرهنگی شهری و منطقه ای یا همان فرهنگسراها دسته بندی می شوند.

خانه های فرهنگ در ایران قبل از انقلاب و با الگوبرداری از تجربه های خانه های فرهنگ در غرب بخصوص در فرانسه ایجاد شدند و هدف آنها اشاعه موسیقی، تئاتر و دیگر رشته های هنری بود.

خانه های فرهنگ از امکاناتی نظیر کارگاه آموزشی، کتابخانه، قرائتخانه، کارگاه موسیقی و تئاتر، سالن نمایش فیلم و سخنرانی و تالار نمایش برخوردار بودند.

بعد از پیروزی انقلاب فعالیت این خانه ها متوقف شد تا اینکه در سال 1372 توسط شهرداری تهران اولین خانه فرهنگ محله تأسیس گردید و بعد از آن نیز در بعضی از شهرهای دیگر تعدادی از این مراکز با هدف تقویت روابط همسایگی و اجتماعی و پرکردن اوقات فراغت شهروندان تأسیس شد.

نگاهی به برنامه این مرکز نشان می دهد که این مراکز آموزشهایی در زمینه قرآن، زبان، کامپیوتر، کمک های اولیه، بهداشت، خوشنویسی، طراحی و نقاشی، عکاسی، تئاتر، خیاطی، موسیقی و نظایر آنها ارائه می دهند.

اما فرهنگسرا مجموعه فرهنگی بزرگی است که دارای کارکردهای گوناگونی و امکانات و فضاهای متنوعی است.

فرهنگسرا کارکرد منطقه ای، شهری و حتی گاه ملی دارد.

از این رو به فضای زیادی نیازمند است و باید در محلی مکانیابی شود که علاوه بر داشتن تأسیسات و تجهیزات لازم از شبکه دسترسی مناسبی نیز برخوردار باشد.

همچنین دارا بودن فضای ذخیره ای برای توسعه آتی یکی از معیارهای مکانیابی فرهنگسراها به شمار می آید.

امکانات زیادی نیز برای محصولات و فعالیت های هنری و فرهنگی در نظر گرفته می شود .

سالن سینما ، تئاتر ، سالن ورزشی، تالار موسقی ، گار یهای هنری و موزه از جمله این امکانات بشمار می آیند.

فرهنگسرا به دلیل کار کردهای متنوعی که دارد اقشار گوناگون مردم که سنین، مشاغل و شرایط مختلفی دارند ، را جذ ب می کند .

بویژه اگر درجوار فر هنگسرا فضای سبز نیز پیش بینی شود ، کارکردهای آن بیشتر می شود و محیطی متنوع و پویا بوجود خواهد آمد.

نتیجه بحث از آنچه تاکنون مطرح کردیم نتیجه می گیریم که انسانها خصوصاً نسل جوان نیاز فطری به بر قراری روابط اجتماعی دارند .

منظور از روابط اجتماعی ، رابطه معنی دار وآگاهانه میان دو نفر یا بیشتر به شکل چهره است.

فرهنگ یعنی مجموعه ارزشها و هنجار، شکل وشدت روابط اجتماعی را تعیین می کند ود رعین حال برقراری روابط اجتماعی باعث تقویت فرهنگ می شود.

رابطه فر هنگی در قالب آداب ورسوم و سمبلها نمایان می شود.

فضای شهر ( در اینجا کانون تربیتی ) بعنوان جز تیی از ساخت شهر که الگوی عملکرد خاصی دارد، در بر گیرنده بخشی از روابط اجتماعی و فرهنگی جامعه است و در رابطه متقابل با آنها ست .

فضای شهری منعکس کننده روابط اجتماعی – فرهنگی در شهر است ، پس در همان حال بر مبنای این روابط هویت می یابد.

انواع مراکز فرهنگی تربیتی: مراگز فرهنگی بر حسب هدفهای مذکور در تعریف آن به انواع زیر تقسیم بندی می شوند: 1- مراکز تفریحی: این نوع مراکز افراد یا دسته هایی را در بر می گیرد که با هدف تفریح ، استراحت ، گذراندن تعطیلات و مرخصی ها ، استفاده از آب و هوای مناسب وغیره به آن رجوع میکنند.

2- مراکز صرفاً فرهنگی : این نوع مراکز برای آشنایی با فرهنگ وهنر و آداب ورسوم هر شهر ، آثار تاریخی ( منحصراً و با هدف مطالعاتی ) ومطالعه علم ونیز آموزش بخشی از آنچه به عنوان فرهنگ تعریف می شود تأسیس گردیده اند.

3- مراکز ورزشی : این مراکز که به عنوان زیر مجموعه ای از مراکز فرهنگی تعریف می شوند صرفاً به منظور فعالیتهای ورز شی اختصاص یافته وتا حدودی نیز پر کننده اوقات فراغت می باشند.

فعالیتهایی که در این گونه مراکز وجود دارد عموماً عبارت است از : اسکی – شکار – تماشای مسابقات و....

و در حال حاضر بسیاری از دولتهای جهان با تأسیس مجموعه های ورزشی مجهز و ایجاد تسهیلات د رامر ورزش وشکار و غیره افراد راغب به این رشته راحتی در سطح جهانگرد جلب می نمایند.

در جوامع گوناگون بسته به اهداف فرهنگی و اجتماعی مختلف می توان مجموعه ای ترکیبی از مراکز فرهنگی- تربیتی احداث کرد یکی از این مراکز به فراخور نیاز شهر یزد و سایت مورد مطالعه مراکز فرهنگی – مذهبی می باشند: مجموعه فرهنگی مذهبی: مجموعه ای است که به فعالیت های فرهنگی مرتبط با معنویت یک جامعه منطبق با عقاید و باورهای مذهبی افراد آن می پردازد.

چنین مجموعه ای علاوه بر دارا بودن پتانسیل های بسیارقوی مذهبی، کارکردهای فرهنگی فراونی را نیز ارائه خواهد داد تا در حقیقت بتوان نیاز جامعه صنعتی به تصفیه روحی و معنوی را در قالب این کارکردها پاسخ داد.

باید گفت مجموعه فرهنگی و مذهبی در شکل صحیح خود در حقیقت چیزی جز یک موجود به هنگام شده و منطبق با نیازهای جامعه امروز نیست.

مساجد در طول تاریخ شکل گیری و تکامل خود جایگاه فعالیت های اجتماعی جامعه اسلامی بوده اند که مرتباً خود را با نیازهای جامعه منطبق کرده اند.

در سال های اخیر به علت گسترش فعالیت های اجتماعی چنین امری تا حدی نادیده گرفته شده است ولی پیگیری و شناسایی نیازهای اجتماعی امروزی و ترزیق آن به یک مجموعه فرهنگی که ما حصل آن مجموعه ای فرهنگی و مذهبی خواهد بود، در دست اقدام است.

یک مجموعه فرهنگی – مذهبی می تواند شامل سه بخش عملکردی عمده به قرار زیر باشد: بخش مذهبی بخش فرهنگی بخش تجاری و خدماتی که هر بخش خود مجموعه ای دسته بندی شده از عملکردهای مختلف است که هر کدام قسمتی از نیازها و کارکردهای مجموعه را تأمین می کند.

بخش مذهبی و خود، می تواند شامل مسجد، حسینیه، زیارتگاه، مصلا و ...

باشد.

بخش فرهنگی نیز می تواند کتابخانه، نوره، مرکز تحقیقات علوم اسلامی، سالن تأتر و اجتماعات، کلاس های آموزشی و ...

را در برداشته باشد.

بخش خدماتی و تجاری مجموعه می تواند مشتمل بر قسمت های مختلفی از جمله بخش های تجاری، قسمت های اداری مجموعه، رستوران، بوفه، بازارچه کتاب، پارکینگ و سایر فعالیت های خدماتی است.

در طراحی چنین مجموعه ای باید سعی گردد ضمن حفظ استقلال هر بخش عمده و عدم تلاقی عملکردهای کلان بخش ها با یکدیگر، روحیه همکاری و هماهنگی و ارتباط منطقی بین بخش ها، ایجاد و حفظ گردد.

چنین خصوصیاتی می تواند سبب جامعیت و یکدستی مجموعه گردد و مانع از پراکندگی عملکردی مجموعه شود به صورتی که کلیت مجموعه دچار خدشه نگردد و هر یک از اجزاء در کلیت طرح به گونه ای مجزا طراحی گردد.

کانونهای فرهنگی تربیتی در ایران: همانگونه که در مباحث قبلی نیز ذکر کردیم کانونهای تربیتی پدیده ای تقریباً نو در جامعه ایران می باشند تا قبل از دهه 1350 بعلت آنکه جوامع بشری ایران تقریباً حالت بکر خود را حفظ نموده بود و نیز بافت خانواده تغییر اجتماعی چندانی نکرده بود چیزی به عنوان اوقات فراغت جوانان وجود نداشت و هر جوانی راه خود را روشن می دید یا به تحصیلات می پرداخت و یا کسب حرفه ای را پیشه خود می ساخت با آن خو می گرفت تشکیل خانواده می دهد و سرانجام با آن پیر می شد.

حتی جوانان هم که تحصیل می کردند اوقات بیکاری خود را به کارهای مختلف از جمله با وارد شدن به شغل پدر پر می نمودند.

در دهه 1350 و بعد از آن تا قبل از انقلاب اسلامی به دلیل تغییرات اجتماعی ناشی از نفوذ استعمار به ایران سر کله اردوگاههای فرهنگی تفریحی مانند اردوگاه رامسر و ..

پیدا شد.

این اردوگاهها نه تنها فایده ای برای جوانان نداشت بلکه با برنامه های استعماری آن عاملی جهت تززل شخصیت جوانان به شمار می رفتند.

گردانندگان این اردوگاهها نه تنها بوئی از دین نبرده بودند بلکه مروج بی دینی و لاقیدی بودند.

خلاصه آنکه تنها نتیجه ای که می توان از تشکیل این اردوگاههای تفریحی گرفت این است که آنها تنها و تنها یک هدف را دنبال می کردند و آن شبیه ساختن جوان ایرانی به یک جوان غربی.

با نگاهی واقع بینانه به این مراکز می توان دریافت که دیر زمانی است که استعمار بر مردم ما شبیه خون فرهنگی زده است و آن بر می گردد به دوره ای که آنها موفق شدند تا حد زیادی بافت اجتماعی و معماری و خانوادگی ما را تغییر دهند.

کانونهای فرهنگی تربیتی پس از انقلاب اسلامی: پس از پیروزی انقلاب اسلامی به لحاظ حفظ و تداوم آرمانهای اساسی انقلاب و نیز اشاعه فرهنگی اسلامی و همچنین به لحاظ جوانی جمعیت لزوم تشکیل مراکزی که بتوانند عامل جذب و هدایت و آموزش فرهنگی- تربیتی و دینی جوانان و نوجوانان باشد بیش از پیش در کشور حس می شد.

دولت و سازمانهایی که در این زمینه مسئولیت دارند تا حد نسبتاً زیادی از خود مایه گذاشتند که لازم است این تلاشها جامع تر و کاملتر ادامه یابد.

جدای از رشد فیزیکی کانونهای تربیتی که نسبتاً مناسب بوده دو مسئله اساسی دیگر وجود دارد: 1- این مراکز تنها به قشر دانش آموز سرویس دهی می نماید و تقریباً بقیه اقشار جوان از برنامه های آن محروم می باشند.

2- در مورد بازدهی میزان جذب بودن برنامه های این مراکز باید کار کارشناسی لازم صورت بگیرد و میزان موفقیت این مراکز به بحث گذاشته شود .

مراکز فرهنگی ترتبیتی که پس از انقلاب اسلامی ایران بوجود آمدند دارای متولیان مختلف بوده که عمده ترین آنها وزارت آموزش و پروش ، وزارت ارشاد اسلامی و شهرداریها بوده اند .

مراکز فرهنگی ترتبیتی شهر یزد شهر یزد از جمله شهرهایی است که متأسفانه در آن فضایی منجسم که بتواند عملکردی مناسب جهت یک کانون فرهنگی ترتبیتی را داشته باشد وجود ندارد گرچه هستند تعداد مراکزی که بطور فصلی و یا با تغییر نام ، در حال حاضر به شکل کانون فعالیت می نمایند لکن این مراکز دارای استاندارد فضایی مناسب نبوده و علاوه بر آن بنظر می رسد تعداد مراجعه کنندگان به آن بیش از گنجایش و ظرفیت آن مکانها باشد.

در سالهای اخیر هزینه های نسبتاً زیادی از سوی آموزش و پرورش در شهرهای نظیر تفت، اردکان ، ابرکوه و میبد جهت تأسیس کانونهای ترتبیتی صرف گردیده و بناهایی که صرفاً عملکرد یک کانون ترتبیتی را داشته باشند در شهرهای مزبور تأسیس شده است بنابر اظهار بعضی از اهالی که محل بعلت برخی مشکلات دانش آموزان بنحو احسن از این مراکز تازه تأسیس استفاده نمی کنند بعنوان مثال کانون ترتبیتی شهر اردکان به لحاظ آنکه مکان یابی محل احداث آن نسبت به مرکز شهر مناسب نیست اکثر اوقات تعطیل می باشد و ...