بازار بورس اوراق بهادار، بازاری متشکل است که اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران و یا معامله‌گران طبق مقررات، مورد داد و ستد قرار می‌گیرد.واژهی بورس از نام خانوادگی شخصی بنام واندربورس اخذ شده که در اوایل قرن پانزدهم در شهر بروژ (Bruges) در بلژیک می‌زیسته و صرافان شهر در مقابل خانه او گرد می‌آمدند و به دادوستد کالا و پول و اوراق بهادار می‌پرداختند.نام بورس بعدها به کلیهی اماکنی اطلاق شد که محل دادوستد پول و کالا و اسناد مالی و تجاری بوده است.تشکیل اولین بورس اوراق بهادار جهان، در سال 1460 روی داده است. در این سال در شهر آنورس (Anvers) بلژیک که موقعیت تجاری قابل ملاحظه‌ای داشت، اولین بازار متشکل سرمایه بوجود آمد.
تاریخچه‌ی بازار اوراق بهادار ایران
نمای اولین ساختمان بورس اوراق بهادار تهران
اندیشهی اصلی ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران به سال 1315 بازمی‌گردد.
در این سال یک کارشناس بلژیکی به نام وان لوترفلد به همراه یک کارشناس هندی، به درخواست دولت وقت ایران، درباره تشکیل بورس اوراق بهادار مطالعاتی نمودند و طرح تأسیس و اساسنامه آن را تهیه نمودند.در همان سال‌ها بانک ملی نیز، به عنوان تنها متصدی امور بانکی در کشور، مطالعات مشابهی را در دستور کار داشت اما جنگ جهانی دوم، فرصت ادامه فعالیت را به هیچ یک از محققان نداد.از سرگیری مطالعات در این زمینه به زمان مناسب‌تری نیاز داشت. آرامش نسبی بعد از کودتای 28 مردادماه 1332 زمان مساعدی برای اتاق بازرگانی، اتاق صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی بود تا چند سالی را به بررسی پیرامون این بازار و شرایط ایران برای تشکیل آن بپردازند.در سال 1341 با تشکیل کمیسیونی متشکل از بانک مرکزی، بانک توسعهی صنعتی و معدنی ایران و به میزبانی وزارت بازرگانی و با هم‌فکری بلژیکی‌ها، موضوع تأسیس سازمان بورس اوراق بهادار به صورت جدی دنبال شد.در سال 1345 قانون و مقررات تشکیل سازمان بورس اوراق بهادار تهران تهیه و به مجلس ارائه شد و در اردیبهشت سال 1345 به تصویب رسید ولی باز هم آمادگی شروع به کار این سازمان تا بهمن‌ماه سال 1346 به وجود نیامد.پس از تصویب قانون گسترش مالکیت و به دنبال آن، تأسیس سازمان ملی گسترش مالکیت، عرضه سهام در بورس و انتقال آن به مردم تسهیل شد.از نیمه دوم سال 1357، هم‌زمان با اعتصابات و مبارزات مردم، معاملات این بازار به دلیل بی‌اعتمادی به دولت و وضع مالی شرکتها، فرار سرمایه، با سقوط قیمت سهام و کاهش معاملات روبرو شد و این روند به دلیل افزایش تورم، ملی شدن بانک‌ها، وقوع جنگ تحمیلی و مشخص نبودن مالکیت سهام ادامه پیدا کرد به طوری که معامله سهام و اوراق مشارکت تا سال 1361 تقریباً متوقف شد.در سال 1362 تا حدودی تقاضا برای سهام وجود داشت، ولی به دلیل پایین بودن قیمت‌های پیشنهادی خریداران، عرضه‌کنندگان چندان زیاد نبودند. در سال 1363، به دنبال تصمیم شورای بورس مبنی بر واگذاری تعدادی از کارخانجات صنعتی دولت به کارگزاران و سایر افراد بخش خصوصی، مبادلات سهام اندکی افزایش یافت و تا سال 1367 افزایش حجم معاملات ادامه یافت.بورس اوراق بهادار تهران در سال 1368 در چارچوب سیاست‌های دولت و به منظور اجرای بخشی از برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی و به دنبال سیاست خصوصی‌سازی و انتقال سهام شرکتها به مردم از طریق بورس اوراق بهادار، فعالیت مجدد خود را به طور گسترده‌ای آغاز کرد.
شرکتهای پذیرفته شده و شرکتهای فعال در بورس به دو دسته تقسیم می شوند:
1- شرکتهای تولیدی 2- شرکتهای سرمایهگذاری
شرکتهای تولیدی معمولا به تولید کالای خاصی مبادرت می ورزند و در گروه صنایع فعال در بورس قرار میگیرند و در سازمان بورس با نام شرکت و کد خاص خود، مشخص می شوند؛ اما شرکتهای سرمایهگذاری شرکتهایی هستند که به عنوان واسطههای مالی فعالیت میکنند که اینگونه شرکتها یا فعالیت تولیدی ندارند و یا فعالیت آنها به گونهای است که با کمکهای مالی از طریق خرید سهام شرکتهای تولیدی و صنعتی و یا مجموعهای از آنها به تولید و سرمایهگذاری این شرکتها مبادرت میکنند در حال حاضرشرکتهای سرمایهگذاری فعال در بورس 38 شرکت و شرکتهای تولیدی 389 شرکت هستند. .همچنین اکنون زمینههای لازم برای حضور شرکتهای خدماتی نیز در بورس فراهم شده است .
1315: انجام اولین مطالعات جهت ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران
1317: تکمیل گزارش مطالعاتی توسط گروه کارشناسی بانک ملی ایران
1333: آغاز فعالیت‌های تحقیقاتی گسترده پس از جنگ جهانی دوم و کودتای 28 مرداد سال 1332 توسط گروهی متشکل از اتاق بازرگانی، اتاق صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی
1345: تصویب قانون تشکیل بورس اوراق بهادار تهران
1346: ورود سهام بانک صنعت و معدن و آغاز رسمی فعالیت‌های بورس اوراق بهادار تهران
1357-1346: گسترش بورس از 6 بنگاه اقتصادی پذیرفته شده با 2/6 میلیارد ریال سرمایه به 105 بنگاه با بیش از 230 میلیارد ریال
1358: تصویب قانون اداره امور بانک‌ها و ملی‌شدن بانک‌ها و بیمه‌ها، تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران و خروج شرکتها از بورس، کاهش تعداد شرکتهای پذیرفته‌شده از 105 شرکت در سال 57 به 56 شرکت در سال 58
1367-1357: پیروزی انقلاب اسلامی و دوره دفاع مقدس
1375-1367: افزایش شرکتهای پذیرفته شده در بورس از 56 شرکت در سال 67 به 249 شرکت در سال 75
1379-1376: ساماندهی وضعیت اطلاع‌رسانی و انتشار گزارشات ادواری آماری و تحلیلی و آغاز روند رشد قابل ملاحظه
1382: توسعه فیزیکی بازار سرمایه، اقدامات اساسی در زمینه توسعه محصولات مالی
1384: تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار و ایجاد سازمان بورس و اوراق بهادار SEO
1385: تأسیس شرکت بورس و تفکیک فعالیت‌های نظارتی از فعالیت‌های اجرایی و تدوین آئین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی، آغاز خصوصی‌سازی با حجم بالا از طریق بورس در حال حاضر سازمان بورس و اوراق بهادار با تجهیز بدنه‌ی کارشناسی و توسعهی سطح مهارت‌ها، با ساختاری که به تصویب هیأت محترم وزیران نیز رسیده است، در حال انجام وظایف است. سازمان، مؤسسهی عمومی غیردولتی است که دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل بوده و از محل کارمزدهای دریافتی و سهمی از حق پذیرش شرکتها در بورس و سایر درآمدها اداره می‌شود.هیئت مدیره سازمان دارای پنج عضو است که از میان افراد امین و دارای حسن شهرت و تجربه در رشته‌ی مالی منحصراً از کارشناسان بخش غیر دولتی به پیشنهاد رییس شورا و با تصویب شورا انتخاب می‌شوند. چهار نفر از اعضاء هیأت مدیره به شکل موظف از معاونین سازمان می‌باشند: معاون نظارت بر نهادهای مالی، معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران، معاون حقوقی و معاون اجرایی. سه مدیریت: پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی، مدیریت حراست و مدیریت روابط عمومی و امور بین‌الملل نیز مستقیماً زیرنظر رئیس سازمان مشغول فعالیت هستند.
تعریف بازار بورس اوراق بهادار
بورس اوراق بهادار به معنای یک بازار متشکل و رسمی سرمایه است, که در آن سهام شرکت ها و اوراق مشارکت, تحت ظوابط و مقررات خاص, مورد معامله قرار می گیرد.بورس اوراق بهادار به معنای یک بازار متشکل و رسمی سرمایه است, که در آن سهام شرکت ها و اوراق مشارکت, تحت ظوابط و مقررات خاص, مورد معامله قرار می گیرد.
● سهم چیست؟
سرمایه هر شرکت سهامی, به قسمتهایی مساوی تقسیم می شود که به هر یک از این قسمت ها, یک سهم گفته می شود. معمولا قیمت اسمی سهام در ایران ۱۰۰۰ریال است. هر فرد پس از خرید سهام مالک جزئی از دارایی شرکت می شود. به یاد داشته باشید که وقتی اقدام به خرید سهام می کنید, در بازار سرمایه شروع به فعالیت کرده اید
● انواع بورس کدام است؟
بورس کالا, بورس فلزات, بورس کشاورزی, بورس اوراق بهادار, بورس اسناد خزانه. در بورس افراد حقیقی و حقوقی توسط کارگزاران خود به داد و ستد می پردازند و در آن خریدار و فروشنده می توانند یک فرد یا یک شرکت باشند. این خرید و فروش تابع قوانین خاصی است; که در مورد همه و با هر مقدار سرمایه به صورت یکسان برخورد می کند.
● تامین مالی چیست؟
تامین مالی یا فاینانس, یعنی تهیه منابع مالی و وجوه برای ادامه فعالیت شرکت و ایجاد و راه اندازی طرح های توسعه و درآمدزای این واحدهای اقتصادی. تامین مالی عمدتا از طریق انتشار سهام, فروش اوراق قرضه و وام و اعتبار صورت می گیرد.
ابزارهای ویژه تامین مالی:
الف) سهام عادی
ب) سهام ممتاز
ج) اوراق قرضه
د) اوراق مشارکت
ه) اوراق بهادار قابل تبدیل
● سهام عادی چیست؟
سهام عادی, همین سهامی است که شرکت ها عرضه می کنند و سهامداران به نسبت سهام خود, مالک شرکت می شوند. شما سهام عادی را هر زمان که بخواهید می توانید بفروشید ولی اگر شرایط بازار و کشور خوب باشد با قیمت بالاتر و اگر شرایط بازار خوب نباشد با قیمت کمتر آن را می فروشد.
● سهام ممتاز چیست؟
سهامی است, کهشرکت عرضه می کند و سود آن مثلا این طور گفته می شود ۱۰% از قیمت اسمی سهام. حال اگر قیمت اسمی سهام ۱۰۰ تومان است ۱۰ درصد آن ۱۰ تومان می شود. سود سهام ممتاز, نسبتا دائمی است و پرداخت سود سهام ممتاز نسبت به سهام عادی اولویت دارد. برای رعایت حقوق سهامداران شرکت هایی که در بورس پذیرفته می شوند دارای سهام عادی و مشابه و یکسان هستند.
● اوراق مشارکت یا اوراق قرضه:
اوراقی است که سود معین دارد و صادرکننده اوراق قرضه متعهد می شود اصل پول و سود را در تاریخ معین پرداخت کند. این اوراق چند کوپن سود دارن که مثلا هر سه ماه یکبار باید به بانک مراجعه کرد و با تحویل آنبخش از سود را دریافت کرد. در بازار بورس ایران, اوراق مشارکت نیز مورد داد و ستد قرار می گیرد اولین شرکتی که اقدام به انتشار اوراق مشارکت در بورس کرد شرکت ایران خودرو- طرح پژو پارس- با سود ۱۰% بود.
● سرمایه گذاری چیست؟
منظور از سرمایه گذاری, صرف هزینه ای مشخص به همراه پذیرفتن ریسک(احتمال خطر) مشخص یانامشخص برای کسب سود د آینده می باشد. مهمترین هدف سرمایه گذاری, کاهش(هزینه های فرصت) می باشد. به این معنی که ممکن است که فرد پول مازاد راکدی داشته باشد که بتواند آن را در محلی برای سرمایه گذاری و کسب سود به کار گیرد. اما به علت عدم آگاهی , ان فرصت کسب سود را از دست بدهد.
● ریسک نظام مند(سیستماتیک) به چه معناست؟
ریسک نظام مند, ریسک مربوط به هر نوع سرمایه گذاری است, که در تمام اوراق و اسناد بهادار مربوط به آن نوع فعالیت وجود دارد و با تنوع بخشیدن به نوسانات سایر سهام مشابه نمی توان از آن اجتناب کرد. به همین دلیل قیمت سهام مختلف در بازار معمولا با هم افزایش یا کاهش می یابد. با این همه برخی شرکت ها در مقایسه با سایرین صدمات بیشتری از این ریسک نظام مند می بینند. شرکت هایی با نوسانات وسیع در فروش, شرکت هایی با بدهی های فراوان مالی, شرکت هایی با رشد سریع, شرکت هایی با نسبت های جاری ضعیف و شرکت های کوچک از جمله این شرکت ها هستند.
● انواع بازار سرمایه:
▪ بازار اولیه
در بازار اولیه اوراق بهادار شرکت, برای اولین بار صادر شده و در معرض مبادله قرار می گیرند. به سهام جدیدی که شرکت های بازار ثانویه عرضه می کنند بازار اولی گفته نمی شود.
▪ بازار ثانویه:
بازار ثانویه شامل خریداران و فروشندگان سهام و اوراق قرضه ای است که قبلا انتشار یافته است. برای مثال اگر فردی بخواهد سهام یا ورقه ای قرضه ای را که برای اولین بار پس از عرضه توسط یک شرکت خریداری کرده به فروش برساند باید به بازار ثانویه برود. به همین ترتیب وقتی شخصی بخواهد, سهم یا ورقه قرضه مربوط به شرکتی را از بازار ثانویه خریداری کند.(در صورتی که آن شرکت در فهرست شرکت های پذیرفته شده در بازار سهام باشد) ناچار نیست منتظر انتشار عمومی سهام جدید آن شرکت بماند. بورس اوراق بهادار مهم ترین نهاد بازار ثانویه برای معاملات اوراق بهادار است. بازار ثانویه مکانی است که سهام منتشر شده و در حال انتشار مورد خرید و فروش قرار می گیرند. تفاوت بازار ثانویه با بازار اولیه در این است که در بازار اولیه عرضه کننده, سهام را مستقیما به سرمایه گذار می فروشد