کاربرد آمار در اقتصاد: نمودار تولید طلا در نیوزلاند بین سالهای ۱۸۵۵ تا ۲۰۰۵ میلادی.
آمار (به انگلیسی: Statistics) را باید علم و عمل استخراج، بسط، و توسعهء دانشهای تجربی انسانی با استفاده از روشهای گرد آوری، تنظیم، پرورش، و تحلیل دادههای تجربی (حاصل از اندازه گیری و آزمایش) دانست.
زمینههای محاسباتی و رایانهای جدیدتری همچون یادگیری ماشینی (Machine learning)، و کاوشهای ماشینی در داده ها، (Data mining) در واقع، امتداد و گسترش دانش گسترده و کهن آمار است به عهد محاسبات نو و دوران اعمال شیوههای ماشینی در همهجا.
[ویرایش] مقدمه منشأ ظهور آمار به صورت توصیف اطلاعات را می توان سرشماری هایی که حدود 4000 سال قبل از میلادمسیح توسط بابلی ها و مصری ها و بعداً توسط امپراتوری های روم و ایران درباره اطلاعات مربوط به زاد و ولد و دارائی های افراد جامعه زیر سلطه خود انجام می گرفته، به حساب آورد.
در آن زمان بود که روش هایی برای جمع آوری، تنظیم و تلخیص داده ها ابداع گردید.
در قرن چهاردهم برای محاسبه نرخ بیمه، جمع آوری اطلاعات درباره تولد و وفات، تصادفات و حوادث رایج گردید.
در اواسط قرن شانزدهم اولین کتاب احتمال توسط کاردن با عنوان "بازی ها و شانس" نوشته شد، او در این کتاب روش های تقلب در بازی های قمار را ارائه داد.
بعلاوه، موضوع پیش بینی در نتایج حاصل از انجام آزمایش ها را مطرح نمود.
یکی از کارهای او پیش بینی روز وفات خودش بود که برای اثبات صحت پیش بینی در آن روز خودکشی نمود.
در اواسط قرن هفدهم پاسکال و فرما اولین کسانی بودند که مطالعه احتمال را به طور علمی شروع نمودند.
در همین سال ها به طور همزمان مطالعات آماری به صورت توصیفی انجام می گرفت.
مثلاً گرونت با مطالعه تعداد متولدین کشف نمود که تعداد پسرها از دخترها کمی بیشتر است، اما سال های اول زندگی تعداد بیشتری از پسرها فوت می کنند.
استفاده از احتمال در آمار، در اواخر قرن هفدهم شروع شد، که در این باره می توان به مطالعات مندل در مورد قانون وراثت، گالتون در بکارگیری همبستگی و ارتباط بین صفات، و به ویژه فیشر در ابداع روش های مختلف استنباط آماری اشاره نمود.
از شروع قرن بیستم همه ساله روش های متعددی برای جمع آوری، تجزیه و تحلیل اطلاعات ارائه گردیده که همچنان ادامه دارد.
تاریخچه علم آمار در ایران واژه آمار ریشه در تاریخ زبان و فرهنگ کهن ایرانی دارد و قدمت آن به زمان هخامنشبان می رسد و تا اواسط دوره اشکانیان واژه هامار یا آمار به معنی شمار و واژه شاهامار به معنی سرشماری به کار می رفته است.به گواه سنگ نوشته ها و آثار مورخان شرق شناس، در زمان داریوش، به منظور جمع آوری آمار، تشکیلات منظمی وجود داشته است و با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده، دفاتر مالیاتی و نظامی تدوین می یافته و بودجه مملکتی بر اساس آن تنظیم می شده است.
در زمان کوروش نیز آمارگیری در مقیاس وسیع و در تمام پهنه ممالک تابعه حکومت مرکزی ایران انجام می شده و اخذ هرگونه تصمیم درباره ولایات بایستی مبتنی بر شناسائی های محلی و اطلاع دقیق بر کثرت و یا قلّت جمعیت و قدرت و توانایی های مالی آن ولایات باشد.
ساسانیان توجه بیشتری به آمار داشتند و امور مالی، کشاورزی و صنعتی و بازرگانی خود را بر اساس آمارها و اطلاعاتی که مأموران سرشماری جمع آوری می کردند، به انجام می رساندند.
به گونه ای که در زمان خسرو انوشیروان، برای اخذ مالیات سرانه، ضمن انجام سرشماری نفوس، سن افراد و میزان ثروت آنها تعیین می شد و حتی میزان محصول درختانی مثل نخل، زیتون و تاک تعیین می گردید و بر اساس آن برای افرادی که سن آنها بین 20 تا 50 سال بود، مطابق ثروت و مکنتی که داشتند، مالیات تعیین و آگهی می گردید.
در صورتی که شاخهای علمی مد نظر نباشد، معنای آن، دادههایی بهشکل ارقام و اعداد واقعی یا تقریبی است که با استفاده از علم آمار میتوان با آنها رفتار کرد و عملیات ذکر شده در بالا را بر آنها انجام داد.
بیشتر مردم با کلمه آمار به مفهومی که برای ثبت و نمایش اطلاعات عددی به کار میرود اشنا هستند .
ولی این مفهوم منطبق با موضوع اصلی مورد بحث آمار نیست.
آمار عمدتاً با وضعیتهابیی سر و کار دارد که در آنها وقوع یک پیشامد به طور حتمی قابل پیش بینی نیست.
اسنتاجهای آماری غالباً غیر حتمی اند،زیرا مبتنی بر اطلاعات ناکاملی هستند.
در طول چندین دهه آمار فقط با بیان اطلاعات و مقادیر عددی در باره اقتصاد،جمعیت شناسی و اوضاع سیاسی حاکم در یک کشور سر و کار داشت .حتی امروز بسیاری از نشریات و گزارشهای دولتی که توده ای از آمارو ارقم را در بردارند معنی اولیه کلمه آمار را در ذهن زنده می کنند .اکثر افراد معمولی هنوز این تصویر غلط را در باره آمار دارند که آن را منحصر به ستونهای عددی سرگیجه آور و گاهی یک سری شکلهای مبهوت کننده می دانند .بنابر این یادآوری این نکته ضروری است که نظریه و روشهای جدید آماری از حد ساختن جدولهای اعداد و نمودارها بسیار فراتر رفته اند.
آمار به عنوان یک موضوع علمی،امروزه شامل مفاهیم و روشهایی است که در تمام پژوهشهایی که مستلزم جمع آوری داده ها به وسیله یک فرایند آزمایش و مشاهده و انجام استنباط و نتیجه گیری به وسیله تجزیه و تحلیل این داده ها هستند اهمیت بسیار دارند.
[ویرایش] علم آمار علم آمار، خود مبتنی است بر نظریه آمار که شاخهای از ریاضیات کاربردی به حساب میآید.
در نظریهٔ آمار، اتفاقات تصادفی و عدم قطعیت توسط نظریهء احتمالات مدلسازی میشوند.
در این علم، مطالعه و قضاوت معقول در بارهٔ موضوعهای گوناگون، بر مبنای یک جمع انجام میشود و قضاوت در مورد یک فرد خاص، اصلاً مطرح نیست.از جملهٔ مهمترین اهداف آمار، میتوان تولید «بهترین» اطّلاعات از دادههای موجود و سپس استخراج دانش از آن اطّلاعات را ذکر کرد.
به همین سبب است که برخی از منابع، آمار را شاخهای از نظریه تصمیمها (Decision theory) به شمار میآورند.این علم به بخشهای آمار توصیفی و آمار استنباطی تقسیم میشود.
از طرف دیگر می توان آن را به دو بخش آمار کلاسیک و آمار بیز تقسیم بندی کرد.
در آمار کلاسیک، که امروزه در دانشگاه ها و دبیرستان ها تدریس می گردد، ابتدا آزمایش و نتیجه را داریم و بعد بر اساس آن ها فرض ها را آزمون می کنیم.
به عبارت دیگر ابتدا آزمایش انجام می شود و بعد فرض آزمون می گردد.
در آمار بیزی ابتدا فرض در نظر گرفته می شود و داده ها با آن مطابقت داده می شوند به عبارت دیگر در آمار بیزی یک پیش توزیع داریم-توزیع پیشین- و بعد از مطالعه داده ها و برای رسیدن به آن تئزیع پیشین توزیع پسین را در نظر می گیریم.
عمل آماری شامل برنامهریزی و جمعبندی و تفسیر مشاهدات غیر قطعی است بهشکلی که[۱] : اعداد نمایندهٔ واقعی مشاهدات بوده، غیر واقعی یا غلط نباشند.
بهنحو مفیدی تهیه و تنظیم شوند.
بهنحو صحیح تحلیل شوند.
قابل نتیجهگیری صحیح باشند.
[ویرایش] روشهای آماری مطالعات تجربی و مشاهداتی هدف کلی برای یک پروژه تحقیقی آماری، بررسی حوادث اتفاقی بوده و به ویژه نتیجه گیری روی تأثیر تغییرات در ارزش شاخصها یا متغیرهای غیر وابسته روی یک پاسخ یا متغیر وابسته است.
دو شیوه اصلی از مطالعات آماری تصادفی وجود دارد: مطالعات تجربی و مطالعات مشاهداتی.
در هر دو نوع از این مطالعات، اثر تغییرات در یک متغیر (یا متغیرهای) غیر وابسته روی رفتار متغیرهای وابسته مشاهده میشود.
اختلاف بین این دو شیوه درچگونگی مطالعهای است که عملاً هدایت میشود.
یک مطالعه تجربی در بردارنده روشهای اندازه گیری سیستم تحت مطالعه است که سیستم را تغییر میدهد و سپس با استفاده از روش مشابه اندازه گیریهای اضافی انجام میدهد تا مشخص سازد که آیا تغییرات انجام شده، مقادیر شاخصها را تغییر میدهد یا خیر.
در مقابل یک مطالعه نظری، مداخلات تجربی را در بر نمیگیرد.
در عوض دادهها جمع آوری میشوند و روابط بین پیش بینیها و جواب بررسی میشوند.یک نمونه از مطالعه تجربی، مطالعات Hawthorne مشهور است که تلاش کرد تا تغییرات در محیط کار را در کمپانی الکتریک غربی Howthorne بیازماید.
محققان علاقه مند بودند که آیا افزایش نور میتواند کارایی را در کارگران خط تولید افزایش دهد.
محققان ابتدا کارایی را در کارخانه اندازه گیری کردند و سپس میزان نور را در یک قسمت از کارخانه تغییر دادند تا مشاهده کنند که آیا تغییر در نور میتواند کارایی را تغییر دهد.
به واسطه خطا در اقدامات تجربی، به ویژه فقدان یک گروه کنترل محققاتی در حالی که قادر نبودند آنچه را که طراحی کرده بودند، انجام دهند قادر شدند تا محیط را با شیوه Hawthorne آماده سازند.
یک نمونه از مطالعه مشاهداتی، مطالعه ایست که رابطه بین سیگار کشیدن و سرطان ریه را بررسی میکند.
این نوع از مطالعه به طور اختصاصی از شیوهای استفاده میکند تا مشاهدات مورد علاقه را جمع آوری کند و سپس تجزیه و تحلیل آماری انجام دهد.
در این مورد، محققان مشاهدات افراد سیگاری و غیر سیگاری را جمع آوری میکنند و سپس به تعداد موارد سرطان ریه در هر دو گروه توجه میکنند.
مطالعات تجربی و مشاهداتی هدف کلی برای یک پروژه تحقیقی آماری، بررسی حوادث اتفاقی بوده و به ویژه نتیجه گیری روی تأثیر تغییرات در ارزش شاخصها یا متغیرهای غیر وابسته روی یک پاسخ یا متغیر وابسته است.
[ویرایش] احتمالات در زبان محاوره، احتمال یکی از چندین واژه ای است که برای دانسته یا پیشامدهای غیر مطمئن به کار میرود و کم و بیش با واژههایی مانند ریسک، خطرناک، نامطمئن، مشکوک و بسته به متن قابل معاوضه است.
شانس، بخت، امتیاز و شرط بندی از لغات دیگری است که نشان دهنده برداشتهای مشابهی است.
همانگونه که نظریه مکانیک به تعاریف دقیق ریاضی از عبارات متداولی مثل کار و نیرو میپردازد، نظریه احتمالات نیز تلاش دارد تا مفاهیم و برداشتهای مربوط به احتمالات را کمّی سازی کند.
[ویرایش] نرمافزارها آمار مدرن برای انجام بعضی از محاسبات خیلی پیچیده و بزرگ به وسیله رایانه ها استفاده میشود.
کل شاخههای آمار با استفاده از محاسبات کامپیوتری انجامپذیر شده اند، برای مثال شبکههای عصبی.
انقلاب کامپیوتری با یک توجه نو به آمار «آزمایشی» و «شناختیک» رویکردهایی برای آینده آمار داشته است.
یکی از مهمترین کاربردهای آمار و احتمال با استفاده از رایانه شبیه سازی است .
شبیه سازی نسخهای از بعضی وسایل حقیقی یا موقعیتهای کاری است.
شبیه سازی تلاش دارد تا بعضی جنبههای رفتاری یک سیستم فیزیکی یا انتزاعی را به وسیله رفتار سیستم دیگری نمایش دهد.
شبیه سازی در بسیاری از متون شامل مدل سازی سیستمهای طبیعی و سیتمهای انسانی استفاده میشود.
برای به دست آوردن بینش نسبت به کارکرد این سیستمها در تکنولوژی و مهندسی ایمنی که هدف، آزمون بعضی سناریوهای عملی در دنیای واقعی است از شبیه سازی استفاده میشود.
در شبیه سازی با استفاده از یک شبیه ساز یا وسیله دیگری در یک موقعیت ساختگی میتوان آثار واقعی بعضی شرایط احتمالی را بازسازی کرد.
1- شبیه سازی فیزیکی و متقابل (شبیه سازی فیزیکی، به شبیه سازی اطلاق میشود که در آن اشیای فیزیکی به جای شی واقعی جایگزین میشوند و این اجسام فیزیکی اغلب به این خاطر استفاده میشوند که کوچکتر و ارزان تر از شی یا سیستم حقیقی هستند.
شبیه سازی متقابل (تعاملی) که شکل خاصی از شبیه سازی فیزیکی است و غالباً به انسان در شبیه سازیهای حلقهای اطلاق میشود یعنی شبیه سازیهای فیزیکی که شامل انسان میشوند مثل مدل استفاده شده در شبیه ساز پرواز.) 2- شبیه سازی در آموزش (شبیه سازی اغلب در آموزش پرسنل شهری و نظامی استفاده میشود.
معمولاً هنگامی رخ میدهد که استفاده از تجهیزات در دنیای واقعی از لحاظ هزینه کمرشکن یا بسیار خطرناک است تا بتوان به کارآموزان اجازه استفاده از آنها را داده.
در چنین موقعیتهایی کارآموزان وقت خود را با آموزش دروس ارزشمند در یک محیط واقعی «ایمن» میگذرانند.
غالباً این اطمینان وجود دارد تا اجازه خطا را به کارآموزان در طی آموزش داد تا ارزیابی سیستم ایمنی– بحران صورت گیرد.) شبیه سازیهای آموزشی به طور خاص در یکی از چهار گروه زیر قرار میگیرند : الف - شبیه سازی زنده (جایی که افراد واقعی از تجهیزات شبیه سازی شده (یا آدمک) در دنیای واقعی استفاده میکنند.) ب - شبیه سازی مجازی (جایی که افراد واقعی از تجهیزات شبیه سازی شده در دنیای شبیه سازی شده (یا محیط واقعی) استفاده میکنند.) یا ج - شبیه سازی ساختاری (جایی که افراد شبیه سازی شده از تجهیزات شبیه سازی شده در یک محیط شبیه سازی شده استفاده میکنند.
اغلب به عنوان بازی جنگی نامیده میشود زیرا که شباهتهایی با بازیهای جنگی رومیزی دارد که در آنها بازیکنان، سربازان و تجهیزات را اطراف یک میز هدایت میکنند .) د - شبیه سازی ایفای نقش (جایی که افراد واقعی نقش یک کار واقعی را بازی میکنند.) 3 - شبیه سازیهای پزشکی (شبیه سازهای پزشکی به طور فزایندهای در حال توسعه و کاربرد هستند تا روشهای درمانی و تشخیص و همچنین اصول پزشکی و تصمیم گیری به پرسنل بهداشتی آموزش داده شود.
طیف شبیه سازها برای آموزش روشها از پایه مثل خونگیری تا جراحی لاپاراسکوپی و مراقبت از بیمار دچار ضربه، وسیع و گسترده است.
بسیاری از شبیه سازهای پزشکی دارای یک رایانه هستند که به یک ماکت پلاستیکی با آناتومی مشابه واقعی متصل است.
در بعضی از آنها، ترسیمهای کامپیوتری تمام اجزای قابل رؤیت را به دست میدهد و با دستکاری در دستگاه میتوان جنبههای شبیه سازی شده کار را تولید کرد.
بعضی از این دستگاهها دارای شبیه سازهای گرافیکی رایانهای برای تصویربرداری هستند مانند پرتو ایکس یا سایر تصاویر پزشکی.
بعضی از شبیه سازهای بیمار، دارای یک مانکن انسان نما هستند که به داروهای تزریق شده واکنش میدهد و میتوان آن را برای خلق صحنههای مشابه فوریتهای پزشکی خطرناک برنامه ریزی کرد.
بعضی از شبیه سازهای پزشکی از طریق شبکه اینترنت قابل گسترش هستند و با استفاده از جستجوگرهای استاندارد شبکه به تغییرات جواب میدهند.
در حال حاضر، شبیه سازیها به موارد غربال گری پایه محدود شدهاند به نحوی که استفاده کنندگان از طریق وسایل امتیازدهی استاندارد با شبیه سازی در ارتباط هستند.) 4 - شبیه سازهای پرواز (یک شبیه ساز پرواز برای آموزش خلبانان روی زمین مورد استفاده قرار میگیرد.
به خلبان اجازه داده میشود تا به هواپیمای شبیه سازی شده اش آسیب برساند بدون آن که خود دچار آسیب شود.
شبیه سازهای پرواز اغلب برای آموزش خلبانان استفاه میشوند تا هواپیما را در موقعیتهای بسیار خطرناک مثل زمین نشستن بدون داشتن موتور یا نقص کامل الکتریکی یا هیدرولیکی هدایت کنند.
پیشرفتهترین شبیه سازها دارای سیستم بصری با کیفیت بالا و سیستم حرکت هیدرولیک هستند.
کار با شبیه ساز به طور معمول نسبت به هواپیمای واقعی ارزان تر است.) 5 - شبیه سازی و بازی ها(هم چنین بسیاری از بازیهای ویدئویی شبیه ساز هستند که به طور ارزان تر آماده سازی شده اند.
بعضی اوقات از اینها به عنوان بازیهای شبیه سازی (sim) نامبرده میشود.
چنین بازیهایی جنبههای گوناگون واقعی را شبیه سازی میکنند از اقتصاد گرفته تا وسایل هوانوردی مثل شبیه سازهای پرواز.) 6 - شبیه سازی مهندسی (شبیه سازی یک مشخصه مهم در سیستمهای مهندسی است.
برای مثال در مهندسی برق، از خطوط تأخیری استفاده میشود تا تأخیر تشدید شده و شیفت فاز ناشی از خط انتقال واقعی را شبیه سازی کنند.
مشابهاً، از بارهای ظاهری میتوان برای شبیه سازی مقاومت بدون شبیه سازی تشدید استفاده کرد و از این حالت در مواقعی استفاده میشود که تشدید ناخواسته باشد.
یک شبیه ساز ممکن است تنها چند تا از کارکردهای واحد را شبیه سازی کند که در مقابل با عملی است که تقلید نامیده میشود.
7 - اغلب شبیه سازیهای مهندسی مستلزم مدل سازی ریاضی و بررسیهای کامپیوتری هستند.
به هر حال موارد زیادی وجود دارد که مدل سازی ریاضی قابل اعتماد نیست.
شبیه سازی مشکلات مکانیک سیالات اغلب مستلزم شبیه سازیهای ریاضی و فیزیکی است.
در این موارد، مدلهای فیزیکی نیاز به شبیه سازی دینامیک دارند.) 8 - شبیه سازی کامپیوتری (شبیه سازی رایانه، جزو مفیدی برای بسیاری از سیستمهای طبیعی در فیزیک، شیمی و زیستشناسی و نیز برای سیستمهای انسانی در اقتصاد و علوم اجتماعی (جامعهشناسی کامپیوتری) و همچنین در مهندسی برای به دست آوردن بینش نسبت به عمل این سیستمها شده است.
یک نمونه خوب از سودمندی استفاده از رایانهها در شبیه سازی را میتوان در حیطه شبیه سازی ترافیک شبکه جستجو کرد.
در چنین شبیه سازیهایی رفتار مدل هر شبیه سازی را مطابق با مجموعه پارامترهای اولیه منظور شده برای محیط تغییر خواهد داد.شبیه سازیهای کامپیوتری] اغلب به این منظور به کار گرفته میشوند تا انسان از شبیه سازیهای حلقهای در امان باشد.
به طور سنتی، مدل برداری رسمی سیستمها از طریق یک مدل ریاضی بوده است به نحوی که تلاش در جهت یافتن راه حل تحلیلی برای مشکلات بوده است که پیش بینی رفتار سیستم را با استفاده از یک سری پارامترها و شرایط اولیه ممکن ساخته است.
شبیه سازی کامپیوتری اغلب به عنوان یک ضمیمه یا جانشین برای سیستمهای مدل سازی است که در آنها راه حلهای تحلیلی بسته ساده ممکن نیست.
انواع مختلفی از شبیه سازی کامپیوتری وجود دارد که وجه مشترک همه آنها در این است که تلاش میکند تا یک نمونه از برنامهای برای یک مدل تولید کنند که در آن امکان محاسبه کامل تمام حالات ممکن مدل مشکل یا غیر ممکن است.) به طور رو به افزونی معمول شده است که نام انواع مختلفی از شبیه سازی شنیده میشود که به عنوان «محیطهای صناعی» اطلاق میشوند.
این عنوان اتخاذ شده است تا تعریف شبیه سازی عملاً به تمام دستاوردهای حاصل از رایانه تعمیم داده شود.
9 - شبیه سازی در علم رایانه (در برنامه نویسی کامپیوتری، یک شبیه ساز اغلب برای اجرای برنامهای مورد استفاده قرار میگیرد که انجام آن برای رایانه با مقداری دشواری همراه است.
برای مثال، شبیه سازها معمولاً برای رفع عیب یک ریزبرنامه استفاده میشوند.
از آن جایی که کار کامپیوتر شبیه سازی شده است، تمام اطلاعات در مورد کار رایانه مستقیماً در دسترس برنامه دهنده است و سرعت و اجرای شبیه سازی را میتوان تغییر داد.
همچنین شبیه سازها برای تفسیر درختهای عیب یا تست کردن طراحیهای منطقی VLSI قبل از ساخت مورد استفاده قرار میگیرند.
در علم رایانه نظریه، عبارت شبیه سازی نشان دهنده یک رابطه بین سیستمهای انتقال وضعیت است که این در مطالعه مفاهیم اجرایی سودمند است.) 10 - شبیه سازی در تعلیم و تربیت (شبیه سازیها در تعلیم و تربیت گاهی مثل شبیه سازیهای آموزشی هستند.
آنها روی وظایف خاص متمرکز میشوند.
در گذشته از ویدئو برای معلمین و دانش آموزان استفاده میشود تا مشاهده کنند، مسائل را حل کنند و نقش بازی کنند؛ هرچند، یک استفاده جدید تر از شبیه سازیها در تعلیم و تربیت شامل فیلمهای انیمیشن است (ANV .(ANVها نوعی فیلم ویدئویی کارتون مانند با داستانهای تخیلی یا واقعی هستند که برای آموزش و یادگیری کلاس استفاده میشوند.ANVها برای ارزیابی آگاهی، مهارتهای حل مسئله و نظم بچهها و معلمین قبل و حین اشتغال کارایی دارند.) شکل دیگری از شبیه سازی در سالهای اخیر با اقبال در آموزش بازرگانی مواجه شده است.
شبیه سازی بازرگانی که دارای یک مدل پویا است که آزمون استراتژیهای بازرگانی را در محیط فاقد خطر مهیا میسازد و محیط مساعدی برای مباحث مطالعه موارد ارائه میدهد.
واژگانی که درک مفهوم آنها در علم آمار مهم است عبارتاند از[۲] : جمعیت نمونه متغیّر مقیاسهای اندازهگیری : مقیاس اسمی مقیاس ترتیبی مقیاس فاصلهای مقیاس نسبتی آمار رشته وسیعی از ریاضی است که راههای جمع آوری، خلاصه سازی و نتیجه گیری از دادهها را مطالعه میکند.
این علم برای طیف وسیعی از علوم دانشگاهی از فیزیک و علوم اجتماعی گرفته تا انسانشناسی و همچنین تجارت، حکومت داری و صنعت کاربرد دارد.
هنگامی که دادهها جمع آوری شدند چه از طریق یک روش نمونه برداری خاص یا به وسیله ثبت پاسخها در قبال رفتارها در یک مجموعه آزمایشی (طرح آزمایش) یا به وسیله مشاهده مکرر یک فرایند در طی زمان (سریهای زمانی) خلاصههای گرافیکی یا عددی را میتوان با استفاده از آمار توصیفی به دست آورد.
الگوهای موجه در دادهها سازمان بندی میشوند تا نتیجه گیری در مورد جمعیتهای بزرگتر به دست آید که این کار با استفاده از آمار استنباطی صورت میگیرد و تصادفی بودن و عدم قاطعیت در مشاهدات را شناسایی میکند.
این استنباطها ممکن است به شکل جوابهای بله یا خیر به سؤالات باشد (آزمون فرض)، خصوصیات عددی را برآورد کند(تخمین)، پیش گویی مشاهدات آتی باشد، توصیف ارتباطها باشد (همبستگی) و یا مدل سازی روابط باشد (رگرسیون).
شبکه توصیف شده در بالا گاهی اوقات به عنوان آمار کاربردی اطلاق میشود.
در مقابل، آمار ریاضی (یا ساده تر نظریه آماری) زیر رشتهای از ریاضی کاربردی است که از نظریه احتمال و آنالیز برای به کارگیری آمار برروی یک پایه نظریه محکم استفاده میکند.
مراحل پایه برای انجام یک تجربه عبارتاند از : برنامه ریزی تحقیق شامل تعیین منابع اطلاعاتی، انتخاب موضوع تحقیق و ملاحظات اخلاقی برای تحقیق و روش پیشنهادی.
طراحی آزمون شامل تمرکز روی مدل سیستم و تقابل متغیرهای مستقل و وابسته.
خلاصه سازی از نتایج مشاهدات برای جامعیت بخشیدن به آنها با حذف نتایج (آمار توصیفی).
رسیدن به اجماع در مورد آنچه مشاهدات درباره دنیایی که مشاهده میکنیم به ما میگویند (استنباط آماری).
ثبت و ارائه نتایج مطالعه.
[ویرایش] سطوح اندازه گیری چهار نوع اندازه گیری یا مقیاس اندازه گیری در آمار استفاده میشود.
چــهار نوع یا سطح اندازه گیری (ترتیبی، اسمی، بازهای و نسبی) دارای درجات متفاوتی از سودمندی در بررسیهای آماری دارند.
اندازه گیری نسبی در حالی که هم یک مقدار صفر و فاصله بین اندازههای متفاوت تعریف میشود بیشترین انعطاف پذیری را در بین روشهای آماری دارد که میتواند برای تحلیل دادهها استفاده شود.
مقیاس تناوبی با داشتن فواصل معنی دار بین اندازهها اما بدون داشتن میزان صفر معنی دار (مثل اندازهگیری بهره هوشی یا اندازهگیری دما در مقیاس سلسیوس) در تحقیقات آماری استفاده میشود.
صفت آماری - هر ویژگی مربوط به هر واحد جامعه را یک صفت آماری یا به اختصار یک صفت برای آن واحد آماری است.
اگر یک واحد آماری یک انسان باشد، گروه خون، وزن، میزان سواد، میزان درآمد، درجه حرارت بدن و تعدادخانوار هر کدام یک صفت آماری برای آن واحد است.
صفتهای آماری دو دسته کلی هستند.
1- صفت مشخصه 2 صفت متغیر مکانیک آماری پرش به: ناوبری, جستجو مکانیک آماری، یکی از مباحث مطرح در فیزیک است که به سیستمهایی با تعداد متغیرهای بسیار زیاد میپردازد.
این متغیرها میتوانند ذراتی چون اتمها، مولکولها، ذرات بنیادی باشند که تعداد آنها میتواند هممرتبه با عدد آووگادرو باشد.
در این مبحث٬ با استفاده از خاصیتهای میکروسکوپی این ذرات و برهمکنش بین آنها، اطلاعاتی در مورد خواص ماکروسکوپی سیستم، از طریق محاسبات و روشهای آماری به دست میآید.
مثلاً معادلههای حالت در ترمودینامیک توسط مدلهای میکروسکوپی-آماری مشتق میشوند.
مکانیک آماری شکوفایی خود را قبل از همه، مدیون دانشمندان کلاسیکی نظیر لودویگ بولتزمن، جوسایا ویلارد گیبز و جیمز کلرک ماکسول میباشد.
کاربرد علم آمار علم آمار کاربرد علمی مبانی ریاضی برای جمع آوری، تجزیه وتحلیل و ارائه اطلاعات ارقامی می باشد.
آمار گران با بکار بردن دانش ریاضیشان در طراحی مطالعات وتحقیقات ؛ جمع آوری ، پردازش و تجزیه و تحلیل اطلاعات؛ و تفسیر نتایج ؛ در پژوهشهای علمی شرکت می کنند.
متخصصین آمار اغلب دانششان در روشهای آماری را در علوم گوناگونی مانند زیست شناسی ، اقتصاد ، مهندسی ، پزشکی ، بهداشت عمومی ، روانشناسی ، بازار یابی، آموزش و ورزش بکار میگیرند.
بسیاری از امور به عنوان مثال، طراحی روشهای آزمایشی برای تایید دارویی جدید از طرف دولت، بدون بهره گیری از روشهای آماری قابل اجرا نمی باشند.
نمونه گیری یکی از فنونی است که آمار گران از آن بهره می گیرند.
نمونه گیری یعنی جمع آوری اطلاعات درباره گروهی از مردم یا مجموعه ای از چیزها توسط بررسی قسمت کوچکی ازکل مجموعه به عنوان مثال سرویسهای رتبه بندی برنامه های تلویزیونی، به منظور تخمین تعداد بینندگان برنامه ای خاص، به جای مطالعه تمامی بینندگان تنها به بررسی چند هزار خانواده می پردازند.
آمار گران تصمیم می گیرند که ازکجا و چگونه داده ها را جمع آوری کنند، نوع و تعداد گروه های نمونه را مشخص می کنند و به تهیه پرسشنامه های تحقیقی یا فرمهای گزارشی می پردازند.
آنها همچنین دستورالعملهائی برای کارکنانی که به جمع آوری و جدول بندی اطلاعات می پردازند، تهیه می کنند.
در نهایت آمارگران با بکارگیری نرم افزارهای رایانه ای به تجزیه و تحلیل ، تفسیر و جمع بندی اطلاعات می پردازند.
بررسی وضعیت نیروی انسانی شاغل در بیمارستانهای وابسته به دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان ادامه خبرنامه شماره 4 ج )-صفات و ویژگی های پرسنلی در بررسی صفات پرسنلی کارکنان شاغل در ده بیمارستان مورد مطالعه به تفیک وضعیت سنوات خدمتی ، میزان تحصیلات، نوع استخدام و جنسیت کارکنان مورد مطالعه قرار گرفته است که یافته های زیر قابل ملاحظه می باشند.
1.وضعیت سنوات خدمتی : از مجموع 1760 نفر کارکنان شاغل که وضعیت سنوات خدمتی آنان مورد مطالعه قرار گرفته است تعداد 531 نفر زیر 5 سال سابقه خدمت داشته اند ( 35%) و تعداد 322 نفر بین 5 تا 10 سال ( 20% ) - تعداد 228 نفر از 10 تا 15 سال ( 14% ) - تعداد 126 نفر 15 تا 20 سال ( 8%) - 276 نفر 20 تا 25 سال (17%) و تعداد 101 نفر نیز بیش از 25 سال سابقه خدمت داشته اند(37/6%) - تعداد 175 نفر از مجموع 1760 نفر وضعیت سنوات خدمتی آنان به درستی گزارش نشده است .
( این تعداد در محاسبه درصد های فوق اعمال نشده اند ) .
میانگین سنوات خدمتی کارکنان شاغل در بیمارستانهای مورد مطالعه در سال 1382 برابر با 96/9 سال بوده است.کمترین میانگین سنوات خدمتی در بین 10 بیمارستان فوق متعلق به بیمارستان رستمانی گاوبندی با 3 سال و بیشترین مقدار مربوط به بیمارستان دکتر شریعتی بندرعباس با 14/15سال است .
2.وضعیت تحصیلات : از مجموع 1844 نفر کارکنان شاغل که وضعیت تحصیلات آنان مورد مطالعه قرار گرفته است تعداد 457 نفر زیر دیپلم داشته اند (78/24%) و تعداد 394 نفر نیز مدرک دیپلم داشته اند (36/21%) - تعداد 297 نفر دارای مدرک فوق دیپلم (10/16%) - 485 نفر کارشناس(30/26%) - 10 نفر کارشناس ارشد (54/0%) و تعداد 33 نفر نیز دارای مدرک تحصیلی دکترا بوده اند (78/1%) - تعداد 110 نفر برخوردار از مدرک دکترای تخصصی بوده اند (94/5% ) و تعداد 56 نفر از مجموع 1844 نفر وضعیت میزان تحصیلات آنان به درستی گزارش نشده است.
( این تعداد در محاسبه درصد های فوق اعمال نشده اند ).
در میان 10 بیمارستان مورد مطالعه درصد شاغلین دانش آموخته دانشگاهی به کل کارکنان شاغل در بیمارستان بستک با 22/78% از همه بیشتر و این درصد در بیمارستان ابن سینا با 33/33% درصد از همه کمتر بوده است.
درصد کل دانش آموختگان دانشگاهی در بیمارستانهای مورد مطالعه40/52% بوده است.
(جدول شماره 1) جدول شماره- 1 : وضعیت تحصیلات در بیمارستانهای مورد مطالعه و مقایسه درصددانشآموختگان دانشگاهی 3.
وضعیت استخدام : از مجموع 2422 نفر کارکنان شاغل که وضعیت استخدام آنان مورد مطالعه قرار گرفته است، تعداد 1232 نفربه صورت استخدام رسمی شاغل بوده اند (86/50% ) و تعداد 189 نفر نیز پیمانی بوده اند (80/7% )- تعداد 131 نفر قراردادی بوده اند (40/50% )-170 نفر طرحی (7% )- تعداد 655 نفر کارکنان شرکتی بودهاند (45/27% ) و تعداد 35 نفر نیز وضعیت استخدام آنان گزارش نشده است.
(44/1% )- جدول و نمودار شماره (1 ).
4.وضعیت جنسیت : از مجموع 1752 نفر کارکنان شاغل که وضعیت جنسیت آنان مورد مطالعه قرار گرفته است تعداد 670 نفر مرد (24/38%) و تعداد 1082 نفر نیز زن بوده اند(57/61%) همانگونه که در جدول شماره (2) مشاهده میشود، بیشترین درصد کارکنان زن شاغل در ده بیمارستان مورد مطالعه متعلق به بیمارستان آموزشی درمانی کودکان شهر بندرعباس با 10/80% کل شاغلین است.کمترین درصد شاغلین زن نیز متعلق به بیمارستان شهید بهشتی میناب با 65/47% کل شاغلین است.
جدول شماره- 1-ب : جدول فراوانی و درصد کارکنان شاغل به تفکیک جنسیت در بیمارستانهای مورد مطالعه بحث و نتیجه گیری آنچه بیش از هرچیز در ارتباط با وضعیت و ساختار نیروی انسانی در مراکز بیمارستانی مورد مطالعه قابل تامل و تفکر است وضعیت چارت تشکیلاتی بیمارستانهای دانشگاهی است.
تعداد پست یا ردیف های مصوب در 10 بیمارستان مطالعه شده بالغ بر 1901 پست سازمانی است که با احتساب شاخص7/1 پرسنل به ازاء هر تخت فعال بیمارستانی، تعداد کل کارکنان مورد نیاز برای تعداد 1003 تخت فعال بستری در حالی که رقمی معادل 1704 نفر خواهد بود، تعداد موجود کارکنان شاغل در زمان مطالعه 2422 نفر بوده است.
به دیگر سخن تعداد 718 نفر از کارکنان شاغل براساس معیار و شاخص 7/1 عملا بعنوان پرسنل مازاد بر نیاز شناخته خواهند شد که این عدد 30% از کل کارکنان شاغل را شامل می شود.
از آنجا که ملاک تخصیص بودجه و اعتبارات پرسنلی براساس شاخص 7/1تنظیم شده است، بدیهی است که مراکز بیمارستانی ناچار به پذیرش مشکلات مالی عدیده ای بوده و متحمل تنگناهای اعتباری و مالی زیادی خواهند شد.
نارسایی و ضعف شاخص7/1 نفر کارمند به ازاء هر تخت فعال بیمارستانی و پاسخگو نبودن این شاخص در برآورد و برنامه ریزی بودجه پرسنلی در بیمارستانهای دانشگاهی در نهایت منجر به بحرانهای شدید مالی خواهد شد و لزوم اصلاح و ارتقاء شاخص فوق امری گریز ناپذیر می باشد.
نکته دیگری در ارتباط با وضعیت نیروی انسانی در مراکز بیمارستانی مورد مطالعه پایین بودن درصد اشغال تخت های فعال بیمارستانی است.
پایین بودن درصد اشغال تخت فعال در تعدادی از بیمارستانهای مورد مطالعه منجر به تنزل میانگین کل درصد اشغال تخت های فعال بستری در بیمارستانهای دانشگاهی استان شده است .
نتایج نشان می دهد که از مجموع 1003 تخت فعال بستری در سال 1382 تنها 63% از تخت های دایر، اشغال شده و برای ارائه خدمات درمان بستری مورد استفاده قرار گرفته اند.
همچنین از مجموع تعداد 1214 تخت ثابت 1003 تخت دایر بوده اند.
(61/82% از تخت های ثابت، فعال بوده اند ) با توجه به اینکه تشکیلات تفصیلی مراکز بر مبنای تخت مصوب طراحی شده اند و برپایه تعداد تخت های مصوب بیمارستان، کارکنان و پرسنل نیز استخدام شده و به کار گرفته شده اند، ملاحظه می شود با توجه به تعداد کل کارکنان شاغل (2422 نفر) که اندکس تخت فعال بیمارستان را به رقمی بالغ بر41/2 می رساند، برای اجتناب از تحمیل هزینه های اضافی و بهینه سازی مدیریت منابع انسانی تعدیل و بازنگری در تعداد کارکنان ضروری است.
موضوع دیگری که به آن در این پژوهش پرداخته شده است مقایسه نسبت شاغلین در گروه شغلی اصلی یا درمانی به پشتیبانی است.
نتایج نشان می دهد که این نسبت در بیمارستانهای دانشگاهی مورد مطالعه در ارتباط با چارت مصوب06/75% برای کادر درمانی و 97/24 % برای کادر پشتیبانی است.
در خصوص چارت تشکیلاتی اشغال شده نسبت فوق تغییر چندانی نکرده است و برای کادر درمانی28/74% و برای کادر پشتیبانی 61/25% است آنچه حائز اهمیت است برهم خوردن تعادل و تناسب نسبت های بالا در گروه شاغلین در مقایسه با پست های سازمانی اشغال شده است.
این نسبت ها برای گروه شاغلین برای گروه کارکنان درمانی برابر 28/55% و برای کادر پشتیبانی 71/44% است.
در کلیه مراکز مورد مطالعه نسبت نیروی انسانی گروه درمانی به پشتیبانی در گروه شاغلین برابر 23/11% است که این نسبت با قانون تعدیل نیروی انسانی مصوب مجلس محترم شورای اسلامی در تاریخ 27 فروردین ماه 1366 که تعداد کارکنان شاغل درمانی را سه برابر پشتیبانی تعیین کرده است مغایر است.
(جدول شماره 2 )همانگونه که در محاسبات جدول جدول شماره 3 ، ب مشاهده می شود شاخص نسبت تخت های فعال و ثابت به چارت های مصوب و اشغالی در رده های درمانی و پشتیبانی کمتر از میزان مورد نظر سازمان مدیریت و برنامه ریزی است که معادل7/1 است.
همچنین نسبت تعداد ردیف های تشکیلاتی در دو رده درمانی و پشتیبانی در هردو ردیف چارت های مصوب و اشغالی از میزان مناسب و قابل قبولی برخوردار است.
ولی این تعادل در ارتباط با تعداد شاغلین موجود برقرار نبوده و سهم کارکنان پشتیبانی به نحو بارزی افزایش یافته است افزایش نسبت های تعداد شاغلین نسبت به تعداد چارت های سازمانی اشغالی در رده های پشتیبانی و درمان بشرح زیر است :