دانلود تحقیق موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی در ایران

شناسایی موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی (EC) در ایران سید رحیم صفوی میرمحله * تجارت الکترونیکی/ موانع/ ایران چکیده: بحث EC بحث روز اقتصاد جهانی است و هر کشوری که توجه لازم را به EC (تجارت الکترونیک) نداشته باشد از گردونه رقابت جهانی عقب می افتد.

یکی از مراحل اصلی برنامه ریزی EC، شناخت موانع آن می باشد.

در این راستا در این مقاله و پژوهش به شناسایی موانع تجارت الکترونیک در ایران پرداخته می شود.

داده های لازم برای شناسایی موانع از جامعه آماری متخصصان دست اندر کار در این زمینه در ایران از طریق پرسشنامه جمع آوری گردید.

نتایج تحقیق نشان می دهد که موانع بکارگیری EC در ایران به ترتیب اولویت عبارتند از: مشکلات و موانع بازرگانی و گمرکی، مشکلات مربوط به پرداختهای اینترنتی و الکترونیکی، مشکلات و موانع آموزشی و فرهنگی و رفتاری، مشکل اینترنت، مشکلات حقوقی و قانونی و امنیتی،مشکلات و موانع فنی و زیر ساختاری و سخت افزاری، مشکلات مالی و نرم افزاری.

مقدمه پیشرفت فناوری اطلاعات مبتنی بر کامپیوتر موجب تغییرات بزرگی در کسب و کارهای مختلف شده و در حال متحول ساختن اقتصاد می باشد.

تجارت الکترونیک، بازار کارآمدی را که در حالت رقابت کامل پیش می آید را ایجاد می کند، و برای موفقیت در تجارت الکترونیکی مهمترین اقدام شناخت موانع تجارت الکترونیکی می‌باشد.

(شهریار عزیزی، سید حمید خداداد حسینی، شعبان الهی ، 1384) برای بکارگیری تجارت الکترونیکی زیر ساختارهای لازم نظیر فرهنگ سازی در دولت و مردم، تدوین قوانین و مقررات و زیرساختهای اطلاعاتی و ارتباطی و اعتمادسازی در جامعه، نرم افزار، سخت افزار، آموزش الکترونیک، امنیت و خدمات و سرویسهای اطلاعاتی و ارتباطی نظیر اینترنت و پرداختهای الکترونیکی و استقرار اقتصاد الکترونیکی لازم است.

در این مقاله سعی خواهد شد موانع بکارگیری EC در ایران شناسایی و در ادامه بعضی از راهکارهای اجرایی نیز برای رفع آنها ارائه گردد.

1- مبانی نظری تحقیق تجارت الکترونیک محدودیتهای نظیر زمان و مکان را حذف نموده و مبادله اطلاعات و کالا و مبادلات تجاری را تسریع می نماید و سبب افزایش بهره وری اقتصادی می گردد.

دربخش ادبیات موضوع به دو بحث پرداخته می شود: 1- مبانی و مفاهیم تجارت الکترونیک 2- موانع تجارت الکترونیک 1-1 مبانی و مفاهیم تجارت الکترونیک تعاریف زیادی از تجارت الکترونیک شده است.

جستجو برای دستیابی به روشهای کاراتر برای انجام امور تجاری منجر به انقلابی دیگر در عرصه تجارت شده است که این انقلاب را تجارت الکترونیک نامیده اند.

چافی (2002) تجارت الکترونیک را خرید و فروش محصولات از طریق شبکه اینترنت می داند.

EC چیزی بیش از یک تکنولوژی می باشد چون از تعریف واحدی برخوردار نیست.

تجارت الکترونیک عبارت است از بکارگیری فناوری اینترنت در راستای مبادله یک کالا یا خدمت.

از دیدگاه محتوایی یا اجزایی، تجارت الکترونیک شامل مجموعه ای از قطعات می باشد و میلر (1996) سازمان، بانک و بازاریابی را اجزاء تجارت الکترونیک معرفی می کند.

(همان، 1384) 2-1.

موانع بکارگیری تجارت الکترونیک در ایران توسط APEC (سازمان همکاریهای اقتصادی آسیا و اقیانوسیه) شش شاخص که وضعیت کشورها را در زمینه توسعه تجارت الکترونیک براساس آن مورد ارزیابی قرار می دهند عبارتند از: 1- زیرساختار و فناوری اساسی: دسترسی به زیر ساختار عمومی و عملکرد مناسب شبکه مخابراتی، سرعت زیر ساخت و عملکرد مناسب آن برای بهره برداری کاربران، هزینه راه اندازی تجارت الکترونیک توسط شرکتها و اشخاص و قابلیت اعتماد به خدمات ارتباطی و زیرساختار.

2- سطح دسترسی به خدمات: زمینه سازی برای دسترسی بهتر و بیشتر توسط سرویس دهندگان اینترنت، مجراهای خدمات و توزیع و نظام توزیع فیزیکی مناسب برای ارائه خدمات کسب و کار کافی.

3- میزان استفاده از اینترنت: تعداد میزبانان اینترنت، تعداد افراد و شرکتهایی که به اینترنت دسترسی دارند، تعداد سایتهای اینترنتی، نحوه دولت از اینترنت.

4- فعالیتهای ترویج و تسهیل: ترویج و استفاده از استانداردهای فیزیکی.

5- منابع و مهارتهای انسانی: مهارتهای مورد نیاز برای توسعه و استقرار تجارت الکترونیک، توسعه مهارتهای لازم در جامعه از طریق ساز و کارهای مختلف آموزش به منظور بکارگیری افراد از تجارت الکترونیک.

6- استقرار اقتصاد الکترونیک: مالیات الکترونیک و تنظیم قوانین مناسب، چهارچوب قانونی برای کاهش ناامنی قانونی، اعتبار الکترونیک براساس اسناد و امضاهای دیجیتال، امنیت و رمز نگاری برای افزایش امنیت اطلاعاتی، قانون کپی رایت برای احترام به مالکیت معنوی و ایجاد انگیزه در محتواسازی.

محورهای دارای هزینه درEC، آموزش، تبلیغات و آگاه سازی عمومی در کشور است.

از موانع بکارگیری تجارت الکترونیک در ایران می توان به موارد زیر اشاره کرد: 1- عدم دسترسی آسان و ساده و ارزان به اینترنت 2- سرعت پایین اینترنت در ایران 3- کیفیت پایین اینترنت در ایران 4- انحصار بلا منازع شرکت مخابرات ایران به اینترنت ونبود بخش خصوصی 5- خلاء قانونی اینترنت 6- انحصار دولتی خدمات مخابراتی 7- نگرانیهای امنیتی 8- نبود قوانین و مقررات 9- پرداختهای الکترونیکی 10- عدم شناسایی استفاده کنندگان اطلاعات 11- عدم فرهنگ سازی در دولت و مردم 12- زیرساختهای اطلاعاتی و ارتباطی 13- نبود اعتمادو عدم اعتماد سازی در جامعه 14- مشکل نرم افزاری 15- مشکل سخت افزاری 16- نبود تکنولوژی ارتباطی با کیفیت 17- نبود یک بخش آموزشی و عدم ایجاد زمینه های آموزشی فناوری اطلاعات 18- عدم دسترسی به ابزارهای مخابراتی 19- خطر از دست رفتن اطلاعات و دسترسی غیرمجاز به اطلاعات و کامپیوتر اصلی 20- هزینه بالای راه اندازی تجارت الکترونیک توسط شرکتها و اشخاص 21- نبود مهارتهای انسانی مورد نیاز و منابع کافی برای توسعه و استقرار تجارت الکترونیک22- عدم استقرار اقتصاد الکترونیک نظیر مالیات الکترونیک و اعتبار الکترونیک براساس اسناد و امضاهای دیجیتال، امنیت و رمز گذاری، قانون کپی رایت و...

23- نبود زیر ساختار اصلی تجارت الکترونیک 24- عدم دگرگونی در روش گمرکی و ساختار بازرگانی کشور و تجارت خارجی (در حال حاضر در گمرک ایران برای ترخیص کالا 111 امضاء لازم است.) 25- عدم تأمین مالی و عدم سرمایه گذاری برای توسعه تجارت الکترونیک.

در تاریخ 29/2/1381 آئین نامه ای بنام سیاست تجارت الکترونیکی ایران از تصویب هیأت دولت گذشت که هدفش گسترش سریع تجارت الکترونیک از یک سو و فراهم آوردن زیر ساختارهای اصلی و زمینه های حقوقی و اجزاء مورد نیاز برای استفاده از تجارت الکترونیکی بود.

(یحیی تابش، 1383) به دلیل وجود اولویت های دیگر در توسعه اقتصادی کشور، مشکلات اقتصادی و همچنین انحصار دولتی در زمینه ارائه خدمات مخابراتی، ایران در زمینه توسعه زیرساختهای لازم برای دسترسی عموم به اینترنت از رشد چندانی برخوردار نشده است و ضریب نفوذ اینترنت در ایران 2/5 درصد است و تعداد کاربران اینترنتی در حال حاضر در ایران تقریباً 5/4 میلیون نفر است.

بازار مخابرات ایران بسته است و خدمات آن دولتی هستند و خدمات و امتیازات زیادی به عرضه کنندگان این خدمات توسط دولت داده نمی شود.

و ساختار تجارت خارجی کشور باید تحول زیادی پیدا کند و باید در ساختار بازرگانی کشور تغییر اساسی بدهیم و در این تغییر، ساختار با روشها بهینه شوند و دوباره کاریها از بین بروند، بوروکراسی حذف شود و شرایط مساعدی را در تجارت خارجی کشور خلق کرد.

بطور خلاصه می توان موانع تجارت الکترونیک را در ایران در چند گروه طبقه بندی کرد: 1- مشکلات فنی و زیرساختاری و سخت افزاری 2- مشکلات و موانع مالی و نرم افزاری 3- مشکلات و موانع گمرکی و بازرگانی 4- مشکلات و موانع حقوقی و قانونی و امنیتی 5- مشکل اینترنت 6- مشکلات و موانع مربوط به پرداختهای الکترونیکی 7- مشکلات آموزشی و فرهنگی و رفتاری.

2- مدل مفهومی تحقیق با توجه به آنچه گفته شد می توان گفت که موانع تجارت الکترونیک در ایران عبارتند از: 1- مشکلات و موانع فنی و زیرساختاری و سخت افزاری 2- مشکلات و موانع نرم افزاری مالی 3- مشکلات و موانع بازرگانی و گمرکی4- مشکلات آموزشی و فرهنگی و رفتاری 5- مشکل اینترنت 6- مشکلات و موانع حقوقی و قانونی و امنیتی 7- مشکلات و موانع پرداختهای الکترونیکی و اینترنتی.

3- هدف تحقیق هدف این تحقیق عبارت است از شناسایی موانع تجارت الکترونیک در ایران که شامل شناسایی موانع و محدودیتهای بکارگیری تجارت الکترونیک در ایران می باشد.

4- فرضیات تحقیق فرضیاتی که در این تحقیق مورد آزمون قرار گرفتند عبارتند از: 1- مشکلات فنی و زیرساختاری و سخت افزاری مانع بکارگیری تجارت الکترونیک در ایران می باشد.

2- مشکلات مالی و نرم افزاری مانع بکارگیری تجارت الکترونیک در ایران می باشد.

3- مشکلات بازرگانی و گمرکی مانع بکارگیری تجارت الکترونیک در ایران می باشد.

4- مشکلات حقوقی و قانونی و امنیتی مانع بکارگیری تجارت الکترونیک در ایران می‌باشد.

5- مشکل اینترنت مانع بکارگیری تجارت الکترونیک در ایران می باشد.

6- مشکلات مربوط به پرداختهای اینترنتی و الکترونیکی مانع بکارگیری تجارت الکترونیک در ایران می باشد.

7- مشکلات آموزشی و فرهنگی و رفتاری مانع بکارگیری تجارت الکترونیک در ایران می باشد.

8- موانع بکارگیری تجارت الکترونیک در ایران به ترتیب اولویت عبارتند از: 1- مشکلات و موانع آموزشی و فرهنگی و رفتاری 2- مشکلات فنی و زیرساختاری و سخت افزاری 3- مشکلات بازرگانی و گمرکی 4- مشکلات حقوقی و قانونی و امنیتی 5- مشکل اینترنت 6- مشکل پرداختهای اینترنتی و الکترونیکی 7- مشکلات مالی و نرم افزاری 5.

روش تحقیق 1-5.

جامعه آماری برای انجام این تحقیق جامعه آماری در نظر گرفته شده شامل کارشناسان و تخصصان وزارتخانه های بازرگانی، ارتباطات و فناوری اطلاعات و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران می باشند که در زمینه های EC و IT دارای اطلاعات می‌باشند.

و حدود 50 نفر در جامعه آماری شناسایی و از آنها پرسش به عمل آمد.

2-5.

روش گردآوری داده ها برای جمع آوری داده ها جهت آزمون فرضیات و ارائه راهکارها از یک نوع ابزار استفاده شد.

پرسشنامه چهل سوالی برای شناسایی موانع بکارگیری EC در ایران طراحی گردید که توسط جامعه آماری تکمیل گردید و تعداد پرسشنامه برگشتی 48 عدد بوده که نرخ بازگشت بالایی را نشان می دهد.

3-5.

روش تحقیق روش تحقیق بکار گرفته شده در این تحقیق از لحاظ زمانی از نوع پیمایشی و از لحاظ هدف توصیفی می باشد.

4-5.

متغیرهای تحقیق در این تحقیق دونوع متغیر مورد بررسی قرار گرفته است: الف) متغیرهای مستقل شامل: مشکلات فنی و زیرساختاری و سخت افزاری، مشکلات مالی و نرم افزاری، مشکلات بازرگانی و گمرکی، مشکلات حقوقی و قانونی و امنیتی، مشکل اینترنت، مشکلات پرداختهای اینترنتی و الکترونیکی، مشکلات آموزشی و فرهنگی و رفتاری.

ب) متغیر وابسته: بکار گیری تجارت الکترونیک در ایران متغیر وابسته می باشد.

5-5.

روش تجزیه و تحلیل از آنجا که کل جامعه آماری 50 نفر مورد سرشماری و محاسبه قرار گرفتند، از آمار توصیفی برای آزمون فرضیات استفاده شد و معیار رد یا قبول فرضیات براساس میزان میانگین می باشد.

طیف لیکرت 5 نقطه ای درنظر گرفته شد و میانگین فرض قرار گرفت.

6.

تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیات 1-6.

آزمون فرضیه اول برای آزمون این فرضیه هشت شاخص جزئی در پرسشنامه در نظر گرفته شد.

این شاخصها عبارتند از: عدم سرمایه گذاری در زمینه توسعه EC، عدم دسترسی به ابزارهای مخابراتی، نبود کامیپوترهای ارزان و در دسترس و تجهیزات در زمینه EC، دشواری در به روز کردن مداوم سیستمها و نرم افزارهای EC، نبود تعداد کافی کامپیوترهای متصل به اینترنت، دشواری هماهنگ کردن سیستمهای اطلاعاتی، نبود تکنولوژی با کیفیت، نبود زیر ساختهای اطلاعاتی و ارتباطی و زیرساختارهای اصلی EC.

نتایج حاصله از داده‌های آماری در جدول شماره (1) آمده است.

عدم سرمایه گذاری در زمینه توسعه EC، عدم دسترسی به ابزارهای مخابراتی، نبود کامیپوترهای ارزان و در دسترس و تجهیزات در زمینه EC، دشواری در به روز کردن مداوم سیستمها و نرم افزارهای EC، نبود تعداد کافی کامپیوترهای متصل به اینترنت، دشواری هماهنگ کردن سیستمهای اطلاعاتی، نبود تکنولوژی با کیفیت، نبود زیر ساختهای اطلاعاتی و ارتباطی و زیرساختارهای اصلی EC.

جدول 1- داده های محاسبه شده برای فرضیه اول میانگین کل هشت شاخص فوق 62/3 می باشد.

بنابراین می توان نتیجه گیری کرد که فرضیه اول تأیید می گردد اگر چه از مجموعه شاخصهای مذکور، شاخص دشواری در به روز کردن مداوم سیستمها و نرم افزارهای EC تأیید نشد و شاخصهای نبود کامپیوترهای ارزان و در دسترس و تجهیزات در زمینه EC و نبود تعداد کافی کامپیوترهای متصل به اینترنت نیز بی اثر بودند.

در مجموع شاخص مشکلات و موانع فنی و زیرساختاری و سخت افزاری در ایران به عنوان یک مانع برای بکارگیری EC در ایران می باشد.

2-6.

آزمون فرضیه دوم برای آزمون این فرضیه شش شاخص جزئی در پرسشنامه در نظر گرفته شد.

این شاخصها عبارتند از: هزینه خرید و نصب نرم افزارهای لازم، هزینه آموزش کارکنان، هزینه اینترنت و اشتراک آن، هزینه تعمیر و نگهداری (نت) مداوم، هزینه بالای راه اندازی EC توسط شرکتها و اشخاص، هزینه منابع لازم برای استقرار و توسعه EC درایران، نتایج حاصله از داده های آماری در جدول شماره (2) آمده است.

جدول 2- داده های محاسبه شده برای فرضیه دوم میانگین کل شش شاخص فوق حدود 5/3 می باشد.

بنابراین می توان نتیجه گیری کرد که فرضیه دوم رد می گردد.

پس مشکلات مالی و نرم افزاری در ایران به عنوان یک مانع بکارگیری EC در ایران نمی باشد.

3-6.

آزمون فرضیه سوم برای آزمون فرضیه سوم سه شاخص استخراج گردید که عبارتند از: عدم دگرگونی در روش گمرکی، عدم دگرگونی در تجارت خارجی و عدم دگرگونی در ساختار بازرگانی.

جدول شماره (3) نتایج داده های آماری را نشان می دهد.

جدول 3- داده های محاسبه شده برای فرضیه سوم میانگین کل سه شاخص فوق حدود 67/4 می باشد.

بنابراین می توان نتیجه گیری کرد که فرضیه سوم تأیید می گردد.

پس مشکلات بازرگانی وگمرکی در ایران به عنوان یک مانع EC در ایران می‌باشد.

4-6.

آزمون فرضیه چهارم برای سنجش مشکلات حقوقی و قانونی و امنیتی شش شاخص استخراج گردید که عبارتند از: نبود قوانین و مقررات مربوط به EC، خلاء قانونی اینترنت، نبود قانون کپی رایت و امنیت و رمز نگاری، نگرانیهای امنیتی، خطر افشاء اسرار و اطلاعات شخصی، خطر از دست رفتن اطلاعات و دسترسی غیرمجاز به اطلاعات و کامپیوتر اصلی.

نتایج حاصله از داده های آماری در جدول شماره (4) آمده است.

جدول 4- داده های محاسبه شده برای فرضیه چهارم میانگین کل شش شاخص فوق حدود 95/3 می باشد.

در نتیجه می توان گفت که فرضیه چهارم تأیید می گردد.

بنابراین موانع و مشکلات حقوقی و قانونی و امنیتی به عنوان یکی از موانع EC در ایران می باشد.

5-6.

آزمون فرضیه پنجم برای سنجش فرضیه پنجم یعنی مانع و مشکل اینترنت چهار شاخص استخراج گردید که عبارتند از: عدم دسترسی آسان و ساده و ارزان به اینترنت در ایران، نبود سرعت بالای اینترنت در ایران، کیفیت پایین اینترنت در ایران، انحصار بلامنازع شرکت مخابرات ایران به اینترنت و نبود بخش خصوصی.

نتایج حاصله از داده های آماری در جدول شماره (5) آمده است.

جدول 5- داده های محاسبه شده برای فرضیه پنجم میانگین کل چهار شاخص فوق حدود 06/4 می باشد.

بنابراین فرضیه پنجم قبول می‌شود.

در نتیجه مشکل اینترنت در ایران به عنوان یکی از موانع گسترش تجارت الکترونیک در ایران می باشد.

6-6.

آزمون فرضیه ششم برای بررسی موانع مربوط به پرداختهای الکترونیکی و اینترنتی دو شاخص استخراج گردید که عبارتند از: عدم استقرار اقتصاد الکترونیکی نظیر مالیات و اعتبار الکترونیک براساس اسناد و امضاهای دیجیتال و ....، عدم وجود کارتهای اعتباری پرداخت الکترونیکی و اینترنتی داخلی و بین المللی کافی و در دسترس.

داده های آماری مربوط به این فرضیه در جدول (6) نمایش داده شده است.

جدول 6- داده های محاسبه شده برای فرضیه ششم میانگین کل دو شاخص فوق در حدود 12/4 می باشد.

در نتیجه فرضیه ششم قبول می گردد و مشکلات مربوط به پرداختهای الکترونیکی و اینترنتی در ایران به عنوان یک مانع سر راه تجارت الکترونیک در ایران می باشد.

7-6.

آزمون فرضیه هفتم برای بررسی موانع و مشکلات آموزشی و فرهنگی و رفتاری نه شاخص استخراج گردید که عبارتند از: نبود اعتماد سازی در جامعه، نبود یک بخش آموزشی و عدم ایجاد زمینه های آموزش فناوری اطلاعات، نبود مهارتهای انسانی مورد نیاز، عدم فرهنگ سازی در دولت و مردم، پیچیده بودن درک سیستمهای EC، کاهش تماس رو در رو با مشتریان در EC، تغییر عادات و رفتارهای کاری معمولی و فعلی، کاهش استقلال و آزادی عمل در EC، احساس عدم نیاز به EC.

جدول (7) نتایج داده های آماری را نشان می دهد.

جدول 7- داده های محاسبه شده برای فرضیه هفتم میانگین کل نه شاخص فوق حدود 08/4 می باشد.

در نتیجه فرضیه هفتم قبول می‌گردد و مسائل و مشکلات مربوط به آموزش و فرهنگ و رفتار در ایران به عنوان یک مانع سر راه تجارت الکترونیک در ایران می باشد.

8-6.

آزمون فرضیه هشتم در فرضیه هشتم اولویت موانع به ترتیب زیر تعیین شده است: 1- مشکلات و موانع آموزشی و فرهنگی و رفتاری 2- مشکلات فنی و زیرساختاری و سخت افزاری 3- مشکلات بازرگانی و گمرکی 4- مشکلات حقوقی و قانونی و امنیتی 5- مشکل اینترنت 6- مشکل پرداختهای اینترنتی و الکترونیکی 7- مشکلات مالی و نرم افزاری برای آزمون این فرضیه و رتبه بندی آنها از رتبه بندی میانگین ها استفاده شد.

اولویت بندی این موانع براساس میانگین ها در جدول (8) نمایش داده شده است.

جدول 8- اولویت بندی موانع بکارگیری EC در ایران براساس میانگین همانگونه که مشاهده می شود فرضیه مربوط به موانع مالی و نرم افزاری رد شد و اولویت موانع متفاوت از اولویت پیش بینی شده در فرضیه هشتم می باشد، در نتیجه فرضیه هشتم رد می شود.

جمع بندی و ملاحظات نتایج این تحقیق با تحقیقات قبلی هماهنگ بوده و آنها را تأیید می کند.

فرضیه مربوط به موانع مالی و نرم‌افزاری در این تحقیق مورد تأیید قرار نگرفت.

چانگ و پاول (1998) و پولارد و هایی (1998) در تحقیقات خود نشان دادند که موانع مالی در بکارگیری EC معمولاً در شرکتها و سازمانهای کوچک صادق است که با محدودیت‌های منابع مالی روبرو هستند.

در حالی که در کشوری با سرمایه‌ها و منابع خدادادی فراوان و منابع مالی فراوان این امر و رد این فرضیه امری عادی است.

امّا سایر موانع عموماً در تحقیقات قبلی نیز به عنوان موانع تجارت الکترونیک در ایران شناسایی شده‌اند.

(چانگ، پاول، 1998) منابع انگلیسی 1)Chang,l and powel.p.

(1998); Towards a framework for business process reengineering in small and medium sized enterprises", information systems tornal, 8(3).pp.

199-215.

2) pollard,c.E and Hayne, (1998);" The changing face of information systems issues in small firms", International small Business joulnal, 16 (3), p p 70-87.

3) chaffey.D.(2002) E-Business and E.Commerce management, prentice-Hall, 4) Miller.D.(1996); The Strategic challenges of EC.

Available at: www.enix .Co.uk.

منابع فارسی: 1- البدوی امیر؛ مدلهای کسب و کار الکترونیکی؛ تجارت الکترونیک (2) با فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی؛ وزارت علوم؛ شماره 3 سال یازدهم؛ پائیز 1384 .

2- خوانساری محمد، تابش یحیی؛وضعیت قومی ایران، توسعه و فناوری، دوماهنامه فناوری اطلاعات و شهر الکترونیک، نشریه داخلی سازمان آمارو فناوری اطلاعات شهرداری مشهد، سال اول، (3) و (4)، مهر و دی 1383 3- خورشیدی غلامحسین؛تجارت الکترونیک؛ فصلنامه همیار؛ نشریه اتحادیه سراسری تعاونیهای مصرف کارکنان با سال هستم، شماره سی‌ام، تابستان 1385.

4- تحویلداری، هومن؛ گمرک و تجارت الکترونیک با روزنامه بزرگراه فناوری، شماره 37؛14 بهمن 1385 5- علیخانی محمد؛ تعاون و تجارت الکترونیک؛ ماهنامه تعاون؛ شماره 184، پیاپی 273، دی 1385.

شاخصمیانگینمانععدم سرمایه گذاری در زمینه توسعه EC5/4+عدم دسترسی به ابزارهای مخابراتی75/3+نبود کامپیوترهای ارزان و دردسترس و تجهیزات در زمنیه EC3دشواری دربه روز کردن مداوم سیستمها و نرم افزارهای EC25/2-نبود تعداد کافی کامپیوترهای متصل به اینترنت3دشواری هماهنگ کردن سیستمهای اطلاعاتی4+نبود تکنولوژی با کیفیت75/3+نبود زیرساختهای اطلاعاتی و ارتباطی و زیرساختارهای اصلی EC75/4+ شاخصمیانگینمانعهزینه خرید و نصب نرم افزارهای لازم75/3-هزینه آموزش کارکنان5/3-هزینه اینترنت و اشتراک آن25/3-هزینه نت مداوم5/3-هزینه بالای راه اندازی EC توسط شرکتها و اشخاص25/3-هزینه مانع لازم برای استقرار و توسعه EC75/3- شاخصمیانگینمانععدم دگرگونی در روش گمرکی کشور5/4+عدم دگرگونی در تجارت خارجی کشور5/4+عدم دگرگونی درساختار بازرگانی کشور75/4+ شاخصمیانگینمانعنبود قوانین و مقررات مربوط به EC4+خلاء قانونی اینترنت5/3+نبودن قانون کپی رایت و امنیت و رمزنگاری4+نگرانیهای امنیتی75/4+خطر افشاء اسرار و اطلاعات شخصی4+خطر از دست رفتن اطلاعات و دسترسی غیرمجاز به اطلاعات و کامپیوتر اصلی25/3+ شاخصمیانگینمانععدم دسترسی ساده وآسان و ارزان به اینترنت در ایران25/3+نبود سرعت بالای اینترنت در ایران75/4+کیفیت پایین اینترنت در ایران5/4+انحصار بلامنازع شرکت مخابرات ایران به اینترنت و نبود بخش خصوصی75/3+ شاخصمیانگینمانععدم استقرار اقتصاد نظیر مالیات و اعتبار الکترونیک براساس اسناد و امضاهای دیجیتال و...25/4+عدم وجود کارتهای اعتباری پرداخت اینترنتی و الکترونیکی داخلی و بین المللی کافی و در دسترس4+ شاخصمیانگینمانعنبود اعتماد و عدم اعتماد سازی درجامعه5+نبود یک بخش آموزشی و عدم ایجاد زمینه های آموزشی فناوری اطلاعات5/3+نبود مهارتهای انسانی مورد نیاز75/3+عدم فرهنگ سازی در دولت و مردم25/4+پیچیده بودن درک سیستمهای EC4+کاهش تماس رودر رو با مشتریان در EC75/4+تغییر عادات و رفتارهای کاری معمولی و فعلی4+کاهش استقلال و آزادی عمل در EC5/3+احساس عدم نیاز به EC4+ رتبهمانعمیانگین1مشکلات و موانع بازرگانی و گمرکی67/42مشکلات مربوط به پرداختهای اینترنتی و الکترونیکی12/43مشکلات و موانع آموزشی و فرهنگی و رفتاری08/44مشکل اینترنت06/45مشکلات حقوقی و قانونی و امنیتی95/36مشکلات و موانع و زیرساختاری و سخت افزاری62/37مشکلات مالی و نرم افزاری5/3