دانلود مقاله استان اصفهان

مقدمه :

اصفهان یکی از شهر های تاریخی ایران است که به دلیل موقعیت ویژه اش در دوران اسلامی به خصوص در زمان حکومت صفویان ، رونق خاصی در معماری یافت .توجه و تأکید بر عنصر تزئین از ویژگیهای بنیادی معماری در زمان صفویه می باشد . از این رو بناهای اصفهان که از این دوره به جا مانده منبع مهمی برای بررسی عنصر تزئین در معماری اسلامی به شمار می رود .

-

در دوره صفویه به وفور از خط کوفی در کاشی کاری بناها استفاده شده است . خط بنایی ، که همان خط کوفی زاویه دار است ، از ترسیم اشکال هندسی مانند مربع – لوزی ، مستطیل ، خطوط موازی و متقاطع حاصل میشود . در واقع نوع خط در ابتدای این دوران خط کوفی و ثلث است که برای نگارش متون مقدس از آن استفاده میشود . اگرچه تعلیق که خط رایج و ملی دوره صفوی است ، به عنوان غالب در کتیبه های این دوران محسوب می گردد . لازم به ذکر است که در زمان شاه عباس خط نستعلیق که آمیزه ای از نسخ و تعلیق میباشد توسعه و کاربرد بیشتری یافت . بر اساس کتیبه هایی که تاکنون به دست آمده کتیبه نویسی با خط کوفی شروع شده و این خط تا حدود سده پنجم تنها خط برای کتیبه نویسی بوده و از این تاریخ به بعد است که به صورت محدود خطوط دیگر نیز مورد استفاده قرار میگیرند . البته تا سده 13/7 اکثر کتیبه ها به خط کوفی نوشته شده و از سده 14/8 به بعد این کتیبه های کوفی همچنان متداول بود . در نوشتن کتیبه ها بیشتر از خط ثلث استفاده می گردید .

در تصویر 1 بخشی از تزئینات مسجد جامع اصفهان دیده می شود . ترکیبی از هم نواختی نام مقدس حضرت علی ( ع ) با نقوش هندسی که به صورت کل واحد در یک نقش هندسی بزرگتر جای گذاری شده است .

بین قدیمی ترین متون نقش برجسته در مسجد جامع عبارتی بزرگ به خط کوفی سفید روی کاشی زمینه آبی ( که بخشی از آن از بین رفته ) ، زینت بخش جرز رواق مدرسه ای است که در 1366م.(768ق) به وسیله قطب الدین شاه محمود مظفری ساخته شده است . این کتیبه نخستین آیه های سوره هفتاده ششم ( الدهر ) را نقل میکند .

کتیبه ها دور محراب به خط ثلث با ساقه های بلند و خطهای افقی گرد شده و ظریف و جروف توپر و تو خالی ، برخوردار از نرمشی خارق العاده آراسته شده است . در مسجد کتیبه های بسیاری از دوره های تاریخی مختلفی وجود دارد . رز قدیمی ترین کتیبه ، واقع در گنبد خانه جنوبی « گنبد نظام الملک » نام ملک شاه سلجوقی و وزیرش ، خواجه نظام الملک طوسی آمده است . سال تحریر و نصب این کتیبه در ان ذکر نشده ولی به یقین در سالهای 465 تا 485 بوده است . گنبد خانه شمالی مسجد « گنبد تاج الملک » یا « گنبد خاکی » کتیبه ای به تاریخ 481 دارد و کتیبه سردر این گنبد خانه مورخ به 768 است . بر سردر شمال شرقی ، کتیبه ای به تاریخ 515 دیده میشود . محراب گچ بری شده معروف به « محراب الجاتیو » واقع در تالار کوچک ضلع غربی ، « تالار اولجاتیو » مورخ به 710 است . در کتیبه های ایوان مشهور به « صفه عمر » واقع در مدرسه پشت جبهه شرقی ، تاریخ های 768 و 1139 ثبت است . محراب این ایوان مورخ به 778 است . سردر اصلی این مدرسه نیز مورخ 768 بوده که امروزه کاشی های آن تخریب شده است . سردر شبستان جبهه غربی ، « سردر بیت الشتا » مورخ 851 و کتیبه ای مربوط به تعمیرات سال 1317 ش بر آن نصب است . ایوان جنوبی مسجد « صفه صاحب » کتیبه های مورخ به 880 و 938 و 1070 دارد . دو محراب در طرفین ورودی این ایوان به گنبد نظام الملک به تاریخ 918 است . بر سنگاب این ایوان ، تاریخ 1102 حک شده است . کتیبه ای بر طرفین دهلیز ورودی جنوب شرقی به تاریخ 935 است . کتیبه سردر جنوبی مسجد در غرب گنبد نظام الملک مورخ به 962 است . در دهلیز ورودی جنوب شرقی ، بر کتیبه ایوانی کوچک ، « صفه حکیم » تاریخ 996 دیده می شود . در چوبی سردر جنوب غربی ، « سردر باب الدشت » مورخ به 999 است . در محل اتصال دهلیز مجاور سردر شمال غربی مسجد « سردر مجلسی » به صحن ، لوحی به تاریخ 1084 نصب است . لوح منصوب بر این سردر به تاریخ 1092 و سنگاب سقا خانه مجاور آن مورخ 1093 است . همچنین بر سنگابی متعلق به سقاخانه مجاور سردر جنوب شرقی ، ماده تاریخی حاکی از سال 1087 حک شده است . در ایوان شرقی « ایوان شاگرد » کتیبه ای به تاریخ 1093 است .

در کتیبه های ایوان شمالی « ایوان درویش » تاریخهای 1093 و 1098 و نیز 1337ش دیده میشود . ایوان غربی « صفه استاد » و شاه نشین و محراب آن کتیبه های متعددی مورخ به 1112دارنده کتیبه سردر جنوب شرقی به تاریخ 1218 و کتیبه سردر شمال غربی « سردر بواسحاقیه » مورخ 1301 است .

مسجدجامع

موقعیت: میدان قیام، خیابان علامه مجلسی

سال تاسیس: قرن دوم هجری

ابعاد مسجد : 140*170

این بنا ترکیبی از سکه های معماری و تزئین کاری ایران در گذر زمان است از قدیمی ترین مساجد ایران است که بر روی ویرانه های مسجد قدیمی تری ساخته شده که اعراب ساکن حومه اصفهان در قرن دوم هجری ساخته بودند

این مسجد دارای بناهای متعددی است از جمله:

صحن چهار ایوانی، شبستانها، مدرسه مظفری، صفه های کوچک دوره دیلمی، گنبد نظام الملک، گنبد تاج الملک، محراب اولجایتو، چهار ایوان معروف صاحب، استاد، شاگرد، درویش

قدیمیترین بنای تاریخی اصفهان را باید مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان تلقی کرد. سیمای فعلی مسجد عمدتاً مربوط به اقدامات دوره سلجوقی است اما تعمیرات و الحاقات آن به دورانهای بعد به خصوص عصر صفویان مربوط می شود . اما در کاوش های باستان شناسی مراحل قبل از سلجوقی هم به دست آمده که به دوران آل بویه و قرن سوم هجری باز می گردد. در همین کاوش ها آثار قبل از اسلام نیز کشف شده است.

مسجد دارای ورودیهای متعدد است که هر یک فضای مسجد را به بخشهایی از بافت پیرامون آن مربوط می کند این ورودیها همه در یک زمان ساخته نشده اند و هر یک در مقطعی از تاریخ و در ارتباط با ساختمان درون و بیرون بنا به وجود آمده اند. گذرها و معابری که در گرداگرد مسجد وجود دارند بیانگر ارتباط گسترده ای است که مسجد با بافت قدیم شهر دارد.