دانلود مقاله تعریف جنگ

تعریف جنگ در ارائه تعریفی جامع از جنگ ابهامهای زیادی به چشم می خورد و هریک از تعاریف عنوان شده، نیازمند تفسیرند تا به درک بیشتر این مفهوم کمک کنند.

در بین دانشمندان علوم مختلف بیش از همه جامعته شناسان در ارائه تعریف جنگ آغازگر بوده اند.

البته آنان برخوردهای مسلحانه بین گروههای انسانی را مبنای تعریف خود قرار داده اند.

جنگ می تواند از نزاع بین گروههای کوچک تا مقیاس منطقه ای و حتی جهان تعمیم یابد، لذا در تعریف جامع از جنگ توجه به این نکته ضروری است.

کوینسی رایت می نویسد : «جنگ شرط قانونی است که به دو یا چند گروه متخاصم فرصت می دهد تا نزاعی را با نیروهای مسلح، احساسات مردمی، تعصبان حقوی و فرهنگهای ملی سازمان دهند» او اضافه می کند : «جنگ هنگامی آغاز می شود که دولتی نیت خود را برای توسل به آن، از طریق اعلان جنگ یا ضرب الاجل اعلام می دارد.» کوینسی رایت علاوه بر اعتقاد به جنگ در ابعاد مختلف، به دو شرط اساسی، وجود دولتف و اعلان حالت جنگی توجه می نماید.

کلازویتس می گوید : « جنگ عمل خشونت باری است که هدفش وادار کردن حریف به اجرای خواسته ماست.

جنگ ادامه سیاست است، جنگ نه تنها خصیصه نظامی بلکه دیپلماتیک، روانشناسی و اقتصادی را نیز دارد.» برداست کلازویتس از جنگ در سطحی وسیع و تا حدودی همه جانبه است، زیرا او جنگ را زمانی مجاز می داند که نتوان از راه دیپلماسی به هدف رسید.

در این صورت جنگ ادامه سیاست است و برای نیل به اهداف سیاسی باید از همه ابزار کمک گرفت.

فون بوگوسلافسکی جنگ را عبارت از «منازعه گروه مشخصی از انسانها، قبایل، ملت ها ، مردم یا دولت علیه یک گروه متجانس دیگر »می داند.

اپنهایم جنگ را «جدل بین دو دولت از طریق قوای نظامی، با هدف تفوق و غلبه بر دیگری و اعمال شرایط دلخواه طرف پیروز » تعریف می کند.

وردوس جنگ را چنین تعریف می کند : «جدلی مسلحانه بین دولتها، که در آن کلیه روابط صلح آمیز معلق شده باشد» از تعاریف ذکر شده درباره جنگ چنین برمی آید که جنگ با صلح در تضاد است و در این وضعیت، نزاع سازمان یافته آغاز می شود.

اگر تعریف کلازویتس از جنگ را در کنار تعریف وردوس قرار دهیم نتیجه مناسبی از نگرشهای متفاوت از جنگ، به دست می آید.

یکی جنگ را ادامه سیاست می داند و دیگری، تعلیق روابط صلح آمیز همراه با جدال مسلحانه را جنگ می داند.

اگر سؤال کنیم که کدام نوع از جنگ، تجاوزکارانه و کدام یک قانونی است، پاسخی نخواهیم داشت.

گاستول بوتول می نویسد «جنگ مبارزه مسلحانه و خونین بین گروههای سازمان یافته است.» او به کارگیری اسلحه در نزاع، خونین بودن آن و سازمان داشتن گروههای متخاصم را وجوه برجسته جنگ می داند.

مارکس جنگ را «مامای انقلاب» می داند و تروتسکی می گوید : « جنگ یک فن و مهارت است.» عده ای به جای استفاده از واژه جنگ از ترکیب «برخورد مسلحانه» استفاده می کنند.

در برخی از اسناد سازمان ملل نیز این جابجایی انجام شده است.

عده ای معتقدند که اگر این تغییر و جانشینی تنها به خاطر تسری حقوق جنگ به جنگهای داخلی است.

آیا به جا نبود که تعریف جنگ توسعه یافته و برخوردهای مسلحانه غیردولتی را هم در برگیرد؟

فارغ از مجادلاتی که در این خصوص وجود دارد، اما واژه جنگ را در این بررسی رساتر می دانیم.

همچنین تعریف از جنگ را با توجه به هدفهایی که دنبال می شود جنگ از ابعاد علل وقوع بروز عینی آن و استراتژیها و تاکتیک های متداول مورد بررسی قرار می گیرد.

در حال حاضر جنگ هم از نظر مفهوم و هم از جهت شیوه های اجرای آن بسیار پیچیده شده است به نحوی که تشخیص مرز جنگ و صلح کار آسانی نیست.

علل این پیچیدگی را در جای خود مورد بحث قرار خواهیم داد.

با توجه به تعاریف ذکر شده، جنگ در موارد زیر وجود خواهد داشت : حداقل دو گروه متخاصم وجود داشته باشند.

حداقل یکی از آنها از قوای مسلح استفاده نمایند.

برخورد، هرچند ساده ، برای مدت طولانی بین آنها جریان داشته باشد.

هر دو طرف به اندازه معمول سازمان داده شده باشند.

حال که دانسته ایم جنگ برخورد مسلحانه و سازمان یافته بین گروههای متخاصم است باید بگوییم این برخورد یا برخوردها نیاز به دانش و تجربه ای عمیق دارد.

هرجنگ شامل چند نبرد و هر نبرد شامل چندین رزم است.

طراحان و هدایتگران جنگ در سطوح مختلف برای نیل به هدف نهایی تلاش می کنند و هریک نقش مهمی را به عهده می گیرند.

بررسی تحول جنگ بررسی تاریخ، تمدن و سیاست جوامع نشان می دهد که جنگ به مرور زمان تحول یافته و از نظر کمی و کیفی تغییر شکل داده است.

مثلاً گفته می شود که جنگ در جوامع اولیه یک واقعه اتفاقی بوده و احتیاج به مقدمات، ابزار و برنامه ریزی نداشت به همین جهت به سرعت به وجود آمده و در مدت کمی خاتمه می یافت.

نیروها، دامنه و میدان نبرد محدود بود.

این جنگها که در جریان عادی و روزمره زندگی افراد جامعه ایجاد اختلال جدی نمی کرد، اغلب از حد چند زد و خورد مختصر یا یک حمله ناگهانی به مرزهای همسایه تجاوز نمی کرد و به همین دلیل جنگ حوزه معینی نداشت.

با پیشرفت و توسعه جوامع ، جنگ هم تحول یافت.

نیروهای ویژه این کار برگزیده و سازمان و تشکیلات خاصی عهده دار امر جنگ شد.

از جهت علمی هم جنگ دچار تحول بوده است.

برای مدتی مذهب و اخلاق ، اصول خود را بر صحنه های نبرد حاکم گردانیدند.

اصول و معیارهای حقوقی، ارزشی، اخلاقی و مذهبی روابط و نتایج و سطج برخورد نیروها را تنظیم می کرد.

به عنوان انگیزه های جنگی می توان از سیاست های توسعه ارضی امپراتوریها نام برد.

پیدایش سیستم های متمرکز قدرت، سبب شد که حکومت ها در پی غلبه بر دیگران باشند.

در این عرصه یا غلبه می کردند یا مغلوب می شدند.

جنگ در این راه ابزاری برای استقرار امپراتوریهای جدید و سرنگونی امپراتوریهای قدیم گردید.

امپراتوری روم جزء اولین دولتهایی بود که در فنون نظامی تبحر داشته و در کاربرد جنگ موفق بود.

در یونان هم دولت شهرهایی به وجود آمد که جنگ را مورد توجه قرار می دادند.

از جمله اسپارت را می توان نام برد که در فنون نظامی و جنگی پیشرفت قابل ملاحظه ای کرد.

با افول تمدن یونان دوره تازه ای در غرب آغاز شد.

دین حضرت مسیح (ع) برای مدت زیادی حقوق جنگ را مورد تأیید و تفسیر قرار داده و به تدریج شاهان نیز وارد صحنه شدند تا بر مبنای نیات جاه طلبانه خود جنگها را به راه انداخته و اداره کنند.

از قرن چهاردهم به بعد که تحولات اجتماعی غرب آغاز می شود، زمینه برای استقرار ارتش حرفه ای فراهم می گردد.

نظام فئودالی اروپا به تدریج جای خود را به نظامهای سیاسی متمرکز داده و پس از تأسیس ارتش های ملی (فلورانس فرانسه) جنگ نیز وارد مرحله تازه ای شد.

انقلاب صنعتی با اثرات مختلف خود موجب افزایش تحرک نیروهای نظامی، دقت بیشتر آتش، وسعت بیشتر میدان نبرد و بالاخره فراگیر شدن جنگ شد.

پس از این دوره لزوم برخورداری از ارتش های کار آمد مورد توجه قرار گرفت.

در این مرحله با ظهور لیبرالیزم و ناسیونالیزم جنگ جهانی اول محصول برخورد نیروهای لیبرال سوسیالیست با سایرین بود.

در این دوره ناسیونالیزم یکی از مهمتین انگیزه های اساسی در جنگها شد.

در دوران جنگ جهانی از انگیزه های ناسیونالیستی حتی استالین و هوشی مین هم بهره گرفتند.

با پایان جنگ جهانی دوم و آغاز جنگ سرد مسابقه تسلیحاتی دو ابرقدرت وقت، موجب تغییرات اساسی در شیوه ها و فنون جنگ گردید.

پس از انفجار اولین بمب اتمی عده ای فکر می کردند که این خود در جهت حفظ صلح مؤثر است اما بعد از آن نیز جنگها از صورت جهانی خارج و به صورت منطقه ای و محلی نمودار گشت.

به جای جنگهای عمومی جنگ ها ی محدود در همه جای جهان رخ داد.

این جنگها از نظر عده ای ناسیونالیستی، استقلال طلبانه و ضداستعماری بود.

اولین فرمان جنگ پیامبر بزرگ اسلام همانند دیگر پیام آوران الهی در آغاز رسالتش با مشکلات و سختیهای فراوانی مواجه بود: زخم زبانها، تهدیدها، شکنجه ها برنامه عادی دشمنان اسلام نسبت به پیامبر و یارانش بود.

یاران حضرت را به شدیدترین وضع شکنجه می کردند، گاه شکنجه ها تا حد مرگ پیش می رفت.

چنانکه یاسر و سمیه در زیر شکنجه به شهادت رسیدند.

گاه می شد مسلمانانی را عریان کرده در هوای گرم و سوزان حجاز بر ریگزارهای داغ خوابنده شلاق بر پیکرشان می نواختند.

در این دوران علی رغم اصرار فراوان مسلمین به قتال و جنگ با مشرکان قریش، حضرت اجازه نمی داد و فقط می فرمود : « مقاومت کنید».

دوره سخت مقاومت در مکه به پایان رسید.

پیامبر گرامی اسلام به مدینه هجرت فرمودند.

و با هجرت حضرت به مدینه پایه های اساسی حکومت اسلامی ریخته شد.

پیامبر با ورود به مدینه در اولین گام «وحدت» و اتحاد بین اقشار مختلف جامعه برقرار کرده صفا و صمیمیت را حاکم ساخت و به دنبال آن حکومتی در ظاهر کوچک اما در واقع بزرگ در مدینه بنیان نهاد که مقر آن «مسجد» بود و تمامی نهادهایی که یک حکومت لازم داشت در آن مستقر کرد.

در سال دوم هجرت بود که رسماً دستور جنگ از ناحیه حضرت حق به مسلمین ابلاغ شد.

ممکن است این سؤال مطرح شود که چرا این دستور در مکه صادر نشد؟

پاسخ روشن است : جنگ و نبرد نیازمند به نیرو و تجهیزات نظامی است و بدیهی است که بدون شرایط مساعد سیاسی و نظامی جنگ به ثمر نمی رسد.

این شرایط در مکه فراهم نبود و با هجرت نبی اکرم (ص) به مدینه فراهم شد.

دوره سخت مکه در حقیقت دوره سازندگی بود، حضرت در این دوره سربازانی فداکار پروراند، سربازانی که در جنگهای پیامبر اکرم افتخارات فراوانی برای اسلام و مسلمین آفریدند.

به هر حال در سال دوم هجرت بود که شیپور جنگ نواخته شد و با این آیه دستور قتال ابلاغ شد «اذن للذین یقاتلون بانهم ظلموا و ان الله علی نصرهم لقدیر» سوره حج، آیه 39 به هر حال در سال دوم هجرت بود که شیپور جنگ نواخته شد و با این آیه دستور قتال ابلاغ شد «اذن للذین یقاتلون بانهم ظلموا و ان الله علی نصرهم لقدیر» سوره حج، آیه 39 به آنها که جنگ بر آنها تحمیل شده اجازه جهاد داده شد چرا که مورد ستم قرار گرفته اند و البته خداوند بر یاری آنها قادر است.

از زمان صدور این دستور تا پایان عمر مبارک حضرت نبی اکرم (ص) حضرت با بیش از 80 جنگ درگیر بوده است.

در بعضی جنگها خود حضرت نیز به عنوان فرمانده حضور داشته که اصطلاحاً نام اینگونه جنگها را «غزوه» می گذارند و در برخی دیگر گروهی را می فرستادند و فرمانده نصب می کرده اند که اصطلاحاً این نوع جنگها را «سریه» می نامند.

در بعضی از سفرهایی که تحت عنوان غزوه یا سریه صورت می گرفت جنگی روی نمی داد و لشکر اسلام بدون آنکه با دشمن برخوردی داشته باشد به مدینه باز می گشت و علت آن یا عقب نشینی دشمن قبل از رسیدن لشگر اسلام بود یا آنکه در اصل هدف لشگریان اسلام ایجاد رعب در دل دشمن بوده و گاه همین برخوردها سبب بستن قراردادهای مفیدی به نفع مسلمین می شده است.

حمله روسیه به فنلاند در پاییز 1939 روسیه سه کشور کناره بالتیک (استونی – لتونی و لیتوانی ) را که پس از سال 1918 به استقلال دست یافته بودند، بار دیگر به خود منضم ساخت و پس از آن مسکو از دولت فنلاند درخواست امتیازهای ویژه ای به این کشور نمود.

این درخواست شامل سرزمینهای میان خلیج و دریاچه لادوگا بود که تا شهر بزرگ لنینگراد افصله چندانی نداشتند.

فنلاند در ابتدا پذیرفت که تمامی درخواستهای روسیه به استثناء الحاق ناحیه هانگو در خلیج فنلاند را علمی سازد اما سرانجام ارتش سرخ در ماه دسامبر به فنلاند حمله برد و پس از نبردهای سخت دولت فنلاند کلیه شرایط مسکو را پذیرفت.

فنلاند با تسلیم شکایت به جامعه ملل خواستار اقدام این سازمان در مورد تجاوز روسیه به خاک این کشور شد.

و جامعه ملل نیز در 14 دسامبر رسماً روسیه را از این سازمان اخراج کرد.

در حقیقت جامعه ملل در این دوره فاقد هر گونه کارآیی لازم در زمینه دفع تجاوز بود.

فرانسه و انگلستان هم که در پی کمک رساندن به فنلاند بودند.

از آنجا که نمی خواستند بی طرفی سوئد و نروژ را نقص کنند از فرستادن سربازان خود از طریق این دو کشور خودداری کردند.

مرور کلی بر هشت سال دفاع مقدس هدف کلی آشنایی با روند جنگ تحمیلی و استراتژی متقابل در آن هدفهای رفتاری پس از مطالعه مطالب این فصل از خواننده انتظار می رود: علل و اهداف تهاجم سراسری ارتش متجاوز عراق به ایران را بیان کند.

تحرکات عراق قبل از تهاجم را توضیح دهد.

اقدامات تدافعی جمهوری اسلامی در جنگ را بیان کند.

با بعضی از عملیات بزرگ نیروهای خودی علیه ارتش متجاوز عراق آشنا شود علل عقب نشینی سراسری ارتش عراق را بیان کند با بعضی از عملیاتهای محدود و پی در پی رزمندگان اسلام آشنا شود استراتژی دفاع متحرک عراق را توضیح دهد نحوه پایان جنگ تحمیلی را بیان کند.

علل تهاجم سراسری ارتش متجاوز عراق به ایران در بررسی علل جنگ به علل نزدیک و دور اشاره می کنند.

شاید بتوان گفت که علل دور در برگیرنده استراتژی و علل نزدیک تاکتیک را شامل می شود.

تجاوز عراق به مرزهای کشور جمهوری اسلامی از هر دو منطقه ذکر شده تبعیت می کند.

با نگاهی گذرا به تاریخ روابط دو کشور در می یابیم که همواره بر سر خطوط مرزی بین دو کشور اختلاف وجود داشته است.

در دوره امپراتوری عثمانی که عراق بخشی از آن امپراتوی مذکور محسوب می شد اختلافات دو کشور همشه بر سر اراضی سرحدی بود و عثمانیها هیچگاه نسبت به حاکمیت ایران در مورد اروند رود اعتراض نداشتند.

در سال 1937 میلادی عهدنامه ارز روم (1847) و پروتکل استانبول (1913) و صورت جلسات تجدید حدود (1914) بین دو کشور به امضاء رسید.

به موجب این عهدنامه مرز دو کشور در اروند رود در مقابل بنادر آبادان و خرمشهر که بر اساس خط تالوگ تعیین گردید ساحل ایرانی اروند رود تعیین شد.

تجدید مرزهای زمینی بعدها صورت گرفت.

به ظاهر اختلافی بین دو کشور مشاهده نشد و عهدنامه الجزایر شاید محکمترین سند رفع اختلافات بین دو کشور ایران و عراق محسوب شده که بر اساس آن وضعیت مرزهای زمینی و آبی کاملاً روشن و دو کشور همسایه متعهد شدند که به مفاد آن احترام بگذارند.

پیروزی انقلاب اسلامی و برقراری نظام جمهوری اسلامی در یکی از حساسترین نقاط جهان، آن هم در مقطعی حساس برای کشورهای غربی به رهبری آمریکا، منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس را دچار دگرگونی اساسی نمود.

فشارهای همه جانبه استکبار جهانی به انقلاب اسلامی دارای اهداف بلند مدت و کوتاه مدت بود.

در این راستا تجاوز ارتش بعث عراق به جمهوری اسلامی در حقیقت کمک به اهداف بلند مدت آمریکا در خلیج فارس محسوب می شد.

رژیم بعث عراق در تاریخ 17 سپتامبر 1980 طی یادداشتی به سفارت جمهوری اسلامی در بغداد لغو یک جانبه قرارداد الجزایر را اعلام نمود.

مقامات عراقی برای توجیه لغو قرارداد الجزایر ادعاهای واهی به ویژه دلایل زیر را عنوان کردند : الف .

اصل تغییر فاحش اوضاع و احوال ب.

عدم اجرای قسمتی از ماده یک عهدنامه از طرف ایران ج.

نقص ماده 3 عهدنامه از طرف ایران د.

تحمیلی بودن عهدنامه مقامات عراقی، همچنین به دفعات اعلام کردند که : در شرایط کنونی رسالت ارتش عراق ایجاب می کند تا کنترل امنیت خلیج فارس را به دست گرفته و نقش خود را ایفاء کند.

شاید این طرز تفکر برای حلب حمایت غرب از تجاوز عراق به ایران حکایت کند و خود سرآغازی بر اجرای نیات توسعه طلبانه حاکمان بعثی عراق محسوب می شد.

آغاز جنگ تحمیلی از سوی عراق در حقیقت مقابله عملی با انقلاب اسلامی و از پا در آوردن نظام نوپای جمهوری اسلامی به حساب می آید.

هرچند تجاوز گسترده عراق ابتدا با موافقیتهایی همراه بود اما دیری نگذشت که شیرینی تجاوز به تلحی زهرآگین شکست، برای حاکمان بغداد بدل شد.

در حقیقت کلاس درس هشت سال دفاع مقدس ما در برابر تجاوز، بسیاری از آموزه های هنر جنگ را متحول ساخت و خود می تواند به عنوان بحثی مستقل و در بخش های متنوع مورد استفاده علاقه مندان علوم نظامی قرار گیرد.

اهداف رژیم بعثی عراق از تجاوز به ایران الف) براندازی نظام جمهوری اسلامی در راستای اهداف استکبار جهانی ب) تسلط بر اروند رود ج) تصرف استان زرخیز خوزستان د) تسلط بر منطقه شمالی خلیج فارس سران رژیم عراق به پیروزی کوتاه مدت در جنگ امیدوار بودند و شاید اوضاع سیاسی بحرانهای داخلی ایران، آمادگی ارتش عراق، و اطمینان از پشتیبانی غرب به این امیدواری شدت می بخشید.

از نظر نظامی وضعیت و شرایط نامطلوب نیروهای نظامی کشور ما عامل اساسی در ترغیب ارتش عراق به آغاز عملیات نظامی و ایجاد اطمینان در کسب پیروزی به حساب می آمد.

وضعیت ارتش پس از تصفیه و اخراج مستشاران خارجی قابلیت یک نیروی دفاعی مناسب را نشان نمی داد.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هرچند از بهترین نیروهای مؤمن و فداکار تشکیل شده بود اما نوپایی آن و درگیری در کردستان به همراه محدودیتهای شدید تجهیزاتی نمی توانست به عنوان یک نیروی دفاعی مناسب در مقابل ارتش مجهز عراق محسوب شود.

مجموعه عوامل و دلایل ذکر شده ارتش عراق را به گردابی کشاند که جز خوش خدمتی به دشمنان اسلام ثمره دیگری برای او نداشت.

سران رژیم عراق از تحلیل یک جریان عمیق، اصیل، ریشه دار و پایدار عاجز بودند و آن هم نقش رهبری انقلاب اسلامی و روحیه ملت بزرگ ایران که چون کوهی استوار در مقابل تجاوز متحد شده و از امام خویش عاشقانه فرمان می برد و هنر جنگ و تحلیل نبرد شاید نتواند و البته عاجز از بیان این واقعیت است و ما نام آن را هدایت الهی در صحنه های نبرد می گذاریم عشق به شهادت، اطاعت از ولایت فقیه، تعمیق الهی روح عرفانی از بارزترین ویژگی دفاع مقدس ماست.

این واقعیت ها مخصوص ماست و شاید کمتر صحنه هایی در طول تاریخ ملتها به آن شباهت دارد.

واقعیتی که جهاد اصغر را شامل و جهاد اکبر را در برمی گیرد.

تحرکات قبل از تهاجم قبل از تهاجم سراسری ارتش متجاوز عراق به کشور ما، تحرکات و نیز تحریکات نیروهای عراقی حاکی از آغاز تهاجمی وسیع بود.

مجموعه اقدامات نیروهای عراقی که از سال 1358 تا تجاوز سراسری در طول مرز با کشور در جریان بود به شرح زیر قابل ذکر است : تقویت پاسگاههای مرزی احداث سنگر و مواضع دفاعی تحرکات و جابجایی نیرو و امکانات احداث جاده و حفر کانال انتقال توپخانه به مرزها تقویت نیروهای نظامی خود در طول مرز تجاوز هوایی محدود شناسایی مرزی و نفوذ به داخل خاک کشور ما تیر اندازی سبک و سنگین به پاسگاههای مرزی ما اعزام گشتی های رزمی نیروهای عراقی در مرزهای غربی از تاریخ 14/6/59 تهاجمهایی را آغاز و نقاطی چون خان لیلی (زین القوس) و حوالی قصر شیرین و نیز میمک را اشغال کردند.

همچنین از روز بیست و دوم شهریور 1359 در نوار مرزی جنوب درگیریهای پراکنده آغاز شد.

تهاجم سراسری ارتش متجاوز عراق جنگ رسمی و تجاوز همه جانبه ارتش عراق با حرکت نیروی زمینی، همزمان با بمباران شدید مناطقی از ایران از جمله فرودگاه مهر آباد در 31 شهریور 1359 آغاز شد.

ارتش عراق به استعداد 12 لشگر شامل 5 لشگر پیاده، 5 لشگر زرهی، و 2 لشگر مکانیزه ، 15 تیپ مستقل شامل 10 تیپ پیاده ، 1 تیپ زرهی ، و 2 تیپ مکانیزه و 2 تیپ نیروی مخصوص تجاوز رسمی خود را شروع نمود نیروهای فوق تحت فرماندهی 3 سپاه قرار داشت و در قالب نیروی زمینی با استعداد 195000 نفر که با 600 قبضه توپ، 5400 دستگاه تانک و نفربر، 400 قبضه توپ ضدهوایی تجهیز شده بود عمل می کرد.

در آن زمان نیروی هوایی عراق 366 فروند هواپیمای جنگنده و 400 هلی کوپتر در اختیار داشت.

معابر وصولی و محورهای عملیاتی ارتش عراق توان عمده خود را صرف تصرف استان خوزستان نمود و به ترتیب زیر محورهای عملیاتی خود را انتخاب کرد : لشگر 3 زرهی و 11 پیاده به اضافه 3 تیپ نیروی مخصوص از محور شلمچه برای تصرف خرمشهر و آبادان.

لشگر 5 مکانیزه از محور کوشک به منظور هجوم به اهواز لشگر 6 زرهی از محور طلائیه به سمت هویزه لشگر 9 زرهی از محور چزابه به منظور تصرف بستان و سوسنگرد و پیشروی به سمت اهواز لشگر یک مکانیزه و 10 زرهی از محور فکه به سمت شوش و دزفول و نیز دهلران همانطور که ملاحظه کردیم عملاً توان ارتش متجاوز عراق متوجه محورهای جنوبی بوده است و در واقع هدف اصلی خوزستان بود.

بقیه توان ارتش عراق عمدتاً صرف جبهه میانی حد فاصل سرپل ذهاب تا دهلران و موسیان گدید.

حرکت دشمن در جبهه میانی بیشتر به منظور دستیابی به خط دفاعی مطمئن حفاظت از بغداد در قبال واکنش احتمالی ما بوده است.

در منطقه شمالی بخصوص از محور از گله به بالا عراق بخش کوچکی از نیروی خود را به کار گرفت و در این مناطق بیشتر به تقویت نیروهای ضد انقلاب داخلی (عوامل وابسته به استکبار) بسنده کرد.

در یک تقسیم بندی می توان جبهه درگیری ارتش عراق با نیروهای جمهوری اسلامی را به شرح زیر تقسیم نمود: الف.

جبهه جنوبی – حد فاصل خرمشهر و آبادات تا دهلران ب.

جبهه میانی – حد فاصل دهلران تا جنوب دبند یخان ج.

جبهه شمالی – حدفاصل دربندیخان تا اشنویه لشگرهای 1 و 5 مکانیزه ، 3 و 9 و 10 زرهی و تیپ 33 نیروی مخصوص تحت امر سپاه سوم در جبهه جنوبی گسترش یافت.

عراق با بهره گیری از لشگر 7 پیاده، لشگرهای 2، 4، 8 کوهستانی و چند تیپ مستقل به استقرار و ایجاد مواضع پدافندی در جبهه شمالی و به خصوص به تعرض و تهاجم برای تصرف نقاط حساس و ارتفاعات در جبهه میانی به صورت زیر عمل کرد : در جبهه مهران لشگر 2 پیاده کوهستانی در محور مندلی به سمت ارتفاعات سومار و نفت شربه منظور تصرف ارتفاعات مهم سرپل ذهاب و گیلانغرب در استان سلیمانیه و محور پنچوین با لشگر 77 پیاده با هدف تصرف ارتفاعات مهم مریوان و بانه ارتش عراق در تصرف سرزمینهای وسیع چون غرب شوش و دزفول و بیابانهای شمال خرمشهر و جنوب اهواز، همچنین در جبهه های میانی و شمالی با مشکل چندانی مواجه نگردید.

اما در تصرف شهرها با مانع جدی روبرو شد و این سرآغاز شکل گیری استراتژی مبتنی بر دفاع مردمی بود که مسیر تکاملی آن بعدها پیموده شد.

در یک جمع بندی می توان گفت که ارتش عراق در سه مقطع ابتکار عمل را در دست داشته و زمان و مکان عملیات آفندی خود را تعیین می کرد این سه مقطع عبارت بودند از : الف: آعاز جنگ (تهاجم سراسری) ب: تحرکات موسوم به دفاع متحرک (اوائل سال 1365) ج) آخرین ماههای جنگ تا آتش بس اقدامات دفاعی جمهوری اسلامی تهاجم سراسری، هماهنگ و گسترده ارتش عراق با غافلگیری و فقدان توان نظامی کافی جمهوری اسلامی همراه بود.

این مسئله موفقیتهایی را نصیب متجاوزین کرده بود.

اما دیری نپائید که مقاومتهای مردمی و نیروهای مسلح انقلابی با رشد روز افزونی شکل گرفته و در بسیاری از جبهه ها ماشین جنگی ارتش متجاوز بعث از حرکت باز ایستاد.

اهم اقدامات دفاعی جمهوری اسلامی را می توان به صورت زیر خلاصه کرد : الف.

شناسایی جبهخ ب.

تکیه بر دفاع مردمی برای توقف حرکات نظامی دشمن ج.

انسجام و هماهنگی نیرو ت.

شناسایی و اولویت بندی مناطق عملیاتی ث .

تک های محدود ج.

عملیات منظم جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از طولانیترین جنگهای قرن حاضر است این جنگ تقریباً 2 برابر جنگ جهانی اول ، 1.5 برابر جنگ جهانی دوم و سه برابر جنگ جهانی شبه جزیره کره طول کشید.

در عمل انرژی عظیم انقلاب اسلامی ماشین جنگی دشمن را که از سوی شرق و غرب پشتیبانی می شد از حرکت باز نگه داشت و هر قدر که زرادخانه های ارتش عراق انباشته از تجهیزات شرقی و غربی می شد تحرکات نظامی نیروهای اسلام منسجمتر و سازمان یافته تر می گشت تا جایی که عملیات بزرگی چون بیت المقدس ، والفجر 8 و کربلای 5 را طراحی و هدایت کرد.

جمهوری اسلامی ایران در طول هشت سال دفاع مقدس 19 عملیات بزرگ (با استعداد نیروی تکور بیش از ده هزار نفر) 19 عملیات متوسط (با استعداد نیروی تکور بیش از دو هزار نفر) و 125 عملیات کوچک (با استعداد نیروی تکور تا دو هزار نفر) انجام داده است.

هشت سال دفاع مقدس مستلزم فعالیت مستمر و مقاومت پیگیر رزمندگان اسلام در جبهه های جنگ بود.

جنگ تحمیلی 2887 روز طول کشید.

طی این مدت 1000 روز نبرد فعال در جریان بود که آفند نیروهای خودی 793 روز و آفند دشمن 207 روز بوده است.

این ارقام نشان دهنده دقت، سرعت و ابتکار عمل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی استو اکنون به صورت فشرده تعدادی از عملیات نیروهای خودی علیه ارتش متجاوز عراق را مورد بررسی قرار می دهیم.

عملیات ثامن الائمه زمینه های حضور مؤثر سپاه در طرحریزی و هدایت عملیات در واقع پس از حضور گسترده حزب الله در صحنه جنگ تحقق یافت.

عملیات ثامن الائمه به عنوان نقطه عطفی از این حضور تلقی می شود.

این مرحله از جنگ که نتایج درخشان و چشمگیری به دنبال آورد با عملیات ثامن الائمه و شکست محاصره آبادان آغاز شد و با 3 عملیات طریق القدس ، فتح المبین و بیت المدس که با همکاری سپاه و ارتش انجام گرفت دنبال شد و هریک به عنوان حماسه ای جاوید در تایخ مبارزه قهرمانانه ملت بزرگ ایران در دفاع از انقلاب و میهن اسلامی به شمار می آید.

سازمان رزم سپاه در این دوره با سازماندهی و حضور گسترده نیروهای جان برکف بسیجی و به کارگیری تجربیات پر ارزش دفاع مردمی همراه بود.

وحدت نیروهای رزمنده ارتشی و سپاهی نقش کارساز نیروهای جهاد سازندگ در عملیات مهندسی با شور و عرفان تفکر بسیجی از ویژگیهای حساس این مقطع از دفاع مقدس است.

موفقیت در عملیات ثامن الائمه تثبیت حضور دائم حزب الله در صحنه اداره و هدایت جنگ به حساب می آید.

فرمان حضرت امام (ره) مبنی بر شکست حصر آبادان اولین علت انتخا منطقه شرق کاروان برای اجرای عملیات ثامن الائمه محسوب می شود.

رعایت تناسب توان نیروهای خودی و منطقه عملیاتی دومین علت انتخاب زمین عملیات می باشد.

دشت صاف منطقه عملیاتی ثامن الائمه علاوه بر داشتن یک میدان دید وسیع، اختفا و پوشش را به حداقل ممکن می رساند به ویژه در طول روز هرگونه حرکت نیروهای خودی با آتش انبوه دشمن روبرو می شد.

وضعیت اقلیمی تابستان 1360 نیز حرکت نیروهای زرهی دشمن را ممکن و محدودیت مانور آنان را از بین می برد.

مجموعه بررسیهای انجام شده این واقعیت را نشان داد که عملیات شبانه بهترین راه حل خواهد بود.

موانع طبیعی موجود در منطقه مانند رودخانه های کارون، بهترین راه حل خواهد بود.

موانع طبیعی موجود در منطقه مانند رودخانه های کارون، بهمنشیر و هورشادگان از مشکلات عمده به شمار می آمد.

به علاوه میدانهای وسیع مین، سیم خاردار، تله های انفجاری به عمق یک صد و پنجاه متر از موانع عمده مصنوعی محسوب می شد.

عبور از رودخانه کارون نیاز به توان مهندسی بالایی داشت و وجود دو پل قصبه و حفار بر روی آن از حساسترین عوارض و به عنوان هدف اصلی عملیات در نظر گرفته شد.

رشادتهای دلیرانه رزمندگان سپاه اسلام در عبور از این موانع طبیعی و اتخاذ تاکتیک مناسب با شرایط طبیعی و توان دشمن در تاریخ پنجم مهر 1360 عملیات ثامن الائخه را ممکن ساخت.

منطقه عملیات ثامن الائمه شمال آبادان و هدف آن تصرف پلهای دشمن بر روی رودخانه کارون، تصرف و تأمین جاده های آبادان – ماهشهر و آبادان – اهواز به منظور شکست حصر آبادان و انهدام نیروهای دشمن بود.

عملیات ثامن الائمه با رمز نصر من ا...

و فتح قریب به مدت دو روز و طی یک مرحله نتایج زیر را در بر داشت: تصرف جاده آسفالته ماهشهر – آبادان و جاده اهواز – آبادان تصرف کارخانه قایق سازی تسخیر کارخانه شیر پاستوریزه تصرف و انهدام 3 پل مواصلاتی دشمن بر روی رودخانه کارون پاکسازی 150 کیلومتر مربع از خاک میهن اسلامی از لوث وجود دشمن در این عملیات حدود 900 دستگاه تانک و نفربر، حدود 100 دستگاه خودرو و سایر تجهیزات دشمن نابود شد.

لشکر 3 زرهی دشمن شامل تیپ 8 مکانیزه ، تیپ 6 زرهی و 2 تیپ دیگر تحت امر این لشکر منهدم شد.

و بیش از 2000 نفر کشته و زخمی و 1800 نفر به اسارت نیروهای اسلام در آمدند.

غنائم به دست آمده در این عملیات شامل موارد زیر بود : 160 دستگاه تانک و نفربر، 150 دستگاه خودرو ، 30 دستگاه بلدوزر، 5 قبضه توپ، 152 میلیمتری، 2 قبضه کاتوشا، مقدار زیادی مهمات و سلاح انفرادی نیروهای عمل کننده در عملیات ثامن الائمخه ترکیبی از رزمندگان ارتش جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود که تجربیات ارزنده آن زمینه ساز مراحل بعدی سلسله عملیات سپاهیان اسلام قرار گرفت.

عملیات ثامن الائمه سرعت عمل نیروهای اسلام را در تصرف پلهای بر روی رودخانه کارون (از محور دارخوین و محور فیاضیه) به آزمون جدی کشاند.

سه محور فرعی عملیات شامل : محور ایستگاه 12 با هدف تصرف جاده، محور ایستگاه 7 با هدف تصرف خاکریز سوم عراق و محور سوم در ماهشهر با هدف تصرف زایده عراق در شرق جاده ماهشهر، آبادان بود.

سرانجام عملیات ثامن الائمه، سرآغاز طرحریزی دقیق، حساب شده، منطبق با آموزه های دفاعی مردمی و شکل گیری استراتژی دفاع مقدس بود.

از مهمترین دستاوردهای عملیات ثامن الائمه حضور جدی نیروهای حزب الله در صحنه تصمیم گیری جنگ و ظهور شیوه های جدید در جنگ زمینی بود، دشمن که از نظر تجهیزات در وضع خوبی قرار داشت نسبت به نیروهای جمهوری اسلامی از برتری محسوس برخوردار بود.

از این رو اتخاذ تاکتیکهای متناسب با وضعیت زمین و دشمن با تکیه بر توانمندی نیروهای خودی مورد توجه فرماندهان سپاه اسلام قرار گرفت.

طراحی و اجرای عملیات طریق القدس (8/9/60) برای آزادسازی شهر بستان و دسترسی به هور الهویزه به مدت 14 روز ارتش متجاوز عراق را تنبیه سخت نمود.

پس از این مرحله یگانهای تحت امر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در چند منطقه عملیاتی با اجرای عملیات متوسط و کوچک شیوه ها و تاکتیک های خود را به نمایش گذاشتند.

جنگ در سال دوم خود (1360) به همین صورت گذشت تا در اولین روزهای سال 1361 عملیات فتح المبین با رمز مقدس یا زهرا (س) در غرب رودخانه کرخه و دزفول و شوش به اجرا درآمد.

در این عملیات حدود 2400 کیلومتر مربع از خاک جمهوی اسلامی شامل مراکزی چون سایت و رادار، جاده مهم دزفول – دهلران آزاد شد و شهرهای دزفول، شوش اندیمشک و همچنین مراکزی مثل پایگاه شکاری دزفول از زیر دید و تیر موشکی دشمن رهایی یافتند.

به دنبال دستاوردهای مهم فتح المبین عملیات بیت المقدس با هدف آزادسازی خرمشهر، پادگان حمید، هویزه، جفیر و حسینیه در تاریخ 10/2/61 آغاز شد.

منطقه عملیاتی بیت المقدس شامل غرب کارون، جنوبغربی اهواز و شامل خرمشهر بود.

عملیات بیت المقدس اوج ذلت دشمن و روحیه تجاوزکارانه او را به نمایش گذاشت.

و در عین حال سر فصل جدیدی در جنگ تحمیلی گشود که به آن اشاره می کنیم.

آزادسازی خرمشهر که تنها چهل روز پس از پیروزی فتح المبین اجرا شد در واقع نتیجه شیوه ای خاص از جنگ (جنگ مردمی) و تاکتیک های منحصر به فرد آن بود که دشمن هیچگونه آمادگی برای مقابله و مهار آن نداشت.

دشمن در این مرحله از جنگ بر حسب معیارها و اصول جنگ کلاسیک ، جمهوری اسلامی را فاقد ویژگیها و از جنگ برحسب معیارها و اصول جنگ کلاسیک، جمهوری اسلامی را فاقد ویژگیها و از توانایی لازم در این زمینه می دید.

همچنین موقعیت ویژه منطقه عملیاتی (ویژگیهای توانایی لازم در این زمینه می دید.

همچنین موقعیت ویژه منطقه عملیاتی (ویژگیهای طبیعی ) که نوع خاصی از پدافند را دیکته می کرد، موجب شد عراق قادر به حفظ و تأمین پوشش جناحین خود نباشد.

و این امر نهایتاً آسیب پذیری و از هم پاشیدگی قوای دشمن را در همان ساعات اولیه هجوم، باعث شد .

فتح خرمشهر در حقیقت غرب را به رهبری آمریکا رویارویی پیروزیهای فزاینده انقلاب اسلامی قرار داد.

تحلیلگران نظامی – سیاسی غرب نتیجه عملیات بیت المقدس را ایجاد عدم ثبات در کشورهای میانه رو خلیج فارس برشمردند.

جنگ روانی دشمن با هدایت مستقیم غرب علیه جمهوری اسلامی آغاز و هدف از آن متوقف کردن حرکت نیروهای ارتش اسلام بود.

بدین ترتیب عراق به عقب نشینی سراسری مبادرت ورزید تا شاید به وسیله آن زمینه های لازم را برای اتخاذ روش دفاع مطلق در زمین و هجوم در جبهه سیاسی – تبلیغاتی در پوشش صلح خواهی و مظلوم نمایی فراهم نماید.