جمعیت
جمعیت سال 1375
در سال 1375 در شهرستان اردکان نسبت شهرنشینی 79% بوده که به دو شهر اردکان و شهر تازه تاسیس احمدآباد اختصاص یافته است(شهر احمدآباد در حدود 4500 نفر جمعیت دارد). شهر اردکان در سال 75 دارای 9472 خانوار معمولی ساکن با 43708 نفر جمعیت بوده و نسبت جنسی شهر معادل 107 مرد در مقابل هر 100 زن بوده است. این میانگین در سطح کشور 4/104 است. شهر اردکان از نظر جمعیت ووسعت پس از مرکز استان (شهر یزد) اولین شهر استان است. جمعیت بافت قدیمی شهر اردکان حدود 8/1 جمعیت کل شهر است.
روند شهرنشینی در شهرستان طی سالهای 75-45
همانطور که ملاحظه می شود طی سالهای 70-45 از سهم جمعیت روستانشین شهرستان کاسته و به سهم جمعیت شهرنشین شهرستان افزوده شده است.
مهاجرت
رشد جمعیت شهر اردکان بطور عمده متاثر از رشد طبیعی بوده و از باروری و مرگ ومیر تاثیر پذیرفته و در مجموع مهاجرت در افزایش جمعیت شهر نقش چندانی نداشته است. جهت حرکت جریان های مهاجرتی عمدتا متوجه شهر یزد(مرکز استان) است.
گروه های مهاجر وارد شده به شهر اردکان
گروهی با منشا روستایی که عمدتا مربوط به خارج شدگان از آبادی های شهرستان هستند.
گروهی با منشا شهری (63% کل مهاجران) که عمدتا مربوط به شهرهای سایر استان ها هستند.
از مهاجرین وارد شده به شهر اردکان در فاصله سالهای (70-55) نسبت مردان بیش از زنان است. بیش از 70% مهاجران در گروه سنی زیر 30 سال قرار دارند.
جریان های مهاجرت داخل شهری عموما از مناطق مرکز شهر به سوئی حواشی شهر و نواحی جدید و نوساز صورت می گیرد.
سواد
از 38136 نفر جمعیت 6 ساله و بیشتر شهر , 81% جمعیت(26/86% مردان و 44/75% زنان ) با سواد بوده اند.
اشتغال به تحصیل در مراکز آموزش عالی
دانشگاه ها در اردکان (جمعیت جوان) :
دانشگاه آزاد : (1300 دانشجو)
مرکز آموزش فنی و حرفه ای شهید بهشتی : (900 دانشجو)
مرکز جهاددانشگاهی : ( 400 دانشجو)
دانشگاه پیام نور : ( 2700 دانشجو)
بیش از نصف دانشجویان دختر هستند.
بطور کلی از اصولی که می توان در معماری و شهرسازی شهر اردکان همچون شهرهای دیگر مناطق کویری ایران با چنین شرایط اقلیمی (گرم و خشک ) به خوبی مشاهده کرداصل حریم و درونگرایی است.
در واقع تجلی این اصول در معماری و شهرسازی قابل روئیت است و ریشه آنها در فرهنگ مردم جای دارد.مردم شهر به دلیل فرهنگ درونگرای خود کمتر در عرصه فضاهای عمومی شهر حاضر می شوند و به همین دلیل فضاهای عمومی شهر ( پارکها , فضاهای تفریحی و تفرجی و...) معمولا از حضور ساکنین اصلی شهر خالی اند, آنچه به چنین فضاهایی در شهر اردکان حیات و سرزندگی بخشیده حضور قشر جوان دانشجو است که البته این قشر نیز از فضاهای مناسب تفریح و تفرج محرومند. غالب دانشجویان شهر از دیگر شهرهای کشور هستند و برخلاف فرهنگ درونگرای حاکم در شهر تمایل به حضور در فضاهای عمومی و فضاهای شهری دارند که در طراحی ها باید به نیازهای آنها توجه داشت.
ویژگی های فرهنگی مردم اردکان
مردم شهر اردکان سخت کوش, با ایمان , بردبار و پاک اندیش , ساده و بی پیرایه , متعصب در امور دینی و مقید به برپایی عزاداری در چند ماه از سال هستند. تعصب ووابستگی خاص به مذهب , پشتکار و سختکوشی , مهمانوازی , صرفه جویی , سوداگری , همکاری و تعاون , روحیه کار , روحیه قناعت پیشگی و اقتصادی بودن , اهل ریسک نبودن و بی اعتمادی به اقلیم و شرایط آب و هوایی و... ویژگیهایی هستند که تا حدودی متاثر از شرایط اقلیمی خاص منطقه ( اقلیم کویری و گرم و خشک) هستند.
مردم اردکان آریایی نژاد و ایرانی الاصل هستند و به زبان فارسی و لهجه شیرین یزدی سخن می گویند.
بیشتر مردم شهرمسلمان و شیعه جعفری هستند و شماری زرتشتی نیز در ناحیه زندگی می کنند.
از جمعیت شهر اردکان 6/99% مسلمان و4/0% زرتشتی , مسیحی و ... هستند.
مذهب و رسومات مذهبی
شهر اردکان دارای بافتی سنتی و مذهبی است و انجام فرایض و اصول مذهبی از ارکان و اولویتهای اصلی برنامه روزانه مردم اردکان است. وجود مساجد , تکیه ها , حسینیه ها , مدارس علمیه و امامزاده ها گویای این مطلب است. مسجد جامع شهر نیز به عنوان قطب مذهبی شهر عمل می کند.
شاید بتوان یکی از دلایل بالا بودن سرانه مذهبی را در بافت تاریخی, موقوفات مردمی جهت ساخت حسینیه و مسجد دانست.
مراسم سینه زنی و نوحه سرایی در دهه محرم , مراسم نذر و عزاداری , سفره ابوالفضل و سفره مرتضی علی , اسفند دود کردن , نخود مشکل گشا , دعا نویسی , تعزیه خوانی و شبیه گردانی , نخل گردانی , ساخت علم و کتل و آذین بندی و ... از رسومات مذهبی شهر به شمار می آیند.
نخل گردانی در ماه محرم و برپایی مراسم عزاداری در تکیه و حسینیه های بافت از جمله مرسومات آئینی است که شهر اردکان بدان معروف شده است.
نخل گردانی از مراسمی است که در ماه محرم در اردکان با شکوه و عظمت خاصی صورت می گیرد. گرداندن نخل معمولا در اوایل شب یا پس از ختم تعزیه عصر انجام می گیرد. هنگام بلند کردن نخل , طبال ها طبل می نوازند و جمعیت با فریاد( یا حسین) چوب های حمال آن را بر دوش می گیرند و نخل را بر دوش می گیرند و نخل را با شور و هلهله از جا بلند میکنند و سه مرتبه دور میدان می گردانند . درانتهای مراسم نخل را سر جای خود می گذارند و تا محرم سال آینده در محل خود باقی می ماند.
نیمه شعبان : در شب میلاد ولی عصر (عج) شهر چراغانی می شودو مردم سرور و شادی سر می دهند . در قدیم در این شب مردم به نمایش و خیمه شب بازی می پرداختند.
جاذبه‌های فرهنگی
از آنجا که این شهرستان به عنوان بخشی از استان امروزی یزد در طول تاریخ تا حدودی دوران بدون جنگ و جدال را پشت سر گذاشته لذا یکی از محیطهای امن جهت زندگی اقلیتهای دینی نیز محسوب می‌شده ، بطوریکه امروزه عده‌ای از زرتشتیان در کنار مسلمانان به زندگی روزمره خود در کمال همدلی و همکاری ادامه می دهند. در شهرستان اردکان پیرانگاه‌ها و زیارتگاههای متعددزرتشتیان نظیر پیر سبز چک چک ، پیرهریشت ، پارس بانو و... وجود دارد که مورد تقدیس زرتشتیان ایران و جهان می‌باشد.
پیرانگاه‌های زرتشتیان
پیر سبز چک چک:
در میان کوه‌های اردکان و انجیره در راه طبس قرار دارد و علت اصلی این نام ریزش قطره‌ای آب از بریدگی کوه‌های سخت سنگی است. زرتشتیان استان ، ایران و جهان بخصوص از روزهای سوم تا دهم تیرماه و گاهی از اواخر خردادماه تا دهم تیرماه نسبت به انجام نذورات و زیارات و ذبح گوسفند در این مکان جمع و به انجام فرایض دینی خود می‌پردازند.آنها در این مکان بناهای متعدد استراحت در دامنه کوه ساخته‌اند.
پیرهریشت:
در پنج کیلومتری شمال اردکان قرار گرفته و دارای چند ساختمان جهت اقامت است.
ویژگیهای اجتماعی و فرهنگی بافت قدیم
وجود منازل مسکونی با ارزش ، مساجد، آب انبار ها ، بناهای دیگرنشان از جایگاه ویژه اجتماعی این بافت دارد.
منازل مسکونی بافت غالباً به دو قشر ، یکی اشراف ووابستگان آنها و دیگری عوام اختصاص داشت که اشراف به دلیل مسایل امنیتی و یکسری تشریفات منازل خود را در انتهای دربندهایی که به نام آنها وجود داشت (بن بست‌هایی که در ابتدا دارای دری بوده و چند منزل بدان باز می‌شوند) بصورت باشکوه و زیبا بنا می‌کردند.
از ویژگیهای اجتماعی در گذشته در بافت سکونت چند نسل پی در پی هر خانواده در یک محله وجود روابط همسایگی نزدیک و صمیمانه اهالی محله‌ها و یاری رساندن به یکدیگر در مواقع گرفتاری است که به نوعی احساس دلبستگی و تعلق به محلات را بوجود می‌آورده است.
با شروع تخلیه بافت و مهاجرت به دیگر نقاط شهر به دلیل مسایل و مشکلات بافت قدیم و جوابگو نبودن به نیازهای جدید ، کم کم ارزشهای اجتماعی و فرهنگی محلات کمرنگ شد و رو به نابودی نهاد. یکپارچگی محلات از بین رفت و روابط نزدیک همسایگی دچار اختلال شد.