پیشینه تاریخی استان
پیشینه تاریخی
سابقه تاریخی استان مرکزی و مردمان ساکن در آن جزئی از پیشینه تاریخی سرزمین و تمدن کهن پارسی است. اگر بخواهیم به سیر تحولات تاریخی این استان بپردازیم بدون شک بایستی صفحات تاریخ ایران زمین را تورق کرده و نقش مردمان دلیر این سرزمین و اثر گذاری آنان در شکوفایی تمدن کهن ایران باستان و همچنین ترویج و گسترش دین اسلام مورد مطالعه قرار دهیم. در این مطالعه و بررسی قطعاً ایفای نقش مشاهیر و نخبگان این قسمت از سرزمین ایران اسلامی در شکل گیری و سیر تحولات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگ دینی کشور ایران منحصر به فرد بوده و اثرات برون مرزی آن در جامعه بین الملل غیر انکار است.
برای اینکه بتوانیم بیشتر با سوابق تاریخی استان مرکزی آشنا شویم، سیر تحولات تاریخی این استان را به طور اجمال در دو مقطع زمانی قبل از اسلام و بعد از اسلام مورد بررسی قرار می دهیم.
قبل از اسلام (از آغاز تا 652 میلادی)
فلات ایران یکی از قدیمی ترین مراکز تمدن مراکز تمدن کهن در جهان است که قدمت برخی از آثار کشف شده توسط باستان شناسان حکایت از سابقه سکونت بیش از 10000 ساله پیش از میلاد مسیح را دارد. برخی ابزار آلات باقی مانده از آن دوران نشانگر آشنایی مردم این سرزمین با فلز در حدود 3000 سال پیش از میلاد مسیح است. بقایا و آثار و ابنیه به جا مانده در شهر سوخته زابل ، هگمتانه همدان و سیلک کاشان ، جملگی حکایت از قدمت بیش از 3000 ساله تمدن و شهرنشینی در ایران داشته است. مهم ترین تمدنی که در ایران قبل از ورود آریایی ها به این سرزمین وجود داشته ، تمدن ایلام می باشد که در دشت خوزستان به ویژه شهر شوش شکل گرفته است. ایلامی ها سرزمین محل زندگی خود را حتمتی می نامیدند. سابقه دولت ایلام به 3000 سال قبل از میلاد می رسد. از آن زمان تا سال 550 ق.م که دولت هخامنشی سراسر ایران را تصرف کرد ، دولت ایلام درگیری و جدال های متعددی با تمدن های بین النهرین (سومر، بابل) داشت. اوج قدرت ایلامی ها در قرن 13 ق.م بود که توانستند سرزمین بین النهرین را تصرف کنند و ستون سنگی را که قانون همورابی بر روی آن نوشته شده بودبه غنیمت گرفته و به شوش آورند. در سال 640 ق.م آشور بنی پال پادشاه آشور به ایلام تاخت و شهر شوش پایتخت شهر ایلام را تصرف و آن را کاملاً تخریب کرد . هنوز بقایا و سنگ و آجر فرش های این دوره در شهر شوش، در مجموعه کاج آپادانا به یادگار باقی مانده است. آثار دوره ایلامی و ماقبل تاریخ که در تپه های باستانی قیجه ، گل محمد، امامزاده عبدالله و عباسلو ساوه، مناطق باستان بالا و پایین مشهد زلف آباد تفرش، تپه چلبی ساروق اراک کشف شده ، نشان از سکونت و قدمت اقوام ایلامی در منطقه استان مرکزی دارد.
حمله آشور بنی پال همزمان بود با گسترش قلمرو حکومت آریاییها که از قرن پانزدهم ق.م از نواحی جنوبی روسیه و اروپا به فلات ایران
مذهب
قبل از حمله اعراب به ایران مردم این استان همانند سایر ایرانیان، دین زرتشتی داشته و یکتا پرست بوده اند وجود آتشکده های بزرگ ، از قبیل آتشکده آتشکوه نیم ور ، وره در آشتیان ، آتشکده خورهه در محلات، آتشکده برزو در راهجرد در شمال شرقی اراک، آتشکده آذرگشسب در فراهان و آتشکده های دیگر در شهرهای این استان دلیل بر این ادعا است. اما بعد از ورود اعراب مسلمان به ایران و تبلیغ دین اسلام در سراسر امپراتوری سرزمین های ایرانی، مردم به اسلام روی آورده و هم اکنون بیش از 99% جمعیت استان را مسلمانان و مذهب شیعه اثنی عشری تشکیل می دهند. درصدی از جمعیت شهرستان اراک و شازند را مسیحیان ارمنی (گریگوری) تشکیل می دهند. درصد فوق العاده کمی از جمعیت این استان نیز پیرو ادیان دیگر می باشند.
استان مرکزی از مهمترین بلاد اسلامی است که در طول تاریخ توانسته به عنوان خاستگاه مامن و مکانی ویژه جهت ترویج دین اسلام مورد توجه مسلمانان و اسلام شناسان قرار گیرد، تربیت و پرورش مشاهیر ، علما و نخبگان دینی متعدد در دوره های مختلف اسلامی گواه این مدعاست.
وجود اماکن، بقاع متبرکه، مساجد، تکیه ها و حسینیه های متعدد، آداب و رسوم عزاداری و گرامیداشت یاد ائمه معصومین(ع) و احترام ویژه به فرزندان و نوادگان خاندان پیامبر اسلام، استان مرکزی را به عنوان یکی از قطبهای مهم گردشگری مذهبی در ایران تبدیل نموده است. مجموعه زیارتی مشهد اردهال ، مجموعه زیارتی آستانه، مجموعه زیارتی ساروق، مسجد جامع ساوه، مسجد میدان ساوه و مسجد جامع شش ناو تفرش، این امکان را بوجود آورده است تا قطبهای گردشگری مذهبی، به عنوان مناطق نمونه مورد توجه مسئولان توسعه گردشگری کشور و همچنین مسئولان محلی و استانی قرار گیرد.
مردم شناسی استان مرکزی
جمعیت
بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 استان مرکزی 1228812 نفر جمعیت دارد از این تعداد 1/57 درصد در نقاط شهری و 9/42 درصد در نقاط روستایی سکونت داشت اند . در همین سال از کل جمعیت استان 156/616 نفر مرد و 656/612 نفر زن بوده اند . از جمعیت استان 3/38 درصد در گروه سنی کمتر از 15 سال ، 1/56 درصد در گروه سنی 15 تا 64 سال و 6/5 درصد در گروه سنی 65 سال و بیشتر قرار داشته اند . سمت وسوی تمامی نقل و انتقالات داخلی و مهاجرین که از خارج وارد استان شده اند کانون های شهری مخصوصاً در شهر اراک و ساوه بوده است . قبل از دهه اخیر مردم استان برای یافتن کار و ادامه تحصیلات فرزندان و بالا بردن سطح زندگی خود از این استان به استان های تهران و اصفهان مهاجرت می کردند لیکن بر اثر جذب نیروهای بومی ، بسیاری از شهرستان های دیگر به این استان مهاجرت کرده اند .
نژاد
با توجه به مطالعات باستان شناسی و تاریخی سابقه سکونت در این نقطه از ایران زمین به هزاره دوم و سوم ق . م باز می گردد . بعدها تمدن هایی در این سرزمین شکل گرفت که هنوز آثاری از آن ها در تپه های باستانی و نقاط مختلفی از این سرزمین وجود دارد . که خود حکایت از رد پای اقوام مختلف است .
بعدها با ورود اقوام آریایی و اختلاط آنها این نژادها در هم آمیختند . پس از اسلام نیز اقوام دیگری از جمله ترکان و مغولان در این نجد سکنی گزیدند و با مردمان این نواحی در آمیختند .
زبان
بیشتر مردم استان مرکزی به زبان فارسی سخن می گویند. زبان ترکی نیز در اکثر روستاهای اطراف اراک ، سربند و ساوه رایج است . در دلیجان مردم به زبان راجی حرف می زنند که ریشه در زبانها و واژه های دوره مادی دارد .
در خصوص زبان راجی باید گفت که این زبان بس شگفت که نشانه های آن در بخشی از مرکز ایران چون دلیجان و محلات و نراق و ... برجای مانده است . داستان از یک زبان نیرومند ایرانی می گوید که به دلیل ویژگی های برتر خود نشان می دهد که روزگاری دراز در یک قلمرو گسترده ، مرکزیت داشته است و روز به روز با یورش زبانی پر می شود و در هم آهنگ و بی ریشه ، از سوی صدا و سیمای مرکزی پهنه آن کمتر و کمتر می شود البته باید گفت ( گویندگان ایرانی که در شهرها و روستاهای گوناگون ، با زبان های شیرین و ریشه دار خویش زیر ستم زبان رسانه های گروهی هستند . بدان روی که این گفتارها از پایتخت ایران پخش می شود نام آن را فارسی نهاده اند و گمانشان بر این است که این سیستم از سوی زبان فارسی بر زبانشان می رود ، باز آنکه این زبان یک زبان آمیخته از ده ها ، شاید صدها گویش گوناگون پدیدار شده است که ریشه و مایه ایی ندارد و پایگاه آن را هم ندارد که با نام فارسی دری از آن یاد کنیم بلکه بهتر است آن را ً گویش تهرانی نو ً بنامیم زیرا که زبان تهران کهن نیز تا بدین پایه درهم ریخته نبوده است و برای خود زیبایی و پایه و مایه و دستور داشته است . چنانکه در برخی از جاها تنها اندک پیرمردان و پیر زنان واژه های آن را به یاد می آورند ، و در برخی جاها تنها نام آن بر جای مانده است اما خوشبختانه دلیجان که به گویش راجی خود دلیگون خوانده می شود کانونی بنیرو است که هنوز آن را بر زبان فرزندان می گذارند و اگر از سوی ادارات فرهنگ و آموزش و پرورش کوششی اندک در این زمینه شود می توان امید بدان بست که در آینده باز هم به گونه یک زبان روان در آن شهرستان بکار رود و ما نیز از برتری ها و ویژگی های آن چنانکه بایسته و شایسته باشد برخوردار گردیم .
زبان ترکی : زبانی اصلی اکثریت نقاط روستایی شهر ساوه می باشد ولی فارسی تنها در شهر ساوه شهر مأمونیه و در روستاهای آوه و الوسجرد ، زبان اصلی مردم می باشد و در سایر نقاط به عنوان زبان دوم با آن محاوره می شود . اما زبان کردی در روستای قره چای و شهر ساوه رایج می باشد . زبان ارمنی فقط در روستاهای چناقچی بالا و لار ساوه رایج است . گویش الویری از مشتقات زبان پهلوی میانه بوده و به گویش تاتی معروف است .
شهرستان محلات به زبان فارسی سخن می گویند . گویش اهالی روستای بزیجان محلات ترکی با لهجه محلی است
توریسم صنعتی
صنعت توریسم پس از صنایع نفت و خودروسازی، سومین صنعت درآمدزای هزاره جدید محسوب می‌شود و با توجه ویژه به خدمات در این هزاره پیش‌بینی می‌شود به سرعت به نخستین رتبه درآمدزایی در سطح جهان تبدیل شود.
به همین دلیل است که نظریه‌پردازان اقتصاد جهان اهتمام و توجه ویژه خود را به این صنعت معطوف داشته‌اند و کشورهای مختلف تلاش می‌کنند در این فرصت نوین سرمایه‌گذاری مناسبی داشته باشند.
در کشور ما که سالها مقام نخست توریسم در خاورمیانه را داشته (دهه 46 تا 56 خورشیدی) علی‌رغم تغییر نگرش به مقوله توریسم و پذیرش آن به‌عنوان صنعتی درآمدساز، لزوم توجه بیشتر به ظرفیتهای سرمایه‌گذاری در این صنعت مشهود است.
بر اساس اعلام شورای جهانی توریسم، ایران امروز به جایگاه سی و پنجم سقوط کرده است.
در حالی که طبق برنامه چشم‌انداز بیست ساله کشور، در پایان برنامه چهارم توسعه حداقل می‌بایست پاسپورت چهار میلیون گردشگر خارجی مُهر ورود به ایران خورده باشد، متاسفانه آمارهای ورودی تا سال گذشته تنها هفتصد و پنجاه هزار توریست ورودی را ثبت کرده‌اند! بدون شک مؤلفه‌های فراوان و عوامل متعددی در این ناکامی سهیم بوده‌اند، اما نباید ناامید بود.
ایران توان فراوانی دارد تا در صورت برنامه‌ریزی و کار کارشناسی دقیق، ناکامی‌های قبلی را جبران کند.
آثار و جاذبه‌های تاریخی و باستانی اکوتوریسم و جلوه‌های طبیعی و همچنین توان ارزشمندی که می‌توانیم تحت عنوان توریسم صنعتی از آن یاد کنیم؛ آن هم در کشوری که از فناوری‌های بومی گرفته تا صنایع عصر جدید نمونه‌های منحصر به فردی وجود دارد و از این میان پیشینه صنعت نفت در ایران به عنوان مهد این صنعت در خاورمیانه فرصتی طلایی و ویژه را به‌وجود آورده که در صورت سرمایه‌گذاری مناسب می‌توان به توسعه صنعت توریسم از قبال آن در ایران امیدوار بود.
جهانیان امروزه ایران را با منابع غنی نفت و گاز آن می‌شناسند و در کنار پیشینه باستانی این سرزمین به بُعد صنعتی آن در مقوله نفت و گاز نیز توجه دارند.
نزدیک به یکصد سال پیش بود که صنعت نفت با بهره‌برداری از نخستین چاه نفت خاورمیانه در جنوب غرب ایران و استان فعلی خوزستان متولد شد و این حدیث یکصد ساله آغاز شد. طی این مدت نمونه‌های مختلف ابزار و ادوات صنعتی از نخستین نمونه‌ها گرفته تا بعد از آن در تاسیسات نفتی ایران مورد استفاده قرار گرفت و بدین ترتیب است که هرکدام از این تاسیسات به خودی خود موزه ارزشمندی از توسعه فناوری صنعتی جهان است و از ادوات نیروی بخار گرفته تا گازسوز و الکتریسیته می‌توان نمونه‌های ارزشمندی را در کنار هم در این تاسیسات مشاهده کرد؛ امری که در کمتر مرکز پژوهشی صنعتی- دانشگاهی و آکادمیک و در کمتر نقطه‌ای از جهان شاهد آن هستیم و این مسئله فرصت ارزشمندی برای سرمایه‌گذاری در توریسم صنعتی برای این تاسیسات عموماً از رده خارج فراهم می‌کند.
توریست‌های صنعتی کارشناسان، مهندسان ارشد، طراحان و برنامه‌نویسان و همچنین علاقه‌مندان به تاریخ صنعت هستند و در مبحث توریسم صنعتی باید روی حضور آنها و همچنین دانشجویان رشته‌های صنعتی و غیره سرمایه‌گذاری کرد.
قدمت تاسیسات نفتی در ایران به‌گونه‌ای است که می‌توان با استفاده از آنها به قوی‌ترین و معتبرترین مراکز آکادمیک و صنعتی دنیا سرویس داد. در این بین قدیمی‌ترین و جالب‌ترین نمونه‌ها را در تاسیسات نفتی مسجدسلیمان می‌توان مشاهده کرد.
نخستین چاه نفت، نخستین نیروگاه برق با نیروی بخار و نخستین تاسیسات جانبی و فراوری نفتی در آن قرار دارند؛ نمونه‌هایی که نه‌تنها در ایران، بلکه در خاورمیانه قدیمی‌ترین نمونه‌ها محسوب می‌شوند!
چاه شماره یک نفت خاورمیانه که در مرکز شهرستان مسجدسلیمان قرار دارد- و در اثر عدم رعایت حفظ حریم ساخت و ساز امروزه دیوار به دیوار منازل مسکونی منطقه است-مجموعه کاملی از نخستین تکنولوژی حفاری، بهره‌برداری و استخراج و پمپاژ نفت به وسیله نیروی بخار است و دیگ بخار آن سندی بر قدمت صنعتی آن به‌شمار می‌رود که برای توریست‌های صنعتی بسیار جالب خواهد بود.
علاوه بر این نیروگاه تولید برق این منطقه نفت‌خیز که با قدمتی نزدیک به نود سال نخستین نمونه از تولید برق با استفاده از نیروی بخار است واجد اهمیت است و دیگر تاسیسات جانبی نفت نیز شرایطی به همین صورت در منطقه مسجدسلیمان دارند. جذابیت‌هایتوریسم صنعتی در دیگر نقاط استان خوزستان نیز پراکنده‌اند که گل سرسبد آنها پالایشگاه نفت آبادان است و دیگر مناطق خوزستان همچون هفتکل و...