دانلود مقاله تاریخ حرم مطهر حضرت رضا (ع)

هنگامی که در تمام خراسان در زمان حکومت امویان مردم به رهبری ابومسلم خراسانی سردار شجاع ایرانی قیام ضد اموی خود را شروع کرده بودند ، سناباد در کنار شهر نوغان ، روستایی بیش نبود .

در اوج حکومت عباسیان ، وقتی هارون الرشید به خراسان آمد تا آتش شورش را خاموش سازد ، در اینجا درگذشت ، و فرزند نیمه ایرانیش به خلافت برگزیده شد .

زمانی که حضرت رضا ( ع) در ادامه همان مبارزه ضد خلافت و شیعه خواهی به خراسان آمد ، با وجود شهادت آن حضرت ، برگ زرینی در تاریخ این خطه رقم خورد ، و بدینسان سناباد شهری شد با اهمیت که اقتدار سیاسی و رونق اقتصادی را به دنبال داشت .

قریه سناباد درمجاورت شهر نوغان و چهار فرسنگی شهر توس واقع شده و کاخی متعلق به حمید بن قحطبه طایی والی توس در آن بود ، مظهر قنات سناباد در محله کنونی در سراب مشهد بوده و در محل کنونی حرم مطهر و رواق های فعلی آن و مسجد گوهرشاد باغی بزرگ و دلگشا بوده است .

هنگامی که حضرت رضا ( ع ) از راه نیشابور به مرو می رفتند و در بین راه از قدمگاه نیشابور ، قریه الحمرا ( ده سرخ فعلی که وصل به شریف آباد مشهد است ) و کوه سنگی مشهد عبور کردند و در قریه سناباد و خانه حمید ابن قحطبه و باغ او نزول اجلال کردند .

حضرت پیش از سفر مرو ، در بقعه هارونی با دست محلی را خط کشیده ، فرمودند : اینجا محل دفن من است .

در سال 202 یا به روایت دیگری 203 ه .

ق پس از شهادت ، پیکر حضرت رضا ( ع) را در همین بقعه به خاک سپردند .

از بقایای بقعه ، 2 متر از دیوار چینه ای آن به جای مانده است ، جهانگردان و جغرافیا نویسانی چون ابن حوقل، اصطخری ، و مقدسی از این مکان یاد کرده اند ، در دوره سامانیان عمید الدوله فایق و ابوبکر شهمرد به آبادانی و بنای بقعه کوشیده اند .

بنای بقعه در آن سال ها شبیه بنای چهار گوش آرامگاه ارسلان جاذب بود ، که اکنون در سنگ بست مشهد واقع شده است .

مرمت گنبد بقعه نیز در زمان سلطان سنجر ( 552-511 ه .ق) بدست شرف الدین ابوطاهر قمی صورت گرفت .

حرم در سال 548 ه .ق در حمله غزها آسیب دید.

در همان سال سلطان سنجر و زنش به دست غزها گرفتار شدند و آنان را شهر به شهر دست بسته می گرداندند و در برابر چشمانش مردم را به خاک و خون می کشیدند .

انوری شاعر مشهور آن دوره از خاقان سمرقند ، خواهرزاده سنجر با این قصیده تقاضای کمک می کند : بر سمرقند اگر بگذری ای باد سحر نامه اهل خراسان به برخاقان بر خبرت هست کزین زیر و بر شوم غزان نیست یک پی ز خراسان که نشد زیر و زبر....

در زمان خوارزمشاهیان درحرم نیز تعمیرات و تزییناتی صورت گرفت و کتیبه کاشی چینی به خط ثلث بر دیوار دو طرف در ورودی حاز سمت دارالحفاظ نصب شد .

ابن بطوطه در سال 734 ه .ق کاشی کاری و ضریح نقره حرم را ستوده است،در قرن هشتم آستان قدس عبارت بود از : حرم ، مسجد بالاسر ، مدرسه و چند بنای کوچک متصل به ضلع شمالی .

در دوره تیموری و در زمان شاهرخ و همسرش گوهرشاد حرم باز هم توسعه پیدا کرد .

و نخستین مسجدجامع شهر ساخته شد.

پس از آن دارالحفاظ ، دارالسیاده و تحویل خانه یا خزانه در مشرق دارالحفاظ ساخته شد.

سه مدرسه پریزاد ، بالاسر و دودر نیز از یادگاری های عهد شاهرخ هستند .

در دوره صفویه مشهد چندین بار طعمه غارتگران و امیران و خان های ازبک شد .

از جمله : هجوم محمد خان و عبیدالله خان و محمد سلطان و عبدالمؤمن خان ازبک ، عبدالمؤمن که در حرم هر چه یافت برد .

از آن میان میل طلای گنبد و الماسی تخم طاووس که اهدایی قطب شاه دکنی بود ، به غارت رفت .

در زمان سلطان حسین بایقرا ( 912 -875 ه .ق ) امیر علی شیر نوایی صحن کهنه را توسعه داد و بنای اولیه ایوان طلا را به مجموعه افزود و در زمان شاه تهماسب صفوی مناره گنبد طلا کاری شده و خشت های نفیس کاشی روی گنبد به خشت های طلا مبدل شد.

شاه عباس در سال 1010 ه .ق امر به مرمت بنای آستانه داد .

امریه او روی کتیبه مینا کاری شده ، به خط هنرمند خوشنویس معاصرش علی رضا عباسی موجود است .

پس از آن رواق هایی به وجودآمد و در نهایت به دستور شاه سلیمان ، گنبد ساخت .

از این رو در میان کتیبه های موجود در حرم نام شاه سلیمان بیش از همه به چشم می خورد .

در زمان نادر شاه افشار ، ایوان صحن عتیق و مناره مجاور آن تعمیر و طلاکاری شد .

مناره ایوان شمالی احداث و تذهیب شد .

سنگاب مرمر سقاخانه در صحن عتیق هم از یادگاری های این دوره است .

در دروه قاجار ساختمان صحن جدید احداث و طلاکاری شد .

ایوان و سر در در شمالی صحن عتیق و توحید خانه مبارکه مرمت شد .

عضد الملک تولیت رقت در سال 1275 دستور داد که روی بغضی از کاشی کاری ها و نقاشی های نفیس حرم آیینه کاری کنند .

ایوان ناصری ( صحن نو ) نیز به دستور ناصرالدین شاه طلاکاری شد .

در دهم ربیع الثانی سال 1330 قمری روس های تزاری گنبد و ابنیه آستانه را به توپ بستند و چندین جای گنبد مورد اصابت واقع شد .

سربازان روسی رواق ها را اشغال کردند و گروه کثیری از مردم را به بهانه خواباندن شورش یوسف خان هراتی ، محمد نیشابوری و طالب الحق یزدی به خاک و خون کشیدند .

این حادثه هنوز در ذهن مردم مشهد باقی مانده است .

در سال 1331 ه .ق به دستور حسین میرزا نیرالدوله والی خراسان این خرابی ها تعمیر گردید .

در سال 1307 ش فلکه دور حرم و سپس موزه ، کتابخانه و تالار تشریفات بنا شد .

در اجرای دستور کشف حجاب نیز مسجد گوهر شاد و رواق های آستانه که محل تحصن مردم بود ، در سال 1314 شمسی مورد اصابت گلوله های سربازان دولتی قرار گرفت و متعاقب آن نایب التولیه وقت ، ولی الله اسدی ، تیر باران گردید .

در سال 1350 شمسی قسمت مهمی از بافت تاریخی اطراف حرم مطهر در طرح گسترش مجموعه به فضای سبز تبدیل شد و اینک در اطراف صحن ها اقدامات عمرانی فراوانی در دست اجرا می باشد .

مدارس قدیمی مشهد در مجموعه ی آستان قدس رضوی و اطراف حرم مطهر ، شماری از مدارس قدیمی شمهد وجود داشته که بعضا بسیار قدیمی بوده و اکنون بازسازی شده اند بعضی هم به همان صورت قدیم بافی هستند .

چند مدرسه هم از میان رفته اند .

از جمله مدارس قدیمی مدرسه پریزاد است که به همت بانویی از معاصران و معاشران گوهرشاد و به روایتی از ضعیف کنیز گوهرشاد در کنار مسجد گوهرشاد ( غرب آن ) احداث شده و در سال 1091 نیز به امر نجف قلی خان بیگلر بیگی قندهار ، مرمت گردیده است ، ( در دوره شاه سلیمان صفوی ) مدرسه نواب به وسیله میرزا ابوصالح نواب رضوی در زمان شاه سلیمان صفوی ( 1086 ) ساخته شده است .

این مدرسه دو طبقه بوده و با آجر ساخته شده ات و دارای تزییناتی با کاشی می باشد و اکنون بازسازی شده است .

مدرسه بالاسر ظاهرا در زمان سلطنت شاهرخ تیموری در نیمه اول قرن نهم ساخته شده ودر سال 1091 در زمان شاه سلیمان ترمیم گردیده است .

این مدرسه محل دفن ابوالقاسم بابر نیز هست و اکنون تبدیل به دارالولایه شده است .

مدرسه دودر از آثار زمان شاهرخ و بانی آن غیاث الدین یوسف خواجه بهادر یکی از امرای خراسان است ( 834 ه .

ق) و در سال 1088 به دستور شاه سلیمان صفوی مرمت گردیده است .

از لحاظ تزیینات و کاشیکاری ها و نقش کاری ها بسیار قابل توجه است .

این مدرسه دو گنبد در دو ضلع جنوبی دارد و ابیات زیر بر یکی از آنها ثبت شده است : هزار نقش برآرد زمانه و نبود یکی چنان که در آیینه تصویر ماست به دست ما چو از این حل و عقد چیزی نیست به عیش نا خوش و خوش گر رضا دهیم رواست در میان همین گنبد سنگ قبری با تاریخ 846 و نام امیر یوسف خواجه بهادر موجود است و مورخ گرانمایه مهدی سیدی معتقد است که در مدرسه دودر و گورهای آن متعلق به خانواده امیر شیخ عی بهادر است .

مدرسه خیرات خان در بست پایین خیابان قرار دارد و در سال 1058 در زمان شاه عباس دوم ، به وسیله خیرات خان نامی بنا شده و در سال های اخیر هم بازسازی شده است .

مدرسه میرزا جعفر بزرگترین مدرسه مشهد ودارای کاشی های معرق و معماری جالبی است ، بانی آن میرزا جعفر ، جد خاندان سروقدبوده است .

این مدرسه درسال 1084 احداث و در سال 1285 به دستور ظهیرالدوله والی خراسان مرمت شده است .

مدرسه پایین پایا سعدالدین در سال 1078 ساخته شده و بانی آن سعدالدین محمد ، وزیر خراسان بوده است این مدرسه بعد تخریب شده است .

مدرسه فاضل خان بانی این مدرسه ملا عبدالله تونی معاصر شاه عباس دوم بوده است .

بانی مدرسه بر روی سنگی شرایط پذیرش طلبه را نوشته و صریحا با ذکر علت ، ورود طلاب عرب ، مازندرانی و هندی را ممنوع ساخته است .

این مدرسه در طرح فلکه اطراف حرم از بین رفته است .

مدرسه عباسقلی خان ، این مدرسه و مسجد ضمیمه آن درسال 8-1077 ه .

ق ساخته شده و در پایین خیابان مشهد واقع شده است .

بانی آن عباسقلی خان ، بیگلر بیگی خراسان در زمان سلطنت شاه عباس دوم و شاه سلیمان صفوی بوده است .

مدرسه باقریه در بالا خیابان واقع بود .

درکتیبه ی آن که به خط سلطنت شاه سلیمان صفوی و بانی آن ملا محمد باقر سبزواری و تاریخ 1082 ه .ق درج بوده است .

این مدرسه بعدا تخریب شده است .

مدرسه بهزادیه ، معروف به مدرسه حاج حسن خان و در بالاخیابان واقع شده است و مدرسه در سال 90-1085 به دستور ملک بهزاد خان ، معاصر شاه سلیمان صفوی عمارت گردیده است .

این مدرسه هم تخریب شده است .

مدرسه ابدال خان نیز در کنار مقبره پیر پالاندوز قرار داشته است .

مدرسه سلیمان خان دارای تاریخ بنای 1115 ه .ق است .

بانی آن سلیمان خان اعتضاد الدوله بوده و در زمان آغامحمد خان قاجار ساخته شده است و این مدرسه هم در سال 1378 تخریب شده است .

دو مدرسه میرزا جعفر و خیرات خان اکنون با تخریب بخشی از آن ها و بازسازی قسمت های دیگر و حفظ قسمت های تاریخی به دانشگاه علوم اسلامی رضوی ملحق شده است .

سطح زیربنای قسمت قدیمی مدرسه میرزا جعفر و زیر بنای دانشگاه جدید الاحداث 22000 هزار متر مربع می باشد .

آرامگاه ها ، زیارتگاه ها ، تفرجگاه ها ، مکان های باستانی و تاریخی مقبره شیخ بهایی شیخ بهایی یکی از دانشمندان مشهور دوره صفویه است .

او درسال 935 ه .ق در بعبلک لبنان به دنیا آمد و از سن 6 سالگی نزد پدرش حسین بن عبدالصمد که از فقها و علمای شیعه و از مریدان شیخ زین الدین ( شهید ثانی ) بود ، خواندن و نوشتن آموخت .

به علت فشارهای سیاسی دولت عثمانی پدرش به ایران آمد و بهاء الدین به آیین ایرانی پرورش یافت و به زبان فارسی آموخت .

بهاء الدین در محضر پدر و علمای دیگر به کسب علوم و معارف پرداخت .

شیخ بهایی مسافرت های زیادی کرد .

از جمله به همراه شاه عباس صفوی به مشهد آمد .

شیخ مدتی را در مشهد گذراند.

شاگردش سید حسین عاملی نیز در این سفر با وی بوده است .

شیخ بهایی یکی از دانشمندان مشهور دوره صفویه است .

او درسال 935 هـ .ق در بعبلک لبنان به دنیا آمد و از سن 6 سالگی نزد پدرش حسین بن عبدالصمد که از فقها و علمای شیعه و از مریدان شیخ زین الدین ( شهید ثانی ) بود ، خواندن و نوشتن آموخت .

از شیخ بهایی مجموعه ای از قطعات نثر ، مثنویات ، رباعیات و غزلیات به جای مانده است .

از کتاب های او مشرق الشمس در زمنیه الهیات ، اکسیر السعادتین در فقه و حدیث ، زبده در اصول فقه ، جامعه عباسی شامل فتواهایش در احکام جبر و مقابله می توان نام برد .

شیخ بهایی اقداماتی نظیر تقسیم آب رودخانه زاینده رود بین محلات اصفهان و قرای مجاور رودخانه ، طرح ریزی کاریز نجف آباد ( به قنات زرین کمر معروف است )تعیین سمت قبله مسجد شاه اصفهان ، ساختن گلخن گرمابه ای مرموز در اصفهان ، انجام داده است .

در مشهد نیز دستوری در باب ساختن دیوار صحن قدیم حضرت رضا ( ع) داده به این نحو که در هر فصلی موقع ظهر ، آفتاب به بن دیوار می رسیده است حجره های مدرسه مجاور صحن با نظر شیخ چنان بنا شده بود که هر حجره محازی ستاره ای واقع می شد .

تمام زندگی این دانشمند عصر صفویه در تالیف تدریس ، سیاست ، قضاوت ، سیر و سیاحت گذشت .

در سفر سال 1008 هـ .ق به مشهد که با شاه عباس همراه بود در جوار صحن خانه ای خرید و پس از مرگ که در سال 1030 هـ .ق در اصفهان روی داد ، بر طبق وصیت وی به مشهد آورده شد و در همان خانه دفن گردید .

ملاصدرا از شاگردان وی می باشد .

بقعه شیخ حر عاملی شیخ المحدثین ، محمد بن حسن ، معروف به شیخ حر عاملی از معاریف و دانشمندان شیعی و صاحب کتاب مشهور وسایل الشیعه است .

وی در سال 1033 هـ .ق در جبل عامل لبنان متولد شد .

ورود او به مشهد مقارن سلطنت شاه عباس دوم و پسرش شاه سلیمان صفوی بوده است .( 1105 -1052 ) شیخ که نسب از حر ریاحی ، صحاب معروف سید الشهداء( ع) دارد در تاریخ رمضان 1104 وفات یافت و درمحل فعلی ( حجره پنجم ضلع شمالی صحن انقلاب که جز مدرسه میرزا جعفر است ) دفن شد .

پسرش شیخ محمد رضا که متوفی به سال 1110 هـ .ق می باشد و در فقاهت و فضل نمونه بوده است در جوای وی به خاک سپرده شده است .

از آثار او جمع آوری و تدوین اشعار شیخ بهایی می باشد .

ایوان کوچکی در بقعه وی که ده پله از صحن پایین تر است وجود دارد و قبر در وسط آن با سنگ مرمر سبز رنگ مزین شده است .

ضریح نقره نفیسی ایوان مذکور را از حرم جدا می کند ، ایوان حرم نیز دارای آیینه کاری بسیار زیبایی می باشد .

آرامگاه شیخ طبرسی یکی از بناهای تاریخی و مذهبی مشهد آرامگاه امین الاسلام و شیخ طبرسی است که در وسط باغ رضوان حد فاصل بین خیابان طبرسی و خیابان شیرازی قرار داشته است .

شیخ طبرسی ، از علمای نامدار شیعه در قرن ششم است که در فقه و تفسیر قرآن استاد بوده است و دارای سه تفسیر بر قرآن می بشاد که مهم ترین آنها مجمع البیان است .

شیخ طبرسی از دانشمندان بزرگی چون شیخ طوسی و شیخ عبدالجبار رازی کسب فیض نموده و شاگردانی چون قطب الدین راوندی و ابن شهر آشوب داشته و با جارالله زمخشری هم عصر بوده است وی در سال 548 هـ .ق در سبزوار وفات یافته و جنازه وی به محل فعلی که قبلا نام مقتل الرضا مشهور بوده و بعدا قبرستان قتلگاه نامیده می شده انتقال یافته است .

در سال 1370 شمسی به خاطر تعریض خیابان و طرح فلکه حضرت ، قبر این بزرگوار شیعه به وسط باغ رضوان انتقال یافت .

این مکان قبلا به مغسل الرضا نیز مشهور بوده است زیرا به روایتی حضرت الرضا( ع)را در اینجا غسل داده اند .

در سال های پیش از انقلاب نیز غسالخانه مشهد در این مکان قرار داشته است .

مقبره خواجه ربیع در شمال شهر مشهد آرامگاه زیبای مربعی با چهار شاه نشین در چهار جانب با گنبد دو پوشه در میان باغی بزرگ و باصفا بنا گردیده که آرامگاه ربیع بن خثیم ( بروزن قریش) از جمله تابعین پیامبر اسلام و زهاد ثمانیه یکی از هشت زاهد نامی تاریخ اسلام می باشد .

وی تربیت یافته و دوست صمیمی ابن مسعود ، صحابی بسیار مشهور پیامبر است .

خواجه در اوایل خلافت حضرت علی ( ع) امارت را داشته و در جنگ صفین یاور حضرت علی ( ع) بوده است .

خواجه ربیع را از پیشگامان تفسیر و حدیث شمرده اند ، بسیاری مانند ترمذی و ابن ماجد از وی نقل حدیث کرده اند .

شیخ طوسی در تفسیر مجمع البیان اقوال وی بازگو کرده و او را شیخ متقدم دانسته است .

در مصباح الشریعه که منسوب به امام صادق ( ع ) است ، از گفته های خواجه مکررا استفاده شده است .

خواجه مقامی بس بزرگ نزد مردم داشته و (( با این حال برای منزل خود هیزم می آورده است : و در قبال تقاضای انجام این کار می گوید: من بدین زحمت که ثمره اش عاید خودم می شود ، از دیگران اولی ترم و مکررا بینوایان را به منزل خود آورده و....

)) خواجه ربیع در هفتاد سالگی در سال 61 یا 63 هجری همزمان با واقعه کربلا وفات یافته است .

بنای بقعه وی به درخواست شیخ بهایی و به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده است .

نمای خارجی بنا دارای تزییناتی با خطوط معقلی است .

کمربند گنبد دارای دو کتیبه به خط بنایی ( معلقی ) و ثلث و ارتفاع گنبد 18 متر است .

طرح بنا مربعی با چهار شاه نشین در چهار جانب است و از وسط دیوار و پشت ایوان های علیرضا عباسی با تاریخ های 1026 هجری و 1031 هجری وجود دارد .

این بقعه که از آثار زیبای دوران صفوی است ، چند بار مرمت شده و داخل باغ زیبایی قرار دارد ، خواجه ربیع ضمن اینکه از تفرجگاه های مشهد به شمار می رود ، قرن هاست که مکانی زیارتی محسوب می شود ، چنانچه حضرت رضا ( ع ) فرموده اند : (( سفر به خراسان برای من سودی نداشت ، مگر زیارت ربیع بن خثیم )) مقام خواجه ربیع در طی سالها در نزد مردم و حکام چنان بوده است که حتی شبیک خان ازبک هم در سال 915 در راه غارت مشهد به زیارت مقبره پیشین او رفته است .

آرامگاه خواجه اباصلت هروی اباصلت هروی از دانشمندان و محدثین مشهور عصر خود بوده است .

گویند هنگامی که حضرت رضا ( ع) از راه نیشابور به مرو نزد مامون می رفتند ، با سابقه انس و الفتی که به حضرت داشته ، همراه ایشان شده و افتخار خدمتگزاری یافته است .

آرامگاه خواجه اباصلت در 12 کیلومتری جنوب شرقی مشهد واقع شده است چنانچه امروزه معمول است از سالها قبل گروهی برای تقرب به وی ، وصیت می کرده اند که در اطراف آرامگاه خواجه دفن شوند .

بنای اصلی بقعه چهارگوش به ابعاد 5/6 متر است و به وسیله چهار درگاه با خارج تماس دارد .

دیوارهای داخلی گنبد آیینه کاری است و در زیر سقف دور تا دور رسمی بندی دارد .

مزار خواجه اباصلت هر سال زایران فراوانی را به خود جلب می کند ، زیرا وی راوی شهادت حضرت رضا ( ع) و خادم وی بوده است .

خواجه مراد آرامگاهی است در 15 کیلومتری جنوب شرقی مشهد، این آرامگاه در کنار کوه و چشمه ای قرار دارد و جاده آن از سمت راست جاده اصلی مشهد ـ فریمان جدا می شود.

دارای گنبد هرمی پنج ضلعی است که با شیروانی پوشیده شده است .

اصل بنا اتاقی 30/4 ×4 متر است و پیرامون آن چندین اتاق برای توقف و استراحت مسافران ساخته شده و محوطه آن یز برای مسافران آماده سازی شده است .

مقبره دارای ایوان است و بر فراز ایوان آن تزینات آیینه کاری و دو گلدسته کم ارتفاعی با کاشی کاری مشاهده می شود.

خواجه مراد لقبی است که مردم به این محل داده اند و کتبیه سردر آن به نام هرثمه بن اعین مشهور به خواجه مراد راوی است که در سال 201 هـ .

ق وفات یافته است .

مهدی سیدی محقق و نویسنده تاریخ شهر مشهد در شرح سفرنامه ناصرالدین شاه به مشهد می نویسد (( به سبب توقف اردو در طرق، نویسنده مرات السفر شرحی از رباط آن و تپه نادری در مجاورت رباط مزبور داده است، ا ایوان طرق و مزار خواجه اباصلت هروی در همان حدود هم صحبتی به میان آمده، اما به سبب آن که هنوز بنای مشهور به خواجه مراد در آن حوالی خلق نشده بوده، حرفی از آن زده نشده است.

)) سفر ناصرالدین شاه به مشهد در روز اول ذی قعده سال 1300 به پایان رسیده است.

در بعضی منابع نیز هرثمه را از نزدیکان امام رضا (ع) می دانند .

گنبد خشتی : این بنا مدفن سلطان محمد از اعقاب امام موسی بن جعفر (ع) است و در محله نوغان در خیابان طبرسی مشهد قرار دارد.

دارای رواقی چهار گوش و چهار شاه نشین می باشد.

به سبب آن که گنبد آن خشتی است، به این نام معروف است.

سبک ساختمان به بناهای دوره تیموری شبیه است و ساقه گنبد چندی پیش مزین به کاشی و سوره توحید شد اما بعداً آجرپوش گردید.

در مجاورت این بنا مسجدی وجود دارد که دو بیت زیر بنای آن را به عهد شاه عباس می رساند: در زمان سه ستاره چشم شاه عباس فخر دولت و دین آمد از بهر سال تاریخش بیت معمور از آسمان به زمین اما خود گنبد خشتی معلوم نیست قطعاً در چه زمانی ساخته شده است.

چون سلطان محمد در سال 832 قمری در گذشته (بنا بر سنگ قبر وی) و خود بنا هم باید در عهد شاهرخ تیموری ساخته شده باشد.

مرحوم دکتر شریعتی نوشته است از آنجا که این آرامگاه در محله ای قدیم قرار دارد.

مرجع بسیاری از خواسته ها و مشکلات و نذرهای مردم بوده است .

مقبره پیر پالان دوز : این بنا مدفن شیخ محمد کارندهی (کاردهی) است و بنای آن در سال 985 هجری در زمان سلطان محمد خدابنده (پدر شاه عباس) ساخته شده است، شیخ محمد کارندهی یا محمد عارف عباسی از عرفای سلسله ذهبیه و مشهور به پیر پالاندوز است که در خط ثلث استاد بوده و قرآن هفت سوره ای از وی در دست است.

او برای امرار معاش به شغل پالان دوزی اشتغال داشته و به لحاظ معنوی بسیار مورد توجه مردم بوده است.

این مقبره در مجاورت حرم حضرت رضا (ع) قرار دارد و بنایی چهار گوش و دارای گنبد است.

داخل بقعه دارای شاه نشینی است و در بالای آن یزدی بندی هایی اجرا شده است.

در زیر گنبد ترنج زیبایی با نگاره های گیاهی نقش شده است.

قسمت هایی از بنا نیز دارای نقاشی صفوی را دارا می باشد.

سطح گنبد آن دارای پوشش ساده ای از کاشی فیروزه ای رنگ و دارای کتبیه ای با تاریخ 985 هـ.ق بوده است .

مقبره پیر پالاندوز اخیراً بازسازی شده است .

گنبد سبز : این آرامگاه که به علت گنبد سبز رنگ و زیبایش بدین نام خوانده می شود در خیابان خاکی (شهید باهنر) مشهد قرار دارد و ظاهراً مدفن محمد مومن عارف استرآبادی از شیوخ شیعه مذهب سلسله ذهبیه است که ظاهراً در سال 904 وفات یافته و استاد بزرگانی چون مجلسی اول بوده است.

در تاریخ ساخت بنا سال های 1011 (مربوط به دوره شاه عباس) و 1091 (مربوط به دوره شاه سلیمان) روایت شده است.

در این مکان قبلا یکی از قبرستان های مشهد به نام قبرستان میرهوا وجود داشته است.

گنبد سبز سابقا دارای باغی بزرگ و محل سکونت عده زیادی از درویشان و برگزاری مراسم و مجالس آنان بوده است.

خانیکوف روسی در سال 1274 این محل را مقبره درویشی می داند که در 904 هـ .ق درگذشته است.

مرحوم دکتر زرین کوب نیز گنبد سبز را منسوب به شیخ محمدعلی موذن خراسانی (1057 تا 1078 هـ .ق) بیست و نهمین قطب سلسله ذهبیه دانسته است .

امام زاده یحیی ـ میامی : آرامگاه یحیی بن زیدبن علی ابن الحسین (ع) در نزدیک روستای میامی در 90 کیلومتری مشهد قرار دارد.

آرامگاه در دامنه کوهی ساخته شده است و گنبد آجری آن متعلق به قرن دهم هجری می باشد .

در اطراف آرامگاه سنگ قبرهای قدیمی زیادی دیده می شود که تاریخ های 902 و 981 هـ .ق در آن میان به چشم می خورد.

یکی از سنگ قبرها متعلق به خواجه نعیم الدین نعمت الله بن خواجه نظام الدین احمد میندی (902) و دیگری مدفن خواجه ظهیرالدین محمد زمان (981) می باشد.

مصلای مشهد : این بنا که در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی (1105 – 1077 هـ .ق) ساخته شده است در شرق مشهد و در بلوار مصلی واقع شده و دارای یک ایوان بلند و دو رواق در طرفین است.

بنا در سال 1087 هـ .ق به سعی ((حاجی مل)) نامی و معماری ((حاجی شجاع، بنای اصفهانی)) و به فرمان ((نواب عالی مقام، ابوصالح)) (بانی مدرسه نواب) ساخته شده است و در کتبیه های آن اشعاری با ذکر نام افراد فوق وجود دارد.

به روایت تاریخ، اعیاد مذهبی در این مکان جشن گرفته می شد و اطراف آن چنانچه در سفرنامه رکن الدوله (1299 هـ .ق) قید شده آبادی هایی وجود داشته است.

در ایوان و محراب بنا کاشی کاری به شیوه معرق وجود دارد .

مصلای طرق : این بنا قدیمی ترین مصلای شهر مشهد است که در کنار روستای طرق قرار دارد این مصلا در سال 837 قمری ساخته شده است.

طرق در کناره مشهد محل جنگ های بسیاری بوده که اغلب برای تصرف مشهد صورت می گرفته است.

مثلاً جنگ سال 913 بین ازبک ها و بازماندگان تیموری، یا پس از بازگشت شاه تهماسب از خراسان، بین سپاهیان ازبک و قزلباش های ساکن مشهد، یا سال 971 بین علی سلطان ازبک و مردم مشهد.

حاج سیاح محلاتی جهانگرد مشهور نیز که در سال 1295 به مشهد آمده، از طرق یاد کرده است.

این محل در سفرهای کاروانی، منزلی محسوب می شده است و به همین دلیل دارای چند کاروانسرا و رباط است که مهم ترین آنها به دستور شاه عباس و شاه سلیمان صفوی و اسکندر بیک ساخته شده اند.

در نزدیکی طرق، تپه ای به نام تپه نادری با حدود 350 متر ارتفاع وجود دارد که بقایای سفال، کوزه شکسه، خاکستر و خشت خام های بزرگ در آن دیده می شود.

احتمالاً این تپه بقایای قلعه ای بسیار قدیمی و به نوشته مطلع الشمس دو هزار ساله است.

آرامگاه امیر غیاث الدین ملک شاه (مسجد هفتاد و دو تن): مسجدی که اکنون با نام هفتاد و دو تن در انتهای بازار سرشور (بازار بزرگ مشهد) قرار دارد، ظاهراً آرامگاه یکی از امرای محلی خراسان به نام امیر غیاث الدین شاه ملک یا ملکشاه بوده است.

با توجه به تاریخ اتمام تزیین بقعه که 855 هـ.ق است.

بقعه در زمان تسلط ابوالقاسم بابر (861-852) از پسران بایسنقر نوه شاهرخ تیموری بر مشهد ساخته شده است.

این مسجد دارای یک درگاه بلند ورودی و دو مناره در طرفین بنا می باشد.

ارتفاع فعلی مناره شمالی 20 متر و دیگری 40/15 متر است و دارای کتبیه ای با آیات قرآنی می باشد.

بالای این کتبیه ها اسماء الله و در ترنج ها احادیثی نقش شده است.

نام معمار بنا بر اساس کتبیه موجود شمس الدین محمد تبریزی است و مدخل بقعه دارای دری به تاریخ 1155 هجری قمری می باشد.

بر روی کاشی های ایوان نام الامیر ملکشاه ...

خوانده می شود.

نمای مناره ها، غرفه ها و ایوان مسجد دارای کاشی های معرق بسیار زیبایی است.

آرامگاه نادر : نادر شاه افشار در سال 1110 یا 1100 هـ .ق در روستای کبکان در حوالی درگز به دنیا آمد، نادر به طایفه قوقلی افشار از طوایف قزلباش تعلق داشت و در بدو جوانی جنگ با طوایف ترکمان و ازبکها را آزمود .

در دوران جوانی از سران سپاه بود و به علت رشادت به سرداری سپاه شاه تهماسب صفوی درآمد و همراه وی مشهد را از جنگ ملک محمود سیستانی بیرون آورد.

پس از آن اشرف الغان را در مهماندوست دامغان و مورچه خروت اصفهان و زرقان فارس شکست داد و فتنه افغان را پس از هفت سال تمام کرد.

پس از شکست دشمنان داخلی عثمانیان در نوروز سال 1148 در دشت مغان به پادشاهی نشست، پس از فتح هند نادر به سخت گیری و ستم پرداخت و فرزند خود را کور کرد.

و سرانجام در سال 1160 توسط سران قزلباش به قتل رسید.

پایتخت نادر مشهد بود و قسمت های زیادی از آبادانی این شهر و اطراف آن و حرم مطهر به همت وی صورت گرفته است .

نادر بنایی برای آرامگاه خود در جنب چهار باغ شاهی در مشهد ساخت، اما بنای مقبره اخیر وی به مساحت 14400 متر مربع توسط انجمن آثار ملی و با طراحی مهندس هوشنگ سیحون ساخته شده است.

مجسمه مفرغی سواره وی به ارتفاع 5/6 متر به وسیله ابوالحسن صدیقی طراحی شده و مفرغ ریزی آن در کارخانه برونی ایتالیا صورت گرفته است.

بنای جدید آرامگاه شامل اتاق آرامگاه، دو تالار، موزه و ایوان هایی متعدد است.

موزه نادری : این موزه در سال 1342 در مجاورت سالن آرامگاه ساخته شده است.

در سالن اصلی موزه آثاری از دوره نادر و پس از آن به نمایش گذاشته شده است.

آلات جنگی شامل تفنگ، تپانچه، کلاه خود، زره و شمشیر از جمله این آثار هستند.

تابلویی از صحنه های نبرد نادر در جنگ کرنال اثر استاد سید حسین میر مصور نیز در این سالن نصب شده است.

در سالن دیگر نیز که در سال 1373 به بهره برداری رسیده است.

اشیا باستانی و مردم شناسی به نمایش گذاشته شده است .

آرامگاه کلنل پسیان : آرامگاه محمد تقی پسیان در مجاورت آرامگاه نادر و در باغچه شمالی باغ آرامگاه قرار دارد و لوحی سنگی بر آن نصب شده است .

محمد تقی خان از میهن پرستان جوان و پرشور ایارن بود.

در سال 1309 هجری در تبریز متولد شد و در سال 1324 به تهران آمد و پس از پنج سال تحصیل در مدرسه نظام به درجه سلطانی رسید و پس از آن در جنگ معروف به مصلی، روس ها را شکست فاحشی داد و صیت شهرت و لیافت او از مرزهای ایران گذشت.

در سال 1335 هجری به آلمان رفت و در سال 38 پس از بازگشت به فرماندهی ژاندارمری خراسان در دولت مشیرالدوله رسید.

در ذیحجه سال 1339 آزادیخواهان خراسان به رهبری کلنل قیام کردند ، این قیام که برای کسب استقلال ایران بود، توسط روسای عشایر و به تحریک قوام السلطنه و سپاهیان دولتی ایران مورد هجوم قرار گرفت و کلنل پسیان که او را در شمار مردانی چون جلال الدین خوارزمشاه و لطفعلی خان زند می دانند در زد و خورد با اکراد بجنورد در جعفرآباد قوچان به خدعه کشته شد.

عارف قزوینی که از یاران کلنل پسیان بود در سوگ وی سروده است :