دانلود مقاله بررسی و ارزیابی ریسک مشتریان اعتباری

مقدمه

یکی از موضوعات مهم که در تخصیص اعتبارات بانکی حائز اهمیت می باشد، بررسی و ارزیابی ریسک مشتریان اعتباری می باشد. بررسی و ارزیابی امکان حصول یا عدم حصول به نرخ بازده پیش بینی شده در ارزیابی پروژه های سرمایه ای را ریسک می نامند. به عبارت دیگر عدم اطمینان در مورد دریافت عایدات آتی سرمایه گذاری را ریسک می گویند. چرخه های تجاری، تورم، اوضاع سیاسی و بسیاری از عوامل دیگر بر عدم اطمینان نسبت به آینده تأثیر می گذارد. یکی از بهترین اصول سرمایه گذاری در کلیه زمینه ها آنست که ریسک حاصل از سرمایه گذاری می بایست متناسب با بازده آن سرمایه گذاری باشد، از این رو شناسایی مهارتهای تجزیه و تحلیل اعتباری در بانکها از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد بود.

آنچه که در اعطاء تسهیلات اعتباری از اهمیت ویژه ای برخوردار است بررسی و ارزیابی احتمال بازگشت اصل سرمایه بهمراه سود حاصل از اعطای اعتبار است، در حقیقت بررسی و ارزیابی ریسک صنعت بانکداری دارای نگرشی هم عرض با بخش سرمایه گذاری می باشد، در مورد سرمایه گذاری در یک شرکت خاص، سرمایه گذار به مطالعه و ارزیابی وضعیت شرکت مربوط پرداخته و پس از تجزیه و تحلیل های مالی و اطمینان از اینکه سرمایه گذاری در شرکت مربوط دارای منافع بیشتری نسبت به سایر شرکتها می باشد، در آن شرکت اقدام به سرمایه گذاری می نماید و هر زمان که نیاز به مبلغ سرمایه گذاری پیدا نماید به سهولت می تواند با اندکی تغییر قیمت سهام خود را فروخته و سرمایه اش را وصول نماید. لیکن این موضوع در صنعت بانکداری از یک بعد دیگر مورد توجه قرار می گیرد، بدین معنی که در این بخش، زمانی که یک شرکت به عنوان مشتری اعتباری برای دریافت وام به بانک مراجعه نموده و نسبت به دریافت تسهیلات اقدام می نماید بانک مورد نظر نیز پس از بررسی اسناد و مدارک شرکت نسبت به اعطاء تسهیلات به آن شرکت اقدام می نماید.

بنابراین بانکها به مثابه یک سرمایه گذار ایفای نقش می نمایند، بدین معنی که بانک نیز سعی می کند تسهیلات بانکی را به شرکتی اعطاء نماید که آن شرکت توان پرداخت اصل وام را به همراه سود حاصل از آن در موعد مقرر داشته باشد. لیکن در اینجا تنها تفاوتی که بین بانک و یک سرمایه گذار واقعی وجود دارد آنست که از یک سو بانک ها سود ثابتی را بر هر یک از انواع عقود اسلامی در نظر گرفته و در موعد مقرر به همراه اصل وام دریافت می نماید، بنابراین در اینجا آنچه اهمیت می یابد آنست که بانک ها سعی می کنند تسهیلات خود را به شرکتهایی اعطاء نمایند که ضمن برخورداری از ریسک پایین بتوانند بازده متناسب با سود تسهیلات اعطایی را داشته باشند، از اینرو در صورتی که یک شرکت دارای سود بسیار بیشتر از سود حاصل از اعطاء تسهیلات باشد، در دریافت تسهیلات اعتبار، از دیدگاه بانک با شرکتی که دارای بازدهی متناسب با سود تسهیلات اعطایی است یکسان خواهد بود، لذا بانک سعی می نماید در میان این شرکتها، شرکتی را انتخاب نماید که دارای حداقل ریسک باشد، از سوی دیگر بانک ها در هنگام وصول تسهیلات اعتباری که به مشابه سرمایه بانک تلقی می شودف نمی توانند مشابه یک سرمایه گذار واقعی عمل نمایند، بدین معنی که در هنگام اعطاء تسهیلات زمانی را برای بازپرداخت تعیین نموده و از مشتریان خود می خواهند که در موعد مقرر نسبت به بازپرداخت اصل وام به همراه سود آن اقدام نمایند به عبارت دیگر امکان بازپرداخت وام قبل از موعد مقرر میسر نمی باشد. در هر حال در اینجا نیز ارزیابی ریسک شرکتهای درخواست کننده تسهیلات برای بانک ها از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. بدین معنی که اگر یک شرکت نتواند بصورت موفقیت آمیز در محیط اقتصادی عمل نماید، در زمان بازپرداخت تسهیلات اعطایی با مسائلی روبرو خواهد شد و به تبع آن بانک اعطاء کننده تسهیلات را نیز با مشکلات عدیده ای مواجه خواهد نمود.

ریسک اعتباری

ارائه تسهیلات مالی یکی از فعالیتهای مهم نظام بانکی تلقی می شود. برای اعطای تسهیلات باید درجه اعتبار و قدرت بازپرداخت اصل و فرع دریافت کننده تسهیلات را تعیین نمود. ریسک اعتباری بطور خلاصه به عدم ایفای تعهدات دریافت کننده تسهیلات (وام گیرنده) یا طرف قرارداد بانک بر طبق ضوابط توافق شده اطلاق می گردد.

این ریسک به حالتهای زیر خود را نشان می دهد:

1. احتمال کاهش توان بازپرداخت اصل و فرع تسهیلات دریافتی توسط مشتری

2. احتمال عدم بازپرداخت اصل و فرع تسهیلات دریافتی توسط مشتری

3. احتمال معوق شدن بازپرداخت اصل و فرع تسهیلات دریافتی توسط مشتری

مشکلات و بحرانهای مشاهده شده در نظام بانکی کشورها عمدتاً ناشی از ضعف در مدیریت ریسک اعتباری بوده است.

تمرکز اعطای تسهیلات با حجم بالا به یک شرکت، یک گروه صنعتی و حتی در یک صنعت از عوامل افزایش دهنده این ریسک تلقی می شوند. اعطای تسهیلات به شرکتها و یا تشکلهای صنعتی مادر که به صورت شرکتهای تار عنکبوتی مالک سهام یکدیگر می باشند بدون توجه به درجه اعتباری شرکت مادر و صورتهای مالی تلفیقی آن بسیار خطرناک می باشد.

بحرانهای بانکی مشاهده شده در ژاپن، کره و دیگر کشورهای آسیای جنوب شرقی بعلت عدم توجه به این پدیده بوده است. استانداردهای کمیته بال اعطای تسهیلات به نهادها و افرادی که توانایی نفوذ در مدیریت بانکها را دارند (سیاستمداران، مدیران دولتی و سهامداران و ...) را بسیار منفی تلقی کرده و عامل افزایش ریسک اعتباری می داند. متأسفانه این پدیده در ایران زیاد مشاهده می شود و باعث بالا رفتن ریسک اعتباری نظام بانکی کشور شده است.

بعلت تأکید بانکهای اسلامی بر مشارکت سپرده گذاران در ریسک و سود دریافتی حاصل از تسهیلات اعطایی ریسک اعتباری اهمیت خاص پیدا می کند. در صورت مدیریت صحیح، ریسک اعتباری در بانکهای اسلامی کمتر از دیگر بانکها می باشد. بعبارت دیگر ماهیت مشارکتی بانکهای اسلامی کمتر از دیگر بانکها می باشد ریسک اعتباری را بعلت انتقال آن به سپرده گذاران کاهش می دهد. ضمناً ریسک اعتباری بانکهای دولتی بعلت حمایت و مصونیتهای نسبی در مقابل عدم بازپرداخت و یا سوخت تسهیلات اعطایی کاهش می یابد.

با توجه به اهمیت ریسک اعتباری در موفقیت بانکها و همچنین رشد و توسعه اقتصادی یک کشور بانکهای تجاری سعی می نمایند، قبل از اعطاء تسهیلات به مشتریان توانایی آنها را در بازپرداخت بدهیهایشان برآورد نمایند. برای این منظور اغلب از روشهای متعددی استفاده می شود. از جمله می توان به رتبه بندی مشتریان اشاره نمود. با توجه به تمرکز این پژوهش بر ریسک اعتباری، رتبه بندی مشتریان در این بخش بصورت تفصیلی آورده شده است.

رتبه بندی اعتباری

تعریف رتبه بندی

رتبه بندی چه توسط موسسات رتبه بندی انجام شود و چه توسط بانکها، یک هدف را دنبال می کند و آن مطالعه توانایی شرکت برای پرداخت بدهی آن می باشد. به عبارت دیگر کمی نمودن احتمال نکول مشتری در آینده است. بنابراین هدف رتبه ها اعلام کیفیت یک وام گیرنده و دورنمای بازپرداخت آن به بازار است. رتبه ها این قابلیت را دارند که برای مشاهده گران خارجی مثل مقامات نظارتی و شرکت کنندگان در بازار نسبت به یک شرکت در بازار اعتبار ایجاد نمایند. البته اعتبار اطلاعات رتبه بندی ارتباط نزدیکی با مقررات قابل قبول رتبه بندی دارد. با توجه به اهمیت رتبه بندی مشتریان موسساتی برای فعالیت در این زمینه تشکیل شده اند که از آن جمله می توان به موسسات رتبه بندی مودیز، استاندارد اندرپور، Thomson Bank watch, IBCA که به رتبه بندی ناشرین اوراق بهادار (مشتریان) و نیز اوراق بدهی اشتغال دارند اشاره نمود. این موسسات با استفاده از طریق ذیل می توانند کمک قابل ملاحظه ای به ارتقا کارایی بازار نمایند:

الف) دست یابی گسترده تر سرمایه گذاران نهادی به سرمایه

ب) انعطاف پذیری منابع تأمین مالی (با کاهش هزینه ها بویژه برای ناشرین اوراق بهادار با رتبه های بالاتر).

ج) ایجاد ثبات در بازار (با کاهش نگرانیهای سرمایه گذاران) 

د) ارزیابی خطر اعتباری طرفهای مقابل بانکها

ه) تعیین حق العمل ریسک و نیز تعیین حدود پایه (Benchmark) برای خطر اعتباری.

موسسات رتبه بندی، برای تعیین رتبه شرکتهای ناشر اوراق بهادار و نیز اوراق بهادار و نیز اوراق قرضه عواملی همچون دورنمای صنعت، روندهای قانونی از نظر داخلی و بین المللی (استعداد کشور برای ملی کردن و تحولات مشابه، تحت عنوان مقررات محیطی یا وضع مالیات که می تواند اثر اجتناب ناپذیری بر گروههای همسان بر جای گذارد)، کیفیت مدیریت (جهت گیری و راهکارهای مدیریت در مقایسه با گروههای همسان، سابقه مدیریت در مواجهه با حوادث غیرمترقبه و فلسفه ریسک پذیری وی در رابطه با دارائیهایش، استراتژی موجود و خط مشی های مالی احتیاطی)، ساختار شرکت و اوراق بهاداری که منتشر می نماید، جایگزین های نقدینگی شرکت برای مقابله با کاهش احتمالی اعتماد بازار، موقعیت عملیاتی (ارزیابی عملکرد گذشته و پیش بینی های وضعیت آینده شرکت) و موقعیت مالی آنها را مورد ارزیابی قرار می دهند.