مسجد ملک
یکی از قدیمیترین – بزرگترین مساجد ایران و کرمان است که سابقه تاریخی آن به قرن 5 میرسد – این مسجد با شبستانهای متعدد و صحن وسیع جاذبه تاریخی خود را حفظ کرده است وجود برج آجری و سه محراب گچ بری شده حکایت از قدمت و دیرینگی مسجد دارد.
موقعیت جغراقیائی مسجد:
این مسجد در بافت قدیم شهر کرمان در محله ای وم به شاه عادل بنا شده و از طرف شمال به خیابان امام از طرف جنوب به محله شاه عادل – از طرف شرق به حمام شیخ الاسلام و خانه های مسکونی و از طرف غرب به بازار مسجد ملک ( که تخریب شده ) و خانه های مسکونی متصل است.
تاریخچه مسجد امام باستناد تاریخ :
این مسجد در زمان تورانشاه سلجوقی ساخته شده است چنانچه در سمطالعلی آمده است :
ملک قاوردین جعفر بیگ داودبن میکائیل در ملک بروجحر کرمان و شیراز و عمان و ماهیانی در شبانکاره نافذ امر ونهی شد و بعد از انطوا بساط دولت او پسرش سلطانشاه وارث اعمار و اعمال او گشت و پس از آنکه ده سال از ملک و سلطنت مقرون باین و استقامت تمتع یافت جهان را وداع کرد و برادرش ملک نیکوکار معدلت شعار عماد و الدنیا و الدین ملک تورانشاه تاج و تخت را بزیور فرطلعتش آرایش داد و درست تمام عیار سلطنتش سکه و الهام ولایت داشت و محیای زیبای مملکتش بگلغونه کرامت و تایید مورد بود و جامع ظاهر شهر کرمان و رباط تورانشاهی و غیر هامن بقاع الخیر و ابواب الخیر افراشته و بنا کرده معمار در عدل گستری و رعایت پروری گذرانید به بهشت عدن خرامید سلاله مطعون و نتیجه ملعونش ایرانشاه که پدر چون خاکستر از آتش آمده حاکم شد در تذکره اولیاء آمده :
محمدبن ابراهیم در حکایات عدل ملک تورانشاه بن قرا ارسلان آورده«حالی فرمود تا مهندس ولایت و استادان بنا را حاضر کردند و در ربض بیرون شهر بنای سرای خویش فرمود و در جنب سرای مسجد جامع و مدرسه – خانقاه و بیمارستان و گرمابه و اوقاف شگرف بر آنها نهاد و فرمود تا امراء دولت و صدور حضرت و معارف ولایت همه در ربض منازل ساختند و چون مکالمه دروگروملک روز سه شنبه و همان روز بنا عمارت شد آن محله به محله سه شنبهی معروف گردید.
بر اساس مدارک تاریخی که در کتاب نسب نامه خلفا و شهرباران آمده است مسجدی که در دوران سلجوقی بنا گردید مسجدی بود چهار ایوانی که بیشترین مصالح بکارگرفته شده در آن آجر،خشت خام ،ملات گل و ملات گچ بوده است . شبستانها در حد فاصل ایوانها جای دارد بزرگترین شبستان در ضلع غربی و شمالی بوده است و ضلع جنوبی صرفا به صورت یک کله کار یا دو کله کار ودر امتداد ایوان جنوبی و شرقی جای داشته است که نمای بنا با طرحهای مختلف مرسوم دوران سلجوقی پوشانده شده بود در خاکبرداریها مشخص شد که در بعضی از بخشهای تزئینی نگین های کاشی نیز به ابعاد 5/1*1/5 یا 2*2 بکار رفته رنگ کاشی مذکور فیروزه ای بوده است که با تلفیق با آجر بسیار زیبا بوده است در دوران قاجاریه خانی کوف که از جهانگردان مشهور بوده در مورد مسجد ملک افزوده است : « زمانی که وارد بنای مسجد شدم آنرا کاملا مخروبه یافتم تنها چند قطعه گچ بری در وسط مسجد افتاده بود بدین ترتیب مسجد دوران سلجوقی که اولین مسجد جامع شهر بوده تا قرن هشتم موجودیت خود را به عنوان مسجد جامع شهر حفظ کرده»و بعدا با تاسیس مسجد جامع مظفری جامعیت به آن مسجد منتقل شده است و از رونق مسجد مذکور کاسته و روبه ویرانی گذاشته است
کرمان؛ شهر عبادتگاه هاى تاریخى
شهر کهن کرمان از دیرباز محلى امن براى زندگى ادیان مختلف در کنار هم بوده است. همین موجب شده است تا آثار این حضور و زندگى مسالمت آمیز به صورت پررنگ در این شهر به چشم آید.
اگر در این روزها مسافر کرمان هستید، دیدار ابنیه مذهبى و عبادتگاه هاى تاریخى این استان را فراموش نکنید.
* مسجد جامع
مسجد جامع قرن هاست با قامتى به بلنداى ایمان و اخلاص، پایگاه معنویت و زیور آثار تاریخى کرمان به شمار مى رود . این بنا یادآور شهامت «على بمى » در نبرد «محمد مظفر میبدى» با قوم «جرمانیان» و «اوغانینان» و نجات حاکم کرمان از مرگ حتمى است که با خداى خود عهد کرد اگر از این مخمصه جان سالم به در برد براى خود باقیات و صالحاتى تدارک ببیند.
مسجد جامع مظفرى آن طور که از کتیبه موجود برمى آ ید به سال ۷۵۰ هجرى قمرى بنا شد و هزینه آن را «محمد مظفر» از محل درآمد املاک خود در میبد تأمین کرد . نخستین امام جماعت مسجد نیز اهل یزد بود. زیبایى ها و ارزش تاریخى و هنرى این مسجد تا آنجا است که «پروفسور پوپ» که از شرق شناسان نامى است معتقد است «مسجد جامع کرمان از بناهایى است که مى تواند مایه افتخار ملت ایران باشد». بعداز ساخت این مسجد و در قرن اخیر بناهایى چون «شبستان آقا سیدعلى مجتهد» و مهدیه اى که در ضلع شرقى آن ساخته شد به آن افزوده شدو«تقى خان درانى» نیز در سال ۱۱۷۶ ق بخش هایى از آن را تعمیر کرد. صحن مسجد ۴۹/۵ در ۶۶ متر وسعت دارد و ۳ در ورودى در ضلع شرقى، جنوب غربى و شمال آن را به میدان مشتاقیه، خیابان دکتر شریعتى و بازار مظفرى ارتباط مى دهد. این مسجد ۴ ایوان دارد و در ایوان بزرگ، محراب زیبایى است که حاشیه آن از سنگ مرمر سبز و مزین به خطوط ممتاز و استادانه است. شبستان زمستانى وسعت قابل توجهى دارد و بناى آن را به «حاج سیدجواد شیرازى» امام جمعه وقت نسبت مى دهند. ظرایف هنرى به خصوص در کاشیکارى هاى زیبا و ستون هاى سنگى در ضلع شرقى هر بیننده اى را به ذوق مى آورد.
مسجد جامع در طول تاریخ حوادث بسیارى را به یاد دارد که از آن جمله مى توان حادثه آتش سوزى ۲۴ مهر ۱۳۵۷ از سوى عوامل پهلوى را نام برد. همچنین قتل «مشتاق» عارف و هنرمند بزرگ در مدخل همین مسجد اتفاق افتاد. پناه بردن طرفداران آقاخان محلاتى و درگیرى هاى مسلحانه در زمان محمد شاه قاجار نیز از جمله وقایع دیگر است. رونق سال هاى اخیر مسجد جامع مدیون تلاش هاى «آیت الله صالحى کرمانى» بنیانگذار حوزه علمیه کرمان و امام جماعت این مسجد است.
* مسجد پامنار
این مسجد در خیابان شهید فتحعلیشاهى واقع شده که از بناهاى دوران آل مظفر و قرن هشتم هجرى قمرى است. سردر ورودى و مناره هاى مسجد که با کاشى کارى هاى معرق و مقرنس کارى هاى زیبا شکل گرفته توجه هر بیننده اى را به خود جلب مى کند.
* مسجدامام(ملک)
مسجد ملک به عنوان قدیمى ترین و در عین حال بزرگ ترین مسجد کرمان، یادآور حکومت ملک توران شاه سلجوقى است که با ساخت آن و نیز حوض ملک، خانقاه، سربازخانه، گرمابه و بیمارستان باقیات صالحات گرانقدرى از خود بر جاى گذاشت . این مسجد تا زمان ساخت مسجد جامع مظفرى،به عنوان نخستین مسجد جامع شهر محسوب مى شد. مسجد ملک که ۱۰۱ متر طول و ۹۱ متر عرض دارد و بین سال هاى ۴۷۷ تا ۴۹۰ هجرى قمرى ساخته شده، از نوع مساجد ۴ ایوانى است و بزرگترین ایوان آن در ضلع غربى قرار دارد. شبستان معروف امام حسن علیه السلام که در جنوب غربى این مسجد واقع شده و برج زیباى سلجوقى در ضلع شرقى، بر ارزش و اهمیت آن افزوده است.
از جمله اقدامات ارزشمندى که در سال هاى اخیر صورت گرفت، خارج کردن گچبرى ها و آجرکارى هاى بسیار زیباى بدنه شبستان غربى با خطوط کوفى است که متأسفانه در گذشته، به طور عمد یا سهو زیر پوشش هاى مختلف گچ و آجر پنهان شده بود. پدر ملک توران شاه که حدود سال هاى ۴۳۳ حکومت کرمان را عهده دار بود مسجد دیگرى در کرمان بنا کرد که امروز اثرى از آن بر جاى نیست. قبر ملک توران شاه نیز در حوالى مسجد ملک بوده و محله «شاه عادل» که هنوز به همین نام معروف است از یادگارهاى او به شمار مى رود. در اطراف این مسجد ۴ حمام وجود داشته که جز حمام شیخ الاسلام بقیه از بین رفته اند. تا حدود ۴۰ سال بیش آب نمایى به عمق ۴ متر در میانه مسجد وجود داشت که «آب مستوره» از آن مى گذشت و وضوخانه مسجد بود. از جمله ظرایف موجود محراب واقع در شبستان غربى است که طاق آن «مقرنس کارى» شده و قسمت هاى بالاى محراب و ستون هاى ۲ طرف آن داراى گچبرى کاذب با طرح خفته و راسته است. ضمناً ۲ بادگیر در دو طرف محراب وجود دارد که هواى شبستان را خنک مى کند.
* قبه سبز
قبه سبز در یکى از محلات قدیمى کرمان واقع در خیابان ابوحامد قرار دارد و از یادگارهاى عصر قراختائیان
( ۷۰۴ - ۶۱۴ ه.ق ) به شمار مى رود و مجموعه اى از مدرسه و آرامگاه قراختائیان است. بانى این بنا براق حاجب (وفات ۶۳۲ ه.ق) است . در تاریخ کرمان در این باره چنین آمده است. حسب الوصیه در مدرسه ترک آباد که از بناهاى خود او بود و گنبدى عالى به جهت مدفن خویش در آن مدرسه قرار داده بود، دفن شد و اکنون این قبه معمور است و به قبه سبز مشهور. برخى اتمام این بنا را به ترکان خاتون نسبت داده اند این مکان روزگارى پایگاه علم و ادب و نخستین دانشگاه کرمان به شمار مى رفت و درطول زمان خسارات عدیده اى دیده و در حال حاضر تنها سردر آن باقى است. زیباترین بخش این اثر کاشیکارى معرق ایوان و ۲ ستون پیچکى شکل ۲ طرف آن بوده است. بناى یاد شده نزد مردم کرمان از قداست ویژه اى برخوردار است .
* آستانه شاه نعمت الله ولى
آستانه شاه نعمت الله ولى زیارتگاه اهل دل و میعادگاه شوریدگان وادى عشق، حدود ۷ قرن قدمت دارد. سنگ بناى هسته مرکزى این مجموعه را احمد شاه بهمنى دکنى پادشاه دکن هندوستان گذاشت. که با ارسال وجوهى بناى اصلى آستانه را پى ریخت. در کتیبه ورودى بقعه، با اشاره به این موضوع سال ساخت بنا ۸۴۰ قمرى عنوان شده. این کتیبه داراى ارزش هاى هنرى زیادى است که از چشم صاحب نظران دور نمانده است. این مجموعه از صحن ها و بخش هایى تشکیل شده که ترکیب آن از خیابان اصلى به این شهر است: صحن اتابکى، صحن وکیل الملکى، رواق مدیر الملکى، حرم، رواق شاه عباسى، صحن میرداماد و صحن حسینیه .
۱) صحن اتابکى
این صحن در زمان « على اصغر خان اتابک» صدر اعظم ناصرالدین شاه و با وجوه اهدایى او ساخته شد و داراى رواق هایى در اطراف و حوض بزرگى در وسط است.
۲)صحن وکیل الملکى