خلاصه
این تحقیق به منظور بررسی وضعیت مدیریت مواد زائد روستائی با هدف اجرای اصولی و بهداشتی طرح بازیافت ، جمع آوری ، حمل ونقل و دفع زباله ها صورت گرفته است. برای جمع آوری زباله های روستایی یا اصولا" اقدامات سیستماتیکی صورت نمی گیرد و یا هر روستا در حد توان خود با روشهای غیر اصولی و ابتدای مانند ، گاری ، تراکتور و .... زباله را جمع آوری و در فاصله کمی از روستا تخلیه می کنند. پراکندگی این مواد سبب نازیبائی منظر, آلودگی منابع آب, خاک, هوا و همچنین در تماس با انسان و دام باعث شیوع بیماریهای دامی و شیوع آن در انسان می شود میشود.
نوع مطالعه به صورت توصیفی تحلیلی ، روش نمونه گیری خوشه ای و نحوه جمع آوری اطلاعات به صورت استفاده از چک لیست ، مشاهدات و انجام آزمایشهای لازم بوده که به این منظور مشخصات طبیعی ، ویژگیهای جمعیتی ، ترکیب فیزیکی و میزان زباله تولیدی ، روش های کاهش تولید زباله ، ترکیب فیزیکی مواد قابل بازیافت ، نحوه جمع آوری وحمل ، مساحت و فضای لازم برای دفن بهداشتی پسماندها و هزینه های اجرای پروژه مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفتند . جمعیت این دهستان در سال 1384 در حدود 10100 نفر بود. درصد ترکیب مواد تشکیل دهنده زباله عبارت بود از : پلاستیک(%7) ،کاغذ(%10) شیشه و فلز(%5) ، مواد فاسد شدنی(%66) ، خاک روبه(%7) و سایر مواد(%6) . میزان تولید زباله در سال 1384 ، 24/4 تن و در افق طرح 6 تن در روز برآورد شد. اجرا نشدن طرح جمع آوری زباله در کلیه روستاها ، عدم بکارگیری وسایل مناسب ، پائین بودن سطح آگاهی مردم در ارتباط با مخاطرات بهداشتی زباله ، عدم انجام بازیافت ، نشت شیرابه و دفن نامناسب زباله از دیگریافته های این تحقیق بودند. نتایج به دست آمده از این تحقیق حاکی از آن بود که ترکیب فیزیکی و میزان زباله تولیدی در این روستاها تقریبا" مشابه با سایر روستاها می باشد. تلنبار شدن زباله و نشت شیرابه ، سوزاندن زباله در گودال دفع ، تجمع حیوانات ولگرد و تکثیر حشرات، نازیبائی منظر و دفع غیر اصولی زباله ها از مهمترین پیامدهای منفی ناشی از ضعف سیستم مدیریت مواد زائد در روستاهای بخش صالحان بود که موجب آلودگی محیط زیست شده و تقریبا" در سایر نقاط روستائی به چشم می خورد.
کلمات کلیدی: مدیریت مواد زائد جامد , زباله روستائی , دهستان صالحان ، شیرابه
مقدمه و اهداف :
مدیریت مواد زائد , انتظام دهنده مراحل تولید , جمع آوری , حمل و نقل , تلنبار , تبدیل و دفع زباله ها می باشد که در آن از روشهای مرتبط با بهترین اصول در رعایت سلامت بهداشت عمومی , اقتصاد مهندسی , حفاظت و زیبا شناختی و دیگر ملاحظات زیست محیطی می توان بهره برد.( 1) تولید مواد زائد جزء لاینفک زندگی انسان است . این مواد زائد باید به نحوی از محل زندگی انسان دور شده و یا دوباره وارد چرخه مواد و انرژی شود. (2)
اصول بهداشت و بهسازی محیط ایجاب می کند که مواد زاید در حداقل زمان ممکن از زندگی انسان دور و به طریق اصولی دفع شوند, پراکندگی و دفع غیر بهداشتی مواد زاید جامد در روستا موجب آلودگی منابع آب ، هوا و بخصوص خاک شده و باعث شیوع بسیاری از بیماریها و همچنین نازیبائی مناظر می شود ، با توجه به تولید محصولات کشاورزی و دامداری در سطح روستا و امکان آلودگی این محصولات به علت وجود زباله ها در محیط ، اهمیت برنامه ریزی در خصوص سامان دادن به وضعیت زباله های روستائی بیشتر به چشم می آید.(3) در دهستان صالحان با انجام طرح جمع آوری زباله 17 روستا تحت پوشش این طرح قرار می گیرند که با توجه به جمعیت بالای این دهستان با اجرای سیستم مدیریت بهداشتی مربوط به مواد زائد می توان مشکلات مذکور را برطرف نمود. جمع آوری زباله در روستاهای این دهستان به دلیل مجاورت اکثر روستاهای این منطقه با جاده اصلی و پخش شدن و تخلیه زباله ها در کنار جاده ، کمبود و با ارزش بودن زمینهای کشاورزی در این منطقه و آلودگی زمین ها با زباله ، تولید سرانه نسبتا" بالای مواد زائد به علت نزدیکی روستاهای این منطقه به شهر و رواج فرهنگ شهر نشینی دارای اهمیت بالا بوده و از عوامل دخیل در انتخاب منطقه برای اجرای طرح بودند. اطلاع از مقدار تولید و ترکیب شیمیائی و فیزیکی زباله در هر منطقه برای انجام مدیریت مواد زائد بسیار ضروریست. انجام مطالعات و آگاهی از میزان رطوبت , درصد ترکیب مواد تشکیل دهنده زباله بدلیل تاثیراتی که در شبکه جمع آوری و ماشین آلات می گذارد, موضوعی نیست که بتوان نسبت به آن بی تفاوت بود. اطلاع ازجغرافیای مناطق موجود و چگونگی دسترسی به آنها نیز می تواند کمک بزرگی در مدیریت جمع آوری مواد زائد باشد.(3)
شهرستان خمین از جنوب به گلپایگان از شمال غربی به اراک از شرق به محلات و دلیجان و از غرب به الیگودرز محدود می شود. 94% روستاها در این شهرستان بصورت دشت میباشند ، میانگین بارندگی حدود 377 میلیمتر محاسبه شده است . حداکثر مطلق درجه حرارت در دی و بهمن ماه 16 درجه سانتی گراد و در مرداد ماه 6/40 درجه سانتی گراد بوده است . حداقل مطلق دما نیز برابر با 7/27- درجه سانتی گراد در بهمن ماه می باشد . مقدار تبخیر در محدوده دهستان صالحان معادل 2600 میلی متر است.(4)
این تحقیق با توجه به موارد ذکر شده بالا به منظور بررسی وضعیت مدیریت مواد زائد در دهستان صالحان شهرستان خمین در سال 1384 از طریق مشاهده و آزمایش در ارتباط با کمیت و کیفیت زباله تولیدی و امکانات موجود انجام گرفت .
روش اجرا :
به منظور بررسی وضعیت مدیریت مواد زائد در دهستان صالحان شهرستان خمین و اجرای طرح جمع آوری زباله ، مشخصات طبیعی و جاده های دسترسی مجموعه روستاهای دهستان صالحان ، ویژگیهای جمعیتی ، ترکیب فیزیکی زباله های روستایی ، میزان زباله تولیدی ، ترکیب فیزیکی مواد قابل بازیافت ، مساحت و فضای لازم برای دفن بهداشتی پسماندها مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفتند .
مشخصات طبیعی و جاده های دسترسی مجموعه روستاهای دهستان صالحان
اکثر روستاهای دهستان صالحان در کنار مسیر جاده اصلی خمین تهران قرار گرفته اند ، دهستان صالحان در شمال شرقی شهر خمین قرار گرفته و از جنوب غربی به شهر خمین ، شمال شرقی به شهرستان محلات ، غرب و شمال غربی دهستان حمزه لو و شرق به دهستان گله زن محدود می گردد . فاصله مرکز دهستان (گلدشت) تا شهر خمین 13 کیلومتر می باشد . منابع آبهای زیرزمینی دهستان را قنوات ، چاههای عمیق و نیمه عمیق تشکیل می دهند در کل دهستان دارای20 رشته قنات و70 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق و 6 چشمه می باشد و عمق آبهای زیرزمینی بستگی به میزان بارندگی از 80-30 متر متغییر است.(5)
ویژگیهای جمعیتی روستاهای دهستان صالحان خمین در حال حاضر و در افق طرح
در دهستان صالحان در سال 1384 تقریبا" 2622 خانوار و بطور کلی 9394 نفر زندگی می کنند. که جمعیت کل دهستان با احتساب جمعیت سیار مراکز آموزشی شبانه روزی مرکز دهستان (706 نفر) 10100 محاسبه می گردد. (6) که با توجه به سایر فاکتورهای موثر در میزان جمعیت ، جمعیت در افق طرح حدود 12000 نفر پیش بینی میگردد.(7)
ترکیب فیزیکی زباله ها
شناخت کیفیت و کمیت مواد زاید تولیدی نقش به سزایی د رکنترل عملکرد سایر فعالیت های مرتبط با مدیریت مواد زاید جامد دارد.
در روستاهای بخش صالحان دو الگوی تولید مواد مختلف زباله ای یک خانواده مشاهده شد .
روستاهای بزرگی که برخی خانواده ها به علت اینکه فعالیت اصلی آنها کشاورزی و دامداری نیست تقریباً الگوی تولید زباله آنها مانند خانوارهای شهری است.(60%)
روستاییانی که کشاورزی و دامپروری و مرغ و طیور داشته و خیلی از زباله های تولیدی خود را به مصرف آنها می رسانند.(40%)