دانلود مقاله چگونگی رخداد انقلاب اسلامی

چگونگی رخداد انقلاب اسلامی قیام 15 خرداد 1342 ▫ تلاش روحانیان ومردم به رهبری امام در برابر آثار منفی انقلاب سفید ▫ رهبری حرکت های مخالف رژیم پهلوی به بخش مذهبی جامعه منتقل شد.

▫ کشتار مردم در قیام فوق، چهره شاه را که تا آن زمان تقصیرها را به گردن نخست وزیران می انداخت، افشا نمود.

▫ طرد همه نیروهای بیگانه از ایران مورد توجه قرار گرفت.

▫ این قیام نقطه آغاز بازگشت به خویشتن در کشور شد.

1-روند حوادث و رخدادها الف: مصوبه انجمن های ایالتی و ولایتی ▫ با کودتای 28 مرداد، راه برای ظهور استبداد در مخرب ترین و مخوف ترین شکلی که ایران تجربه کرده است، باز شد.

▫ در 1961 (1339)، جان فیتز جرالد کندی، کاندیدای حزب دمکرات به ریاست جمهوری آمریکا رسید.

او اهداف خود را پیشبرد حقوق مدنی و برنامه های اصلاحات اجتماعی معرفی کرد.

▫ با رحلت آیت الله بروجردی در فروردین 1340، مرجعیت مطلق در جهان شیعه از میان رفت.

▫ در اردیبهشت 1340، علی امینی به نخست وزیری منصوب شد.

شعار اصلاحات اداری و اقتصادی بویژه اصلاحات ارضی را با حمایت آمریکائی ها آغاز نمود.

▫ شاه در سفری به آمریکا، به واشنگتن قول داد که اصلاحات مورد نظر آنان را خود راسا انجام دهد.

▫ امینی در 27 تیرماه 1341 استعفا داد و اسدالله علم به جای او نشست.

▫ در 16 مهر 1341، دولت علم لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی را به تصویب رساند.

واژه اسلام از شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان حذف شده، انتخاب شوندگان قرار بود بجای بجا آوردن مراسم تحلیف با قرآن، این کار را با «کتاب آسمانی» انجام دهند.

به زنان نیز حق رای داده شده بود.

▫ امام خمینی از علمای طراز اول قم دعوت نمود تا در منزل فرزند موسس حوزه علمیه قم گرد هم آیند تا در برابر اقدام دولت تصمیم گیری نمایند.

ارسال تلگرام به شاه مبنی بر مخالفت مراجع با لایحه مزبور، آگاه نمودن علمای دیگر شهرها و جلسات مشورتی هفتگی میان مراجع از تصمیمات این جلسه بود.

▫ در 22 آبان 1341 اسدالله علم طی تلگرافی به سه نفر از مراجع –به جز امام- موافقت خود را با خواسته های آنان اعلام کرد و در آذرماه همان سال رسما این لایحه لغو شد.

▫ دو هدف از طرح این لایحه و تصویب آن مد نظر بود: 1-تضعیف روحانیت و تقویت عمال بیگانه: امام احساس می کرد که برداشتن شرط سوگند به قرآن برای اعضای انجمن ها، راه را برای مشارکت بهائیان در حیات سیاسی کشور فراهم می سازد.

2-گسترش بی بند و باری در پوشش اعطای حق رای به زنان: مخالفت با مصوبه دولت در مورد انجمن های ایالتی و و لایتی، مخالفت با آزادی زنان نبود بلکه به گفته امام، "در این بیست و چند سالی که که از کشف حجاب می گذرد، چه چیزی عاید زن ها شده است؟" ب: انقلاب سفید و پیامدهای آن ▫ در 6 دی ماه 1341، شاه اعلام کرد که قصد دارد اصول ششگانه ای را به رفراندوم بگذارد.

این اصول که بعدا به انقلاب سفید شهرت یافت عبارت بودند از -الغای رژیم ارباب و رعیتی -ملی کردن جنگل ها -فروش سهام کارخانجات دولتی بعنوان پشتوانه اصلاحات ارضی -سهیم کردن کارگران در سود کارخانجات -اصلاح قانون انتخابات ایجاد سپاه دانش ▫ در 2 بهمن 1341، امام طی اعلامیه ای، رفراندم را تحریم کرده و آن را رفراندوم اجباری نامید.

▫ شاه برای جلب نظر علمای قم در 4 بهمن 1341 وارد قم شد، اما علما به استقبال او نرفتند و او پس از یک سخنرانی تند علیه روحانیت به تهران بازگشت.

▫ در 6 بهمن 1341 رفراندوم مربوط به اصول ششگانه برگزار و بنا بر اعلان دولت بیش از پنج میلیون نفر از جمعیت ایران به آن رای مثبت دادند.

▫ اکثر مقامات خارجی و داخلی به شاه تبریک گفتند.

▫ روحانیون به پیشنهاد امام در ماه رمضان همان سال که از 8 بهمن شروع می گشت، از رفتن به مساجد به عنوان اعتراض خودداری کردند.

ج: اعلام عزای عمومی در فروردین 1342 ▫ در 23 اسفند 1341، شاه در سخنانی در دزفول از مراجع و روحانیون به زشتی یاد کرده و نسبت به سرکوب آنان هشدار داد.

▫ امام در مقابل، جشن های نوروز سال 1342 را تحریم نموده و آن را عزای عمومی اعلام کرد.

▫ در 2 فروردین 1342، در مجلس سوگواری به مناست شهادت امام صادق (ع) در مدرسه فیضیه، ماموران دولت وارد مدرسه شده و با طلاب به زدوخورد پرداختند.

▫ امام در مورد این حادثه سخنرانی ها و اطلاعیه های متعددی صادر نمودند.

د: قیام پانزدهم خرداد 1342 ▫ ایام محرم آن سال که مصادف با ماه خرداد بود، موقعیت پرتنشی را میان رژیم و مخالفان بوجود آورده بود.

▫ از یکطرف ساواک از سخنرانان مذهبی تعهد گرفته بود که علیه شاه و اسرائیل سخنی نگفته و نگویند که اسلام در خطر است.

▫ از طرف دیگر امام در نشستی با مراجع و علمای قم، پیشنهاد کردند که در روز عاشورا هر یک از آنان برای مردم سخنرانی کرده و در مورد جنایات رژیم پهلوی سخن گویند.

▫ در 13 خرداد 42 (عاشورا) امام خود به مدرسه فیضیه رفتند و حمله ماموران شاه به مدرسه فیضیه در 2 فروردین را به واقعه کربلا تشبیه نموده و ایجاد آن فاجعه را به تحریک اسرائیل خواندند.

همچنین ایشان از ترس رژیم در مورد سخن گفتن در مورد اسرائیل اظهار شگفتی کردند.

▫ در 15 خرداد 1342، ماموران رژیم، امام را در منزل مسکونی خود در قم دستگیر نموده، به تهران منتقل کرده و سپس در یک سلول انفرادی زندانی و بعدا به یک پادگان نظامی منتقل نمودند.

▫ بدنبال انتشار خبر بازداشت امام، اعتراضات گسترده ای در قم، ورامین، مشهد و شیراز برگزار شد.

ماموران نظامی بر روی مردم آتش گشودند، در نتیجه تعدادی از مردم کشته و مجروح شدند.

مهمترین برخورد با مردم ورامین صورت گرفت که با پوشیدن کفن در پشتیبانی از امام راهی تهران شده بودند.

▫ دو روز بعد، اسدالله علم در مصاحبه ای عنوان نمود که امام و برخی دیگر از علما محاکمه و ممکن است اعدام شوند.

شاه نیز طی یک سخنرانی، فعالیت های امام و مردم را به تحریک جمال عبدالناصر رئیس جمهور مصر دانست.

▫ چندروز پس از دستگیری امام، برخی از مراجع و علما به پشتیبانی از امام به تهران آمدند.

▫ پس از دوماه بازداشت، در 11 مرداد 1342، امام به منزلی در شمال تهران منتقل و تحت نظر قرار گرفتند.

▫ شاه در 17 اسفند 1342، اسدالله علم را برکنار ساخت و حسنعلی منصور به نخست وزیری رسید.

او از اسلام تمجید نموده و بر مراحم و عطوفت خاص شاه به مقامات روحانی تاکید نمود.

▫ در 18 فروردین 1343، امام به قم بازگشتند.

▫ همان روز روزنامه اطلاعات در مقاله ای از همگامی روحانیت با انقلاب شاه و مردم تمجید نمود.

امام در 21 فروردین طی سخنانی مطالب روزنامه اطلاعات را بشدت تکذیب نمودند.

ه: کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی ▫ در مهرماه 1343، قانونی از مجلس گذشت که به نظامیان آمریکایی مامور در ایران و وابستگانشان مصونیت سیاسی اعطا می شد.

بطوری که اگر آنان مرتکب جرمی در ایران می شدند، باید مطابق قوانین آمریکا محاکمه می شدند.

این مورد به کاپیتولاسیون مشهور است.

▫ در 4 آبان 1343، که سالروز تولد شاه بود، امام طی یک سخنرانی، با ذکر آیه انا لله و انا الیه راجعون (استرجاع)، از فروخته شدن استقلال کشور به آمریکا توسط حکومت سخن گفته و دولت و مجلسیان را نوکران آمریکا نامیدند.

▫ امام طی یک اعلامیه نیز تصویب لایحه کاپیتولاسیون را افشا و محکوم نمود و آن را سند بردگی ملت ایران نامیدند.

▫ در 13 آبان 1343، منزل امام در قم محاصره شده و ایشان دستگیر و به تهران منتقل شدند و همان روز با یک هواپیمای باری به همراه دو مامور امنیتی به ترکیه تبعید شدند.

▫ مدتی بعد، فرزند امام، حاج آقا مصطفی نیز به همان تبعیدگاه فرستاده شد.

▫ 11 ماه بعد، امام از ترکیه به عراق منتقل شدند و 13 سال و 5 ماه در آن کشور بسر بردند.

و: از فرجام کاپیتولاسیون تا آغاز بحران ▫ با دریافت خبر تبعید امام، مردم دست به اعتصاب و تظاهرات زدند.

▫ مراجع و علمای ایران با صدور تلگراف و اعلامیه، ضمن تقبیح تبعید امام، پشتیبانی خود را از اهداف ایشان اعلام داشتند.

▫ در اول بهمن 1343، حسنعلی منصور، نخست وزیر توسط محمد بخارایی، یکی از اعضای هیئت موتلفه اسلامی به اتهام تهیه و تصویب لایحه کاپیتولاسیون ترور و بقتل رسید.

حکم ترور وی توسط آیت الله میلانی در مشهد تائید شده بود.

▫ در 21 فروردین 1344، حمله مسلحانه به شاه در کاخ مرمر توسط رضا شمس آبادی، یکی از هواداران امام انجام شد، اما شاه جان سالم بدر برد.

▫ در پس از تبعید امام، برخی از کسانی که امید به پیروزی نهضت داشتند و آن را نیافتند، در فکر راه های دیگری برای مبارزه با رژیم افتادند.

گروه های مسلح اسلامی تشکیل شد.

علاوه بر هیئت موتلفه اسلامی به مسئولیت حبیب الله عسگر اولادی، حاج صادق امانی و مهدی عراقی، حزب ملل اسلامی نیز توسط حجت الاسلام محمد جواد حجتی کرمانی و سید کاظم موسوی بجنوردی تشکیل شد که در 24 مهر 1344 توسط ساواک کشف و متلاشی گردید.

▫ سازمان های دیگری نیز همچون سازمان مجاهدین خلق ایران توسط محمد حنیف نژاد، سعید محسن و علی اصغر بدیع زادگان در سال 1344 تشکیل گردید.

همچنین جبهه آزادی بخش ملی ایران (جاما)، توسط حبیب الله پیمان و دکتر کاظم سامی تشکیل شد.

سازمان چریکهای فدایی خلق نیز از تلفیق دو گروه چریکی مارکسیست برهبری بیژن جزنی و مسعود احمدزاده در 1349 تشکیل شد و در فروردین 1350 اعلام موجودیت نمودند.

▫ امام در دوره ای که در عراق بودند، ابتدا تلاش برای تغییر دادن طرز تلقی سنتی حوزه علمیه نجف از اسلام داشتند و تلاش برای آشنا ساختن طلاب به ابعاد اجتماعی، سیاسی و حکومتی اسلام را در برنامه خود قرار دادند.

▫ امام به مناسبت های دیگر از جمله جنگ اعراب و اسرائیل خرداد ماه 1346 (ژوئن 1967)، برگزاری جشن های 2500 ساله شاهنشاهی مهر ماه 1350، جشن های پنجاهمین سال شاهنشاهی پهلوی 1355 و جشن هنر شیراز در سال 1356 اطلاعیه های متعددی صادر نمودند که در ایران در سطح گسترده ای نشر و توزیع شد.

▫ امام در بهمن 1348، 13 سخنرانی در مورد ولایت فقیه نمودند که این سخنان بازتاب وسیعی در آن روز داشت.

این مجموعه، دکترین سیاسی امام برای تشکیل حکومت اسلامی را نشان می دهد.

ز: آغاز بحران 56 تا پیروزی انقلاب اسلامی ▫ از 1350 در حالیکه دولت بخاطر بالا رفتن قیمت نفت دارای درآمد و نهایتا قدرت بیشتری شد، اما در عین حال از آزادی خبری نبوده و هرگونه فعالیت اجتماعی با شدت تمام سرکوب می شد.

▫ دو حزب فرمایشی ایران نوین و مردم در سال 1350 در آخرین انتخابات مجلس قبل از انحلال شرکت کردند.

در 1353، حزب رستاخیز تشکیل شده و هر دو حزب موصوف منحل شدند.

امام خمینی این حزب را تحریم نمودند.

▫ گروه های زیرزمینی، طی جنگ و گریزها بارها پاسگاه های پلیس را مورد حمله قرارداده و خود نیز کشته می شدند.

حمله به پاسگاه سیاهکل (1349)، پاسگاه پلیس قلهک (1350)، کشته شدن سپهبد فرسیو دادستان ارتش (1350)، یک سرمایه دار بنام فاتح (1353)، فرمانده گارد دانشگاه صنعتی (1354)، کشته شدن تعدادی از آمریکائی ها از جمله سرهنگ لوئیس هاوکینز (1352)، دو سرهنگ نیروی هوایی (1354)، سه مستشار نظامی آمریکا (1355) از جمله فعالیت های گروه هایی بود که به مشی مسلحانه برای مبارزه با رژیم روی آورده بودند.

▫ دفاعیات خسرو گلسرخی در بهمن 1352 در دادگاه و در پس از دستگیری وی به اتهام تلاش برای قتل فرح پهلوی، عکس العمل شدیدی علیه رژیم در افکار عمومی داشت.

▫ امام خمینی از تبعید عراق با نوشته ها، گفته ها و پیام ها مردم را به مقاومت هرچه بیشتر وا می داشت.

▫ از سال 1973 (1352)، تهران مقر اداره مرکزی سیا در خاورمیانه گردید و از همان سال ریچارد هلمز رئیس پیشین سیا سفیر آمریکا در تهران گردید.

▫ در 1355، دوره چهارساله جرالد فورد رئیس جمهور آمریکا از حزب جمهوری خواه پایان یافت.

در دوره رقابت انتخاباتی رقیبش از حزب دمکرات یعنی جیمی کارتر به موضوع حقوق بشر توجه ویژه نمود.

▫ شاه در انتخابات آمریکا از کاندیدای جمهوری خواهان حمایت مالی نمود، اما کارتر در انتخابات آمریکا برنده شد.

▫ در شهریور 1354، شاه در مراسم افتتاح مجلس از نمایندگان خواست تا فرهنگ ایرانی را از عوامل بیگانه ای که در این فرهنگ راه یافته نجات دهند.

مجلس شورای ملی و سنا در یک اجلاس مشترک در پایان 1354 تصویب کردند که مبدا تاریخ به آغاز سلطنت کورش بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی انتقال یافته و آغاز سلطنت محمد رضا پهلوی را که مصادف با 1320 هجری شمسی بود، به سال 2500 شاهنشاهی تغییر دادند.

▫ درباره زمان شروع بحرانی که سرانجام به انقلاب اسلامی منجر گردید توافقی به چشم نمی خورد.

اما مجموعه تحولاتی که در سال 1356 اتفاق افتاد عبارتند از -در فروردین 1356، زندانیان سیاسی در زندان ها به اعتصاب غذادست زدند.

-در خرداد 1356، دکتر علی شریعتی پس از تحمل سالها زندان در ایران، در لندن درگذشت.

-در خرداد، سه تن از رهبران جبهه ملی نامه سرگشاده ای خطاب به شاه انتشار دادند.

-جمشید آموزگار، نخست وزیر در شهریور 1356 قول داد که دولت به آزادی بیان و قلم ارج نهد.

-کانون نویسندگان ایران در مهر 1356 شب های شعری در انجمن ایران و آلمان به مدت ده شب ترتیب داد.

این گروه سپس در آبان 1356 در دانشگاه صنعتی جلسات سخنرانی تشکیل داد.

-شاه در آبان به آمریکا رفت تا با رئیس جمهور جدید آمریکا ملاقات نماید.

تظاهرات ایرانیان مقیم آمریکا در مخالفت با شاه و مداخله پلیس به نفع شاه تمام نشد.

-درآبان 1356، سید مصطفی خمینی فرزند امام بصورت مشکوکی در نجف درگذشت.

مجالس ترحیم او در ایران، همراه با تجلیل گسترده از امام خمینی و همراهی با مبارزات او گردید.

-و بالاخره در 17 دی ماه 1356، مقاله ای در روزنامه اطلاعات به امضای مستعار احمد رشیدی مطلق و تحت عنوان "ایران و استعمار سرخ و سیاه" منتشر شد.

این مقاله به تمجید از اصلاحات ارضی و انقلاب شاه و ملت پرداخته و مخالفان انقلاب را حزب توده و مالکان بزرگ دانسته و نهایتا با بکار بردن القاب زشت در مورد امام خمینی ایشان را بعنوان همکار خوانین مورد اهانت قرار داده بود.

▫ اولین بازتاب انتشار این مقاله، در قم در 19 دی ماه 1356 شکل گرفت و مردم در حالیکه شعار علیه حکومت می دادند، نمایندگی روزنامه اطلاعات و حزب رستاخیز را به آتش کشیدند.

ارتش به مردم حمله کرد و تعدادی از مدرسان حوزه علمیه که از شاگردان امام بودند به نقاط مختلف تبعید شدند.

▫ در 29 بهمن در تبریز در جریان بزرگداشت چهلم شهدای قم، مردم از مسجد بیرون ریختند و سینماها، مشروب فروشی ها و مقر حزب رستاخیز به آتش کشیده شد.

ارتش به مردم حمله کرد و ده ها نفر شهید شدند.

▫ در اربعین شهدای تبریز، در 9 و 10 فروردین 1357 در یزد مجددا اعتراض به رژیم در سطح وسیع انجام گرفت.

▫ در 27 مرداد، شاه تظاهرات مردم را در نطق تلویزیونی خود محکوم کرد و از تمدن بزرگ خود (شاه) در برابر وحشت بزرگ دیگران (احتمالا امام) سخن گفت.

▫ در 28 مرداد سینما رکس آبادان آتش گرفت و بین 400 تا 700 نفر در میان آتش کشته شدند.

انگشت اتهام اولیه دولت به مخالفان نشانه رفت و سعی کرد که این اقدام را در راستای همان وحشت بزرگ که شاه سخن گفته بود، توجیه نماید.

اما بررسی های بعدی نشان داد که درب های خروجی سینما از قبل قفل بودند، نبودن آب در شیرهای آتش نشانی و توضیحات کارشناسان در مورد کیفیت مواد آتش زا مردم را متقاعد نمود که این کار توسط ساواک طراحی و اجرا شده است.

▫ پس از فاجعه سینما رکس دولت آموزگار سقوط کرد.

▫ در 21 رمضان (2 شهریور 1357) مردم برخی از شهرها به تظاهرات علیه حکومت پرداختند.

▫ پس از نماز عید فطر در 13 شهریور، با سازماندهی روحانیت مبارز تهران، یک راهپیمایی از تپه های قیطریه به سمت جنوب خیابان شریعتی برگزار گردید.

در این راهپیمایی، نیروهای امنیتی و انتظامی غافلگیر شدند.

▫ در 16شهریور روحانیت مبارز تهران مجددا مردم را به راهپیمایی دعوت نمود.

پس از اطلاع یافتن از تصمیم شاه مبنی بر استفاده از ارتش برای سرکوبی مردم، این جامعه طی اطلاعیه ای از مردم خواست که در تظاهرات شرکت ننمایند.

اما سیل عظیم مردم از گوشه های شهر براه افتاد و در میدان آزادی به هم پیوست.

در قطعنامه پایانی این راهپیمایی که توسط آیت الله شهید بهشتی قرائت گردید بر رهبری امام در نهضت مردم ایران تاکید شد.

علیرغم تکرار این موضوع که راه پیمایی دیگری در فردای آن روز یعنی جمعه 17 شهریور نخواهد بود، اما در میان مردم این شعار تکرار می شد: فردا صبح، 8 صبح، میدان شهدا ▫ در ساعت 6 بامداد 17 شهریور، رژیم مقررات حکومت نظامی به مدت 6 ماه در شهرهای تهران، قم، تبریز، مشهد، اصفهان، شیراز، آبادان، اهواز، قزوین، کازرون، جهرم و کرج برقرار کرد.

از ساعت 8 صبح مردمی که برای شرکت در تظاهرات به میدان شهدا (ژاله) آمده بودند، به گلوله بسته شدند و تعدادی از مردم شهید شدند.

▫ با دستگیری برخی از رهبران روحانی و پنهان شدن برخی دیگر از چهره های مذهبی و روحانی، تا چند هفته آثار یاس و ناامیدی از یک قیام مردمی در میان جامعه شکل گرفت.

در این میان نظر برخی از چهره های سیاسی روی آوردن به تشکیل گروه های مسلح و مقابله با نظام بصورت مسلحانه بود.

امام خمینی این تغییر روش را نپذیرفتند.

▫ اعتصاب در صنعت نفت ایران -جایی که برای نظام پادشاهی بعلت تامین بودجه حیاتی بود- از 19 شهریور و از پالایشگاه تهران آغاز شد.

دو هفته بعد دامنه اعتصابات به حنوب و پالایشگاه آبادان رسید.

▫ موج دوم اعتصاب از 28 شهریور 1357، راه آهن، شبکه آب و برق، و بانک ملی را فرا گرفت.

موج سوم در 15 مهر با اعتصاب سراسری دانشگاهیان و فرهنگیان به اوج خود رسید.

▫ در مهرماه و در طی مراسم چهلم شهدای جمعه سیاه، وابستگان رژیم به مسجد جامع کرمان یورش بردند و بخشی از مسجد را خراب نمودند.

▫ در همین ماه دولت جدید عراق به رهبری صدام حسین از امام خمینی خواست که یا فعالیت های سیاسی خود را پایان داده و یا خاک آن کشور را ترک گوید.

امام ابتدا به سمت کویت رفتند و پس از امتناع این کشور از پذیرفتن ایشان، بسوی پاریس پرواز نمودند.

در پاریس، امکانات ارتباط با تهران و اتصال به رسانه ها بیشتر مهیا بود.

▫ در 13 آبان بخون کشیده شدن اجتماع دانشجویان و دانش آموزان توسط نیروهای سرکوبگر رژیم در دانشگاه تهران، باعث گردید تا ده ها تن شهید و مجروح گردند.

▫ کارگزاران رژیم شاه بتدریج می خواستند که خدمت امام برسند.

امام شرط ملاقات اینگونه افراد را اعلام استعفای علنی از سمت ها و مسئولیت های دولتی دانستند.

▫ راه پیمایی های تاسوعا و عاشورا در زمانی که دولت نظامی بر سرکار بود، اتفاق افتاد که بزرگترین راه پیمایی ها در تاریخ ایران بود.

▫ 13 دی رابرت هویزر، ژنرال آمریکایی به نمایندگی از طرف دولت آمریکا به ایران آمد.

طرح او بعدا مشخص گردید: شاپور بختیار که بظاهر چهره ای ملی داشت، به نخست وزیری منصوب شد.

شورای سلطنت تشکیل گردید و شاه در 26 دی ماه بظاهر برای معالجه رهسپار خارج از کشور شد.

▫ شورای انقلاب توسط امام خمینی شکل گرفت.

▫ عده ای از روحانیون تهران و قم در مسجد دانشگاه تهران بعنوان اعتراض به دولت برای اجازه ندادن به باز شدن فرودگاه برای ورود حضرت امام تحصن نمودند.

▫ در 12 بهمن امام با استقبال بی نظیر مردم وارد کشور شدند.

▫ در 16 بهمن، امام حکم نخست وزیری مهندس مهدی بازرگان را صادر کردند.

▫ 19 بهمن، جمعی از همافران نیروی هوایی ارتش با امام بیعت نمودند.

▫ در 21 بهمن، امام به مردم دستور دادند که با نادیده گرفتن مقررات حکومت نظامی در خیابانها حضور داشته باشند.

▫ 22 بهمن، دولت بختیار فروپاشید.

2-واکنش قدرت های بزرگ در قبال انقلاب اسلامی ▫ استراتژی آمریکا در منطقه خاورمیانه در پس از جنگ جهانی دوم چند جنبه داشت: -تحکیم سلطه آمریکا -دسترسی به منابع نفتی خلیج فارس -جلوگیری از توسعه طلبی شوروی -حمایت از امنیت اسرائیل ▫ برای تحقق چنین اهدافی دو کشور در خلیج فارس، پایه های سیاست گذاری آمریکا را تشکیل می دادند: ایران و عربستان سعودی ▫ در برابر تحولات ایران در سالهای 1356 و 57، آمریکا در عین حال که می خواست از شاه حمایت کرده و راه را برای بروز هرگونه انقلابی بسته نگاه دارد، همزمان اطلاعات و تحلیل های مقامات واشنگتن در مورد ایران، نادرست و ناقص بود.

دو دستگی مابین مقامات وزارت خارجه و شورای امنیت ملی آمریکا نیز به بی برنامگی آمریکا در برابر ایران می افزود.

▫ شوروی ها تا سالها مبارزه علیه رژیم پهلوی را به زمینداران و فئودال ها نسبت می دادند، اما در پائیز 1357 به تدریج نشانه های کمتر شدن حمایت کرملین از شاه آشکار شد.

آنان شاه را به خود کامگی و بلند پروازی متهم نمودند و حزب توده ایران را به تجدید سازمان فرا خواندند.

▫ چین نیز تا اخرین لحظه از شاه حمایت کرد.

3-ویژگی ها و اقدامات حکومت الف: سرشت و اقدامات سیاسی حکومت پهلوی 1-پایه های اقتدار سلطنت پهلوی: حــکومت پهلوی در بعد داخلی بر پنج ستون عمده قرار گرفته بود: نیروهای مسلح، ساواک، دربار، دیوان سالاری و حزب رستاخیز ▫ نیروهای مسلح: حکومت ایران نمونه ای از یک دیکتاتوری نظامی بود.

نیروهای مسلح و واحدهای امنیتی عمده ترین نهاد حافظ نظام بودند.

ارتش بدلیل نقش ویژه در کودتای 28 مرداد، وظایـــف عمده ای در زندگی اقتصادی و اجتماعی ایران داشت.

شاه بر ارتش کنترل داشت.

او با تشکیل سازمان بازرسی شاهنشاهی، سرسپردگی ارتش را همواره تعقیب می نمود و همچنین واحد اطلاعات نظامی به نام رکن 2 هرگونه تحرک در داخل ارتش را سرکوب می کرد.

دادگاه های نظامی نیز وظیفه محاکمات سیاسی را به عهده داشتند.

ارتش همچنین در بخش اقتصادی فعال بود.

بخش مهمی از بودجه دولت صرف ارتش می گشت.

مثلا در سال 1353، 32% کل بودجه به ارتش تعلق داشت.

بخشی از نیروی شاغل کشور جذب نیروهای مسلح می گشتند.

برخی از صنایع مانند تولید وسائط نقلیه، نساجی، مهمات و دیگر تدارکات ارتش توسط خود ارتش تاسیس گردید.

در کشاورزی، ایجاد مزارع نمونه توسط ارتش صورت گرفت.

ایجاد هر پایگاه نظامی جدید بصورت مستقیم در وضعیت اقتصادی منطقه تاثیر می گذارد.

▫ ساواک: سازمان اطلاعات و امنیت کشور از اواخر 1335 کار خود را آغاز نمود.

رئیس ساواک عنوان معاون نخست وزیر را داشته و رئیس آن را شاه منصوب می نمود.

در شکل گیری ساواک آمریکا و اسرائیل نقشی عمده داشتند.

وظائف این سازمان جمع آوری و کسب اطلاعات لازم برای حفظ امنیت ملی، کشف جاسوسی و کسب اطلاعات در باره افرادی که قوانین مربوط به اقدامات ضد سلطنت، مخالفت مسلحانه، جنایات نظامی و حمله به شاه را نقض کرده باشند.

به تدریج از سال 42 تا 57، نقش مستقیم بدنه ارتش در کنترل سیاسی جامعه کاهش یافته و بخش های مشخص همچون دژبانی، گارد شاهنشاهی، شهربانی، ژاندارمری، ساواک، رکن 2 و دفتر ویژه نظامی مسئولیت گرفتند.

از سال 1350، شهربانی، ژاندارمری و ساواک یک کمیته مشترک ضد خرابکاری تشکیل دادند.

از آن پس بصورت دائمی در اذهان مردم ترس از دستگیری بخاطر مخالفت با شاه را القا می نمود.

القای ترس مفرط به تنفر عمومی از ساواک انجامید.

بخصوص آنکه به تدریج اعمال ساواک در شکنجه نمودن و کشتن مخالفان آشکار گردید.

هر 4 تن روسای ساواک از ابتدا تا انتهای کار این سازمان کشته شدند.

یک نفر یعنی تیمور بختیار توسط نیروهای شاه (1340) و سه تن دیگر یعنی پاکروان، نصیری و مقدم توسط دادگاه های انقلابی در پس از پیروزی انقلاب اسلامی به اعدام محکوم شدند.

▫ دربار: در برگیرنده فرزندان رضاشاه، همسران و فرزندان آنها، ملکه و مادرش می گردید.

بخش اعظم درباریان در فعالیت های اقتصادی دست داشتند.

دارایی های دربار از 4 راه بدست می آمد: اراضی کشاورزی که توسط صاحبان آنها مکانیزه شده بود.

پول نفت که بخشی از آن به نهادهای مرتبط با دربار واریز می گردید.

همچنین تجارت که با استفاده از وام های دولتی، درباریان سرمایه گذاری های گسترده ای در بخش خصوصی انجام می دادند.

بنیاد پهلوی نیز سالانه 40 میلیون دلار کمک مالی دریافت می کرد.

▫ دیوان سالاری: دولت در دوره آخر زمامداری محمد رضا پهلوی بشدت فربه گردید.

ظرف 14 سال، دیوان سالاری دولتی از 12 وزیر و 150 هزار کارمند به 19 وزیر و بیش از 340 هزار کارمند رسید.

شمار استان ها از 10 به 32 استان رسید.

▫ حزب رستاخیز: ابتدا شاه به نظام دو حزبی که هر دو حزب به او وفادار باشند معتقد بود، اما در سال 1353 هر دو حزب ایران نوین و مردم را منحل نموده و حزب رستاخیز را بعنوان تنها حزب فراگیر اعلام نمود.

این حزب به سرعت بدنبال پذیرش اعضا برای ایجاد یک سازمان گسترده برای جایگزینی دولت تک حزبی بجای دیکتاتوری نظامی بود.

2-روش های استفاده نادرست شاه از قدرت: در زمان شاه تصمیمات مهم مانند انتصاب و برکناری نخست وزیر، وزرا، استانداران و فرماندهان نظامی بوسیله او گرفته می شد.

در عین حال زمانی که او نیاز به تغییر داشت، گناه بی کفایتی و عدم مدیریت را به گردن نخست وزیر و یا وزرا می انداخت و با زندانی نمودن آنها سعی در مبرا نمودن خود از رفتارهای نادرست داشت.

3-استخدام و کنترل نخبگان: در زمان محمد رضا شاه، حدود 40 خانواده ویژه که از نظر سیاسی و اقتصادی نیرومند بودند وجود داشت.

روش های کنترل نخبگان شامل مجازات برای نخبگان خطاکار، تغییر متناوب افراد برای جلوگیری از بروز حمایت از آنان در جامعه، ایجاد تفرقه مابین آنها و عدم امنیت شغلی برای آنان بود.

4-روابط خارجی: مهمترین ویژگی حکومت پهلوی وابستگی آن به بیگانگان بود.

o رژیم شاه عمیقا در جنبه های مختلف سیاسی، اقتصادی و نظامی به آمریکا و سایر کشورهای غربی پیوند خورده بود.

o آمریکا در پس از جنگ جهانی دوم و تشدید جنگ سرد مابین آمریکا و شوروی، کمک های سیاسی، نظامی و اقتصادی خود را به سوی ایران روانه ساخت.

o پیمان نظامی آمریکا و ایران در 1326 (1947) برای رشد کارآیی ارتش ایران، و ورود ایران به پیمان بغداد که یک پیمان نظامی مابین آمریکا، انگلستان، افغانستان، عراق و ترکیه بود از جمله فعالیت های همگرایانه ایران و آمریکا بود.

o ایران با پاکستان، ترکیه، انگلستان و آمریکا در 1334(1955)، سازمان پیمان مرکزی (سنتو) را بوجود آورد که برای دفاع از سه کشور ترکیه، پاکستان و ترکیه در برابر اقدامات شوروی بود.

o بر اساس دکترین نیکسون، ایران به ژاندارم منطقه تبدیل شد.

بر اساس این دکترین بهره گیری از قدرت های منطقه ای برای حمایت از منافع آمریکا در برابر تهدید شوروی ایران را به مهمترین پایه سیاست های آمریکا در خلیج فارس تبدیل نمود.

o تصویب و اجرای طرح مصونیت قضایی اتباع آمریکایی در ایران، ورود هزاران متخصص نظامی آمریکایی و سلطه آنها بر ارتش ایران، مداخله ارتش ایران در استان ظفار عمان، ارسال تجهیزات نظامی از سوی ایران به مراکش، اردن و زئیر، درگیری نظامی ایران در سومالی، تامین سوخت اسرائیل، همکاری با رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی و...

بخش هایی از همکاری ایران در جهت حفظ منافع آمریکا در جهان بود.

ب: سیاست ها و اقدامات فرهنگی حکومت ▫ با روی کار آمدن رضا شاه، مبارزه با مذهب و شعائر آن جزو اصول رسمی حکومتی شد.

کشف حجاب و ممنوع کردن پوشیدن لباس بومی و ممانعت از برگزاری مراسم مذهبی از جمله این فعالیت ها بود.

▫ اقدامات ضد مذهبی در دوره محمد رضا نیز در قابل فعالیت هایی نظیر تلاش حزب رستاخیز برای نشان دادن شاه همچون رهبر معنوی، تغییر مبداء تقویم تاریخ از هجرت رسول گرامی به پادشاهی 2500 ساله، گسترش مراکز فساد و جذب و تشویق فعالیت های مبتذل مانند آنچه که در جشن هنر شیراز و در کیش انجام می پذیرفت.

ج: سیاست ها و اقدامات اقتصادی حکومت ▫ ایران کشوری کم آب است که 55% آن را سرزمین های خشک و غیر قابل استفاده، 30% جنگل و مرتع و 12% قابل زراعت تشکیل می دهد.

در آن زمان تنها در 6% اراضی ایران بطور دائم کشت می شد.

▫ تا قبل از اصلاحات ارضی، بدلیل تسلط ارباب بر 4 عامل از 5 عامل زمین، آب، حیوان، بذر و نیروی کار، 80% از محصول به ارباب تخصیص می یافت.

▫ ایران تا سال های آغازین دهه 1340 در مواد غذایی خودکفا بود.

تغییر شیوه زندگی قبائل کوچ نشین، بالا رفتن مصرف مواد غذایی در سایه افزایش بهای نفت و مهاجرت گسترده روستائیان به شهرها موجب وابستگی کشور به واردات شد.

▫ اصلاحات ارضی نتوانست در بازدهی و ازدیاد تولید کشاورزی در ایران موثر افتد، هرچند که از لحاظ سیاسی توانست نفود مالکان عمده را کم نماید.

▫ در بخش صنعت، علیرغم ازدیاد درآمدهای دولت بدلیل بالا رفتن قیمت نفت، توسعه صنعتی به معنای واقعی کلمه انجام نپذیرفت.

▫ در دهه های 40 و 50 سرمایه گذاری های کلانی در بخش صنعت انجام پذیرفت.

نیمی از کل سرمایه گذاری های صنعتی در این سالها توسط دولت انجام پذیرفت.

بقیه را نیز بانکها با تسهیلات ویژه، سرمایه در اختیار بخش خصوصی قرار می دادند.

همچنین دولت به کالاهایی که از خارح وارد می شد، مالیات های سنگین می بست و تولیدات داخلی از معافیت هایی استفاده می نمودند.

زیربناهای اقتصادی همچون راه ها، بنادر، نیروگاه ها و پالایشگاه ها نیز توسط دولت ساخته می شد.

▫ در همان حال شاه به اعلام سیاست های جاه طلبانه ای همچون مسکن ارزان، آموزش رایـگان، ایجاد اشتغال و بهبـتود وضع کارکنـــان می پرداخت که سطح توقع عمومی را بالا می برد.

▫ آزاد کردن پولهای ناشی از گران شدن بهای نفت، بالا رفتن هزینه سرمایه گذاری به سبب کمبود امکانات بنادر و انبارها، افزایش بهای زمین و مسکن، استخدام بیگانگان بدلیل کمبود نیروی انسانی ماهر و افزایش پرشتاب دستمزدها جامعه را در تورمی شدید فروبرد و زمینه نارضایتی عمومی را فراهم ساخت.

4-ویژگی ها و اقدامات مخالفان رژیم الف: نیروهای فکری-سیاسی تا قبل از کودتای 28 مرداد ▫ حزب توده در دهه 1320 از اجتماع تشکل هایی مانند حزب سوسیال دمکرات، حزب کمونیست ایران و گروه 53 نفر به رهبری محمدتقی ارانی پدید آمد.

در پی فعالیت های منافقانه این حزب در جریان نهضت ملی شدن نفت در ایران (طرفداری از شوروی و دادن امتیاز نفت شمال به این کشور) و دستگیری برخی از اعضا، پس از کودتای 28 مرداد این حزب نقشی فعال در صحنه سیاسی ایران نداشت.

▫ جبهه ملی، ائتلافی از احزاب و جریان های سیاسی مختلف از چپ تا راست و از مذهبی تا غیر مذهبی بود.

اما هسته اصلی این جبهه بر تفکرات دکتر مصدق تاکید داشت و اکثرا طرفداران او تشکیلات حزب را در دست داشتند.