تعریف برنامه ریزی
برنامه ریزی عبارت است از تهیه و توزیع و تخصیص عوامل و وسایل محدود برای رسیدن به هدف های مطلوب در حداقل زمان و با حداقل هزینه ممکن
برنامه ریزی یعنی تعیین فعالیت های اثربخش در جهت تحقق هدف به بهترین شکل ممکن (کارآیی)
مدیریت با برنامه ریزی مفهوم پیدا می کند
انواع برنامه ریزی
برنامه ریزی بدو دسته : 1- برنامه ریزی جامع 2- برنامه ریزی عملیاتی تقسیم می گردد .
الف) مشخصات برنامه ریزی جامع
برنامه ریزی جامع ، برنامه ریزی در سطح بالای سازمان است
برنامه ریزی جامع توسط مدیریت ارشد سازمان انجام می شود
برنامه ریزی جامع عمدتاً دراز مدت است
برنامه ریزی جامع تمام برنامه های دیگر را تحت تأثیر قرار می دهد
انواع برنامه ریزی جامع
برنامه ریزی استراتژیک
برنامه ریزی دراز مدت
ب) برنامه ریزی عملیاتی
برنامه ریزی عملیاتی به فعل در آوردن تصمیمات و چهار چوب های تعیین شده توسط برنامه ریزی جامع است .
« برنامه بهداشتی »
مجموعه فعالیت هایی که برای حل مشکل سلامتی در یک گروه هدف یا کلیه افراد جامعه طراحی و اجرا می گردد برنامه بهداشتی می گویند .
اجزاء برنامه بهداشتی
هر برنامه بهداشتی 3 جزء دارد :
فرآیند خدمت و پشتیبان
نظام پایش و ارزشیابی
طرح مداخله ای
« فرآیند های خدمت و پشتیبان »
فرآیند مجموعه فعالیت های مرتبط بهم و پیوسته ایست که یک نقطه آغاز و یک نقطه پایان مشخص دارد و حداقل یک درونداد به یک برونداد (نتیجه یا محصول نهائی) تبدیل می گردد . ضمناً هر فرآیند یک عنوان دارد .
مثال : اگر مجموعه فعالیت هایی که در حین مراقبت از مادر در ماه پنجم بارداری صورت می گیرد در نظر بگیرید :
درونداد : مادری است که متقاضی دریافت خدمت است
برونداد : همان مادر پس از دریافت مراقبت می باشد
« فرآیند خدمت »
فرآیندی که با گیرنده خدمت بطور مستقیم سروکار دارد فرآیند خدمت نامیده می شود .
« فرایند پشتیبان »
فرآیندهایی که ارتباط مستقیم با گیرنده خدمت ندارند ولی منابع و شرایط را برای اجرای فرآیندهای خدمت تأمین می کنند ، فرآیندهای پشتیبان می گویند . مانند فرآیندهای ستادی ، تدارکاتی ، نظارتی و مدیریتی
« اجزاء فرآیند »
هر فرآیند 9 جزء دارد :
s نقطه آغاز s روش
s نقطه پایان s نیروی انسانی شاغل در فرآیند
s درونداد s مواد
s برونداد s ابزار
s فضای فیزیکی (محیط کاری که فرآیند در آن اجرا می گردد مانند اطاق معاینه ، کلاس آموزش و...
هر فرآیند تحت تأثیر عوامل محیطی خارج سازمانی است . این تأثیر می تواند تقویت کننده و یا تضعیف کننده روند اجرای فرآیند باشد
در فرآیند تعامل اجزاء یاد شده (در قالب فعالیت ها) بدنبال تبدیل درونداد به برونداد است
« طراحی برنامه بهداشتی »
مراحل طراحی برنامه بهداشتی بصورت خلاصه بشرح ذیل است :
شناسایی مشکلات بهداشتی
اولویت بندی و انتخاب یک اولویت
تعیین استراتژی مداخله
طراحی و استاندارد کردن فعالیت های مقابله
سازماندهی فعالیت ها
تعیین نظام پایش و ارزشیابی فعالیت ها
اجرای آزمایشی
اصلاح برنامه در صورت نیاز و در حین اجرای آزمایشی
تعمیم برنامه درکل منطقه
الف) شناسایی مشکلات بهداشتی
مشکلات بهداشتی در حقیقت بیماریها و حوادثی هستند که در سیر خود سلامت را تهدید می کنند . بیماریها و حوادث در سیر خود ناتوانی یا مرگ می آفرینند .
جهت شناسایی مشکلات بهداشتی باید :
وضعیت موجود دقیقاً مورد بررسی قرار گیرد
شاخص های عمومی (جمعیت ، موارد و...) و شاخص های برنامه بطور جداگانه تهیه شود .
در بیان عوامل مؤثر در بروز مشکلات کلی گویی نشود
شاخص های هر برنامه جداگانه مدنظر باشد
در انتخاب و گزینش اولویت ها جهت مداخله ، میانگین کشوری و استانی مدنظر باشد .
از کلیه منابع موجود (آمار ، نتایج بازدیدها و نظارت و احتمالاً تحقیقات انجام شده) در تعیین اولویت ها استفاده شود .
« طراحی شبکه علیت »
شبکه علیت یا نمودار تیغ ماهی یا نمودار علت و معلول ، یکی از راههایی است که ما را در تعیین عوامل مؤثر در پیدایش یک معلول راهنمایی می کند و اهمیت آن در استفاده از نظر کلیه افراد گروه در تعیین عوامل می باشد .
معلول را در وسط صفحه و در مرکز یک دایره می نویسیم
تمام عوامل مؤثر بر آن را با استفاده از روش بارش افکار در اطراف آن می نویسیم
هر کدام از علت ها را با یک فلش به دایره وصل می کنیم
با نظر اعضای گروه موارد مشابه را حذف می کنیم
پس از مشخص شدن مشکل اصلی در قسمت بررسی وضعیت موجود ، مشکل اصلی را در مرکز دایره
می نویسیم و سایر اقدامات شبکه علیت را در مورد آن انجام می دهیم .
ب : اولویت بندی و انتخاب یک اولویت
سه روش جهت اولویت بندی وجود دارد :
1- روش بارش افکار یا طوفان فکری
لیستی از موضوعات در اختیار اعضاء گروه قرار می گیرد
هر یک ، اولویت بندی را جداگانه روی یک برگ ثبت می کند
بدون هیچ اظهار نظری ، تمام نظرات روی تخته ثبت می شود
هر کدام از اعضاء درباره لیست نوشته شده روی تخته اظهار نظر می کند
اولویتی که بیشترین امتیاز را آورد با ذکر دلایل و ثبت دلایل به عنوان مهم ترین اولویت اعلام می شود .
اینکار تا پایان یافتن موضوعات لیست اولیه ادامه می یابد .
2- روش ماتریکس تصمیم گیری
ü موضوعات بدست آمده از شبکه علیت بترتیب در ستون های عمومی و افقی نوشته می شود .
ü هر موضوع ستون عمودی با سایر موضوعات مندرج در ستون افقی مقایسه می شود .
اگر به نظر اعضاء گروه عنوان ردیف افقی با اهمیت تر از عنوان ستون عمودی باشد ، در خانه محل تلاقی دو ردیف ، علامت ضربدر (×) زده می شود
اگر اهمیت موضوع درج شده در ستون عمودی بیشتر باشد . این خانه را رها می کنند و هیچ علامتی زده
نمی شود .
این کار تا پایان ردیف ها ادامه می یابد
جلو هر ردیف تعداد خانه های ضربدر زده را جمع می کنند و بصورت عدد می نویسند
تعداد خانه های خالی را جمع کرده و در زیر هر ستون می نویسیم
امتیازات خانه های خالی (تعداد خانه های خالی هر ستون) با امتیاز خانه های پر (خانه هایی که ضربدر دارند) در همان ردیف جمع می شود
موضوعی که بیشترین امتیاز را کسب نماید ، اولویت اول است
3- ماتریکس انتخاب
ابتدا با روش ماتریکس تصمیم گیری اولویت ها را تعیین می کنیم
آیتم های جدول ماتریکس تصمیم گیری را بصورت زیر هم در یک ستون از جدولی می نویسیم
معیارهایی برای سنجش (زمان بری ، هزینه بری ، عملی بودن و... ) در ستون افقی می نویسیم .
هر کدام از آیتم ها را با توجه به معیارهای سنجش نمره می دهیم (1 تا 4)
جمع امتیازات بدست آمده مربوط به هر موضوع را در ستونی در انتهای سمت چپ هر ردیف می نویسیم
امتیاز بدست آمده از ماتریکس تصمیم گیری و امتیاز بدست آمده کنونی را در هم ضرب می کنیم (در هر ردیف)