تعریف برنامه ریزی برنامه ریزی عبارت است از تهیه و توزیع و تخصیص عوامل و وسایل محدود برای رسیدن به هدف های مطلوب در حداقل زمان و با حداقل هزینه ممکن برنامه ریزی یعنی تعیین فعالیت های اثربخش در جهت تحقق هدف به بهترین شکل ممکن (کارآیی) مدیریت با برنامه ریزی مفهوم پیدا می کند انواع برنامه ریزی برنامه ریزی بدو دسته : 1- برنامه ریزی جامع 2- برنامه ریزی عملیاتی تقسیم می گردد .
الف) مشخصات برنامه ریزی جامع برنامه ریزی جامع ، برنامه ریزی در سطح بالای سازمان است برنامه ریزی جامع توسط مدیریت ارشد سازمان انجام می شود برنامه ریزی جامع عمدتاً دراز مدت است برنامه ریزی جامع تمام برنامه های دیگر را تحت تأثیر قرار می دهد انواع برنامه ریزی جامع برنامه ریزی استراتژیک برنامه ریزی دراز مدت ب) برنامه ریزی عملیاتی برنامه ریزی عملیاتی به فعل در آوردن تصمیمات و چهار چوب های تعیین شده توسط برنامه ریزی جامع است .
« برنامه بهداشتی » مجموعه فعالیت هایی که برای حل مشکل سلامتی در یک گروه هدف یا کلیه افراد جامعه طراحی و اجرا می گردد برنامه بهداشتی می گویند .
اجزاء برنامه بهداشتی هر برنامه بهداشتی 3 جزء دارد : فرآیند خدمت و پشتیبان نظام پایش و ارزشیابی طرح مداخله ای « فرآیند های خدمت و پشتیبان » فرآیند مجموعه فعالیت های مرتبط بهم و پیوسته ایست که یک نقطه آغاز و یک نقطه پایان مشخص دارد و حداقل یک درونداد به یک برونداد (نتیجه یا محصول نهائی) تبدیل می گردد .
ضمناً هر فرآیند یک عنوان دارد .
مثال : اگر مجموعه فعالیت هایی که در حین مراقبت از مادر در ماه پنجم بارداری صورت می گیرد در نظر بگیرید : درونداد : مادری است که متقاضی دریافت خدمت است برونداد : همان مادر پس از دریافت مراقبت می باشد « فرآیند خدمت » فرآیندی که با گیرنده خدمت بطور مستقیم سروکار دارد فرآیند خدمت نامیده می شود .
« فرایند پشتیبان » فرآیندهایی که ارتباط مستقیم با گیرنده خدمت ندارند ولی منابع و شرایط را برای اجرای فرآیندهای خدمت تأمین می کنند ، فرآیندهای پشتیبان می گویند .
مانند فرآیندهای ستادی ، تدارکاتی ، نظارتی و مدیریتی « اجزاء فرآیند » هر فرآیند 9 جزء دارد : s نقطه آغاز s روش s نقطه پایان s نیروی انسانی شاغل در فرآیند s درونداد s مواد s برونداد s ابزار s فضای فیزیکی (محیط کاری که فرآیند در آن اجرا می گردد مانند اطاق معاینه ، کلاس آموزش و...
هر فرآیند تحت تأثیر عوامل محیطی خارج سازمانی است .
این تأثیر می تواند تقویت کننده و یا تضعیف کننده روند اجرای فرآیند باشد در فرآیند تعامل اجزاء یاد شده (در قالب فعالیت ها) بدنبال تبدیل درونداد به برونداد است « طراحی برنامه بهداشتی » مراحل طراحی برنامه بهداشتی بصورت خلاصه بشرح ذیل است : شناسایی مشکلات بهداشتی اولویت بندی و انتخاب یک اولویت تعیین استراتژی مداخله طراحی و استاندارد کردن فعالیت های مقابله سازماندهی فعالیت ها تعیین نظام پایش و ارزشیابی فعالیت ها اجرای آزمایشی اصلاح برنامه در صورت نیاز و در حین اجرای آزمایشی تعمیم برنامه درکل منطقه الف) شناسایی مشکلات بهداشتی مشکلات بهداشتی در حقیقت بیماریها و حوادثی هستند که در سیر خود سلامت را تهدید می کنند .
بیماریها و حوادث در سیر خود ناتوانی یا مرگ می آفرینند .
جهت شناسایی مشکلات بهداشتی باید : وضعیت موجود دقیقاً مورد بررسی قرار گیرد شاخص های عمومی (جمعیت ، موارد و...) و شاخص های برنامه بطور جداگانه تهیه شود .
در بیان عوامل مؤثر در بروز مشکلات کلی گویی نشود شاخص های هر برنامه جداگانه مدنظر باشد در انتخاب و گزینش اولویت ها جهت مداخله ، میانگین کشوری و استانی مدنظر باشد .
از کلیه منابع موجود (آمار ، نتایج بازدیدها و نظارت و احتمالاً تحقیقات انجام شده) در تعیین اولویت ها استفاده شود .
« طراحی شبکه علیت » شبکه علیت یا نمودار تیغ ماهی یا نمودار علت و معلول ، یکی از راههایی است که ما را در تعیین عوامل مؤثر در پیدایش یک معلول راهنمایی می کند و اهمیت آن در استفاده از نظر کلیه افراد گروه در تعیین عوامل می باشد .
معلول را در وسط صفحه و در مرکز یک دایره می نویسیم تمام عوامل مؤثر بر آن را با استفاده از روش بارش افکار در اطراف آن می نویسیم هر کدام از علت ها را با یک فلش به دایره وصل می کنیم با نظر اعضای گروه موارد مشابه را حذف می کنیم پس از مشخص شدن مشکل اصلی در قسمت بررسی وضعیت موجود ، مشکل اصلی را در مرکز دایره می نویسیم و سایر اقدامات شبکه علیت را در مورد آن انجام می دهیم .
ب : اولویت بندی و انتخاب یک اولویت سه روش جهت اولویت بندی وجود دارد : 1- روش بارش افکار یا طوفان فکری لیستی از موضوعات در اختیار اعضاء گروه قرار می گیرد هر یک ، اولویت بندی را جداگانه روی یک برگ ثبت می کند بدون هیچ اظهار نظری ، تمام نظرات روی تخته ثبت می شود هر کدام از اعضاء درباره لیست نوشته شده روی تخته اظهار نظر می کند اولویتی که بیشترین امتیاز را آورد با ذکر دلایل و ثبت دلایل به عنوان مهم ترین اولویت اعلام می شود .
اینکار تا پایان یافتن موضوعات لیست اولیه ادامه می یابد .
2- روش ماتریکس تصمیم گیری ü موضوعات بدست آمده از شبکه علیت بترتیب در ستون های عمومی و افقی نوشته می شود .
ü هر موضوع ستون عمودی با سایر موضوعات مندرج در ستون افقی مقایسه می شود .
اگر به نظر اعضاء گروه عنوان ردیف افقی با اهمیت تر از عنوان ستون عمودی باشد ، در خانه محل تلاقی دو ردیف ، علامت ضربدر (×) زده می شود اگر اهمیت موضوع درج شده در ستون عمودی بیشتر باشد .
این خانه را رها می کنند و هیچ علامتی زده نمی شود .
این کار تا پایان ردیف ها ادامه می یابد جلو هر ردیف تعداد خانه های ضربدر زده را جمع می کنند و بصورت عدد می نویسند تعداد خانه های خالی را جمع کرده و در زیر هر ستون می نویسیم امتیازات خانه های خالی (تعداد خانه های خالی هر ستون) با امتیاز خانه های پر (خانه هایی که ضربدر دارند) در همان ردیف جمع می شود موضوعی که بیشترین امتیاز را کسب نماید ، اولویت اول است 3- ماتریکس انتخاب ابتدا با روش ماتریکس تصمیم گیری اولویت ها را تعیین می کنیم آیتم های جدول ماتریکس تصمیم گیری را بصورت زیر هم در یک ستون از جدولی می نویسیم معیارهایی برای سنجش (زمان بری ، هزینه بری ، عملی بودن و...
) در ستون افقی می نویسیم .
هر کدام از آیتم ها را با توجه به معیارهای سنجش نمره می دهیم (1 تا 4) جمع امتیازات بدست آمده مربوط به هر موضوع را در ستونی در انتهای سمت چپ هر ردیف می نویسیم امتیاز بدست آمده از ماتریکس تصمیم گیری و امتیاز بدست آمده کنونی را در هم ضرب می کنیم (در هر ردیف) امتیاز بدست آمده از ماتریکس تصمیم گیری و امتیاز بدست آمده کنونی را در هم ضرب می کنیم (در هر ردیف) ماتریکس تصمیم گیری ماتریکس انتخاب موضوعی که بیشترین امتیار را آورد .
اولویت اول است ج : هدف کلی هدف کلی ، همان مشکل اصلی بدست آمده از بررسی وضعیت موجود می باشد که بایستی بصورت هدف نوشته شود .
د) اهداف اختصاصی به کمک ماتریکس تصمیم گیری و ماتریکس انتخاب از بین عوامل یا علل عنوان شده در شبکه علیتی در بررسی وضعیت موجود ، اولویت ها را مشخص می کنیم هـ) تعیین استراتژی به کمک شبکه علیت ، عواملی که سبب تحقق هدف اختصاصی می شود با نظر اعضای گروه تعیین می کنیم و با کمک ماتریکس تصمیم گیری و ماتریکس انتخاب ، اولویت ها یا بهترین ها را انتخاب می کنیم ، این اولویت ها ، مؤثرترین استراتژی ها در تحقق اهداف اختصاصی هستند .
« تعیین فعالیت ها » برای تحقق هر استراتژی ، فعالیت های مورد نیاز را تعیین و اولویت بندی نمایید در اینجا از ماتریکس بندی هم می توان استفاده کرد فعالیت ها در قالب جدول زمانبندی تهیه نمایید .
جدول زمان بندی فعالیت ها ح) جدول استاندارد سازی تعریف استاندارد : استانداردها ویژکی های قابل سنجش در نتیجه و اجزای فرآیند هستند که در صورت تحقق آن جزء یا نتیجه ، مطلوب تلقی می گردد استانداردها ذاتاً متغیر هستند .
کاربرد استانداردها : استانداردها در طراحی فرآیند ، پایش و ارزشیابی فرآیند و اصلاح فرآیند (بهبود کیفیت) کاربرد دارند .
در حقیقت بدون مشخص کردن استانداردها هیچکدام از 3 جزء فوق قابل حصول نیست مراحل استاندارد نمودن فرآیند : جهت استاندارد سازی فرآیند ابتدا باید حدود فرآیند را مشخص کرد بدین منظور باید 4 جزء را در ابتدا مشخص کنیم 1- نقطه آغاز 2- نقطه پایان 3- درونداد 4- برونداد استاندارد سازی برونداد (نتیجه) استاندارد سازی نتیجه از طریق پژوهش بر روی مشتری انجام پذیر است هدف آن است که مشخص کنیم فرآیند چه نتیجه با چه ویژگی هایی تولید کند تا مطلوب قلمداد گردد .
مثال : در فرآیند مراقبت از مادر در ماه پنجم بارداری ، نتیجه یا برونداد مادری است که پس از مراقبت از خانه بهداشت خارج می شود ، برخی از استانداردهای برونداد یا نتیجه می تواند به قرار ذیل باشد : مادر از عوارض دوران بارداری در طی این ماه آگاه شده باشد فشارخون مادر اندازه گیری شده باشد مادر قرص آهن به تعداد کافی دریافت کرده باشد .
....
تمام ویژکی های استاندارد باید قابل سنجش باشد .....
« استانداردهای روش اجرا » تعیین روش اجرای فرآیند با توجه به ویژگی های نیروی انسانی شاغل در فرآیند تعیین می گردد روش اجرا باید با توجه به امکانات و واقعیت های موجود نیروی انسانی انتخاب شود مثال : در بیان استاندارد های روش اجرا فرآیند مراقبت مادر...
بایستی امکانات مکانی ، زمانی ، پرسنلی و...
در نظر گرفته شود .
روش اجرا همان راهکار است « سایر استانداردها » سایر موارد مانند نیروی انسانی ، ابزار ، فضای فیزیکی بایستی با توجه به روش اجرا تعیین گردد .
پس از تعیین موارد فوق جدول استاندارد بشکل ذیل رسم و تکمیل می گردد جدول استاندارد اجزای فرآیند برگزاری کارگاه آموزش مشاوره کارشناسان « پایش و ارزشیابی » برنامه ریز برای حل مشکل سلامتی فعالیت هایی را در قالب فرآیندهای خدمت و پشتیبان طراحی می کند ولی این پایان کار نیست و باید در عمل نشان دهد که مشکل رفع گردیده و یا در حال رفع شدن است تعریف پایش (Manitoriny) پایش ، سنجش درجه انطباق فعالیت ها با استانداردها در حین اجراست بنابراین در سه قسمت (درونداد ، فرآیند ، برونداد ) باید مورد بررسی قرار گیرد .
تعریف ارزشیابی ارزشیابی ، بررسی تحقق اهداف با اجرای برنامه در عمل است بنابراین در ارزشیابی ، اثربخشی (effect) پیامد (out come) ، تأثیر نهایی (im pact) مورد مطالعه قرار می گیرد .
« مدل زنجیره ای در برنامه های بهداشتی » Input service process out come effect out come impact 100 × ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ = درصد کارشناسانی که توانایی برگزاری in put کارگاه آموزشی مشاوره را دارند 100 × ـــــــــــــــــــــــــــــــــ = درصد کارشناسانی که به درستی آموزش ها برای آن ها انجام شده است Service process 100 × ـــــــــــــــــــــــــــــــــ = درصد نظریه مثبت کارشناسان در مورد کارگاه آموزشی 100 × ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ = درصد کارشناسانی که مدت زمان اجرای برنامه out come را برای کسب مهارت مشاوره مناسب می دانند .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ = درصد پرسنل بهداشتی که آموزش مهارت مشاوره را از کارشناسان دریافت کرده اند ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ = درصد مشکلات بهداشتی که در اثر مشاوره رفع گردیده « سطوح جمع آوری داده ها » جهت تهیه برنامه اجرائی برای تمامی شاخص های بدست آمده در قسمت پایش و ارزشیابی ، جدول سطوح جمع آوری داده بشکل ذیل تهیه می شود .
شبکه بهداشت و درمان نیشابور مرکز بهداشت شهرستان نحـوه تهیـه برنـامه POA (مداخلـه ای ) تهیه کننــده : کاظم بیارجمندی هر فرآیند تحت تأثیر عوامل محیطی خارج سازمانی است .
این تأثیر می تواند تقویت کننده و یا تضعیف کننده روند اجرای فرآیند باشد در فرآیند تعامل اجزاء یاد شده (در قالب فعالیت ها) بدنبال تبدیل درونداد به برونداد است پس از مشخص شدن مشکل اصلی در قسمت بررسی وضعیت موجود ، مشکل اصلی را در مرکز دایره می نویسیم و سایر اقدامات شبکه علیت را در مورد آن انجام می دهیم .
ردیفموضوع123456جمع امتیازات *1**22**23**24***35****46***3الفجمع خانه های خالی343154بجمع امتیازات *222343جمع کل امتیازاتالف + ب565497اولویت434512 ردیفموضوعسهولت اجراهزینه بریزمان بریاثربخشیجمع امتیازاتاولویت2412امتیاز ماتریکس تصمیم گیری × امتیاز ماتریکس انتخاب اولویت های بدست آ مده از ماتریکس انتخاب بعنوان اهداف اختصاصی هستند ردیفعنوان فعالیتگروه هدفمسئول اجرامکان اجراچگونگی اجراتجهیزات مورد نیازشیوه پایش و ارزشیابیوسایل مورد نیازهزینه نام اجزاءشرح استانداردبروندادکارشناسانی که آگاهی و مهارت کافی در خصوص انجام مشاوره صحیح را کسب کرده انددرون دادکارشناسانی که آگاهی و مهارت کافی در خصوص انجام مشاوره صحیح ندارندروشبرگزاری کارگاه آموزش و کارگروهینیروی انسانیکارشناسان مراکز بهداشتی درمانیابزاروایت برد ، اورهد ، فیلم ، جزوه آموزشیمواد مصرفیکاغذ ، ترس پرنس ، مداد ، خودکارفضای فیزیکیسالن اجتماعاتعوامل محیطی مؤثرحضور بموقع برگزار کنندگان و شرکت کنندگان در سالن ، وضعیت وسایل صوتی و گرمایینقطه آغازورود کارشناسان به سالن اجتماعاتنقطه پایانورود کارشناسان از سالن اجتماعات ردیفشاخص هاسطح جمع آوری دادهسطح تجزیه و تحلیلسطح مداخله ایشیوه جمع آوری1درصد کارشناسان شرکت کننده در دورهمراکز بهداشتی درمانیمرکز بهداشت شهرستانواحدارتباطات و آموزشبررسی فرم حضور وغیاب