دانلود مقاله پول در اقتصاد اسلامی

امروزه پول یکی از مهمترین پدیده های اقتصادی محسوب می شود و با زندگی بشر به طرز اعجاب انگیزی عجین شده است .این عنصر کیمیا گونه را همگان می شناسند و از نقش تعیین کننده آن در زندگی بخوبی آگاهند در هر فعالیت خرد و کلان اقتصادی ” پول “ نقشی اساسی بر عهده دارد .

” پول “ به عنوان یک ” پدیده “ روزگاری وجود نداشت و نیاز انسان سبب پیدایش یا اختراع آن گردید و بتدریج رشد کردو به صورت موضوعی که تحت تأثیر قوانین مشخص و مکانیزمهای پیچیده قرار دارد در آمد .

بطوری که تا کنون بیش دهها کتاب درباره نگاشته شده و آن را از زوایای گوناگون مورد بحث و کاوش قرار داده اند ولی با این همه هنوز تعریف جامعی درباره آن ارائه نشده است و اقتصاد دانان ترجیح می دهند به جای تعریف پول بیشتر وظایف آنرا مورد توجه قرار دهند .

مبادلات پایا پای ( Barter یا Troc): یکی از وظایفی که اقتصاد دانان برای پول ذکر می کنند ” وسیله بودن برای تسهیل مبادلات “ است .

قبل از تولد پول و به کار گیری آن به عنوان وسیله مبادله انسانهای اولیه نیازمندی های خود را به صورت معاملات پایاپای بر طرف می ساختند .

این داد وستد ها معمولاً در یک اقتصاد ساده و کوچک ، در محدوده یک قبیله ، روستا ، شهر و یا .....

صورت می گرفت و در ضمن آن ، دو طرف معامله ، کالاهای خود را با یکدیگر معاوضه می کردند .

هر کس کالایی راکه برای او قابل استفاده نبود یا بر اثر احتیاج به کالای دیگر حاضر به معاوضه آن بود، به شخص دیگر که متقاضی کالای او بود می داد و متقابلاً کالای وی رابه عنوان عوض دریافت می کرد .

این قبیل داد و ستد ها که در جامعه های ابتدایی متداول بود ” مبادله مستقیم کالا با کالا یا مبادله پایاپای “ نام دارد .

پیدایش پول ها ی فلزی : انتخاب یک یا چند کالا به عنوان معیار ارزش ، اگرچه تا اندازه ای موجب تسهیل امر مبادله می باشد اما نتوانست برخی از مشکلات اساسی مبادلات داد و ستد ی را از میان بردارد ، زیرا با گذشت زمان بعضی کالاها فاسد شده و از بین می رفتند و دسته ای دیگر به علت داشتن حجم زیاد امکان ذخیره آنها نبود.

سرانجام جستجوی بشر منتهی شد به اینکه فلزات ، مخصوصاً طلا و نقرهرا که اشکالات فوق را ندارند به عنوان وسیله مبادله بر گزیدند .

طلا و نقره فلزاتی هستند که در سطح جهانی مورد پذیرش عمومی می باشند و از رواج بیشتری برخوردارند .

امکان تورق در آنها زیاد است و به خوبی می توان از آنها سکه های نازک و کوچک تهیه نمود و چون ارزش آنها ذاتی می باشد بر اثر خرد شدن و تقسیم شدن به قطعات کوچکتر ، ارزش آنها از بین نمی رود .

انعطاف پذیری زیادی دارند و می توان آنها را در قالبهای گوناگون ریخت و به صورتهای متفاوت در آورد .

همچنین امکان حک کردن هر نقش و نوشته ای برروی آنها وجود دارد .

بطورکلی از نظر اقتصادی دلایل انتخا ب و رواج پولهای فلزی بویژه طلا و نقره عبارتند از : نقش معاملاتی : پولهای فلزی به صورت عموم و سکه های طلاو نقره بخصوص دارای قابلیت تراکم ارزش فراوان در حجم کم بوده و به سهولت قابل حمل و نقل می باشند و از این نظر در تسهیل معاملات نقش ویژه ای ایفا می کنند .

نقش ذخیره ارزش :پول های فلزی از آن جهت که فلزهستند دوام زیادی داشته و کمتر فاسد می شوند و در این میان طلا و نقره به خاطر اینکه دچار زنگ زدگی نمی شوند ، امتیاز بیشتری دارند .

معیار ارزش یکنواخت : چیزی که می خواهد به عنوان معیار ارزش قرار بگیرد باید خودش از نظر ارزش ، همگون و یکنواخت باشد و مقادیر متفاوت آن فقط به لحاظ کمیت با یکدیگر اختلاف داشته باشند .

این امر در پول های فلزی تحقق پیدا می کند .

اما در غیر پول های فلزی ، اغلب مصداق نمی یابد .

قابلیت تقسیم پذیری : فلزات ، مخصوصاً طلا و نقره را می توان به کمیت های گوناگون تقسیم کرد بدون آنکه این امر سبب شود تا به کیفیتشان صدمه ای برسد و همچنین اگر لازم باشد می توان دوباره آنها را به صورت اولیه برگرداند .

اما در غیر پولهای فلزی چنین قابلیتی وجود ندارد .

انواع پولهای کاغذی : پولهای کاغذی به دو نوع تقسیم می شوند : پول کاغذی قانونی با گردش دستوری پول کاغذی اعتباری با گردش تضمینی پول کاغذی قانونی با گردش دستوری : این نوع پول در قرن سیزدهم میلادی در چین ، در دوره امپراطوری ” قوبیلای قاآن “ وجود داشت .

برای چاپ این نوع پول کاغذ مخصوصی در نظر گرفته می شد که این کاغذ برای مقادیر مختلف پول به قطعاتی در اندازه های گوناگون تقسیم شده بود .

هر قطعه کاغذ چهار گوش و مستطیلی شکل بود و طول آن اندکی از عرضش بزرگتر بود .

زیرا هر اسکناس را تنی چند از صاحب منصبان امضاء کرده و با مهر خود ممهور می کردند .

پس از آن ضراب کل که پادشاه او را به این مقام منصوب کرده بود با مهر شاهی که نزد او به امانت بود و آن را در شنگرف فرو می برد ، این قطعه کاغذ را مهر می کرد .

البته پول کاغذی از روزگاران کهن در چین رواج داشته است .

هر گونه جنسی را می شد با آن خریداری کرد و به سادگی با سکه های طلا و نقره قابل معاوضه بوده است .

پول کاغذی اعتباری با گردش تضمینی : منشاء پیدایش این نوع از پول های کاغذی در درجه اول تجار و صرافان و پس از آن ، بانکداران و در مرحله اخیر، دولتها بودند .

بدین ترتیب که در ابتدا مردم سکه های خود را نزد صرافان به امانت می گذاشتند و آنان نیز در قبال دریافت آن ، به مشتری رسد یا حواله می دادند و چنانچه صراف از اعتبار و حسن شهرتی برخوردار بود ، رسید او هم معتبر محسوب شده و به عنوان پول در معاملات دست به دست می گشت ، این کار صرافان از چند لحاظ حائز اهمیت بود : صرافان به عنوان امین مردم و محافظ پول آنها عمل می کردند و افراد با سپردن وجوه اضافی خود به آنها و دریافت رسد ، پول های خود را از خطرات احتمالی سرقت ، گم شدن و .......حفظ می کردند .

برای انجام معاملات عمده ای که نیاز به پول های بسیاری داشت ، حمل و نقل مقدار زیادی از مسکوکات ، مشکلاتی به همراه داشت ، سپردن پول به صرافان و در یافت رسید از آنان و استفاده از آن به جای پول ، تا حدود زیادی مشکلات را حل می کرد و به خصوص بعد از آن صرافان معتبر شهرهای مختلف با یکدیگر رابطه برقرار کردند و رسیدهای یکدیگر را پذیرفتند ، سهولت قابل توجهی در این امر ایجاد شد .

تفاوت دو نوع پول کاغذی : منشأ پیدایش پول کاغذی با گردش دستوری ، دولتها بودند ، در حالی که در پول اعتباری با گردش تضمینی بوسیله صرافان و تجار و سپس بانکهای خصوصی بوجود آمد ، اگرچه بعد ها تحت تسلط دولتها درآمد .

واسطه در معاملات و وسیله پرداخت بودن دو وظیفه از وظایفی است که برای پول شمرده شده است .

پول به عنوان واسطه در معاملات ،‌با گردش خود ، امر مبادله را سهل و آسان می کند ، در حالی که در وظیفه دوم به کمک پول ، بدهی ها گردش می کنند و از شخصی به شخص دیگر منتقل می شوند .

پول کاغذی با گردش دستوری به سبب اقتدار دولتها و اجبار و پافشاری آنها مقبولیت عامه یافت ولی پذیرش پول اعتباری به وسیله مردم ، به میزان اعتبار صراف یا تاجر منتشرکننده آن نزد آنها بستگی داشت .

پول تحریری : موجودی هر فرد در حساب جاری بانک ، نوع دیگری از پول است که پول ثبتی نام دارد .

یکی از حسابهای بانکی ، حساب جاری است که بانک پس از افتتاح حساب جاری و واریز سپرده های شخصی به این حساب ، به حاصب حساب دسته چک می دهد .

در این صورت موجودی صاحب سپرده در بانک حکم پول را دارد و او می تواند هر موقع که بخواهد با صدور چک از موجودی خود استفاده کند .

البته فقط به میزان موجودی و اعتبار خود در نزد بانک می تواند چک بکشد .

این گونه سپرده های حساب جاری را سپرده دیداری و چک را پول تحریری می نامند .

تفاوت های اسکناس و پول تحریری : پول تحریری و اسناس های امروزی اگر چه هر دو وسیله مبادله اند ، اما تفاوت هایی نیز با هم دارند .

مهمترین این تفاوت ها را می توان در موارد زیر خلاصه کرد : اسکناس در حال حاضر ، پول قانونی است ، کلیه افراد مؤظفند در مقابل طلب هایشان یا آنچه که می فروشند ، اسکناس در یافت کنند ، اما در مورد پول تحریری اجباری وجود ندارد .

تفاوت دیگر میان این دو نوع پول در تغییر پذیری آنهاست .

اسکناس هنگامی که منتشر شد و به جریان افتاد ،‌به جز در مواردی نادر و استثنایی قابل برگشت نیست ، در صورتی که پول تحریری در واکنش به رونق و کسادی بازار نوسان دارد، در زمان رونق بانک ها بیشتر وام می دهند و سعی می کنند تا ذخیره اضافی خود را به حداقل برسانند ، در حالی که در زمان رکود ، حجم وامی را که می دهند ، به حداقل می رسانند .

خلق اسکناس تنها بوسیله بانک مرکزی بوده و با تصمیم مقامات پولی کشور صورت می گیرد ولی پول تحریری مستقیماً توسط بانک های تجاری خلق می شود ،اگرچه بانک مرکزی هم به صورت غیرمستقیم(ازطریق کم و یا زیاد کردن نرخ ذخیره قانونی ، تنزیل و ....) میتوانددرتعیین حجم آن دخالت نماید .

مراد از پول تحریری ،‌حساب جاری ( سپرده های دیداری ) نزد بانک های تجاری است و به هیچ وجه ، چک منظور نیست .

چک ، تنها وسیله برداشت از این حسابها می باشد .

پول در ایران ضرب سکه در ایران : داریوش کبیر ، اولین پادشاهی بود که در ایران اقدام به ضرب سکه نمود .

نام سکه طلای این پادشاه هخامنشی ” دریک “ بود و بر روی آن ، نقش او نگاشته شده بود .

نسبت ” دریک طلا “ به ” دریم نقره “ 5/13 به 1 بود .

این نسبت آغاز پیدایش نسبت بین دو پول طلاو نقره می باشد و لفظ ” دریک “ از ” دزریک “ به معنای زرین مشتق شده است .

تعیین ریال به عنوان واحد پول رایج : تا سال 1308ش ، تومان پول رایج کشورمان بود که به 10 قرن تقسیم می گردید و استاندارد پول کشور بر اساس فلز نقره تعیین شده بود.

در سال 1308 ش ، قانونی تصویب شد که برای اولین بار ریال را به عنوان پول کشور تعیین می کرد .

بر طبق این قانون ،واحد پولی کشور ، سکه هایی به وزن 322282/7 گرم طلا به مبلغ 20 ریال ( هر ریال معادل 100 دینار ) تعیین گردید و به موجب آن هزار ریال معادل یک شیلینگ اعلام شد .

با تصویب این قانون ، ایران به پول انگلیس وابسته گردید و به همین دلیل ، دو سال بعد ، در اسفند ماه 1310 ( 1931 م ) که انگلستان نظام پایه طلا را ترک گفت ، ایران هم مجبور شد در دواحد پولی خود تجدید نظر کند ، برای این کار ، ارزش مسکوکات طلا را به 100 ریال تغییر داد ، یعنی واحد پولی کشور به میزان یک پنجم ارزش قبلی خود تنزل پیدا کرد .

مقدار تنزل های رسمی ارزش ریال در فاصله سالهای 1300 تا 1350 شمسی به ترتیب ، چنین است : تاریخ تنزل مقدار طلای محتوای هر یک ریال به گرم 27 اسفند ماه 1308 3661191 / 0 24 اسفند ماه 1310 0732237 /0 مهر ماه 1320 0252105 /0 18 اردیبهشت ماه 1336 0117316/0 27 آذر ماه 1351 0108055/0 27 آذر ماه 1351 0108055/0 جدول انتشار اسکناس 1348 – 1311 ش : ( ارقام ، به میلیارد ریال ) توضیحاتی پیرامون جدول : طلا در این جدول شامل طلای سپرده در صندوق بین المللی هم می شود .

ارز در این جدول ، سهمیه ارزی در مؤسسات مالی بین المللی را هم در بر می گیرد .

منظور از نسبت پشتوانه ، نسبت ذخایر طلا، نقره و ارزهای معتبر به اسکناس منتشر شده می باشد .

اما جواهرات سلطنتی و بدهی های خزانه که غالباً عنوان بخشی از ذخایر قلمداد می شود ، در آن نمی گنجد.

از سال 1322 ش .

ارز خارجی به پشتوانه اسکناس افزوده گشت .

از سال 1326 ش .

نقره از اقلام تشکیل دهنده ذخایر حذف گردید .

از سال 1340 ش.

به بعد ، پول در گردش ، علاوه بر اسکناس سکه های نیکلی متداول را هم در بر گرفت .

بانک در لغت : مردم ایتالیای قدیم ، دکه و محل کسب صرافان را ”بانکو“ می نامیدند .

با گذشت زمان ، عملیات صرافی تنوع و توسعه یافت و محل کار آنها از دکه های کوچک به مؤسسات بزرگ تبدیل شد اما همان نام قدیمی خود را با کمی تغییر حفظ کرد .

این مؤسسات گسترده که فعالیت های پولی انجام می دادند ، بانک نامیده شدند .

این لغت به زبان فارسی و عربی هم انتقال یافت و در زبان عربی به ” البنک “ تبدیل شد .

در زبان فارسی هم لغت” بانگ “ متداول شد .

تعریف بانک : در کتاب مقررات بانکی چنین آمده است : بانک ، مؤسسه ای که به صورت شرکت سهامی ، مطابق قانون تجارت ، تشکیل و بر اساس مواد این قانون به عملیات بانکی اشتغال ورزد .

چند سال بعد این تعریف به شکل زیر اصلاح شد .

بانک مؤسسه ای است که به صورت شرکت سهامی به انجام عملیات بانکی اشتغال دارد .

تاریخچه بانکداری : در دوره هخامنشی در ایران صرافی کاملاً ابتدایی وجود داشته است .

در زمان ساسانیان ، بانکداری در ایران توسعه زیادی پیدا کرد .

در این عصر، ارسال پول از نقطه ای به نقطه دیگر توسط ” برات “ متداول شد .

واژه ” چک “ که امروز در همه بانک های جهان معمول است ، از زبان پهلوی گرفته شده و در زبان ساسانیان هم معمول بوده است .

تاریخچه صندوق های خیریه و قرض الحسنه : در تاریخ اسلام ، رسول اکرم (ص) بنیان گذار اولین صندوق امانت بودند ، ایشان از زمانی که در مکه زندگی می کردند مورد اعتماد و امانت مردم بودند و امانت مردم را برای آنها نگهداری می کردند و از این جهت ”محمدامین “ لقب یافته بودند و آن گاه که به دستور خداوند عازم مدینه شدند ، چون خود فرصت رساندن امانت های مردم را نداشتند ، حضرت علی ( ع ) را مأمور برگرداند ن امانت مرد کردند.

در کشور ایران ، اولین صندوق قرض الحسنه به صورت امروزی آن ، در سال 1348 شمی در مسجد قدیمی لرزاده تهران به نام ” صندوق قرض الحسنه ذخیره جاوید “ تأسیس شد و به تدریج صندوق های دیگری در نقاط مختلف کشور به ویژه در شهرهای مذهبی به وجود آمد.

به طور ی که تا پایان سال 1365 شمسی ، تعداد کل صندوق های قرض الحسنه موجود در کشور به حدود 2200 واحد بالغ می شد .

خدمات بانک : بانک ها امروزه کارها و خدمات مهم و مفیدی به قرار ذیل انجام می دهند .

نگهداری پول : منظور از نگهداری پول این است که افرادی که دارای پول نقد بیش از احتیاج خود هستند نیاز به جای امنی برای نگه داری پول های خود دارند .

بطوری که در هنگام نیاز ، به سرعت پول خود را در اختیار بگیرند .

بانک ها ، پس اندازهای مردم را جمع آوری کرده و بصورت سرمایه های بزرگ در اختیار تولید کنندگان قرار می دهند و خود نیز از این کار سود می برند .

مقیاس ارزش پول : پول مقیاس ارزش کالا و خدمات است .

اما مقیاس ارزش پول چیست ؟

برای پاسخ به این سؤال دو احتمال وجود دارد .

احتمال اول این است که بگوییم حجم کالا ها و خدمات تولید شده در هر اقتصادی ، تعیین کننده ارزش پول آن اقتصاد است و اگر حجم کالا ها و خدمات تولید شده ، متوازن و متعادل با حجم پول باشد ، پول ارزش متعادل خود را دارا خواهد بود ، اما افزایش نسبی حجم پول موجب کاهش ارزش آن می شود .

به تعبیر دیگر ، بر اساس نظریه مقداری پول ،‌همچنان که پول ،‌مقیاس ارزش کالا است ، کالا هم مقیاس ارزش پول است .

منتسکیو در این باره می گوید : همان طور که پول شاخص ارزش انواع کالاها می باشد ، انواع کالا هم شاخص ارزش پول هستند و هر قدر بین این دو شاخص ( پول و کالا ) تساوی برقرار باشد به همان نسبت ،‌کشور قرین رفاهیت و سعادت می گردد .

احتمال دوم این است که بگوییم ترکیبی از حجم کالاها و خدمات تولید شده ، نرخ ارزهای خارجی ،‌قیمت برخی کالاهای خاص و ثبات سیاسی و اقتصادی ، عوامل تعیین کننده ارزش پول هر کشور هستند و میزان تأثیر گذاری هر یک از این عوامل با توجه به ساختار اقتصادی ، سیاسی و روانی جوامع مختلف و همچنین اوضاع اقتصادی مختلف ، متفاوت است .

مثلاً : در وضعیت تورمی که مردم ترجیح می دهند دارایی های خود را به صورت برخی ارزهای خارجی و یا برخی کالاهای خاص مانند سکه های طلا نگه داری کنند، افزایش نسبی قیمت این گونه کالاها و یا ارزها ، موجب سقوط سریع ارزش پول داخلی و افزایش سطح عمومی قیمت ها می شود و در مجموع احتمال دوم در تبیین مقیاس ارزش پول ، صحیح تر به نظر می آید .

تعریف پول : در نظریه های اقتصاددانان در مورد پول ، چهار تعریف مشخص قابل استخراج است : تعریف پول قانونی تعریف پول با اتکای به مصادیق آن تعریف پول با اتکای به وظایف آن تعریف پول با معیار مقبولیت عامه آن برای وسیله مبادله شدن نقد تعریف پول : تعریف قانونی و حقوقی پول ، اولاً قادر به تبیین آنچه که نقش اصلی پول را بازی می کند نیست ، و ثانیاً نیازمند اتکا به یک رابطه اعتباری برای مشخص کردن چیزی به عنوان پول است و نمی تواند مبانی نظری و تئوریک لازم را برای درک پول ارائه نماید .

اشکال تعریف دوم : شناخت مصادیق پول و تحول آنها در طول زمان ( با توجه به دگرگونیهایی که در سیستمهای پولی ، مالی و بانکی ایجاد می شود ) بسیار ضروری است .

بازنگری در این شناخت در مراحل مختلف حرکت اقتصادی جامعه نیز امری لازم است ، و عدم اهتمام به آن می تواند عواقب ناگواری را برای نظام اقتصادی جامعه به بار آورد ، ولی در هر صورت ، تعریف به مصادیق پول را نمی توان تعریف پولی تلقی کرد و مشکل تعریف قانونی پول در اینجا هم صادق است و بنابراین تعریف به مصادیق مبنای نظری کافی و جامعی برای ارائه برداشت صحیح از پول ، بدست نمی دهد .

اشکال تعریف سوم : در تعریف پول با اتکای به وظایف آن ، که تقریباً مورد قبول اکثر قریب به اتفاق اقتصاددانان است، هنوز مشکل دو تعریف پیشین به قوت خود باقی است و این تعریف نیز قادر به روشن نمودن مبانی نظری لازم برای شناخت ماهیت پول نیست .

جوهر تعریف فوق این است که وسیله مبادله و ذخیره ارزش بودن و معیار سنجش ارزش بودن چیزی ، پول بودن آن را مشخص می کند ، و اگر تعریف فوق را قبول کنیم ، به این معناست که چیزی را به لازمه اش تعریف کنیم، در صورتی که در تعریف هر چیز باید هویت آن را مشخص کند.

در تعریف پول نیز باید ماهیت پول و چرایی پول شدن پول را بیان کند .

وسیله مبادله شدن و یا داشتن سایر وظایف اشاره شده ، در واقع معلول این است که چیزی به عنوان پول پذیرفته شود ، بنابراین باید دید چه چیزی و چرا به عنوان پول پذیرفته می شود و ماهیت آن چیست ؟‌ در تعریف پول ، براساس مقبولیت عام آن به عنوان وسیله مبادله ، همان ایراد مطرح شده در تعریف سوم وجود دارد ، که آن را براساس یکی ار وظایف پول ، یعنی وسیله مبادله بودن تعریف کرده اند .

از اینرو سایر وظایف پول نادیده گرفته شده است .

در کناز نیازهای مختلف فردی و اجتماعی ، مردم نیاز به مبادله نیز دارند .

به طور معمول کمیت تولیدات انسان بیش از نیاز اوبوده و تنوع تولید اتش به اندازه تنوع نیازهای او نیست ، لذا برای رفع نیاز های متعددش ، با به کارگیری مازاد تولیداتش اقدام به مبادله می کند .

مبادلات در آغاز به صورت مستقیم و کالا به کالا در اقتصاد پایاپای انجام می شده است ، در این اقتصاد ، آنچه مورد رغبت و تقاضا واقع می شد و ارزش مصرفی آن را تعیین می کرد ،‌همان خصوصیات مصرفی کالا بود و این عامل سبب می شد کالا مورد مبادله قرار گیرد .

مشخصه های پول : در اقتصاد اسلامی ، سه مشخصه زیر برای پول پذیرفته شده است : 1)پول به عنوان وسیله مبادله : پول ارزش مبادله ای خلق می کند .

بیانگر ارزش مبادله ای به طورمطلق است ، و بالطبع می تواند به عنوان وسیله مبادله به کار رود .

اگر پول ارزش مبادله ای بالفعل را نداشت ،نمی توانست وسیله مبادله نیز باشد.وسیله فاقد ارزش نمی تواند نقش وسیله بودن را بازی کند ؛ اینکه کسی در مقابل دریافت وسیله مبادله خاصی،حاضر می شود و کالایی را به دیگری واگذار کند ، بدین علت است که می تواند این وسیله ، ارزش مبادله ای را با خود حمل کند ، او می تواند آن را تصاحب کند و پول نیز از آن رو که واجد ارزش مبادله ای است ، به عنوان وسیله مبادله پذیرفته شده است .

2) پول به عنوان واحد سنجش ارزش : پول به تبع خلق و حمل ارزش مبادله ای ، به عنوان واحد سنجش این ارزش نیز مطرح است .

اگر پول ، ارزش مبادله ای با خود حمل می کند ، مقدار این ارزش مشخص است و بنابراین واحدهایی از پول که این ارزش مبادله ای را حمل می کند نیز مشخص خواهد بود .

3)پول به عنوان ذخیره ارزش : پول با داشتن و حفظ ارزش مبادله ای ، ذخیره ارزش نیز می کند ؛و چون ارزش مبادله ای در هر زمان همراه پول است ، فرد با ذخیره پول ، یک ارزش مبادله ای خالص را ذخیره می کند .

منافعی که با این کار عاید فرد می شود ، عبارت است از اینکه : اولاً : فرد از زیانهای ذخیره ارزش مصرفی ، مثل فاسد شدن و تلف شدن کالاها مصون می ماند .

ثانیا : فرد نمی داند در آینده به چه چیزی نیاز پیدا خواهد کرد که همان را ذخیره کند .

اگر او کالایی را ذخیره کند ، این کالا ارزش مبادله ای کلی در مقابل همه کالاها نخواهد داشت ؛ ولی با ذخیره پول ، ارزش مبادله ای کلی را ( که صلاحیت تبدیل شدن به هر کالایی را دارد ) مالک خواهد شد .

البته ممکن است در موارد استثنایی ، فرد از نفس ذخیره کردن پول لذت ببرد ؛ ولی باید توجه داشت در اینجا هم در واقع آن ارزش مبادله ای کلی نهفته در پول است که توسط فرد، مورد رغبت قرار گرفته و از آن لذت می برد .

برخی تصور کرده اند که وظیفه سوم ؛ یعنی ذخیره ارزش بودن پول از نظر اقتصاد اسلامی قابل قبول نیست : به این ترتیب که اسلام ؛کنز پول را مجاز نشمرده و از آن نهی کرده و بر کنز پول ، زکات وضع کرده است .

در اینصورت نباید در اقتصاد اسلامی از ذخیره ارزش بودن پول سخن گفت ؛ این نظر نتیجه برداشت نادرست از دو مفهوم ” ذخیره ارزش “ و ”کنز “ است .مرا از ذخیره ارزش بودن پول این است که اگر کسی بخواهد ارزش مبادله ای را ذخیره و نگهداری کند ، آن را به صورت پول نگه می دارد و این وظیفه ؛ یعنی ذخیره ارزش بودن برای پول در اقتصاد اسلامی و غیر آن وجود دارد .

اما آنچه در اسلام مورد نهی قرار گرفته ، راکد گذاشتن پول و خارج کردن آن از مبادله در حد بیش از نصاب و به مدت یک سال تمام است .

در این مورد نیز اولاً : راکد نگهداشتن پول غیر طلا و نقره از نظر فقهای شیعه مشمول زکات نمی شود ؛ ثانیاً : راکد نگهداشتن پول طلا و نقره از گردش مبادلات ، حتی اگر بیش از حد نصاب باشد ، امری جایز است و تنها زکات آن باید پداخت شود .

بنابراین ذخیره ارزش بودن پول ، غیر از کنز کردن و راکد نگهداشتن آن است ؛ علاوه بر اینکه راکد نگهداشتن پول هم به طور مطلق ، امری غیر مجاز نیست .

در این صورت حتی اگر بپذیریم که لازمه ذخیره ارزش بودن پول ، کنز کردم آن است ، نمی توان گفت در اقتصاد اسلامی ، پول این وظیفه را ندارد .

پول و سرمایه : پول ارزش مبادله ای محض اشیا و قدرت خرید کل است و از این رو یک مال اعتباری است ؛ در حالی که ، مال حقیقی است که در ایجاد کالاها و خدمات نقش مستقیم دارد ، بنابراین پول و سرمایه ماهیتاً متفاوتند .

آیا پول ، سرمایه بالقوه است ؟

پول، بالقوه ، همه چیز است و این امر منحصر به سرمایه نیست .

همان گونه که پول می تواند با طی مراحلی به سرمایه تبدیل شود ، درآمد، پس انداز و برخی کالاهای مصرفی نیز می تواند به سرمایه تبدیل شوند ؛ هر چند پول به لحاظ اینکه قدرت خرید کلی است سرعت تبدیل آن به سرمایه زیاد است .

آیا پول ، سرمایه مالی است ؟

با تفکیک ماهیت پول و سرمایه ، بسادگی می توان دریافت که پول : سرمایه مالی نیست ؛ زیرا مادامی که مال به شکل پول ( ماهیت اعتباری ) است دیگر سرمایه ( مال حقیقی ) نیست ؛ و زمانی که پول به سرمایه تبدیل گردید دیگر مال اعتباری نخواهد بود .

از این رو از دیدگاه اقتصاد اسلامی ، اصطلاح ” سرمایه مالی “ یک اصطلاح نادرست است .

این اشکال از آنجا ناشی شده که برخی گمان کرده اند در قرارداد مشارکت به مضاربه ، به محض آنکه فرد مبلغی را برای مشارکت یا تجارت اختصاص داد به وجه او اصطلاح” سرمایه “ اطلاق می شود و مستحق بازدهی است، در حالی که چنین نیست .

مادامی که پول به کالا تبدیل نشود و به عبارت دیگر تا زمانی که به قرا رداد عمل نشود ، پول به سرمایه تبدیل نخواهد شد .

تا قبل از تبدیل پول به سرمایه هرگونه کاستی یا فزونی که برای پول حاصل شود ؛ مثلاً ارزش آن بالا رود تمامی آنچه حاصل شده متعلق بع مالک پول خواهد یود ، در حالی که به محض تبدیل پول به کالا ( برای تجارت در مضاربه یا فعالیت اقتصادی در مشارکت ) می توان آن را سرمایه نامید .

از اینرو می توان بسادگی دریافت که در این میان ، سرمایه مالی اصطلاحی بی معناست .

نقش پول در فعالیتهای اقتصادی : با توجه به تعاریف مختلف پول ، می توان در یافت که پول به آنگونه که اقتصادانانی ، مانند پاتینکن و سایرین معتقدند ، پول خنثی نبوده و در فعالیتهای اقتصادی در کوتاه مدت و دراز مدت دارای تأثیر و تأثر است .

از یک طرف حتی در کوتاه مدت ، پول موجد و منشاء یک سلسله فعالیتهای اقتصادی است ، و از طرف دیگر ارزش پول و سرعت گردش آن از شرایط و فعالیتهای اقتصادی تأثیر می پذیرد .

گروهی ، مانند پولگرایان ( monetarists ) معتقدند که حجم پول اثر قابل توجهی بر فعالیتهای اقتصادی و سطح قیمتها دارد ، و اهداف سیاست پولی با هدف قرار دادن نرخ رشد عرضه پول ، بطور کاملاً مطلوبی تأمین می گردد ، و بدین ترتیب ، نقش پول را بیش از حد توسعه داده و بر آن تأکید و احیاناً در آن افراط کرده اند .

گروه دیگر مانند خنثی گرایان ( neutralists ) در مواردی پول را بی تأثیر دانسته و در مواردی دیگر در تأثیر چشمگیر آن تردید جدی کرده اند ؛ بنا براین می توان این مطلب را قدر متیقن و وجه اشتراک نظر اقتصاددانان دانست که پول در تنظیم فعالیتهای اقتصادی نقش دارد ؛ اما در مورد میزان این نقش و آثار آن اختلاف نظر وجود دارد .

آثار اقتصادی پول : مهمترین آثار اقتصادی پول عبارت است از : الف ) ایجاد نقدینگی ؛ ب ) تسریه در گردش مبادلات ؛ ج ) رشد تولید و رونق و توسعه در جامعه ؛ د) تورم ؛ ذ ) سلطه ناشر پول ؛ و ) توزیع مجدد در آمدها ؛ آثار فوق مانن مشخصه های پول نیستند که قید لاینفک تعریف پول بوده و همیشه با آن تلازم داشته باشند ؛ به عبارت دیگر پول می تواند آثار فوق را بع بار آورد ، و یا چنین آثاری را به دنبال نداشته باشد .

می توان تصور کرد که طبق تعریف ، چیزی پول باشد ؛ ولی مثلاً : موجب رشد یا توزیع مجدد درآمدها یا تسریع در گردش مبادلات نشود .

این مشخصه های پول هستند که آثار فوق را به بار می آورند .

اوراق بدهی بانکها : منظور از اوراق بدهی بانکها ، همان حواله هایی است که به صورت چک بانکی یا چک تضمینی یا حواله بانکی از بانکی به عهده خود، یا بانک دیگر صادر می شود ، .و این اوراق ، یک نوع پول اعتباری بدهی است و دلالت بر بدهی یک بانک دیگر دارد .

سپرده های دیداری : عبارت از بدهی بانکها به افراد است که در دفاتر بانک به حساب افراد ، ثبت شده ، و یک فرد می تواند با حواله ای که در وجه دیگری صادر می کند ، آن را به حساب او منتقل کند .

سپرده های دیداری ، نوعی پول اعتباری بدهی است ؛ زیرا بانکها متعهدند که در قبال دریافت حواله ای یا چکی که صاحب سپرده های دیداری صادر کرده است ، پول اعتباری نقد پرداخت کنند .

بدیهی است که حواله یا چک صادر شده ، ابزار یا سند انتقال این نوع پول بوده و خود پول نیست .