دانلود مقاله پول در اقتصاد اسلامی

            امروزه پول یکی از مهمترین پدیده های اقتصادی محسوب می شود و با زندگی بشر به طرز اعجاب انگیزی عجین شده است .این عنصر کیمیا گونه را همگان می شناسند و از نقش تعیین کننده آن در زندگی بخوبی آگاهند در هر فعالیت خرد و کلان اقتصادی ” پول “ نقشی اساسی بر عهده دارد .

            ” پول “ به عنوان یک ” پدیده “ روزگاری وجود نداشت و نیاز انسان سبب پیدایش یا اختراع آن گردید و بتدریج رشد کردو به صورت موضوعی که تحت تأثیر قوانین مشخص و مکانیزمهای پیچیده قرار دارد در آمد .

            بطوری که تا کنون بیش دهها کتاب درباره نگاشته شده و آن را از زوایای گوناگون مورد بحث و کاوش قرار داده اند ولی با این همه هنوز تعریف جامعی درباره آن ارائه نشده است و اقتصاد دانان ترجیح می دهند به جای تعریف پول بیشتر وظایف آنرا مورد توجه قرار دهند .

مبادلات پایا پای ( Barter   یا Troc):

            یکی از وظایفی که اقتصاد دانان برای پول ذکر می کنند ” وسیله بودن برای تسهیل مبادلات “ است . قبل از تولد پول و به کار گیری آن به عنوان وسیله مبادله انسانهای اولیه نیازمندی های خود را به صورت معاملات پایاپای بر طرف می ساختند . این داد وستد ها معمولاً در یک اقتصاد ساده و کوچک ، در محدوده یک قبیله ، روستا ، شهر و یا ..... صورت می گرفت و در ضمن آن ، دو طرف معامله ، کالاهای خود را با یکدیگر معاوضه می کردند .

            هر کس کالایی راکه برای او قابل استفاده نبود یا بر اثر احتیاج به کالای دیگر حاضر به معاوضه آن بود، به شخص دیگر که متقاضی کالای او بود می داد و متقابلاً کالای وی رابه عنوان عوض دریافت می کرد . این قبیل داد و ستد ها که در جامعه های ابتدایی متداول بود ” مبادله مستقیم کالا با کالا یا مبادله پایاپای “ نام دارد .

پیدایش پول ها ی فلزی :

            انتخاب یک یا چند کالا به عنوان معیار ارزش ، اگرچه تا اندازه ای موجب تسهیل امر مبادله می باشد اما نتوانست برخی از مشکلات اساسی مبادلات داد و ستد ی را از میان بردارد ، زیرا با گذشت زمان بعضی کالاها فاسد شده و از بین می رفتند و دسته ای دیگر به علت داشتن حجم زیاد امکان ذخیره آنها نبود.

            سرانجام جستجوی بشر منتهی شد به اینکه فلزات ، مخصوصاً طلا و نقرهرا که اشکالات فوق را ندارند به عنوان وسیله مبادله بر گزیدند . طلا و نقره فلزاتی هستند که در سطح جهانی مورد پذیرش عمومی می باشند و از رواج بیشتری برخوردارند .

            امکان تورق در آنها زیاد است و به خوبی می توان از آنها سکه های نازک و کوچک تهیه نمود و چون ارزش آنها ذاتی می باشد بر اثر خرد شدن و تقسیم شدن به قطعات کوچکتر ، ارزش آنها از بین نمی رود . انعطاف پذیری زیادی دارند و می توان آنها را در قالبهای گوناگون ریخت و به صورتهای متفاوت در آورد .       همچنین امکان حک کردن هر نقش و نوشته ای برروی آنها وجود دارد . 

بطورکلی از نظر اقتصادی دلایل انتخا ب و رواج پولهای فلزی بویژه طلا و نقره عبارتند از :

نقش معاملاتی : پولهای فلزی به صورت عموم و سکه های طلاو نقره بخصوص دارای قابلیت تراکم ارزش فراوان در حجم کم بوده و به سهولت قابل حمل و نقل می باشند و از این نظر در تسهیل معاملات نقش ویژه ای ایفا می کنند .

نقش ذخیره ارزش :پول های فلزی از آن جهت که فلزهستند دوام زیادی داشته و کمتر فاسد می شوند و در این میان طلا و نقره به خاطر اینکه دچار زنگ زدگی نمی شوند ، امتیاز بیشتری دارند .

معیار ارزش یکنواخت : چیزی که می خواهد به عنوان معیار ارزش قرار بگیرد باید خودش از نظر ارزش ، همگون و یکنواخت باشد و مقادیر متفاوت آن فقط به لحاظ کمیت با یکدیگر اختلاف داشته باشند . این امر در پول های فلزی تحقق پیدا می کند . اما در غیر پول های فلزی ، اغلب مصداق نمی یابد .

قابلیت تقسیم پذیری : فلزات ، مخصوصاً طلا و نقره را می توان به کمیت های گوناگون تقسیم کرد بدون آنکه این امر سبب شود تا به کیفیتشان صدمه ای برسد و همچنین اگر لازم باشد می توان دوباره آنها را به صورت اولیه برگرداند . اما در غیر پولهای فلزی چنین قابلیتی وجود ندارد .

انواع پولهای کاغذی :

پولهای کاغذی به دو نوع تقسیم می شوند :

پول کاغذی قانونی با گردش دستوری

پول کاغذی اعتباری با گردش تضمینی

پول کاغذی قانونی با گردش دستوری :

            این نوع پول در قرن سیزدهم میلادی در چین ، در دوره امپراطوری ” قوبیلای قاآن “ وجود داشت . برای چاپ این نوع پول کاغذ مخصوصی در نظر گرفته می شد که این کاغذ برای مقادیر مختلف پول به قطعاتی در اندازه های گوناگون تقسیم شده بود .

            هر قطعه کاغذ چهار گوش و مستطیلی شکل بود و طول آن اندکی از عرضش بزرگتر بود . زیرا هر اسکناس را تنی چند از صاحب منصبان امضاء کرده و با مهر خود ممهور می کردند . پس از آن ضراب کل که پادشاه او را به این مقام منصوب کرده بود با مهر شاهی که نزد او به امانت بود و آن را در شنگرف فرو می برد ، این قطعه کاغذ را مهر می کرد . البته پول کاغذی از روزگاران کهن در چین رواج داشته است . هر گونه جنسی را می شد با آن خریداری کرد و به سادگی با سکه های طلا و نقره قابل معاوضه بوده است .

پول کاغذی اعتباری با گردش تضمینی :

منشاء پیدایش این نوع از پول های کاغذی در درجه اول تجار و صرافان و پس از آن ، بانکداران و در مرحله اخیر، دولتها بودند . بدین ترتیب که در ابتدا مردم سکه های خود را نزد صرافان به امانت می گذاشتند و آنان نیز در قبال دریافت آن ، به مشتری رسد یا حواله می دادند و             چنانچه صراف از اعتبار و حسن شهرتی برخوردار بود ، رسید او هم معتبر محسوب شده و به عنوان پول در معاملات دست به دست می گشت ، این کار صرافان از چند لحاظ حائز اهمیت بود :

صرافان به عنوان امین مردم و محافظ پول آنها عمل می کردند و افراد با سپردن وجوه اضافی خود به آنها و دریافت رسد ، پول های خود را از خطرات احتمالی سرقت ، گم شدن و .......حفظ می کردند .

برای انجام معاملات عمده ای که نیاز به پول های بسیاری داشت ، حمل و نقل مقدار زیادی از مسکوکات ، مشکلاتی به همراه داشت ، سپردن پول به صرافان و در یافت رسید از آنان و استفاده از آن به جای پول ، تا حدود زیادی مشکلات را حل می کرد و به خصوص بعد از آن صرافان معتبر شهرهای مختلف با یکدیگر رابطه برقرار کردند و رسیدهای یکدیگر را پذیرفتند ، سهولت قابل توجهی در این امر ایجاد شد .

تفاوت دو نوع پول کاغذی :

منشأ پیدایش پول کاغذی با گردش دستوری ، دولتها بودند ، در حالی که در پول اعتباری با گردش تضمینی بوسیله صرافان و تجار و سپس بانکهای خصوصی بوجود آمد ، اگرچه بعد ها تحت تسلط دولتها درآمد .

واسطه در معاملات و وسیله پرداخت بودن دو وظیفه از وظایفی است که برای پول شمرده شده است . پول به عنوان واسطه در معاملات ،‌با گردش خود ، امر مبادله را سهل و آسان می کند ، در حالی که در وظیفه دوم به کمک پول ، بدهی ها گردش می کنند و از شخصی به شخص دیگر منتقل می شوند .

پول کاغذی با گردش دستوری به سبب اقتدار دولتها و اجبار و پافشاری آنها مقبولیت عامه یافت ولی پذیرش پول اعتباری به وسیله مردم ، به میزان اعتبار صراف یا تاجر منتشرکننده آن نزد آنها بستگی داشت .

پول تحریری :

          موجودی هر فرد در حساب جاری بانک ، نوع دیگری از پول است که پول ثبتی نام دارد . یکی از حسابهای بانکی ، حساب جاری است که بانک پس از افتتاح حساب جاری و واریز سپرده های شخصی به این حساب ، به حاصب حساب دسته چک می دهد .

            در این صورت موجودی صاحب سپرده در بانک حکم پول را دارد و او می تواند هر موقع که بخواهد با صدور چک از موجودی خود استفاده کند . البته فقط به میزان موجودی و اعتبار خود در نزد بانک می تواند چک بکشد . این گونه سپرده های حساب جاری را سپرده دیداری و چک را پول تحریری می نامند .

تفاوت های اسکناس و پول تحریری :

          پول تحریری و اسناس های امروزی اگر چه هر دو وسیله مبادله اند ، اما تفاوت هایی نیز با هم دارند . مهمترین این تفاوت ها را می توان در موارد زیر خلاصه کرد :

اسکناس در حال حاضر ، پول قانونی است ، کلیه افراد مؤظفند در مقابل طلب هایشان یا آنچه که می فروشند ، اسکناس در یافت کنند ، اما در مورد پول تحریری اجباری وجود ندارد .

تفاوت دیگر میان این دو نوع پول در تغییر پذیری آنهاست . اسکناس هنگامی که منتشر شد و به جریان افتاد ،‌به جز در مواردی نادر و استثنایی قابل برگشت نیست ، در صورتی که پول تحریری در واکنش به رونق و کسادی بازار نوسان دارد، در زمان رونق بانک ها بیشتر وام می دهند و سعی می کنند تا ذخیره اضافی خود را به حداقل برسانند ، در حالی که در زمان رکود ، حجم وامی را که می دهند ، به حداقل می رسانند .

خلق اسکناس تنها بوسیله بانک مرکزی بوده و با تصمیم مقامات پولی کشور صورت می گیرد ولی پول تحریری مستقیماً توسط بانک های تجاری خلق می شود ،اگرچه بانک مرکزی هم به صورت غیرمستقیم(ازطریق کم و یا زیاد کردن نرخ ذخیره قانونی ، تنزیل و ....) میتوانددرتعیین حجم آن دخالت نماید .

مراد از پول تحریری ،‌حساب جاری ( سپرده های دیداری ) نزد بانک های تجاری است و به هیچ وجه ، چک منظور نیست . چک ، تنها وسیله برداشت از این حسابها می باشد .

پول در ایران

ضرب سکه در ایران :

          داریوش کبیر ، اولین پادشاهی بود که در ایران اقدام به ضرب سکه نمود . نام سکه طلای این پادشاه هخامنشی ” دریک “ بود و بر روی آن ، نقش او نگاشته شده بود . نسبت ” دریک طلا “ به ” دریم نقره “ 5/13 به 1 بود . این نسبت آغاز پیدایش نسبت بین دو پول طلاو نقره می باشد و لفظ ” دریک “ از

” دزریک “ به معنای زرین مشتق شده است .

تعیین ریال به عنوان واحد پول رایج :

          تا سال 1308ش ، تومان پول رایج کشورمان بود که به 10 قرن تقسیم می گردید و استاندارد پول کشور بر اساس فلز نقره تعیین شده بود. در سال 1308 ش ، قانونی تصویب شد که برای اولین بار ریال را به عنوان پول کشور تعیین می کرد . بر طبق این قانون ،واحد پولی کشور ، سکه هایی به وزن 322282/7 گرم طلا به مبلغ 20 ریال ( هر ریال معادل 100 دینار ) تعیین گردید و به موجب آن هزار ریال معادل یک شیلینگ اعلام شد . با تصویب این قانون ، ایران به پول انگلیس وابسته گردید و به همین دلیل ، دو سال بعد ، در اسفند ماه 1310 ( 1931 م ) که انگلستان نظام پایه طلا را ترک گفت ، ایران هم مجبور شد در دواحد پولی خود تجدید نظر کند ، برای این کار ، ارزش مسکوکات طلا را به 100 ریال تغییر داد ، یعنی واحد پولی کشور به میزان یک پنجم ارزش قبلی خود تنزل پیدا کرد .

مقدار تنزل های رسمی ارزش ریال در فاصله سالهای 1300 تا 1350 شمسی به ترتیب ، چنین است :

تاریخ تنزل                                   مقدار طلای محتوای هر یک ریال به گرم

27 اسفند ماه 1308                                       3661191 / 0

24 اسفند ماه 1310                                         0732237 /0

مهر ماه 1320                                                  0252105 /0

18 اردیبهشت ماه 1336                               0117316/0

27 آذر ماه 1351                                             0108055/0