دانلود مقاله تحلیل دارایی ها

کلیات

داراییهای که در روال عادی عملیات واحد تجاری به کار می رود و تا سالهای متمادی خدماتی را فراهم می کند در حسابداری به دو گروه عمده زیر طبقه بندی می شود.

داراییهای عملیاتی مشهود (Tangible Operational Assets). این گروه از داراییها اقلامی نظیر: زمین، ساختمان، ماشین آلات و انواع تجهیزات را در بر می گیرد و معمولاً تحت عنوان «داراییهای ثابت»، «اموال، ماشین آلات و تجهیزات[1]» یا «زمین و داراییهای مشهود استهلاک پذیر» در ترازنامه ی طبقه بندی می شود. از آنجا که اصلاح «اموال، ماشین آلات و تجهیزات» ماهیت این گروه از داراییها را بهتر ارائه می کند این عنوان در سالهای اخیر ببیشتر به کار می رود. داراییهای عملیاتی مشهود دارای ویژگیهای عمده زیر است :

در عملیات به طور مؤثر مورد استفاده قرار می گیرد.داراییهای که در عملیات واحد تجاری کاربرد ندارد، یا انتظار طی مدت زمان معقول به کار گرفته نشود تحت عنوان «سایر داراییها» در ترازنامه طبقه بندی می شود.

به قصد سرمایه گذاری یا فروش مجدد خریداری نشده است. داراییهایی که به قصد سرمایه گذاری یا فروش تحصیل شده است جداگانه و بنا به مورد ، تحت عنوان «سرمایه گذاریها» یا «موجودی جنسی» در ترازنامه طبقه بندی می شود. برای مثال، وسایط نقلیه که در نمایشگاههای اتومبیل برای فروش نگهداری می شود جزو موجودی جنسی به حساب می آید. اما اگر این وسایط نقلیه را مؤسسه دیگری بخرد و در روال عادی عملیات به کار برد جزو اموال، ماشین آلات و تجهیزات طبقه می شود.

دارای منافع اقتصادی آتی است. داشتن منافع آتی مشخصه اصل تمام داراییهاست. هر یک از اقلام که این ویژگی را نداشته باشد دارایی به شمار نمی آید.

دارای موجودیت عینی است . داراییهای که وجود خارجی ندارند تحت عنوان داراییهای نا مشهود در ترازنامه طبقه بندی می شود.

داراییهای عملیات مشهود به سه گروه فرعی زیر طبقه بندی می شود :

داراییهای استهلاک پذیر[2]. نظیر ساختمان و ماشین آلات که دارای عمر اقتصادی محدود است و سرمایه گذاری در آنها از طریق فرایند استهلاک به خدمات یا داراییهای تولید شده تخصیص می یابد[3] و یا به هزینه های دوره منظور می شود.

داراییهای استهلاک نا پذیر. نظیر زمین که معمولاً عمر اقتصادی نا محدود دارد و برخلاف سایر اموال در نتیجه استفاده یا گذشت زمان تحلیل یا از بین نمی رود.[4]

داراییهای نقصان ناپذیر. نظیر جنگلها، معادن و سایر منابع و ذخایر طبیعی که بر اثر استخراج و بهره برداری تحلیل می رود و به موجودی مواد یا کالا تبدیل می شود. این گونه داراییها معمولاً در گروه جداگانه ای تحت عنوان «منابع و ذخایر طبیعی[5]» در ترازنامه طبقه بندی می شود.

داراییهای عملیاتی نا مشهود (Intangible Operational Assets). این گروه از داراییهای موجودیت عینی ندارد و تحت عنوان داراییهای نا مشهود در ترازنامه طبقه بندی می شوند. مانند حقوق طبع، اختراع و امتیاز.

داراییهای نا مشهود دارای ویژگی های عمده زیر است :

در عملیات بطور مؤثر بکار می رود.

برای سرمایه گذاری یا فروش مجدد خریداری نشده است.

دارای منافع آتی است اما موجودیت عینی ندارد.

حسابداری داراییهای عملیاتی با فرض تداوم فعالیت[6] و بر مبنای اصل بهای تمام شده تاریخی و اصل اهمیت انجام می گیرد. در این نشریه تنها حسابداری داراییهای عملیاتی مشهود یعنی «اموال، ماشین آلات و تجهیزات» در پنج بخش جداگانه به ترتیب زیر بررسی می شود :

بخش اول : تعیین بهای تمام شده اموال، ماشین آلات و تجهیزات.

بخش دوم : طریق تحصیل اموال، ماشین آلات و تجهیزات

بخش سوم : مخارج پس از تحصیل اموال، ماشین آلات و تجهیزات.

بخش چهارم : کنارگذاری و واگذاری اموال، ماشین آلات و تجهیزات.

بخش پنجم : نحوه ارائه اموال، ماشین آلات و تجهیزات در صورتهای مالی.

بخش ششم : کنترل داخلی در مورد اموال، ماشین آلات و تجهیزات.

بخش اول

تعیین بهای تمام شده اموال، ماشین آلات و تجهیزات

مخارج جاری و سرمایه ای

مخارج ناشی از تحصیل و بکار گیری اموال، ماشین آلات و تجهیزات به دو گروه جاری و سرمایه ای تقسیم می شود :

مخارج جاری (Revenue Expendiyures). مخارجی است که انتظار می رود منافع آن تنها عاید دوره مالی جاری می شود. بنابراین، این گونه مخارج جزو هزینه های دوره جاری محسوب و از درآمد همان دوره کم می شود. مانند هزینه تعمیر و نگهداشت ماشین آلات.

مخارج سرمایه ای (Capital Expenditures). مخارجی است که انتظار می رود منافع آن علاوه بر دوره جاری به دوره های آینده نیز تسری یابد.[7] بنابراین، این گونه مخارج چنانچه از نظر مبلغ با اهمیت باشد سرمایه ای محسوب و به عنوان دارایی به حسابهای مربوط منظور می شود و در صورتی که عمر مفید محدودی داشته باشد بتدریج از طریق فرایند استهلاک به دوره های مالی مورد انتفاع تخصیص می یابد. مانند هزینه حمل و نصب ماشین آلات.

تفکیک و تمایز مخارج سرمایه ای از جاری ممکن است اثر قابل ملاحظه ای بر وضعیت مالی و نتایج عملیات واحد تجاری داشته باشد. زیرا اگر اقلام سرمایه ای مربوط به اموال، ماشین آلات و تجهیزات اشتباهاً به عنوان هزینه ثبت شود، هزینه دوره ای که در آن مخارج سرمایه ای انجام شده است بیش از واقع و در نتیجه سود دوره جاری و مبلغ داراییها کمتر ازواقع ارائه خواهد شد. در هر یک از سالهای بعد، هزینه ها معادل مبلغ استهلاکی که هر ساله باید به حساب هزینه منظور می شد کمتر از واقع و مبلغ سود بیش از واقع خواهد بود.

واحدهای تجاری معمولاً به منظور اجتناب از مشکلات محاسبه استهلاک اقلام جزئی و کم بها و کاهش هزینه های دفتر داری، حد مجازی برای مبالغی که می تواند به حساب دارایی منظور شود در نظر می گیرند.

مثلاً در صورتی که حد تعیین شده مبلغ10000 ریال باشد، مخارج کمتر از این مبلغ تحت عنوان مخارج جاری، یعنی هزینه و مخارج بیش از این مبلغ را تنها در صورتی که دارای منافع آتی با اهمیت و قابل اندازه گیری باشد به عنوان مخارج سرمایه ای ، یعنی دارایی ثبت می کنند. بنابراین، در عمل مخارج مربوط به داراییها، در صورتی که : (الف) جزئی باشد، یا (ب) منافع آتی زیادی نداشته باشد و یا (ج) سنجش منافع آتی آن به شکل معقولی امکان پذیر نباشد به حساب هزینه دوره جاری منظور می شود. به عنوان مثال، اگر چه طبق اصول متعارف حسابداری، اقلامی نظیر: مداد تراش رومیزی، ماشین دوخت و سطل آشغال جزو دارایی واحد تجاری به حساب می آید، این تلقی ممکن است در عمل منطقی و اقتصادی به نظر نرسد. لذا، با توجه به قیود حسابداری [8]یعنی فزونی منافع بر مخارج و اهمیت[9]، این گونه داراییها در تاریخ تحصیل به حساب هزینه منظور می شوند و چون از اهمیت زیادی برخوردار نیستند، مطلوبیت و کلیت صورتهای مالی و تصمیم گیری استفاده کنندگان از گزارشهای مالی را چندان تحت تأثیر قرار نمی دهند.[10]

بخش دوم

طریق تحصیل اموال، ماشین آلات و تجهیزات

طریق تحصیل اموال، ماشین آلات و تجهیزات

اموال ماشین آلات و تجهیزات را می توان به طرق زیر تحصیل کرد :

نقد                                                     

نسیه

صدور سهام

گروهی (به طور یکجا)

تولید یا احداث

معاوضه

رایگان

تفضیل هر یک از شیوه های تحصیل دارایی به شرح زیر است :

تحصیل دارایی بطور نقد

خرید دارایی بطور نقد متداولترین شیوه تحصیل دارایی است. کلیه وجوهی که خریدار آگاه و مطلع در معامله عادله و در شرایط عادی برای خرید دارایی و آماده کردن آن برای استفاده مورد نظر پرداخت می کند جزو بهای تمام شده دارایی منظور می شود.

تحصیل دارایی بطور نسیه

طبق اصول بهای تمام شده، داراییهای که به طور نسیه خریداری می شود، به یکی از دو طریق زیر، هر کدام مشخص تر و قابل اعتماد تر باشد در دفاتر ثبت می شود.[11]

معادل قیمتی نقدی (قیمت بازار).

ارزش فعلی اسناد واگذار شده.

اصلی کلی این است که داراییها نباید به مبلغی بیش از قیمت نقدی در حسابها ثبت شود. یعنی کلیه تخفیفات نقدی حتی اگر خریدار از آن استفاده نکرده باشد باید از قیمت خرید دارایی کم شود. در صورتی که خریدار در مدت زمان تعیین شده نتواند از تخفیف استفاده کند، تخفیفات اسناد نشده باید در حسابی با عنوان تخفیفات از دست رفته یا تخفیفات استفاده نشده [12] ثبت و جزو هزینه های دوره جاری به حساب آید.

[1]- Property, Plant and Equipment

      Depreciable Assts (2) داراییهایی است که (الف) انتظار می رود که بیش از یک دوره مالی به کار رود، (ب) عمر مفید آنها محدود است و (ج) به منظور استفاده در تولید محصول یا عرضه کالا و خدمات، اجاره به دیگران یا استفاده اداری تحصیل و نگهداری می شود. استاندارد بین المللی شماره 4، استانداردهای بین المللی حسابداری نشریه شماره 16 (انتشارات : مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی، سازمان حسابرسی) چاپ اول، صفحه 103.

در عرف حسابداری، سر شکن کردن و تخصیص دادن بهای تمام شده اموال، ماشین آلات و تجهیزات را به طریقی معقول و منظم بر دوره های استفاده از آن استهلاک می نامند. برای مطالعه بیشتر در زمینه استهلاک مراجعه کنید به :

دکتر فضل اله اکبری و مصطفی علی مدد، حسابداری استهلاک، نشریه شماره 90 (انتشارات : مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی، سازمان حسابرسی) چاپ اول، صفحه 1.

زمین معمولاً عمر مفید نامعینی دارد و غالباً دارایی استهلاک ناپذیر محسوب می شود. با این حال زمینی که برای یک واحد تجاری عمر مفید محدود دارد، دارایی استهلاک پذیر به شمار می آید. در مواردی که زمینهای کشاورزی چند سال پس از کشت برخی از محصولات کشاورزی، بازدهی خود را از دست می دهد و به شکل زمین بلااستفاده در می آید زمین به دارایی استهلاک پذیر تبدیل می شود. برای مطالعه بیشتر در این زمینه مراجعه کنید به :

Fond Strurrock (Farm Accounting and Management) 7th edition, London : Pitman. 1982

Natural Resources

Going Concern در تداوم فعالیت فرض می شود که واحد تجاری در آینده قابل پیش بینی به فعالیت خود ادامه خواهد داد و تمایل یا ضرورتی برای انحلال آن وجود ندارد. تداوم فعالیت جزو مفروضات بنیادی حسابداری است و در صورت محرز بودن، نیازی به افشا در صورتهای مالی ندارد. برای مطالعه بیشتر در این زمینه مراجعه کنید به :

مسائل تداوم فعالیت، نشریه شماره 26 (انتشارات : مؤسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه، 1360).

  (7) موارد افزایش منافع آتب عبارت است از : (الف) افزایش بر آورد عمر مفید دارایی، (ب) افزایش ظرفیت دارایی، (ج) بهبود اساسی در کیفیت بازدهی یا کاهش در هزینه های عملیاتی.

 (8) قیود حسابداری (Constraint) اثر تعدیل کننده بر حسابداری و گزارشگری مالی دارد. برای مطالعه بیشتر در این زمینه مراجعه کنید به :

عزیز عالی ور، صورتهای مالی اساسی نشریه شماره 70 (انتشارات : مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی، سازمان حسابرسی، 1370) ص ص. 28-24 .

(9) Materiality اهمیت اساساً موضوعی مبتنی بر قضاوت حرفه ای است. اقلامی با اهمیت تلقی می شود که آگاهی از آن در تصمیم گیری استفاده کنندگان از صورتهای مالی مؤثر باشد. برای مطالعه بیشتر در این زمینه مراجعه کنید به  :

اهمیت در حسابداری، نشریه شماره 29 (انتشارات : مؤسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه، 1361).

 (10) ماده 3 آئین نامه اموالی دولتی موضوع ماده 81 قانون محاسبات عمومی نیز مقرر می دارد : اموالی که به علت کمی قیمت، ارزش نگاهداری حساب اموالی نداشته باشد و مصالح و لوازمی که در ساختمان بکار می رود و لوازم یدکی ازنظر اجرای این آئین نامه در حکم اموال مصرفی است. فهرست این قبیل اموال به پیشنهاد اداره کل اموال دولتی و موافقت وزارت دارایی ابلاغ می شود.

 (11) APB(Opinion NO.21)

  (12) Lost Discounts