تعریف بودجه: ماده اول قانون محاسبات عمومی، مورخ 21 صفر 1329، بودجه را چنین تعریف میکند «بودجه دولت، سندی است که معاملات دخل و خرج ممکن برای مدت معینی در آن پیش بینی و تصویب شده باشد.
مدت مزبور را «سنه مالیه» می گویند و عبارت است از یک سال شمسی این تعریف مشتمل بر سه مطلب است: اول: بودجه، با اینکه مجلس به آن رأی می دهد، قانونی نیست و به همین جهت قانونگذار آن را «سند» گفته؛ ولی هرگاه در ضمن بودجه موادی هم بگذرد که مربوط به جرح و تعدیل مالیاتی یا وضع نظامات باشد.
مواد مزبور «قانون» است.
و نظر به اینکه در هیئت مقننه، نمایندگان ملت در بودجه پیش از سایر مطالبی که موضع رأی مجلس واقع می شود اعمال نظر می نمایند، و در حقیقت کمتر موضوعی در هیئت مقننه طرح می شود که تصویب آن مستقیماً یا به طور غیر مستقیم در مالیه مملکت مؤثر نباشد.
علاقه مندی نمایندگان به بودجه بیشتر بوده و شور و تصویب آن مدتی از عمر مجلس را اشغال می نماید.
به همین لحاظ هم ماده 59 نظامنامه داخلی کجلس شورای ملی می گوید«ترتیبات شور مرتبه اول و مرتبه دوم در موارد ذیل هجوی نخواهد بود: اولاً بودجه دخل و خرج مملکتی؛ ثانیاً، قوانینی که راجع به تقاضای وجوهی برای مخارج خصوصی است؛ ثالثاً، قوانین راجعه به منافع محلی» دوم: معاملات دخل و خرج مملکتی برای مدت معینی در بودجه پیش بینی و تصویب شده باشد، و بودجه را با حساب نباید اشتباه کرد، زیرا حساب مربوط به اعمال گذشته و تصویب آن قطعی است و موقع ندارد که بعد خود قانونگذار هم آن را تغییر دهد.
سوم: پیش بینی مخارج و عایدات مربوط به مدتی باشد که معمولاً در تمام ممالک محدود به یک سال شمسی است، و علت هم ظاهراً این است که نوع مالیاتها معدود و سابقاً منحصر به همان مالیاتهای ارضی بوده که مآخذ و موقه وصول آنها در سال یک مرتبه بوده است، و اگر در بعضی از ممالک به مدت طولتری قائل شده اند، استثنایی از قاعده کلی است و این قاعده کلی، که دلیل ایجاد آن مذکور شد.
در ایران هم، مثل اکثریت قریب به اتفاق ممالک خارجه، مدت سال مالیه 12 ماه شمسی، اول آن فروردین و آخر آن اسفند ماه می باشد و کلیه عایدات و مخارج یک سنه مالیه را مجلس شورای ملی در هر سال یک مرتبه تصویب می نماید.
معمولاً در آخر سال مالیه، اعتباراتی که تمام یا قسمتی از آن تأدیه نشده ملغی می گردد.
ولی این قاعده کلیت نداشته و در تمام ممالک به صورت واحد مجری نیست.
مثلاً در بلژیک اگر برای خرج معینی در بودجه فوق العاده اعتباری تصویب شود، تا سه سال معتبر است.
رسم نقشه یا همان بودجه این مراحل شما را برای اینکه بودجه را آماده سازی تحویل و حفظ کنید آشنا میسازد.
1- اولین گامی که باید بردارید، تعیین هدف است تا بفهمید که چگونه بودجه را آماده کنید اگر مقصد را نشناسید نقشه بی فایده است، بودجه نقشه شماست و هدف شما مقصد است.
2-سپس باید بدانیم که چه نوع بودجه ای را باید تهیه کنیم.
انواع مختلفی از بودجه مانند پیش بینی جریان پول و سود و زیان توزیع وجود دارد.
حتی بودجه ادارات هم از شرکتی به شرکت دیگر و حتی از اداره به اداره دیگر تفاوتهای زیادی دارد.
3- پس از این مراحل، نوبت به آماده سازی اساسی می رسد.
یعنی جمع آوری اطلاعات، کسب اطلاعات در مورد نحوه بودجه ریزی در سال قبل، تعیین اینکه کدام ارقام در چه جاهایی قرار می گیرند و دلیل آن چیست، کم یا زیاد کردن رقم برای رشد یا نزول بودجه 4- مرحله بعدی نوشتن بودجه اصلی با پر کردن خانه های آن با ارقام و موازنه کلی آن است.
5- سپس باید بدانید که بودجه را چگونه و به چه کسی ارائه دهید و چگونه از آن دفاع کنید.
و باید بدانید که چگونه بودجه را حفظ کنید و پا به پای تغییرات، یعنی مقادیری که با آنچه شما تصور می کردید، مغایرت دارند، پیش بروید تا بتوانید از بودجه خود استفاده خوب ببرید.
6- سرانجام، این بودجه را برای دفعات آینده است.
زمانی که فرصت بیشتری در اختیار دارید.
و می توانید همه راه ها و شگردهای تنظیم سریع بودجه را که آموختهاید بایگانی کنید تا برای بودجه سال آینده یا سال های پس از آن آماده باشند.
الهام و انگیزه: محافظه کاری در بودجه نویسی به همان اندازه اغراق در بودجه نویسی، اشتباه است.
افراط و تفریط در بودجه نویسی کمی شبیه به برنامه ریزی برای رسیدن به برمینگهام و ساکن شدن در اتوک جای نزدیک برمینگهام و نسبتاً شبیه آن است و این شبیه پاک کردن برمینگهام از روی نقشه و نوشتن استوک به جای آن است.
بودجه کامل بودجهای است که واقع گرایانه و قابل دسترسی باشد.
مدیریت بودجه: بودجه را می توان برای هر دوره زمانی نوشت.
فرض کنیم که بودجه شی برای سال مالی آینده باشد.
این زمان را به بخش های قابل مدیریت تقسیم کنید.
بودجه ای که فقط درآمد و هزینه سالانه را داشته باشد تقریباً بی فایده است.
چون اگر در این مدت، ماه بدی(یا ماه خوبی) داشته اید، راهی برای داشتن آن وجود ندارد و در نتیجه نمی توانید با تغییر در تعداد کارمندان یا مقدار تولید و یا هر اقدام دیگری بر اساس اطلاعات جدید بودجه را تنظیم کنید.
انواع بودجه 1- فروش 2- تولید 3- انبار 4- خرید 5- هزینه های سرمایه ای 6- گردش نقدینگی 7- سود و زیان (به همراه ترازنامه) 8- کنترل انبار البته می توان همه این موارد، را در یک نوع بودجه به نام «بودجه کنترل» وارد کرد (یک نوع بودجه جامع که همه چیز را در بر گیرد) باید تصمیم بگیرید که کدام وجه یا وجوه بخشتان باید در بودجه گنجانده شود.
بدیهی است که اگر در بخش خدمات فعالیت کنید، قسمت فروشی یا تولید نخواهد داشت.
اما همچنان نیاز به محاسبه هزینه پرسنلی، جریان نقدینگی، کنترل اعتبار و هزینه های سرمایه ای خواهیم داشت.
فرئش: ساده است.
در این باره است که می خواهید چقدر یا چه تعداد فروش کنید؟
این مقدار فروش را می توان به انواع متمایز آن تقسیم کرد.
باید درباره انواع فروش شرکت خود آگاهی داشته باشید.
1- فروش اعتباری 2- فروش نقدی 3- اقلام فروخته شده مثل جنس، جنس و غیره 4- اقلام توزیع شده/ اقلام مرجوعی 5- فروش تجاری/ فروش عمومی 2- تولید: بارهم ساده است.
درباره مقدار کالاهای تولیدی است.
بودجه شی معین می کند که هر ماه چه مقدار در ازای چه مقدار هزینه، تولید می شود.
3- انبار: بودجه کنترل انبار، بودجه ای است که درباره انواع دارایی و مستغلات شرکت بحث می کند.
4:هزینه های سرمایه ای: باید برای خرید وسایل و ابزار بزرگ که تجارت شما به آن نیاز دارد، بودجه ای در نظر بگیرید.
شاید دستگاه فتوکپی شما نیاز به تعویض باشد در طی 12 ماه 5- گردش نقدینگی: شاید بخش شما مواقعی از سال نیاز بیشتری به پول داشته باشد.
بودجه گردش نقدینگی شما این موانع فقریا غنا را مشخص می کند و به شی اجازه می دهد تا تصمیمات لازم را بگیرید و مؤثر برنامه ریزی کنید.
6- سود و زیان: به عنوان مثال می خواهید ماهی ده اتومبیل بخرید و بفروشید.
در این صورت شما احتیاج به یک بودجه سود و زیان دارید تا مطمئن شوید که در این کار سود می برید، نه اینکه ناآگاهانه دارید زیان می کنید.
7- خرید: اگر رئیس قسمت خرید هستید، نیاز به یک بودجه خرید دارید.
این بودجه مربوط به خرید مواد اولیه و تخصیص زمان لازم برای خرید بیشتر یا کمتر است.
بسیار ساده است.
8- کنترل اعتبار : اگر مدیر قسمت اعتبارات هستید، به یک بودجه کنترل اعتبار نیاز دارید.
این بودجه به شما می گوید که چه موقوع نیاز به پول بیشتر یا کمتر دارید، چگونه آنها را جمع و یا پخش کنید و هنگامی که پول را به دست آوردید با آن چه کار کنید.
پیش بینی عایدات موقوع تهیه بودجه چون بودجه سندی است که معاملات دخل و خرج مملکتی را پیش بینی می کند، لذا پیش بینی مزبور باید از روی اصول و قواعد می باشد که بین تخمین و عمل چندان اختلاف نبوده و پیش بینی های بی اساس دولت را دچار عسرت ننماید.
و اهمیت پیش بینی در عایدات بیش از خارج است، چه برای پیش بینی مخارج قاعده مسلمی نیست و ممکن است دو قسم اعتبار تصویب نمود.
«اعتبار نسبی» و «اعتبار محدود» از اعتبار نسبی تجاوز ممکن است، مثلاً هرگاه در بودجه به طور تخمین مبلغی به عنوان جرایم گمرکی جمع، و مبلغی هم از بابت صدی 30 حق کاشفین قاچاق اعتبار تعیین شود، در صورتی که عایدات جرایم از مبلغی که پیش بینی شده تجاوز کرد، حقوق کاشفین قاچاق هم باید از اعتبار تجاوز نماید و این تجاوز بر خلاف امر قانونگذار نیست.
زیرا حق کاشفین قاچاق صدی 30 جریمه ای است که دولت اخذ می کند و مازاد اعتبار را باید دولت بپردازد و بعد تصویب آن را از مجلس درخواست نماید.
به سه طریق می توان عایدات را پیش بینی کرد: 1- طریقه مستقیم 2- طریقه سال ما قبل آخر 3- طریقه افزایش 1- طریقه مستقیم در این طریقه حد متوسط عایدات چند سال را مأخذ گرفته و بعد اوضاع و احوالی که در آن سنوات در کسر و اضافه مالیات دخالت داشته مدرک قرار می دهند و در نتیجه، پیش بینی می نمایند که برای سالی که در نظر است چه مبلغ عایدات می توان فرض کرد.
و این طریقه در مالیات های مستقیم عملی تر است تا در مالیاتهای غیر مستقیم، و هر قدر هم که تخمین کنندگان دقیقتر باشند، ارقام پیش بینی شده به حقیقت نزدیکتر خواهد بود.
در این طریقه حد متوسط عایدات چند سال را مأخذ گرفته و بعد اوضاع و احوالی که در آن سنوات در کسر و اضافه مالیات دخالت داشته مدرک قرار می دهند و در نتیجه، پیش بینی می نمایند که برای سالی که در نظر است چه مبلغ عایدات می توان فرض کرد.
و این طریقه در مالیاتهای مستقیم عملی تر است تا در مالیاتهای غیر مستقیم، و هر قدر هم که تخمین کنندگان دقیقتر باشند، ارقام پیش بینی شده به حقیقت نزدیکتر خواهد بود.
2- طریقه سال ما قبل آخر در این طریقه نظریات اشخاص به هیچ وجه مدخلیت ندارد، زیرا عایدات سال ما قبل آخر را مأخذ عایدات سال آینده مقدار می دهند؛ مثلاً هر قدر در سال 1302 وصول شده باشد، فرض می شود که مبلغ وصولی سال 1304 از آن کمتر نخواهد شد.
3- طریقه افزایش: این طریقه عبارت از این است که اول عایدات سال ما قبل آخر را در نظر گیرند و بعد، با فرض اینکه دایره ثرورت در توسعه و تزاید است، مبلغی علاوه نمایند.
ولی باید دانست که مدرک فرض مزبور مسلم نیست، چه امکان دارد به جهتی از جهات، از قبیل افات و اعتصاب که در محصولات ارضی و عایدات صناعتی کاملاً مؤثر باشد.
در امور اقتصادی مملکت صرف می شود و چنانچه به واسطه حوادث غیر مترقبه، از قبیل جنگ و غیره، مخارج از سال ما قبل آخر تجاور کند، عایدات معمولی مملکت هر قدر هم زیاد باشد کفایت نمی کند و دولت به استقراض و وضع مالیاتهای جدید محتاج خواهد بود.
جریان و تصویب بودجه در هیأت مقننه: دخالت مجلس در تهیه بودجه نسبت به ممالک مختلف، و معمولاً تهیه بودجه از خصایص دولت است، زیرا انجام وظایفی که قوه مقننه به عهده قوه بعدیه می گذارد مستلزم خرج می باشد و بنابراین، دولت باید قبلاً اظهار کند که با چه مبلغ می تواند وظیفه خود را انجام دهد.
و قوه مقننه هم، نظر به اینکه یگانه قوه ای است از قوای ثلاثه که در امر مالیه مطاعیت دارد، باید به نفع مملکت و مالیات دهندگان زمینه کامیابی قوه مجریه را به انجام وظایف خود با نهایت صرفه جویی فراهم سازد، باید بتواند در پیشنهادهای قوه مجریه نظریه خود را اعمال نماید.
ولی این قاعده که به طور کلی بیان شد در تمام ممالک معمول نیست و مستثنایی از این می باشد که بیان کردیم.
جمع آوری اطلاعات برای بودجه: 1- بودجه شما صورت وضعیت مالی چیزی است که شما انتظار دارید، در طی 12 ماه آینده در بخش شما اتفاق بیافتد.
2- افراط و تفریط در برآورد بودجه به یکسان اشتباه است.
3- بودجه نویسی در سازماندهی های مختلف متفاوت است و بهتر است که از کلیات بودجه نویسی آگاه باشید تا آنکه درگیر جزئیات شوید.
باید در نظر خود انعطاف پذیر باشید.
4- هنگام نوشتن جزئیات بودجه بیش از حد به ضرفیات متکی نباشید.
5- واقع گرا و صادق باشید.
6- بودجه بسیار ساده است.
اساس آن به این ترتیب است که مقداری پول در اختیار شما قرار دارد که از فروش محصولات یا محل دیگری به دست آمده است و شما باید امور مالی شرکت خود را با خرج کردن این پول به طور کارا و موفق اداره کنید.
7- باید از هر بودجه ای که می نویسید، دفاع کنید و طبق آن رفتار کنید.
8- بودجه با ارزش ترین ابزار در مدیریت بخش است.
2 راه برای نوشتن بودجه وجود دارد: دو راه برای نوشتن یک بودجه وجود دارد، دنبال کردن بودجه سال قبل و یا شروع کار از صفر.
روش دنبال کردن منجر به تولید بودجه دنباله رو می شود که بسیار ساده است؛ اما یک بودجه جدید که بر اساس بودجه سال قبل نباشد، بودجه صفر نامیده می شود و دو دلیل برای نوشتن بودجه صفر وجود دارد: 1- در بودجه دنباله رو، از همان طبقه بندی بودجه سال قبل استفاده می شود، فقط ارقام و آمار تغییر پیدا می کند این روش کار شما را بسیار آسان تر می کند.
2- ممکن است بودجه سال قبل دارای ارقامی باشد که در حال حاضر، به خاطر تغییرات انجام شده در 12 ماه گذشته، زائد یا گمراه کننده باشد و یک بودجه مدل جدید دقیق تر باشد و وجهه شما را به عنوان مدیر بهتر کند.
اما اگر بودجه سال قبل را نداشته باشیم چه اتفاقی می افتد؟
در این صورت، باید حساب های سال قبل را داشته باشید تا با بودجه مقایسه کنید.
چنانچه این حسابها را داشته باشید می توانید از این ارقام مثل خود بودجه، استفاده کنید.
افزایش 15%: اگر چنانچه بخواهیم بدانیم که بودجه امسال، چه شکلی ممکن است داشته باشد، فقط 15% به ارقام بودجه سال قبل اضافه کنید.
این کار به شما یک بودجه دقیق یا بودجه ای که بتوان روی آن کار کرد، نمی دهد.
اما بودجه ای را در اختیار شما قرار می دهد که به هنگام ضیق وقت مفید خواهد بود.
نوشتن بودجه: 1- از بودجه به عنوان یک اسلحه استفاده نکنید.
بودجه یک ابزار است.
2- از بودجه به عنوان بهانه ای برای انهدام کارمندان بیشتر و بهره گیری از آنها استفاده نکنید.
3- هیچ گاه با اضافه کردن درصدی به کلیه ارقام سال قبل، بودجه را به روز نکنید.
مگر اینکه در تنگنای وقت قرار داشته باشید.
تغییرات زیادی ممکن است در اوضاع و احوال و شرایط رخ داده باشد و چنین طرحی خیلی زود، دستخوش حوادث می باشد.
4- به این دلیل که فکر می کنید در سالهای آینده ممکن است هزینه ها کاهش یابند، بودجه را دارای حشو و زواید زیاد نکنید.
5- درگیر تفکرات تخیلی نشوید؛ همیشه واقع گرا باشید.
وقتی فهرست موار هزینه بر را تهیه کردیم، آن را به دو قسمت، موارد قابل کنترل و مواد غیر قابل کنترل، تقسیم می کنیم.
این هزینه ها را هزینه های ثابت و متغیر مینامند.
هزینه های ثابت معمولاً دفتر ریاست تنظیم می شود.
هزینه های متغیر، مواردی هستند که شما باید بودجه آنها را تنظیم کنید، زیرا در کنترل شما هستند.
هزینه های ثابت و متغیر: هزینه های خود را به دو بخش ثابت و متغیر تقسیم می کنیم: هزینه ثابت: هزینه های ثابت به طور معمول به 12 قسط مساوی تقسیم می شود که می توانید آنها را در 12 ماه سال پخش کنید.
هزینه متغیر:هزینه های متغیر چنین نیست.
باید به تک تک آنها نگاه کنید و تصمیم بگیرید که آیا دچار تغییرات فصلی و یا سایر تغییرات به دلایل دیگر می شوند یا نه و اگر می شوند، برای آنها در زمان های مختلف، بودجه های مختلف تنظیم کنید.
محاسبه درصد افزایش با کاهش ارقام بودجه سال قبل: برای محاسبه درصد افزایش یا کاهش ارقام بودجه سال قبل می توان به این روش کار کرد: راه ساده انجام کار، کم کردن ارقام بودجه از ارقام بودجه سال قبل است.
سپس باقیمانده را بر ارقام بودجه سال قبل تقسیم کنید و دگه % را روی ماشین حساب فشار دهید.
آسان بود.
مثال: سال قبل 1200 پوند هزینه تهیه یونیفورم شد.
رقم امسال 1500 پوند است بنابراین اختلاف 300=1200-1500 پوند است.
آن را به 1200 تقسیم می کنیم و سپس دکمه % را فشار دهیم.
نتیجه می شود 25% این کار را می توانید با کم کردن ارقام امسال از ارقام پارسال و تقسیم بر ارقام امسال و سپس ضرب کردن نتیجه در 100 به دست آورید.
دیوان محاسبات: انتخاب اعضای دیوان محاسبات موافق اصل 101 قانون اساسی مورخه 25 شعبان 1325 از وظایف مجلس شورای ملی است.
وزیر مالیه دو برابر عده که باید انتخاب شود یا بیشتر به مجلس شورای ملی پیشنهاد می نماید و مجلس می تواند عده لازمه را از میان آند اشخاص یا اشخاص دیگر انتخاب کند و باید آن اشخاص دارای شروط مقرره در ماده 22 باشند.
دیوان محاسبات مرکب است از یک رئیس کل و سه نفر رئیس محکمه و شش نفر مستشار و دوازده نفر ممیز و یک مدعی العموم و یک دفتردار کل و هر محکمه مرکب از یک رئیس و دو مستشار است «که رئیس کل و مدعی العموم و دفتردار کل اختصاص به هیچ محکمه ندارند و در هر یک از محاکم، اولی به سمت ریاست و دومی به سمت وکالت عمومی و سومی برای هر نوع تحریرات می تواند حاضر شود.
دیوان محاسبات درباره حسابهای صاحبان جمع نقدی دولت و اجناسی که در حکم نفوذ است و حساب کارگزاران دیوانی که مأمور یا متصدی دریافت و پرداخت و محافظه وجوه دولتی هستند رسیدگی کرده و حکم می دهد و نیز در ماده حسابهای خزانه داران و مأمورین سایر تأسیسات عمومی رسیدگی آن را قانون محول به دیوان محاسبات کرده باشد حکم خاهد داد و نسبت به حساب صاحبان جمع اموال دولت رسیدگی کرده و تصدیق می دهد.
تفتیش پارلمانی و قانون تفریغ بودجه: بهترین وسیله برای تأمین اجرای بودجه «تفتیش مقدماتی» است، زیرا به جای کشف وقوع امری بر خلاف قانون مانع وقوع امر می شود.
ولی چون دخالت قوه مقننه در اموری که اجرای آن از وظایف قوه مجریه مخالف یا اصل تجزیه و تفکیک قواست، به علاوه، اگر وظیفه قوه مجریه را هم قوه مقننه انجام یعنی در حین جریان تفتیش مقدماتی نماید معلوم نیست از قوه مجریه بهتر موفق گردد، این است که «تفتیش پارلمانی» معمولاً بعد از خاتمه عمل به جا آمده و غالباً هم مؤثر نیست؛ مثل اینکه اگر در حین مذاکرات راجع به لایحه قانون تفریق بودجه معلوم شد که وزیری از اعتبارات مصوبه تجاوز نموده، هرگاه وزیر متجاوز متصدی کار است رأی عدم اعتماد به او سبب می شود که مستعضی گردد.
این مسئولیت سیاسی، اگر منتج اثر اخلاقی است، اثر مادی ندارد.
صورت عایدات و مخارج بودجه مخارج ایت شل 1301 پیشنهادات و انتقادات : 1- بودجه شما صورت وضعیت مالی چیزی است که شما انتظار دارید، در طی 12 ماه آینده در بخش شما اتفاق بیافتد.
منابع: 1- اصول و قواعد و قوانین مالیه (در ممالک خارج و ایران) نوشته دکتر محمد مصدق پیشگفتار: از مهندس عزت الله سحابی 2- بودجه: اثر ریچارد تمپلر ترجمه امیر صالحی طالقانی قرانتومان1دربار سلطنتی و ولایت عهد157/6292مجلس شورای ملی672/3263اعلیحضرت محمدعلی میرزا000/754هیئت وزرا174/545وزارت مالیه000/533/36وزارت داخله5908/360/27وزارت پست و تلگراف و تلفن000/380/18وزارت عدلیه5213/4919وزارت فواید عامه640/5610وزات خارجه4062/69011وزارت جنگ000/000/912وزارت معارف و اوقاف1697/68313اقساط قروض072/63014غیر مترقبه و متفرقه000/48015مستمریات9618/077/1جمع کل بودجه مخارج 13014215/531/21