نَفت مایع غلیظ و افروختنی به رنگ قهوهای سیر یا سبز تیرهاست که در لایههای بالایی بخشهایی از پوسته کره زمین یافت میشود. نفت شامل آمیزه پیچیدهای از هیدروکربنهایی گوناگون است. بیشتر این هیدروکربنها از زنجیره آلکان هستند ولی ممکن است از دید ظاهر، ترکیب یاخلوص تفاوتهای زیادی داشته باشند.
تاریخچه نفت
پیشینه کاربرد نفت در جهان اقوام متمدن دوران باستان، بویژه سومریها و آشوریها و بابلیها، در حدود چهار هزار و پانصد سال پیش در سرزمین بینالنهرین (محل عراق کنونی) با برخی از مواد نفتی که در دریاچه قیر بدست میآمد، آشنایی داشتند. آنان از خود قیر به عنوان ماده غیر قابل نفوذ، استفاده میکردند. رومیها و یونانیها نیز مواد قیری را برای غیر قابل نفوذ کردن بدنه کشتیها بکار میبردند. همچنین برای روشنایی و گرم کردن نیز از آن بهره میجستند.
با توسعه و پیشرفت تکنولوژی حفاری در اواسط قرن نوزدهم و تکنولوژی تقطیر و پالایش نفت در اواخر قرن نوزدهم و استفاده از آن در موارد غیر سوختی، جهش حیرتآوری بوجود آمد. بطوری که امروزه صنایع پتروشیمی نفش اساسی و بنیادی در رفع نیاز عمومی جامعه به عهده دارد.
منشا نفت
بیشتر دانشمندان منشأ تشکیل نفت را گیاهان و موجودات آلی موجود در اقیانوسها اولیه میدانند. باقیمانده حیوانات و گیاهانی که میلیونها سال قبل از محیط دریا (آب)، قبل از دایناسورها زندگی میکردند در طی سالها توسط لپههای گل پوشیده شدهاست. برای تبدیل این موجودات به نفت به گرما و فشار مناسب در طول سالیان دراز نیاز میباشد که در صورت وجود این شرایط همراه با سنگ مخزن مناسب نفت به مقدار زیاد در حوضچه نفتی جمع میگردد.
نفت خام حالت روغنی دارد و به شکلهای جامد، مایع و گاز دیده میشود. برخی اوقات به تمام اشکال نفت هیدروکربن نیز گفته میشود. اگر نفت در محلی جمع گردد به آن محل حوضچه نفتی میگویند. از مجموع چندین حوضچه نفتی یک میدان نفتی حاصل میشود. به سنگ متخلخل در بر گیرنده نفت، سنگ مخزن میگویند.
اکتشاف نفت
یک منطقه انتخاب شده را با مطالعه نمونههای سنگی زمین مورد استخراج قرار میدهند. اندازه گیریها انجام میشود و اگر مکان از لحاظ نفتی مکان موفقیت آمیزی باشد، حفاری آغاز میشود. بالای چاه ساختاری که دکل نامیده میشود، برای جا دادن وسایل و لولههای مورد استفاده در چاه ساخته میشود. زمانی که حفاری تمام میشود، چاه حفر شده یک جریان ثابتی از نفت را به سطح زمین خواهد آورد.
پالایش نفت
نفت بصورت خام نمیتواند مورد ستفاده قرار گیرد و باید در پالایشگاه نفتمورد تصفیه قرار گیرد.
اندازه گیری نفت
نفت را با بشکه میسنجند.هر بشکه حاوی ۱۵۹ لیتر نفت میباشد.
انواع نفت خام
نفت خام مخلوط «رشادت - رسالت» (Reshadat-Resalat Crude Oil Blend)
نفت خام رشادت-رسالت قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به نام نفت خام مخلوط رستم و رخش خوانده می شد. بهره برداری از نفت خام رشادت در اوت 1969 و از میدان رسالت (رخش) از فوریه 1971 آغاز شد. تولید این نفت خام در دسامبر 1976 به دنبال تجاوز نظامی امریکا به سکوهای نفتی میدان های رشادت، رسالت و سلمان قطع شد و در اوت 1992 بهره برداری مجدد از آنها آغاز شد. این نفت خام با درجه «ای.پی.آی» 35، 1.7 درصد وزنی گوگرد دارد و نقطه ریزش آن 10- درجه سانتیگراد است.
نفت خام «زارزیتین» (Zarzaitine Crude Oil)
زارزیتین نفت خام کشور الجزایر است که به وسیله خط لوله به تونس انتقال یافته و از طریق بندرصخیره (shkhirra) صادر می شود. درجه «ای.پی.آی» نفت خام زارزیتین 42 و میزان گوگرد آن 0.05 درصد وزنی است. بازده فراورده این نفت خام 15 درصد نفت سبک و سنگین، 10 درصد نفت سفید، 24 درصدگازوئیل سبک و سنگین و 37.5 درصد نفت کوره است.
نفت خام های «زاکم» (Zakum Crude Oils)
نفت خام های زاکم از نفت خام زاکم بالا و زاکم پایین تشکیل شده و از فلات قاره ابوظبی استخراج می شود. نفت خام زاکم بالا با درجه «ای.پی.آی» 34 حدود 1.7 درصد وزنی گوگرد دارد و نفت خام زاکم بالا1.1 درصد وزنی گوگرد، درجه «ای.پی.آی» آن 40 است. این نفت خام از جزیره «داس» در خلیج فارس صادر می شود.
نفت خام «زویتینا» (Zueitina Crude Oil)
نفت خام زویتینا» با درجه «ای.پی.آی» 41.5 حدود 0.3 درصد وزنی گوگرد دارد. بازده فراورده این نفت خام 35 درصد بنزین موتور، 37 درصد نفت سفید و گازوئیل و 27 درصد نفت کوره است. نفت خام زویتینا از اسکله شناور (SBM) بندر زویتینای لیبی صادر می شود.
نفت خام «ساسان» (Sassan Crude Oil)
نفت خام سریر لیبی در سال 1961 کشف شد. این نفت خام با درجه «ای.پی.آی» 37.5، حدود 0.3 درصد وزنی گوگرد دارد. بازده حجمی فراورده این نفت خام 19.9 درصد بنزین موتور، 27.8 درصد نفت سفید و گازوئیل و52.3 درصد نفت کوره است. نفت خام سریر از بندر مرساالحرقه لیبی صادر می شود.
نفت خام «سلمان» (Salman Crude Oil)
نفت خام سلمان که قبل از انقلاب به نام ساسان خوانده می شد، نخستین میدانی است که به وسیله شرکت نفت لاوان (LAPCO) در آب های فلات قاره ایران کشف شد و با میدان نفتی ابوالبخوش ابوظبی مشترک است. بهره برداری از این میدان در سال 1968 آغاز شد. نفت خام سلمان به صورت مخلوط با نفت خام های رشادت و رسالت (مخلوط لاوان) صادر می شود.
نفت خام مخلوط «سوئز» (Suez Blend Crude Oil)
این نفت خام مخلوط که بخش عمده صادرات مصر را تشکیل می دهد، از بندر «رأس شوخیر» صادر می شود. نفت خام مخلوط سوئز با درجه «ای.پی.آی» 33 حدود 1.5 درصد وزنی گوگرد دارد. بازده حجمی این نفت خام 45 درصد بنزین، 14 درصد گازوئیل و 34 درصد نفت کوره است.
دید کلی
نفت یا پترولیوم نوعی قیر و یا بیتومین است که به صورت مجموعهای از هیدروکربورهای مختلف ، به اشکال مایع و یا گاز در مخازن زیرزمینی وجود دارد. پترولیوم در شیمی و زمین شناسی ، اصطلاحا به ترکیبات هیدروکربورهای اطلاق میشود که توسط چاههای نفت از داخل زمین استخراج میشوند. شکل اصلی پترولیوم در داخل مخازن به صورت گاز است که به نام گاز طبیعی نامیده میشود بخشی از پترولیوم در شرایط متعارفی ( 15 درجه سانتیگراد و 760 میلیمتر فشار جیوه)، به صورت مایع در آمده که به آن نفت خام میگویند و بخش دیگر به همان صورت گاز باقی میماند.
تاریخچه و سیر تحولی
مواد نفتی از زمانهای بسیار قدیم مورد استفاده قرار میگرفته است. نادر شاه با استفاده از روشن کردن مشعلهای نفت موفقیت چشمگیری در فتح هندوستان بدست آورد. بیشتر تولیدات نفتی تا نیمه قرن نوزدهم از طریق چشمههای نفتی با گودالهای کم عمق و چاههای دستی حفر شده در مخازن نفتی که عمق ، صورت میگرفته است. حفاریهای نسبتا عمیقتر جهت استخراج نفت در ابتدا در ناحیه پچل بورن فرانسه صورت گرفته است. در این ناحیه ماسههای نفتی در سطح زمین بطور قابل ملاحظهای گسترده میباشد.
بهرهبرداری از شیلهای نفتی در سال 1847 در شیلهای کربنیفر ناحیه توربن اسکاتلند آغاز شد. تکنولوژی حفاری با سیم بکسل در سال 1859 توسط کلنل دریک به کار گرفته شد. همزمان با آن ، رشد سریع حفاری در آمریکای شمالی و نقاط دیگر جهان آغاز شد. تولید هیدروکربور مایع در نیمه قرن نوزدهم با احداث و توسعه پالایشگاهها به سرعت توسعه یافت.
با رشد و گسترش پالایشگاهها انواع تولیدهای نفتی مشتمل بر گازهای سبک ، نفت سبک ، نفت سنگین و مشتقات سنگینتر هیدروکربوری تولید شد. با شروع جنگ جهانی اول ( 1914 - 1918 ) نیاز به مواد نفتی به شدت افزایش یافت. اولین چاه نفت در 1859 در یک ساختمان تاقدیسی در ایالت پنسیلوانیای آمریکا حفر گردید. در ایران هم اولین چاه نفت در 1902 در تاقدیس مسجد سلیمان در شمال اهواز به نفت رسید.