ویتامین D
مقدمه
مطمئنا با نام ویتامین D آشنایی دارید و از بیماری راشیتیسم یا نرمی استخوان نیز مطالبی شنیده‌اید و یا شاید تاکنون کودکان یا افراد بزرگسالی را دیده‌اید که پاهای هلالی شکل دارند، دلیل آن چیست؟ آیا هلالی شدن پای افراد به سمت خارج یا داخل یک مسئله ژنتیکی است یا یک کمبود تغذیه‌ای؟ ویتامین D از ویتامینهای محلول در چربی است و از راههای مختلفی به بدن می‌رسد. اصلی‌ترین راه تأمین ویتامین D برخورد نور ماورای بنفش آفتاب و تغییرات پیش سازهای زیر پوستی است. این ویتامین از راه مواد غذایی حیوانی نیز تامین می‌شود. در گیاهان نیز پیش سازهای تولید کننده ویتامین D موجود است .
ساختمان ویتامین D
ساختمان شیمیایی
ویتامینهای D یک گروه الکلهای حلقوی مشتق از استرولها هستند که دارای خاصیت ضد بیماری راشیتیسم میباشند. استرولها الکلهای حلقوی مشتق از کربور حلقوی سیر شده و 17 کربن دار به نام سیکلو پنتانو پرهیدو فنانترن میباشند. ازاستخلاف کربنهای 13 و 10 این ترکیب توسط دو ریشه متیل هسته 19کربن‌دار تولید می‌شود. کلسترول که یک استرول جانوری است از هسته فوق مشتق می‌شود. ارگواسترول که در گیاهان و نیز در زنگ چاودار وجود دارد دارای فرمول شیمیایی شبیه کلسترول است.
انواع ویتامین D
ویتامین D2 یا کلسیفرول که از استرولهای گیاهی مانند ارگو استرول و در اثر پرتو فرابنفش حاصل می‌گردد.
ویتامین D3 یا کلی‌کلسیفرول که از 7 دهیدروکلسترول مشتق می‌شود و به همین جهت آن را ویتامین D طبیعی می‌نامند.
ویتامین D1 که اولین ترکیبی است که به صورت متبلور تهیه و به این نام نامیده شد و مخلوطی از کلسیفرول و سایر ایزومرهای ویتامین D است.
نقش بیوشیمیایی ویتامین D
ویتامین D موجب افزایش جذب کلسیم و فسفر در روده‌ها می‌شود. در هنگامی که کمبود ویتامین D ایجاد شده باشد تجویز ویتامین D باعث کاهش مقدار دفع کلسیم و فسفر از طریق مدفوع و به میزان کمتری سبب افزایش دفع ادراری این عناصر می‌گردد. نتیجه این عمل افزایش جذب و ذخیره کلسیم و فسفر در بدن است. یکی از نقشهای ویتامین D نقشی است که در بیوسنتز خاصی به عهده دارد. دریافت ویتامین D و کلسیم موجب افزایش قدرت و هماهنگی عضلات ، در افراد بالای 65 سال می‌شود . ضعف عضلات در بسیاری از سالمندان موجب عدم توانایی در راه رفتن می‌شود. دلیل عمده ناتوانی عضلات سطح پایین ویتامینD است.
فقدان ویتامین D موجب پیدایش اختلالاتی در عمل استخوان سازی می‌شود. در انتهای استخوانها سلولها غضروفی باقی می‌مانند و مویرگها و سلولهای استئوبلاست پیشرفت نمی‌کنند. و به این ترتیب بافت غضروفی رشد نموده و حجیم می‌گردد بدون آنکه عمل کلسیفیکاسیون انجام گرفته و استخوان تشکیل شود. با پیشرفت بیماری استقامت و سختی استخوانها کم و تغییر شکل و خمیدگی آنها بخصوص در استخوانهای طویل پدیدار می‌شود. این بیماری در کودکان راشیتیسم و در بزرگسالان استئومالاسی نامیده می‌شود.
عوارض کمبود ویتامین D
بیماری اصلی حاصل ویتامین D ، راشیتیسم یا نرمی استخوان است . این بیماری در اثر کمبود کلسیم و فسفر در زمان رشد استخوانها در کودکان است. این عوارض در استخوانهای اصلی و بلند رخ داده و فرد دچار درد و سستی عضلات می‌شود. به دلیل اینکه استخوانها دارای املاح کمتری هستند، وزن را تحمل نمی‌کنند و انحنا می‌یابند. عوارض دیگر ، تشکیل برجستگیهای دکمه مانند بر روی ستون فقرات ، جمجمه بزرگ و سینه برجسته می‌باشد. مچ دست و پا پهن می‌شود که از علایم اولیه و قابل تشخیص توسط رادیوگرافی است.
استئوپروز یا پوکی استخوان یکی از بیماریهایی است که بسیاری از سالمندان خصوصا زنان بدان مبتلا می‌شوند. در این بیماری استخوان از داخل تخلیه می‌شود و املاح استخوانی کاهش می‌یابد. عامل اصلی تاثیرگذار تغییرات هورمونی بدن است. در این بیماری میزان ویتامین D کاهش می‌یابد ولی درمان با ویتامین D تاثیر چندانی ندارد. تنها می‌توان توصیه کرد برای پیشگیری از ابتلا ، از دوران جوانی میزان کافیکلسیم و فسفر به همراه ویتامین D مصرف شود.
منابع غذایی
مقدار ویتامین D در کبد ماهی و سایر حیوانات زیاد است. در شیر ، کره و زرده تخم مرغ نیز وجود دارد. برای کودکان و زنان باردار و شیرده روزانه 400 میلیگرم لازم است. تجویز مقادیر زیاد ویتامین موجب هیپرویتامینوز می‌شود که با رسوب املاح کلسیم در بافتهای نرم از جمله کلیه‌ها و ششها همراه است. نیاز بدن انسان در فصل زمستان به ویتامین D بیش از فصل تابستان است.
ویتامین D و اثر آن بر بیماری MS
پژوهشگران معتقدند مصرف ویتامین D نه تنها باعث پیشگیری از بیماری MS می‌شود، بلکه علایم آن را نیز تخفیف می‌دهد. محققان تغذیه اعلام کردند تجویز شکل فعال ویتامین D به موشهای مبتلا به بیماری شبیه MS نه تنها باعث پیشگیری از بیماری گردید بلکه باعث تخفیف علایم MS در آنها نیز شد. بر اساس مطالعات جدید ، همچنین حفظ سطح خونی مناسب ویتامین D در بیماران مبتلا به MS از سرکوب فعالیت بیماری اهمیت دارد و در پیشگیری از عوارض کمبود ویتامین D همچون پوکی استخوان و در پی آن شکستگی نیز موثر است.