مقدمه
همانطور که می دانیم حرکت اساس زندگی را تشکیل می دهد اما همین حرکت ممکن است باعث ایجاد آسیب بشود 0بهرحال عوامل کلی که آسیب در ورزش ها را وجود می آورد شامل عوامل شخصی ( سن ، تجربه ، سطح آمادگی ،بعضی از بیماری ها و 000 )و وسایل و تجهیزات (زمین و لباس و000 ) و اختصاصات ورزشی ( وضعیت خطرآفرین در هر ورزش ) می باشد
شناگران نیزبخاطراجرای حرکات تکراری ، آمادگی خاصی برای آسیب دیدگی در قسمت شانه دارند 0 اگرچه ممکن است که این آسیب شامل عضلات پایین تنه و پشت هم بشود 0 هدف اصلی شناگران مانند همه رشته ها ی ورزشی ، مؤفقیت در رده بالا است و این موضوع باید توسط همه آنهایی که در مراقبت از ورزشکاران و پیشرفت و سازماندهی برنامه تمرین درگیر هستند مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد 0 اکثر ورزشکاران ورز شی بعد از وقوع آسیب سعی در درمان آن دارند ، در حالی که هدف و تلاش مربیان و پزشکان تیم باید ارائه یک برنامه تمرینی مؤفق ،برای پیشگیری از آسیب ها واجراهای مخاطره آمیز باشد 0
در این مقاله ابتدا نگاهی به آناتومی شانه (کمربند شانه ای ) و تکنیک دست شناگران شده است تا درک بهتری از فیزیولوژی آسیب فراهم آید و سپس شنا و آسیب های شانه در شناگران مورد بررسی و در نهایت راه حل ها ی پیشگیرانه ارائه می گردد .
بخش اول : کمربند شانه ای
مفاصل کمربند شانه ای : الف : مفصل جناغی – ترقوه ای ب : مفصل آخرومی – ترقوه ای
ج : مفصل غرابی – ترقوه ای د : مفصل دوری – بازویی
الف) لیگامنت ها ی مفصل جناغی – ترقوه ای :
1و2 -لیگامنت خلفی و قدامی جناغی – ترقوه ای : این دو لیگامنت از تغییر مکان در جهت فوقانی مفصل ممانعت می کند .
3-لیگامنت بین ترقوه ای : این لیگامنت از تغییر مکان ترقوه به سمت جانب خارجی (طرفین)جلوگیری میکند .
ب ) لیگامنت ها ی مفصل آخرومی – ترقوه ای :1-لیگامنت فوقانی و تحتانی آخرومی- ترقوه ای
2-لیگامنت غرابی – ترقوه ای
ج )لیگامنت مفصل غرابی – ترقوه ای :لیگامنت غرابی – ترقوه ای :1-قسمت کانوید (conoid)
2-قسمت ذوزنقه ای (trapezoid )
د )لیگامنت های مفصل دوری – بازویی :
1،2،3 –لیگامنت ها ی فوقانی ، میانی و تحتانی دوری – بازویی
4-لیگامنت غرابی-بازویی
مفصل دوری-بازویی (کتف و بازو ) یک مفصل متحرک و از نوع کروی می باشد . در این مفصل سر گرد استخوان بازو در حفره دوری استخوان کتف قرار می گیرد . در دهانه حفره دوری بافت فیبروکاتیلاژ باعث عمیق تر شدن این حفره می شود . این مفصل توسط یک کپسول مفصلی احاطه شده است و توسط لیگامنت ها یی که نامبرده شد مستحکم می گردد .
لیگامنت عرضی – بازویی : این لیگامنت سر بلند عضله دو سر را در شیار عضله دو سری نگاه می دارد .
یک سر لیگامنت بر روی برجستگی بزرگ و سر دیگر آن بر روی برجستگی کوچک استخوان باز و می نشیند و به این ترتیب شیار عضله دو سر بازویی بصورت یک کانال در می آید .
کیسه ها ی زلالی
--------
چندین کیسه زلالی در اطراف مفصل شانه قرار دارد ،اما کیسه زلالی زیر زائده آخرومی مهمترین آنها در مفصل شانه می باشد . این کیسه زلالی بین قوس زائده آخرومی و کپسول مفصلی قرار دارد و تاندون عضله فوق خاری باعث تقویت بیشتر آن می شود . در هنگام انقباض عضله دالی این کیسه زلالی به آسانی آسیب پذیر است . انقباض عضله دالی ممکن است این کیسه زلالی را از بین خود و زائده آخرومی پرس کرده و باعث واردآمدن آسیب به آن شود .
عضلات
عضلاتی که بروی مفصل شانه و استخوان بازو اثر می گذارد :
قدامی : سینه ای بزرگ –غرابی بازویی – تحت کتفی – دو سر بازویی
خلفی : تحت خاری – گرد کوچک
فوقانی :دلتوئید – فوق خاری
تحتانی : پشتی بزرگ – گرد بزرگ – سه سر بازویی (سر دراز )
این مفصل بخاطر فاصله ای که بین دو استخوان کتف و بازو در محل مفصلی وجود دارد و در خارج از بدن قرار گرفتن پر تحرکترین مفصل بدن می باشد . و حول هر سه محور حرکت دارد (فرونتال – ساجیتال – هوریزونتال ).
حرکت ها ی ساده دست از مفصل شانه و عضلات درگیر :
1-بالا آوردن دست از پهلو (abduction ):عضلات دلتو ئید و فوق خاری و دو سر بازویی (سر دراز )
2- پائین آوردن دست از پهلو (adduction ):عضلات پشتی بزرگ و سینه ای بزرگ وگرد بزرگ و سه -سر بازویی و تحت کتفی و غرابی بازویی
3- بالا آوردن دست از جلو (flection and hyperflection ): عضلات دلتوئید (بخش قدامی )وسینه ای بزرگ (بخش ترقوه ای )و دو سر بازویی (سر کوتاه )و غرابی بازوئی
4-پائین آوردن دست از جلو (extention and hyperextention ) عضلات پشتی بزرگ و گرد بزرگ و سینه ای بزرگ (بخش جناغی ) و دلتو ئید (خلفی ) و تحت خاری و گرد کوچک و سه سر بازوئی (سر دراز ).
5- چرخش خارجی و داخلی دست : عضلات درگیر در چرخش خارجی ( تحت خاری و گرد کوچک و دلتوئید خلفی )و عضلات درگیر در چرخش داخلی (گرد بزرگ و سینه ای بزرگ و پشتی بزرگ و دلتوئید قدامی و سر کوتاه دو سربازوئی و تحت کتفی .
6-حرکت دست از حالت افقی در کنار بدن به حالت افق (horizontal flection)عضلات سینه ای بزرگ و بخش قدامی دلتوئید و غرابی بازویی و سر کوتاه دو سر بازویی .
7- مخالف حرکت شماره 6 ( horizontal extention ) : عضلات تحت خاری و بخش خلفی دلتوئید و گرد کوچک و سر دراز سه سر بازویی .
= اطلاعاتی در مورد عضلات چرخش دهنده بازو که سر استخوان بازو را احاطه کرده اند :
عضله فوق خاری:
در بالاترین قسمت از برجستگی بزرگ استخوان بازو متصل است
در طول آبداکشن بازو فعال می باشد
مرکزی یا محوری برای دلتوئید در طول آبداکشن
عضله تحت کتفی :
ابتدای چرخش خارج
مقاومت در جابجایی قدامی یا تحتانی سر بازو درون حفره دوری
استحکام سر بازو
عضله تحت خاری :
چرخش خارجی
اکستنشن افقی بازو در سطح هوریزونتال
در پایین کشیدن سر استخوان بازو به عضلات فوق خاری و تحت کتفی کمک می کند
عضله گرد کوچک :
چرخش خارجی
شنا
مطابق با اجرای حرکات تکراری بوسیله شنا گران رقابتی سنین بالا در تمرین به یک نوع آسیب ویژه منجر می شو د . این آسیب ابتدا ء روی شانه اثر دارد اما آن می تواند شامل اعضا ء پائین تر و پشت نیز گردد . نظیر همه آنها ورزشها هدف اصلی شنا گران رقابتی اجراءدر سطح بالا مد نظر است . این هدف بوسیله همه آنهائیکه در مراقبت از ورزشکاران و پیشرفت و سازماندهی برنامه تمرین درگیر هستند به اجزاء کوچک تر تجزیه می شود . پیشگیری از آسیب باید موضوع اصلی و ابتدائی آنها باشد .
با یک دانش کامل از شرح مکانیکی ورزش و فهم آناتومیکی و ملاحظات بیومکانیکی ، پزشک و مربی می تواند اجراء شناگر را ارزیابی کند .
حرکت دست شنا
شنای کرال سینه و کرال پشت و قورباغه و پروانه ، چهار نوع شنای رقابتی هستند که در
مسافت های مختلف بصورت منفرد یا ترکیبی استفاده می شوند .
از آنجائیکه یک مرور کامل از این حرکات در این بحث مورد نیازنیست یک شرح از ترکیب اساسی
هر یک ،برای درک از فیزیولوژی آسیب ارائه می گردد .
ترکیب اصلی از حرکت دست شنای رقابتی : در سریع ترین و متداول ترین روش کرال سینه که در تمرین استفاده می شود: سطح کف دست در 12 اینچی جلوی شانه به طرف پائین می رود . کشش دست به طرف داخل بدن تا بازو کاملا خم می شود . مرحله کشش با حرکت پارویی دست آغاز می شود . بدن حول محور طولی چرخش می کند و بازو در عمق آب قرار می گیرد . قوس کشش به شکل s می باشد و سطح کف دست به طرف عقب در زیر بدن حرکت می کند . در برگشت به حالت اولیه یک بازو ، هم زمان بامرحله کشش بازوی دیگر خواهد بود . با استفاده از چرخش بدن بازو از آب خارج می شود و در وضعیت ورود به آب بر می گردد . عملکرد بازو ادامه می یابد بازای هر دوره ، دست 2 تا 6 پای قوطه ور قوی لازم میباشد .
شنای پروانه(قسمتی از شنای رقابتی از سال 1952) :بازوها وپاها در داخل آب ،حرکت هم زمانی را در طول مرحله کشش و برگشت به حالت اولیه انجام می دهند . یک حرکت دولفینی بوسیله بدن فشاری را روی شانه رها می کند . در حرکت دولفین پاها بصورت دو تایی یا با هم انجام می شود .
شنای قورباغه(قدیمی ترین شکل کشش دست شنا ) :بازوها هر دو حرکت می کنند ، در کشش و مرحله برگشت به حالت اولیه بازو به زیر خط کمر کشیده نمی شود .
شنای کرال پشت :بازو و شانه با هم وارد آب می شوند .چرخش بدن برای حرکت کشش به شکل s
بازو مفید است و دست به طرف پا که حرکت سطحی (قوطه وری )انجام می دهند می رود .
چهار مرحله برای همه کشش ها متداول است : رسیدن ، گرفتن (وارد آب شدن ) ،کشش ، برگشت به حالت اولیه .
اجزاء ترکیبی از چهار مرحله کشش دست شناهای رقابتی (بجزء قوربا غه ):
رسیدن (reach ): بازو برای ورود به آب کشیده می شود .
گرفتن (catch): آرنج در فلکشن 100درجه ، شانه باز شد و حرکت آبداکشن افقی و چرخش بداخل بدن .
کشش(pull): شناگر آب را پارو می کند (فشار می دهد )
برگشت به حالت اولیه(recovery ) : در مرحله خارج از آب (بجزء شنای قورباغه ) بازو برای کشش مجدد به نقطه شروع بر می گردد .
75% از نیروی اصلی حرکت به سمت جلو بوسیله عملکرد بازو در مرحله کشش فراهم می شود به جزءدر شنای قورباغه که در هر دو حرکت دست و پا منحصر به فرد است .
در شنای کرال سینه ،کرال پشت و پروانه حرکت از تمام بازو با ورود دست به داخل آب و حرکت پیشروی به جلو با اداکشن و چرخش داخلی از مفصل دوری بازویی شروع می شود . در مرحله خارج از آب بازو در آبداکشن و چرخش داخلی هست ، همچنین آن وضعیت دوباره برای ورود دست به آب و تکرار دوره می باشد .
آسیب ها ی شانه
شکل آناتومیکی : متحرک ترین مفصل در بدن انسان ،شانه است که حمایت کننده استخوانی کمی دارد . استحکامی که به بازو عملکردی با قدرت و مهارت را اجازه می دهد در نتیجه عمل متقابل کپسول مفصلی و لیگامنت ها ی اطراف و عضلات چرخش دهنده بازو و سینه ای کوچک و عضلات دندانه ای قدامی می باشند . عضلات چرخش دهنده بازو که عضلات فوق خاری ، تحت خاری ، گرد کوچک و تحت کتفی هستند همراه با عضلات دلتوئید ، سر دراز دو سربازویی بصورت ترکیبی از یک جفت نیرو برای نگهداری سراستخوان بازو در حفره دوری انجام وظیفه می کنند .
سر دراز عضله دو سربازو در استحکام سر استخوان بازو مهم می باشد و در عمل فلکشن افقی که نباید در مکانیزم شنا نادیده گرفته شود فعال است .
عضلات کتف (دندانه ای قدامی ، متوازی الا ضلا ع و ذوزنقه ) بطور منظم برای عملکرد بازو در شانه کار می کنند . که اگر آنها خسته شوند یک افتادگی به پائین در کتف ممکن است رخ دهد که در واقع منجر به تغییرات مکانیکی مفصل دوری بازویی و آغاز برخورد های استخوانی یا لیگامنتی می شود .ترکیب این زیانها موجب تغییرات مخرب اولیه می گردد .
التهاب تاندون –شانه شناگران
به دلیل فقدان درک کافی از عوامل التهاب تاندون درد شانه با واژه برخورد (impingement) مترادف میگردد. در نتیجهممکن است درمان نامناسبی برای چند بیمار انتخاب شود . واژه برخورد باید بویژه برای آن حالتی اختصاص داده شود که آسیب چرخش دهنده های بازو به مکانیک عملی آنها مربوط می شود .
التهاب تاندون چرخش دهنده های بازو که شرح آن در تغییرات آسیب شناسی وجود دارد یکی از مناسب ترین واژه ها برای درد بوجود آمده از آماس یا ورم این عضلات است .
واژه شانه شناگران (swimmer s shoulder) اولین بار توسط HAWKINSو KENNEDY در سال 1974 استفاده شد . آنها به التهاب تاندون عضله فوق خاری و یا تاندون عضله دوسر بازویی اشاره داشتند . این موضوع با گذشت زمان بوسیله WELSH و NEER نمایش داده شد . بدین ترتیب که در مرحله اول ورم وخونریزی وجود داشت که این موضوع در ورزشکاران زیر 25 سال رخ داده بود . در مرحله دوم افزایش بافت لیفی و التهاب تاندون بین افراد 25 الی 40 سال مشاهده شد . در مرحله سوم شکلی از زائده استخوانی وقطع کامل یا ناقص تاندون وجود داشت .
بهر صورت در ورزشکاران رقابتی این حالت ها مختص سن خاصی نیست . در سال 1974 توسط hawkins و kennedy علائم بیماری شانه شناگران به اندازه 30/ گزارش شد .
بیش از 50/ اتفاقات که گزارش شده ، ممکن است نتیجه افزایش در شدت برنامه تمرینی ترکیب شد با اینچنین شکل آناتومیکی ( نظیر شکل آخرومی و سستی مفصل شانه ، همراه با عوامل بیومکانیکی که شامل کار زیاد ، برخورد ، کاهش فشار عروقی (hypovascularity) ومکانیک حرکت و امثال آن باشد .
عوامل ایجاد کننده
تمرین : برنامه تمرینی روزانه شناگران بر جسته ملی تمرینات در آب خود را به صورت دو جلسه دو ساعت هر روز و برای حداقل پنج روز در هفته انجام می دهند و مسافت 4000 تا 8000 متر را در طول هر جلسه تمرین می پیمایند . این مدت زمان در آب بودن برای بهبود آمادگی و تکنیک می باشد .و همچنین قسمتی از کار عادی تمرینات روی خشکی برای ایجاد قدرت و استقامت است.
با اینچنین برنامه سنگینی ، جلسات تمرین باید طوری طرح شود که اصلاح کننده و پیشگیری کننده و کاهش دهنده شیوع بیماری شانه شناگران باشد .