دانلود تحقیق سفال ایران

مقدمه: هنر اقوام و ملل در حکم حرکتی است بالنده، تحت تاثیر شرایط ویژه اجتماعی- اقلیمی مسلط بر محیط زیست انسانها و محل نشو و نمای آنان.

هنرهای ملی، عموما نشانه هایی است از سیر تکامل فرهنگ و اوضاع و احوال ویژه هر قوم.

انسان ابزار ساز برای گردآوری ، حمل و تقل و نگهداری خوراک و اشیا مورد نیازخود احتیاج به سبد و پس از آن ظروف سفالین پیدا کرد.

و بدین گونه پس از سبد بافی سفالگری کهن ترین دستافریده آدمی گردید.

در واقع هنر، سفالگری، به دلیل عمومیت و مردمی بودن آن ، در هر منطقه، ناحیه و حتی کارگاه، گویای ویژگی های اقلیمی،تاریخی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری کسانی است که در آن منطقه می زیسته اند.زیرا طرز ساخت ظروف و اشیا سفالین ، از نظر روش فنی، اشکال، رنگها و نقوش تزئینی مورد استفاده، زبان گویایی است که پس از هزاران سال، ما را به شیوه تفکر و قدرت تخیل سازندگان آن آشنا می کند، و رازهای بسیاری را که نگارش و تکلم قادر به انتقال آنها نبوده است، بر ما فاش می سازد.

شرح کلی سفال تعریف:" سفال = سفال = سوفال = سوفار = سفاله ".

این اصطلاحات، بنابر تعریف لغتنامه ها و دایره المعارفها، عموما به معنای "اشیا ساخته شده از گل پخته هستند، مانند: کاسه، کوزه و غیره " همچنین "سفالینه، سفال ساخته شده را گویند".

"سفالین" نیز شامل"انواع اشیایی است که از سفال سازند".

اصطلاح سفال، به معنای عمومی "پوستهای گردو، پسته، بادام و فندق و پوست انار خشک " نیز آمده است.

تکه سفال، به قطعات شکسته اشیا سفالین گفته می شود.

اصطلاح اروپایی "سرامیک" نیز دقیقا دارای مفاهیم "سفال" در زبان فارسی است، که از "واژه یونانی keramikos که خود از keramon یا keramos به معنای (خاک رس )" مشتق شده، گرفته شده است.

بنابراین" سفالگری " نیز به هنر یا صنعت ساخت ظروف و اشیا گلی پخته "اطلاق می شود" معمولا (محصولات را ) اگر بدون لعاب باشند، سفال ، و اگر لعابدار باشند، بر حسب گل و لعابی که در آنها به کار رفته ، بدل چینی می نامند.

سفال، در واقع، نخستین محصول هنری و صنعتی مردمان اولیه، و حاصل نیاز و شعور آدمی، در به کارگیری عوامل طبیغت است، و از آنجا که مواد اولیه آن: خاک، آب و آتش (حرارت) در سرزمینهای محل سکونت بشر یافت می شده، نشانه های تولید آنرا، در تمامی نقاط مسکونی انسان مشاهده می کنیم.

سفال را به طور کلی به دو دسته تقسیم می کنند: 1- سفالهای ترد(= شکننده)، کدر و نفوذ پذیرکه در حرارت کم پخته شده اند.

این گروه شامل گل های پخته و سفالینه ها هستند.

2- سفالهایی که دارای مقاومت زیاد و رنگ شفاف هستند.

این نوع سفالها به خاطر پخته شدن در حرارت زیاد، دربرابر مایعات نفوذ ناپذیر شده اند.چینیها، مقاوم ترین و نفوذناپذیرترین انواع سفال شمرده می شوندکه ترکیبات خمیرویژه و میزان حرارت بسیار زیاد، موجب استحکام و درخشندگی آنها می شود.نخستین گونه های سفال، که ساخته دست اجداد بسیار دور انسان است، ار نوع ترد، زبر و نفوذ پذیر بوده و در ساخت آنها از چرخ و کوره استفاده نمی شده است.

اما با گذشت زمان، رفته رفته کیفیت آن مرغوب تر شده و به نوع مقاوم و نفوذ ناپذیر تبدیل شده است.

الکساندربرونیار(A.Brongniart) میگوید: " هیچ صنعتی را مانند سفالگری نمی شناسم که در مطالعه علمی و اصول و مبانی تاریخی خود در انطباق با اقتصاد و علم، تا این حدآرا و غقاید گوناگون، جالب توجه و غنی را عرضه کند.

هیچ مصنوع دست انسان، این صفات را در خود، یکجا جمع ندارد".

سفال در دوران پیش از تاریخ عقیده باستانشناسان بر این است که سفالگری، بهد از سبد بافی، کهنترین صنعت بشری بوده است، زیرا که تزئینات کهنترین سفالهای منقوش، تقلید از سبد بافی را آشکارا نشان می دهد و مضمون آنها نیز تقلیدی از کار سبد بافی است.

موره (A.Moret) عقیده دارد که: " در دوران نوسنگی در ساختن اشیا از الیاف نی و جگن استفاده می شده و ظروف مخصوص غذا را به تقلید از پوسته های سفت و خالی شده ی میوه هایی مانند گردو و نارگیل، شکل می داده و به کار می برده اند".

علل و اهمیت تولید سفال در دوران کهن سفال، برای نخستین بار، در دوران استقرار انسان در مکان های ثابت، یعنی دوران کشاورزی، برای مصارف زندگی روزانه ابداع شده و به کار رفته است.

ظروفی مانند فنجان، قدح، دیگ یا دیزی برای پختن غذا، و کوزه ها یا خمره های بزرگ برای نگه داری توشه و مایعات مورد استفاده قرار می گرفته است.

این گونه سفالهای مصرفی نسبت به سفالهای آیینی که برای تدفین با مردگان به کار می رفته، اغلب دارای بدنه های بسیار ضخیم و تزیینات نه چندان زیبا بوده است.

سفالهای تدفینی که غالبا دارای بدنه های نازک و تزئینات بسیار غنی بوده، احتمالا مورد استفاده روزانه قرار نمی گرفته است.

تنها در شهر سوخته و دینخواه تپه سفالهایی در قبرها به دست آمده است که شبیه همان ظروفی است که که در زمان حیات شخص مورد استفاده قرار می گرفته است.

در واقع سفالگری هنری است که به صورت سنتی، از ادوار بسیار کهن ، طی گذشت هزاران سال اصول فنی با ارزشی را تا امروز حقظ کرده است .

ارزش هنری سفال، امکان شناخت حرفه ها ، صنایع، جوامع و دیگر آثار مادی طوایف بشری در قلمرو فرهنگهای گوناگون را فراهم می سازد.

سفال کهن: زمینه ای برای کتابت سفالگر دوران باستان، عوامل و عناصر طبیعت و مفاهیم آن را به وسیله خطوط هندسی ابتدایی با علامت های تصویری به شیوه های قرار دادی خود نشان می داده است.

بنابراین می توان گفت که دست نوشته های آدمی، از راه علامت ها و تصاویرروی سفال های کهن پدید آمده است.

کاوشهای انجام شده در تپه های مختلف، وجود گورستانهای زیر زمینی وسیعی را در جوامع کشاورزی، که سفال مهمترین بازمانده مادی آنهاست نشان می دهد، و به دلیل نبود اسناد مکتوب تا پیش از ظهور خط و کتابت، سفال مهمترین شاخص طبقه بندی دوران ها و فاصله جغرافیایی آن جوامع از یکدیگر شمرده میشود.

در این زمینه، نمونه های سفالین بسیاری از نقاط مختلف باستانی ایران با خطوط تصویری و اشکال هندسی نامنظم بدست آمده است، که تغییر نمادها، اشکال، مضمون های هنری و رنگ های آنها را در دوران مختلف، می توان به عنوان نشانه هایی بر تحولات مربوط به تکامل تمدن هر منطقه تلقی کرد و در این زمینه از آنها بهره گرفت.

روش های مختلف تزیین سفال کهن ایران تزیین برشدار در این نوع تزیین خمیر سفال را به وسیله قلمی از نی، استخوان، یا چوب میخراشیدند.

این نوع تزیین بیشتر اوقات با دست آزاد (بدون تکیه گاه) انجام می شده است.

برای ترسیم خطوط افقی از چرخ استفاده می کردند،بدین صورت که: نوک قلم، در مقابل قطعه سفالی که در حال چرخیدن بوده، بی حرکت قرار می گرفته و خطوط افقی ایجاد میکرده است.

برای ایجاد خطوط موجدار عمودی، سفال را ثابت نگه داشته و خطوط را از بالا به پایین و بر عکس ترسیم می کرده اند.

نقوش این نوع تزیین، بیشتر خطوط موازی، افقی یا عمودی، منحنی یا موجدار بوده است.

معمولا خطوط عمیق تر در روی سطح، موجب مقاومت کمتر سفال می شده و به شکستن ظروف در محل شیارها می انجامیده است.

تزیین کنده کاری طرز عمل کنده کاری روی ظروف سفالین شبیه به تزیین برش دار بوده، ولی با وسیله نوک گردی که در عمل گودی کمتر و پهنای بیشتری ایجاد می کند، انجام می شده است، و به جای ارائه یک برش خطی، برشی مانند مثلث یا نیم دایره و غیره، که درسایه دار بوده، ایجاد می شده است.

بیشتر اوقات تزیینات قبل از پخت انجام می شده و تزیین بعد از پخت، نادر بوده است.گاهی اوقات هم ابتدا ظروف را با گلابه می پوشاندند و تزیینات را به صورت کنده کاری، روی سفال نقش می کردند، سپس با لعاب شفاف یا مات آن را می پوشاندند.

نقش کنده را زمانی که خمیر هنوز نرم بوده، یا بعد از خشک شدن آن انجام می دادند.

نقوش این تزیین در دوران ابتدایی به صورت خطوط نا منظم انجام می شده، ولی به تدریج نقوش انسان، حیوان و گیاه نیز به صورت کنده کاری بر روی ظروف یا پیکره ها ظاهر شده است.

تزیین قالبی این نوع تزیین با فشردن گل رس مرطوب درون قالبی از گل پخته، یا فلزی انجام می شده است.

بدیعی است قالبهایی که دارای طرح گود بوده اند، تزیین به صورت بر جسته نمایان می شده و قالب هایی با طرح برجسته، تزیین گود را ایجاد مکرده اند.

قالب گیری را میتوان به حالتی مخصوص از چاپ تشبیه کرد و باید توجه داشت که تزیین به دست آمده با این روش در حقیقت نتیجه دو عمل مختلف است: تهیه قالب از گل پخته یا فلز 2- تولید تکراری اشیا به وسیله آن قالب قالب وسیله تولید نامحدود و تکراری، با روش دستی بوده است.

نمونه هایی در دست است که سفالگر نام خود را بر آن حکاکی کرده، که به عقیده بعضی از کارشناسان این نام کمتر به عنوان امضای اثر، و بیشتر به عنوان علامت یا نشانه مالکیت به کار برده می شده است.

بی تردید کاربرد قالب نیز در طول زمان و در شرایط اجتماعی مختلف، تغییر یافته و به تدریج تکامل یافته است.

قالب وسیله تولید نامحدود و تکراری، با روش دستی بوده است.

تزیین مشبک این تزیین با سوراخ کردن یا بریدن قسمتهایی از بدنه سفال ایجاد می شده است.

در دوران ابتدایی این روش فقط در ساختن اشیا معین و مشخصی مانند انواع شمعدانها به کار می رفته است، که با عبور نور از سوراخ های آن زیبایی خاصی به وجود می اورده است، و چون وجود سوراخها یا برش ها در بدنه ظروف، برای نگه داری یا حمل مایعات مناسب نبوده، این روش طبعا برای ظروف مصرفی به کار نمی رفته است.

در برخی از این نوع تزیین ها که سوراخ ها کوچکتر بوده، در هنگام پخت، لعاب سوراخ ها را پرمیکرده است.

نمونه تکامل یافته تر این نوع تزیین که نهایت پیشرفت در هنر سفالگری را نشان می دهد،به صورت تنگ های " دو لایه" یا " توری" ساخته میشده است که لایه مشبک بیرونی، سطح ظروف اصلی را می پوشانده و لایه داخلی برای نگه داری مایعات به کار می رفته است.

این نوع ظروف بشتر در دوران سلجوقی و مغول تولید می شده است.

تزیین برجسته( افزوده ) برای انجام این نوع تزیین، سفالگران نقوش مورد نظر خود را جداگانه با خمیر باربوتین ساخته و سپس به صورت قطعات کوچک مانند: گل، خوشه انگور، نوار و غیره، بر سطح ظروفی که هنوز خشک نشده بود، وصل میکرده اند.

Barbotine : خمیری است که در ساخت چینی به کار می بردند تا ترد شود، و همانطور که در بالا گفته شد، برای وصل کردن تزیینات برجسته نیز به کار می رفته است.

تزیین مینیاتور این تزیین، با روشی کاملا ظریف، و بارنگهایی کمیاب که آبی و طلایی در آنها تسلط دارد، انجام می شده است.

بین قرون ششم وهشتم ه.ق.گرایش به انتخاب مینیاتور در تزیین سفال، که قبلا نیز مورد توجه بوده است،در ظروف زرین فام ری مشاهده میشود.

چندین قطعه از سفالهایی که از یورش مغول به سلامت باقی مانده است، با تزهیبهایی از دوره سلجوقی و دست نوشت شده به وسیله ی سفالگران به دست آمده است.

سفالگران، در این دوره، ترجیح می داده اند، که هماهنگی آرایشی اصیلی از اسب سواران، شکارچیان و شاهزاده خانمهای نشسته در جمع درباریان را، کما بیش با نقوش اسلیمی (Arabesque ) ماهرانه پدید آوردند.

نمونه دیگری از تزیین مینیاتور، بر ظرف زرین فامی است در فریر گالری، و الهام گرفته از خسرو و شیرین نظامی که خسرو را نشسته و شیرین را در حال شست و شو در چشمه نشان می دهد.

این ظرف دارای تاریخ 607 هجری قمری (1210 ) میلادی با امضای "سعید شمس الدین الحسنی" و متعلق به کاشان است.

Arabesque: 1- اسلیمی، عربانه: نقوش شاخ و برگی گردان و در هم تابیده.

خط دورگیر: در نقاشی، خطی خیالی که کناره متن تصویررا تعیین وآن رااز زمینه مجزا می کند.

نقل از: واژه نامه مصور هنرهای تجسمی.

پرویز مرزبان، حبیب معروف.

تزیین چند رنگ سفال چند رنگ، در شوش نیز در هزاره سوم تولید می شده است.

" همچنین نمونه هایی از این نوع سفال توسط هیئت باستانشناسی دمرگان و دمکنم از این ناحیه به دست آمده که متعلق به هزاره های دوم و اول پیش از میلاد است و هم اکنون در موزه لوور، سالن شوش قرار دارد" این نوع تزیین در شهر سوخته در هزاره چهارم، در سگزآباد و تپه گیان در هزاره های سوم و نیمه هزاره دوم و دیگر شهرهای باستانی نیز تولید می شده است.

به علت اینکه کاربرداین روش دشوار، و نتایج آن نامطمئن بوده است، بتدریج به فراموشی سپرده شده و از هزاره اول پیش از میلاد تولید ان بسیار محدود بوده است.

تولید ظروف چند رنگ، حدود اواخر قرن هشتم هجری (دوره عباسیان) دوباره تدریج شد و تا دوران صفویه متداول بود.

در قرن نهم ه.ق.

بهترین نمونه های سفال چند رنگ را در نمونه های کوباچه مشاهده می کنیم.

در این روش سعی می شده از نقوش تزئینی گوناگون روی ظرف واحدی استفاده شود.

عده ای از متخصصان ایران را مبدا تولید اینگونه سفال می دانند.

تزیین تحریری یا کتیبه ای این تزیین عمدتا بعد از حمله اعراب روی ظروف سفالین ظاهر شده، و شامل تحریر خطوط کوفی، نسخ و ثلث است.

تا قبل از دوران سلجوقی، عموما خط کوفی برای تزیین ظروف به کار می رفته است، اما بعد از این دوره برای تزیین از خط نسخ و ثلث استفاده شده است.

خط کوفی را در دو نوع، کوفی ساده و تزئینی، روی ظروف نقش کرده اند.

مسلما خطوط کوفی تزیینی از کوفی ساده، زیبا تر و متنوع تر است، و سفالگر نیز با هدف زیباتر زیباتر نشان دادن این خطوط حروف را با مهارت و تناسبهای خاصی تزیین کرده است.

برای زیبا تر نشان دادن ظروف، خط کوفی را با تزیینات گل و گیاه، پرندگان و خطوط هندسی نیز به کار برده اند.

مشهورترین خطوط کوفی که با نقوش هندسی ترسیم شده ، خط کوفی مثلثی است.

در ترسیم خطوط کتیبه ای بر روی ظروف سفالین، گاه حروف را از طول بلندتررسم کرده و بعضی را به صورت مورب نقش می کردند و گاه، برعکس حروف را به صورت عمودی و دراز تر از معمول رسم میکردند.

اغلب نوشته های کوفی بر روی ظروف سفالین، دارای محتوای آیینی و دعایی بوده، بدین معنی که سفالگر، با نوشته های خود آرزوی سلامت، خیر، صلاح، برکت و غیره میکرده است.

رنگ های پاشیده این فن در قرون سوم و چهارم ه.ق.

در نیشابور بسیار متداول یوده، و عموما رنگ های زرد، سبز یا قهوه ای را باهم یا جداگانه، داخل یا خارج ظرف می پاشیدند.

طرز عمل بدین نحو بوده است که وقتی سفال هنوز خشک نشده بود، رنگ ها را روی آن ریخته یا می پاشیدند، در نتیجه رنگ ها با هم مخلوط می شده و اشکال نا منظمی از یک یا چند رنگ، در داخل یا خارج ظرف بدست می آمده، سپس ظرف را با لعاب شفاف می پوشاندند.

گاه نیز از لعاب دادن آن خودداری می کردند.

ظروف سفالین بدون لعاب ظروف سفالین بسیار ابتدایی فاقد هرگونه لعاب بوده اند.

استفاده از لعاب بتدریج با کشف مراحل ساخت و استفاده های عملی آن متداول شد.

در عین حال ساخت ظروف بدون لعاب تا قرن های متمادی ادامه پیدا کرد و سفالگران ضمن کاربرد لعابهای مختلف، به ساختن ظروف بدون لعاب نیز ادامه دادند.

ظروف سفالین بدون لعاب دارای تزیینات مختلفی از نوع کنده کاری، برجسته و قالبی بوده است.

لعاب لعاب پوششی است که به صورت لایه ای نازک، طی مراحل پخت، روی اشیا سفالین را می پوشاند.

ابتدایی ترین نوع لعابی که از دوران پیش از تاریخ مورد استفاده قرار می گرفته، گلابه بوده که عموما قبل از تزیین به کار می رفته است.

لعاب کاری روشی قدیمی برای دوام بخشیدن، نفوذ نا پذیر کردن و زیبایی بیشتر اشیا گلین بوده است.

لعاب کاری به طور مستقیم روی سفال خام نیز انجام می شده است، اما بهترین نتیجه از لعابی گرفته می شود که روی ظروف پخته به کار رود، بدین منظور باید ظرف را مجددا پخت، به طوری که لعاب در حالت ذوب شدن روی ظرف را بپوشاند.

لعابهایی مانن لعاب شبشه، مینایی و زرین فام، که بعد از تزیین روی ظرف داده می شده، دارای رنگ های گوناگون بوده و سفالگر می باید به روش پخت که باعث ایجاد دگرگونی های مختلف در رنگ ظاهری لعاب میشده، با دقت و مهارت زیاد توجه می کرده است.

بعضی لعاب ها شفاف اند، به طوری که رنگ خمیر بدنه و با تزیینات زیر آن به آسانی دیده می شود.

برخی دیگر مات و همچون پوششی از شیشه کدر یا گلابه مات است که مانع از رویت رنگ خود سفال در زیر لعاب می شود.

لعاب های نیمه شفاف آنهایی است که رنگ های زیر آنها به طورکاملا دقیق دیده نمی شود.

برای مات کردن لعاب اکسیدهای فلزی که از هزاران سال قبل شناخته شده است به کار میرود.

گلابه این روش فنی، از دوران پیش از تاریخ در بین سفالگران ایرانی معمول بوده و یکی از بهترین نمونه های لعاب در دوران کهن است که با لعابهای امروزی برابری می کند.

روش به کار بردن گلابه یا پوشش گلی، که در اصطلاح آن را دوغاب هم می نامند، بدین صورت بوده است که، بدنه سفال را با قشرنازکی از ماده گلین( شبیه دوغاب) که مخلوطی است از آب و گل رس، می پوشانده اند.

ترکیب گلابه با در نظر گرفتن خمیر سفالگری و درجه حرارت پخت تغییر پذیراست.

برای اینکه گلابه کاملا به ظرف بچسبد و سطح واحدی پدید آورد قشر گلابه باید به طور یکنواخت بر روی سفال کشیده شود.

بعد از اینکه گلابه به کار برده شد، ظروف را تزیین می کردندو گاه دوباره روی ظرف را با گلابه یا لعاب شیشه شفاف می پوشانده اند(تصویر19).

اغلب، گلابه در زیر لعاب شیشه، نقش زمینه رنگ شده را بازی می کرده، و تزیین روی آن برشدار یا منقوش بوده است.

همچنین ممکن بود از گلابه برای ایجاد برجستگی، در زیر لعاب شیشه شفاف رنگی یا بدون رنگ استفاده شود.

این گلابه دو نوع برجستگی به وجو دمی آورده است.

1- برجستگی خفیف: مانند ظروف نیشابور و سمرقند که شامل رنگ های قهوه ای، مشکی، یا آجری روی زمینه کرم یا سفید؛ یا رنگ های سبز و کرم روی زمینه قهوه ای بوده است.

2- برجستگی آشکار: که بر اثر قرار دادن قشرهای مکرر از گلابه سفید رنگ به وجود می آمده و روی قطعات مشخصی از سفالهای مشهور به سلطان آباد، دیده میشود.

لعاب یکرنگ این نوع لعاب کاری، از دوران پیش از تاریخ معمول بوده و در دوران هخامنشی نیز به کار می رفته، اما در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز تکامل یافته است.

در دوران اشکانیان، ظروف با لعاب سبز متداول بود، اما در زمان ساسانیان ظروف را در لعابی یکرنگ که معمولا آبی، سبز کمرنگ و یا قهوه ای بوده است، می پوشاندند.

بعد از دوران ساسانیان پوشش ظروف با لعاب یکرنگ ادامه پیدا کرد و علاوه بر رنگ های زرد، سبز و قهوه ای، رنگ هایی چون آبی لاجوردی و فیروزه ای نیز مورد توجه قرار گرفت.

تزیینات ظروف با لعاب یکرنگ شامل: تزیین قالبی و کنده کاری بوده و گاهی نیز ظروف ساده را لعاب می دادند.

لعاب یکرنگ هم از نوع شفاف و هم مات تهیه می شده است.

لعاب سلادن سلادن لعابی است که با افزودن مقدار کمی اکسید آهن احیا شده به وجود می آمده است، و رنگ آن سبز مایل به خاکستری است.

این لعاب باعث می شود که برجستگی های نقوش ظروف بهتر نمایان شود.

سلادان، لعاب شفافی است که بر روی بدنه ظروف سفید رنگ یا پوشیده شده از گلابه، شفافتر به نظر می رسد، اما وقتی بر روی ظروفی با بدنه تیره و با حرارت بالا به کار رود، رنگ سبزتیره ای ایجاد می کند.

ساختن لعاب سلادان به صورت مات کار مشکلی بوده است.

تاثیر سبک چینی بر روی گروهی از ظروف سفالین با لعاب سلادان که انواع آن در ری، استخر و شوش بدست آمده، مشاهده شده است.

در ساوه و کاشان بشقابها و کاسه های زیبایی با لعاب سلادان ساخته اندکه به رنگ سبز زیتونی است و با نقوشی مانند ماهیها و گلهای پرپر شده و با تزیین برجسته آراسته شده است.

لعاب آبی لاجوردی و آبی فیروزه ای این نوع لعاب یا برای پوشش ظروف بدون نقش مورد استفاده قرار می گرفته، یا پس از اینکه ظرف را با این رنگها لعاب می دادند آنرا تزیین میکردند.

رنگ های آبی لاجوردی و فیروزه ای گاهی برای تزیینات نقوش به کار می رفته، یا به عنوان زمینه مورد استفاده قرار می گرفته است.

لعاب مینایی یا هفت رنگ مینا شیشه آب شده رنگین است.

این لعاب از داخل کردن 6تا 15 درصد اکسید قلع (oxyde d Etain) در مایع شیشه گری بدست می آید.

اکسید قلع بدون آنکه در مایع شیشه حل شود، در آن به حالت معلق میماند، و آن را به رنگ سفید اندکی شیری در می آورد.

سفالی که با این گونه مینای قلعی (Email stannifere) کدر پوشیده شده باشد، بدل چینی نامیده میشود.

از اکسید فلزات در لعاب به عنوان عاملی رنگ کننده استفاده می شده، با این توضیح که ازدیاد اکسید موجب پیدایش زمینه مات بر سطح لعاب می شده است.

لعاب زرین فام یا طلایی لعاب زرین فام بیش از تزیین های دیگر دارای ویژگی های بخصوصی است.

این تزیین با درخشندگی فلز گونه، رنگ هایی از زرد طلایی تا قرمز مسی، قهوه ای و سبز داشته است، و در نتیجه کاربرد نمکهای اکسید کننده (Sels Oxydants) در ترکیب، بدست می آمده است.

همچنین ایجاد وقفه طولانی در گل، یا وقوع حادثه ای در هنگام پخت ، موجب تغییر انعکاس رنگها می شده است.

در مدت سه چهارم اول قرن سوم ه.ق.

نقوش ظروف زرین فام شامل چهارخانه ها،(تصویر20)برگها و نیمه برگهای خرما بوده است، اما در مدت یک چهارم آخراین قرن و تمام مدت قرن چهارم ه.ق.

ظروف سفالین به صورت یکرنگ (معمولا سبز زیتونی) روی مینای سفید تولید می شده است.

نقاشی زیر لعاب شیشه این فن، شامل تزیینات مختلف زیر لعاب شیشه رنگین یا بدون رنگ است.

لعاب شیشه، قشری نازک از شیشه شفاف است که سطح ظرف را می پوشاند، و ترکیب آن از شیشه است.

تزیینات زیر لعاب شیشه در قرن ششم ه.ق.

در ایران، بسیار متداول بوده است.

در این دوره به جای استفاده از لعاب سربی، که در زمان های گذشته رایج بوده، لعاب قلیایی به کار میبرده اند.

برای تزیین نقوش در زیر لعاب شیشه، عموما از رنگهای آبی لاجوردی یا فیروزه ای، سبز و قرمز (جداگانه یا تواما) استفاده می شده است.

گاهی رنگ سیاه را نیز به این رنگها اضافه می کردند.

برای بدست آوردن رنگ قرمز، باید حرارت را در هنگام پخت دقیقا کنترل می کرده اند.

این رنگ، بیشتر در دوره صفویه در کرمان و نیز در سفالهای کوباچه به کار می رفته است.