آمار قالی بافان
بر طبق آمار وزارت کار (تهیه شده در سال 1328) تعداد کارگران قالی باف در حدود128973نفر بوده است لیکن به موجب آماراداره کل آمارعمومی (تهیه شده در سال 1335) جمع کل شاغلین قالی بافی بیش از10ساله در88 حوزۀ درحدود166283 نفر بوده است که ترکیب آن به قرار زیر است .
(جداول و نمودار در فایل اصلی موجود است)
که با توجه به نسبت 40 درصد کارگران خردسال(نسبت کارگران خردسال به بزرگسالان درآمارسال1328)تعداد کارگران قالی باف در 88 حوزۀ مزبوربه تعداد 232796 نفر تخمین زده می شود. دراین مورد توجه به تعداد و نسبت کارگران قالی باف در شهرهای عمدۀ قالی بافی نیزکه ازآمارمستخرجۀ سال1335به دست آمده است ضروری است .
جدول 12- تعداد و نسبت کارگران قالی باف در شهرهای عمدۀ قالی بافی که از
آمار مستخرجۀ « سال 1335 »[17]
با توجه به جداول فوق تولید داخلی فرش آمریکا در فاصله سال های 1951 و 1958 از میزان 64 میلیون یارد مربع به 130 میلیون یارد مربع رسیده و بیش از صد درصد افزایش یافته است و همچنین واردات فرش ماشینی از 2 میلیون یارد به حدود 7/4 میلیون یارد و در حدود 135 درصد ترقی کرده است. در مورد فرش دستباف هر چند که میزان واردات انواع آن در سال های مذکور از 1575000 یارد مربع به 3427000 یارد مربع ترقی کرده است لیکن ارزش آن از 12412000 دلار به 11588000 دلار تنزل یافته است. با وجود این فرش ایران چه از لحاظ مقدار و چه از لحاظ مبلغ مقام اول را در بین فرش های دستباف وارده به آمریکا داشته است به طوری که از مجموع 3704958 فوت مربع فرش وارده به آمریکا در سال 1958 میزان فرش دستباف ایران وترد به آمریکا در سال مزبور بالغ بر 2043188 فوت مربع و قسمت آن در حدود 3317080 دلار بوده است. جدول زیر میزان واردات فرش دستباف آمریکا و قسمت آن را در سال های 1951 تا 1958 نشان می دهد.[23
از آمار فوق بخوبی هویداست که در سال های اخیر فرش های ایران اهمیت و بازار خود را اثر رقابت فرش ماشینی به میزان زیادی از دست داده است و بخصوص در این رقابت عوامل زیر به سود فرش ماشینی و به زیان فرش دستباف تاثیر خواهند داشت.
وضع بازار فرش دستباف ایران در آلمان
مقدمتاً بایستی گفت که 16 درصد کل مصرف فرش در آلمان از کشور ایران صادر می شود و این میزان معادل 3 برابر صادرات فرش ایران به آمریکا می باشد. در سال های اخیر میزان صادرات فرش آلمان مرتباً رو به افزایش بوده است. چنانچه در سال 1959 بیش از 6 برابر سال 1953 و سه برابر سال 1955 فرش ایران به آلمان صادر شده است. قبل از این که آماری در خصوص وضع بازار فرش در آلمان داده شود ذکر این نکته لازم است که در سال 1959 در حدود 63 میلیون مارک (15 میلیون دلار) فرش ایران به المان صادر شده است که این میزان در حدود 5/12 درصد کل صادرات ایران به استثنای نفت بوده است.
جدول 15- درصد تولید ملی آلمان که صرف خرید قالی می شود (به میلیون مارک)[24]
تحلیل روند صادرات فرش دستباف ایران طی سالهای 79- 1349
فرش در مجموعه کالاهای غیر ضروری و مدرن (لوکس) قرار دارد و لذا کشش تقاضا برای آن به شدت به درآمد وابسته است. با افزایش درآمد اشخاص، بر شمار متقاضیان فرش دستباف افزوده می شود و در دوران رکود اقتصادی و تنزل درآمد شخصی، از میزان تقاضای آن کاسته می شود. با این وصف تجارت فرش با روند متغیرهای اقتصادی رابطه ای تنگاتنگ دارد.
برای رونق صادرات فرش، ضرورت دارد که بازاریابی فعال و گسترده ای در سطح جهان به ویژه مناطقی که درآمد اشخاص رو به افزایش است و رشد سریع و شکوفایی اقتصادی در حال ظهور است، صورت بگیرد تا بتوان به درآمد مطمئنی از صادرات فرش و استمرار تقاضا برای بافت آن در گوشه و کنار میهن اسلامی امید داشت.
صدور فرش ایران به بازارهای بیگانه از زمان صفویه آغاز شد. در این دوره فرش های اصیل ئ زیبای ایرانی به دربارهای اروپایی و خانه ثروتمندان این دربار راه یافت. با آن کارگاههای بزرگ قالی بافی در گوشه و کنار ایران به ویژه اصفهان تجهیز شد و طراحان هنرمند ایرانی به خلق آثار بدیع روی آوردند.
صادرات فرش به طور معمول در اواخر دوره صفویه و با صدور فرش های دست دوم به ویژه فرش های تبریز رونق گرفت و در طول دوران با نوسان های مختلف همچنان ادامه داشت.
در دوره صفویه که دوره شکوفایی هنر قالی بافی ایران است، نقشه های لچک ترنج، شاه عباسی، شکاری و باغی با دقت و ظرافت خاص و در کیفیت بسیار عالی بافته و به خارج از ایران فرستاده می شد. برخی از این نمونه های ارزنده امروز در موزه های اروپایی نگهداری می شود. استفاده از الیاف ابریشم و نخ های طلا و نقره در بافت قالی نیز در این دوره به چشم می خورد.
به دیگر سخن، اروپا در عصر صفویه با فرش ایران آشنا شد و در دوره شکوفایی هنر قالی بافی در ایران، فرش های بسیار زیبا و ارزشمندی به این قاره راه یافت.
اگرچه آمار و ارقام روشنی از تجارت فرش در این دوره در دسترس نیست، ولی اغلب اندیشمندان و پژوهشگران معتقد هستند که صادرات فرش ایران به اروپا در حد قابل توجه و روز افزونی بوده است.
این هنر ملی ایران در دوران قاجار با بی مهری سلاطین این خاندان رو به رو شد. از تشویق هنرمندان با خلق آثار بدیع در دوره صفویه که شکوفایی به همراه داشت، دیگر خبری نبود و هنر قالی بافی رو به افول نهاد. پادشاهان قاجار با بی توجهی به هنرمندان، زمینه انحطاط هنر و صنعت قالی بافی در ایران را پدید آوردند. اگرچه در این دوره قالی بافی هنوز وجود داشت لیکن از خلاقیت ها و ابتکارات هنرمندان اصیل خبری نبود. در دوره قاجار نقاشی بیشتر از قالی بافی مورد توجه بود. نقاشی های بزرگ روی دیوار نشان از علاقه شاهان قاجار به این هنر دارد. البته این بدانمعنا نبود که با افول هنر قالی بافی، دیگر هنرها زمینه رشد قابل توجهی را پیدا کرد. با این وجود ذوق هنری و ابتکار از میان هنرمندان ایران بیرون نرفت و تا به امروز ادامه یافت.
(جداول و نمودار در فایل اصلی موجود است)