کزاز یک بیماری باکتریایی جدی است که منجر به سفتی عضلات جونده دیگر عضلات می شود.
بیماری منجر به گرفتگی عضلانی شدید و مشکل تنفسی و نهایتاً مرگ می گردد.
یک زخم، پارگی یا دیگر زخم ها منجر به یک عفونت کزاز تولید کننده سم در افراد غیر ایمن می شود.
اسپور باکتری کزاز، کلستریدیوم تتانی، معمولاً در خاک دیده می شود.
در صورت قرار گرفتن باکتری در یک زخم ، تولید سم کرده که با عملکرد اعصاب و عضلات تداخل می نماید.
درمان در استرس ، کم اثر و ناکارا می باشد.
کزاز ممکن است علیرغم درمان، کشنده باشد.
در ایالات متحده با حدود ۱۰۰مورد بروز سالانه بیماری جزء بیماری های نادر محسوب می شود.
یک تعداد کمی از بیماران نهایتاً می میرند.
بهترین راه مقابله با کزاز پیشگیری است.
● علائم و نشانه ها ▪ سفتی فک ، گردن و دیگر عضلات ▪ تحریک پذیری ▪ گرفتگی عضلات جونده، گردن و دیگر عضلات ▪ تب وقتی که سم به اعصاب انتشار می یابد، عضلات صورت و فک دچار گرفتگی های شدید می شوند.
به همین علت یکی از مشکلات شایع قفل شدن فک است.
همچنین گرفتگی عضلات گردن، بلع مشکل و تحریک پذیری نیز رخ می دهد.
بعلاوه عضلات قفسه سینه ، شکم و پشت نیز ممکن است دچار گرفتگی شوند.
گرفتگی شدید عضلات تنفسی منجربه تنفس مشکل برای بیماران می گردد.
علائم و نشانه های کزاز در هر زمانی ( چند روز تا چند هفته ) بعد از صدمه ظاهر می شوند.
دوره نهفتگی برای این بیماری بین ۵ روز تا ۱۵هفته می باشد.
میانگین دوره نهفتگی ۷ روز می باشد.
● علل باکتری عامل بیماری یا کلستریدیوم تتانی در خاک، غبار و مدفوع حیوانات یافت می شود.
هنگامی که باکتری وارد زخم تازه عمیق می گردد اسپورهای باکتری یک سم قدرتمند به نام تتانواسپاسمین را تولید می نمایند.
این سم بر عملکرد سیستم عصبی مناطق مختلف اثر می کند.
این عملکرد سم باعث گرفتگی عضلانی ( شایعترین علامت تتانی ) می شود.
● چه زمانی به درمان نیازمندیم ؟
▪ وجود یک زخم عمیق و کثیف در حالی که شما حداقل در ۵ سال گذشته دوز یادآور کزاز را دریافت نکرده اید و یا وضعیت واکسیناسیون خود مطمئن نیستید.
▪ وجود هر گونه زخم در حالی که شما طی ۱۰ سال گذشته دوز یادآور کزاز را دریافت نکرده اید.
● غربالگری و تشخیص پزشک کزاز را براساس معاینه فیزیکی و علائم و نشانه هایی نظیر اسپاسم عضلانی، گرفتگی و درد تشخیص می دهد.
تست های آزمایشگاهی عموماً در تشخیص کزاز غیر مؤثر هستند.
● درمان درمان شامل مصرف یک ضد سم نظیر TIG می باشد.
هر چند ضد سم تنها می تواند سموم غیر متصل به بافت عصبی را خنثی نماید.
پزشک ممکن است برای مقابله با باکتری کزاز آنتی بیوتیک خوارکی یا تزریقی تجویز کند.
همچنین تجویز واکسن کزاز، از عفونت آتی با کزاز جلوگیری می نماید.
عفونت کزاز نیازمند یک دوره طولانی درمان در یک مرکز بهداشتی می باشد.
داروهایی جهت آرام بخشی و فلج عضلانی تجویز می شوند که در این صورت شما نیازمند روش های حمایتی از مجاری هوایی می باشید.
اکثر موارد بیماری کزاز شدید بوده و علی رغم درمان منجر به مرگ می گردد.
مرگ اغلب در اثر انقباض مجاری هوایی، عفونت های تنفسی و اختلال در سیستم عصبی خودکار رخ می دهد.
سیستم عصبی خودکار قسمتی از سیستم عصبی است که کنترل عضلات قلبی، عضلات غیر ارادی و غدد را بر عهده دارد.
بیماران بهبود یافته از کزاز گاهی به مشکلات روانی مبتلا می شوند و به مشاوره روانپزشکی نیازمند می گردند.
● پیشگیری شما از طریق ایمنی برعلیه سم می توانید از کزاز پیشگیری نمایید.
اکثر موارد کزاز در افراد غیر ایمن و کسانی که دوزیادآرو کزاز را طی ۱۰ سال گذشته دریافت نکرده اند، رخ می دهد.
واکسن کزاز اغلب به عنوان جزئی از واکسن DPT (دیفتری، کزاز،سیاه سرفه) به کودکان تزریق می شود.
این تزریق فرد را در برابر سه بیماری، دیفتری ( عفونت تنفسی و گلو )، سیاه سرفه و کزاز ایمن می کند.
آخرین مدل این واکسن شامل دیفتری، شبه سم کزاز و سیاه سرفه بدون سلول می باشد.
(DtaP) DtaP شامل ۵ دوز می باشد که به طور معمول در بازو یا ران اطفال تزریق می شود.
سنین تزریق واکسن عبارتند از : ۲ ماهگی، ۴ ماهگی، ۶ ماهگی، ۱۸-۱۵ ماهگی، ۶-۴ سالگی بزرگسالان باید به صورت مرتب هر ۱۰ سال یک دوز واکسن یادآور کزاز تزریق نمایند.
در صورت مسافرت های بین المللی بهتر است یک دوز جدید واکسن کزاز تزریق شود.
در صورت وجود زخم کثیف یا عمقی اگر از آخرین دوز دریافتی واکسن ۵ سال گذشته باشد، لازم است یک دوز واکسن کزاز تزریق گردد.
دوز یادآور واکسن کزاز به طور معمول همراه با دوز یادآور واکسن دیفتری به صورت واکسن نوع بالغین یا (Td ) تزریق می شود.
ابتلا به کزاز منجر به ایجاد ایمنی در برابر بیماری نمی شود.
بنابراین توصیه به واکسیناسیون جهت جلوگیری از عود مجددبیماری کاملاً منطقی به نظر می رسد.
اگر دوران کودکی واکسن کزاز دریافت نکرده اید به پزشک مراجعه و واکسن نوع بالغین یا Td را تزریق نمائید.
● تمیز نگاه داشتن زخم ▪ ابتدا زخم را با آب تمیز بشوئید.
زخم و اطراف آن را با یک صابون با دقت تمییز نمائید.
● توجه به منبع بیماری زخمهای ناشی از سوزن یا دیگر برش های عمقی، گزیدگی حیوانات و به ویژه زخم ها کثیف شما را در گروه پر خطر برای ابتلا به عفونت کزاز قرار می دهد.
در این صورت پزشک زخم شما را تمییز می نماید و پس از تجویز آنتی بیوتیک، دوز یادآور واکسن کزاز را به شما تزریق می نماید.
● مصرف آنتی بیوتیک بعد از شستن و تمییز کردن زخم، یک لایه از آنتی بیوتیکهای ( کرم یا پماد) نظیر نئوسپورین یا پلی سپورین بر روی زخم قرار دهید.
این آنتی بیوتیکها بهبود زخم را تسریع نمی کنند اما با مهار رشد باکتری ها و ایجاد مصونیت، بدن را در ترمیم زخم یاری می نمایند.
برخی اجزاء در پمادها باعث ایجاد لکه های پوستی خفیف می شوند.
در صورت بروز لکه های پوستی مصرف پماد را متوقف سازید.
● پوشش زخم در معرض هوا بودن زخم به بهبودی آن کمک می نماید، اما پانسمان زخم را تمییز نگاه داشته و از ایجاد عفونت های مضر جلوگیری می کند.
تاول های تخلیه شده باید تا زمان بهبود پانسمان شوند.
● تعویض پانسمان پانسمان روزانه و در صورت مرطوب بودن سریعتر تعویض می شوند.
در صورت حساسیت به برخی از باندها و چسب ها از گاز استریل و چسب های کاغذی استفاده شود.
یمنسازى زنان آبستن بهمنظور پیشگیرى کزاز نوزادان ۱.
باید تمام زنان آبستن غیرایمن را با تزریق دونوبت واکسن کزاز بهفاصلهٔ چهار هفته واکسینه نمود.
البته باید برنامهٔ واکسیناسیون را طورى تنظیم کرد که دومین نوبت واکسن، حداقل بهفاصلهٔ دوهفته قبل از زایمان، تزریق گردد تا فرصت براى تولید پادتن کافى وجود داشته باشد.
درضمن جهت حصول ایمنى کامل در زنان آبستن توصیه شده است سومین نوبت واکسن را درخلال آبستنى بعدى تزریق نمایند.
درصورتى که زنان آبستن، فقط دونوبت واکسن کزاز را دریافت نمایند، مقدار پادزهر (آنتىتوکسینی) که در بدن آنها تولید مىشود، جهت پیشگیرى از بروز کزاز نوزادانى که تا چهلماه بعد از آن متولد مىگردند، کافى خواهد بود.
۲.
در زنانى که از پیش علیه کزاز واکسینه نشدهاند، باید حداقل، ۵نوبت واکسن کزاز تزریق گردد.
به این ترتیب که نوبت اول، دوم و سوم، بهنحوى که ذکر شد و نوبت چهارم و پنجم یا بهفاصلهٔ یک سال یا درخلال آبستنىهاى بعدی، تزریق شود.
زیرا طبق مطالعههاى انجامشده این پنج نوبت واکسن براى دوران آبستنى آنان کفایت مىنماید.
شایان ذکر است که طبق برنامهٔ ایمنسازى مصوب کمیتهٔ کشورى ایمنسازی، در جمهورى اسلامى ایران، براى ایمنسازى زنان آبستن و زنان در سنین آبستنی، از واکسن دوگانهٔ بزرگسالان استفاده مىشود.
پیشگیری از کزاز نوزادان توسط ایمنسازی زنان با شبه سم کزاز برنامه مناسب برای محافظت نوزادان بر علیه بیماری کزاز از طریق ایمنسازی مادران آنها بستگی به سابقه ایمنسازی در بین زنان دارد.
زمانی که زنان در سن باروری قبلا توسط واکسن شبه کزاز در دوران کودکی و یا بلوغ ایمن نشدهاند استفاده از جدول واکسیناسیون شبه کزاز برای زنان در سنین باروری از بیشترین اهمیت برخوردار است.
هرکشور بایستی گروه سنی زنان در سنین باروری را بر اساس الگوهای باروری محلی و وجود منابع تعیین کند.
در آینده زنان بیشتری در سنین باروری مدرک دال بر دریافت واکسن کزاز در اوایل کودکی یا سنین مدرسه را دارا خواهند بود.
چه زمانی به درمان نیازمندیم؟
وجود یک زخم عمیق و کثیف در حالی که شما حداقل در 5 سال گذشته دوز یادآور کزاز را دریافت نکردهاید و یا وضعیت واکسیناسیون خود مطمئن نیستید.
وجود هر گونه زخم در حالی که شما طی 10 سال گذشته دوز یادآور کزاز را دریافت نکردهاید.
غربالگری و تشخیص پزشک کزاز را براساس معاینه فیزیکی و علائم و نشانههایی نظیر اسپاسم عضلانی، گرفتگی و درد تشخیص میدهد.
تستهای آزمایشگاهی عموماً در تشخیص کزاز غیر مؤثر هستند.
پزشک کزاز را براساس معاینه فیزیکی و علائم و نشانه هایی نظیر اسپاسم عضلانی، گرفتگی و درد تشخیص می دهد.
درمان درمان شامل مصرف یک ضد سم نظیر TIG می باشد.
همچنین تجویز واکسن کزاز، از عفونت آتی با کزاز جلوگیری مینماید.
عفونت کزاز نیازمند یک دوره طولانی درمان در یک مرکز بهداشتی میباشد.
داروهایی جهت آرام بخشی و فلج عضلانی تجویز میشوند که در این صورت شما نیازمند روشهای حمایتی از مجاری هوایی میباشید.
درمان معمولا شامل سه حالت زیر است: آزمونهای تشخیصی میتوانند شامل بررسیهای خونی و کشت در آزمایشگاه باشند.
بستری شدن در یک اتاق تاریک و ساکت.
درمان ممکن است شامل استفاده از لولههای تنفسی ، تأمین مایعات داخل وریدی و داروها باشد.
جراحی برای برداشتن بافت دچار عفونت اکثر موارد بیماری کزاز شدید بوده و علی رغم درمان منجر به مرگ میگردد.
مرگ اغلب در اثر انقباض مجاری هوایی، عفونتهای تنفسی و اختلال در سیستم عصبی خودکار رخ میدهد.
بیماران بهبود یافته از کزاز گاهی به مشکلات روانی مبتلا میشوند و به مشاوره روانپزشکی نیازمند میگردند.
کزاز (Tetanus) اپیدمیولوژى اپیدمیولوژى تتانوس، با اینکه از طریق ایمونیزاسیون قابل پیشگیرى است، انتشار جهانى دارد.
در ایالات متحده، اکثر موارد بیمارى در افراد مسنى که ایمنىزائى در آنها صورت نگرفته یا ناکامل صورت گرفته است و متعاقب جراحتهاى حاد مثل زخم نفوذی، خراشیدگی، یا پارگى به همراه تماس با خاک اتفاق مىافتد.
پاتوژنز در شرایطى که پتانسیل اکسیداسیون - احیاء پائین است، پس از آلوده شدن زخم با هاگهاى کلستریدیوم تتانى (Clostridium Tetani)، ارگانیسم شروع به رویش (Germinaion) و تولید سم مىنماید.
سم تتانواسپاسمین به جسم سلول عصبى منتقل مىشود و از طریق سیناپس به پایانههاى پیشسیناپسى مىرود و رها شدن نوروترانسمیترهاى مهارى را متوقف مىسازد.
بر اثر افزایش میزان تحریک نورون حرکتى آلفا در حین استراحت و کاهش مهار آن، رژیدیته ایجاد مىشود.
تظاهرات بالینى میانگین دوره کمون پس از جراحت ۷ روز است.
اولین علائم کزاز افزایش تون عضلات ماستر (تریسموس یا قفل شدن فک) و پس از آن دیسفاژی، سفتی، یا درد گردن، شانه، و عضلات کمر است.
انقباض عضلات صورت باعث ”خنده شیطانى“ (Risus Sardonicus) و انقباض عضلات پشت باعث کمانى شدن کمر (اُپیستوتونوس) مىشود.
اسپاسم عضلانى ممکن است شدید و خطرناک باشد، ممکن است با کوچکترین محرکى تحریک شود، و ممکن است تنفس را تهدید نماید.
تب مىتواند ایجاد بشود یا نشود؛ وضعیت هشیارى تغییرى نمىکند.
درمورادى شدید بیماری، اختلال عملکرد اتونوم پدید مىآید.
عوارض آن عبارتند از: پنومونی، شکستگی، پارگى عضلات، ترومبوفلبیت وریدهاى عمقی، آمبولى ریومی، زخم بستر، و رابدومیولیز، کزاز نوزادى در کودکان به دنیا آمده از مادرانى که ایمنىزائى نشدهاند و اقدامات غیر استریل روى بند نافشان صورت گرفته است، اتفاق مىافتد.
تشخیص تشخیص کزاز بالینى است.
غالباً نمىتوان ارگانیسم را از زخم بیماران مبتلا به کزاز بهدست آورد، و در عین حال ممکن است از زخمهاى بیماران غیرمبتلا به کزاز بهدست بیاید.
درمان هدف درمان از بین بردن منبع سم، خنثى نمودن سموم غیر متصل، پیشگیرى از اسپاسمهاى عضلانی، و فراهم نمودن اقدامات حمایتى (بهویژه تنفسی) تا بعد از بهبود از بیمارى است.
بیماران را بایستى در یک اتاق آرام، تحت مراقبتهاى ویژه قرار داد.
براى ریشهکن نمودن سلولهائى که در وضعیت نباتى هستند (Vegetative cells) و منبع سم مىباشند، از درمان آنتىبیوتیکى استفاده مىشود.
توصیه به استفاده از پنىسیلین G (روزانه ۱۲-۱۰ میلیون واحد وریدى بهمدت ۱۵ روز) شده هر چند ارزش آن به اثبات نرسیده است؛ برخى از متخصصین مترونیدازول (۵۰۰ میلىگرم هر ۶ ساعت یا ۱ گرم هر ۱۲ ساعت، وریدی) را بهعلت تأثیر ضد میکروبى بالاى آن و میزان بقاء بهدست آمده بیشتر نسبت به پنىسیلین در یک مطالعه غیر اتفاقى (Nonrandomized)، ترجیح مىدهند.
براى درمان عفونت فعال ناشى از سایر ارگانیسمها بایستى آنتىبیوتیکهاى اضافهتر دیگرى را بهکار برد.
براى خنثى نمودن سموم غیر متصل و در گردش بایستى سریعاً از ایمونوگلوبولین انسانى کزاز (TIG) بهصورت عضلانى و با دوز ۶۰۰۰-۳۰۰۰ واحد استفاده نمود.
ایمونوگلوبولینهاى وریدى ذخیره شده مىتوانند جایگزین TIG باشند.
از دیازپام براى درمان اسپاسمهاى عضلانى استفاده مىشود و ممکن است به دوزهاى بالائى (روزانه ۲۵۰ میلىگرم یا بیشتر) نیاز باشد.
در اسپاسمهاى شدید یا لارنگواسپاسم ممکن است نیاز به تهویه مکانیکى و فلج درمانى با استفاده از داروهاى بلوککننده عصبى عضلانى غیر دپولاریزهکننده باشد.
البته با توجه به فلج طولانىمدت پس از قطع درمان با این داروها، بایستى روزانه نیاز به ادامه فلج درمانى و وقوع این عوارض را نسبت به هم ارزیابى نمود.
درمان بهینه براى بیشفعالى سمپاتیک مشخص نیست؛ لابتالول، اسمولول، کلونیدین، مورفین سولفات، سولفات منیزیم تزریقی، و بىحسى مداوم اپىدورال یا نخاعى مورد استفاده قرار گرفتهاند.
بیماران را باید فعالانه در برابر کزاز ایمن ساخت زیرا بیمارى طبیعى ایمنى را القاء نمىکند.
رژیم پیشگیرىکننده از کزاز در بالغین ۳ دوز از توکسوئید کزاز و دیفترى (Td) است که دومین دوز ۸-۴ هفته پس از دوز اول و سومین دوز ۱۲-۶ ماه پس از دوز دوم بهصورت عضلانى تجویز مىشود.
هر ۱۵ سال یک دوز یادآور مورد نیاز است.
در زخمهاى زیر بایستى از Td استفاده نمود: ۱.
وضعیت ایمنىزائى فرد نامشخص باشد، ۲.
قبلاً کمتر از ۳ دوز گرفته باشد، ۳.
از تجویز ۳ دوز پیش از ۱۰ سال گذشته باشد، ۴.
بیمار سه دوز واکسن مایع (Nonandsorbed) دریافت کرده باشد.
در زخمهاى عمیق یا آلوده، اگر ۵ سال از آخرین واکسن گذشته باشد، یک یادآور زده مىشود.
همچنین اگر وضعیت ایمونیزاسیون فرد نامشخص یا ناکامل باشد، براى ایمونیزاسیون فرد نامشخص یا ناکامل باشد، براى تمامى زخمها (غیر از زخمهاى تمیز و کوچک) از TIG (۲۵۰ میلىگرم عضلانی) استفاده مىشود.
واکسن و TIG را بایستى با سرنگهاى جداگانه و در محلهاى مختلف تزریق نمود.
وضعیت کزاز نوزادان در ایران حذف کزاز نوزادان توسط سازمان جهانى بهداشت، مورد هدف قرار گرفته است و خوشبختانه سالهاست که کزاز نوزادى در جمهورى اسلامى ایران به مرحلهٔ ”حذف (Elimination)“ رسیده است.
در شروع برنامهٔ گسترش ایمنسازى در ایران در سال ۱۳۶۳ در یک بررسى خوشهاى که با همکارى سازمان جهانى بهداشت در سطح کشور انجام شد، پوشش واکسیناسیون کزاز در زنان سنین بارورى با دونوبت توکسوئید کزاز، در روستاها %۵ و در شهرها ۳% بود، ولى با گسترش شبکههاى بهداشتى درمان کشور و تقویت برنامهٔ گسترش ایمنسازى و تقویت نظام مراقبت و تصویب قانون ایمنسازى اجبارى زنان قبل از ازدواج ۱۳۶۸، پوشش ایمنسازى زنان، افزایش قابل توجهى یافت.
از سال ۱۳۷۰ تاکنون (سال ۱۳۷۹) حتى یک مورد ابتلا به کزاز نیز در زنان سنین بارورى در کشور، گزارش نشده است.
در بررسى خوشهاى که در سال ۱۹۹۷ توسط یونیسف بهانجام رسیده، میزان پوشش واکسیناسیون کزاز زنان در سنین بارورى ۷۷% گزارش شده که در زنان داراى کارت ایمنسازی، این رقم ۵/۸۹% بوده است.
براى حذف کزاز نوزادان در جمهورى اسلامى ایران سه راهکار اصلی، درنظر گرفته شده است: ۱.
ایمنسازى زنان در سنین آبستنى با پوشش بالاتر از ۸۰% با تأکید بر زنان آبستن ۲.
انجام زایمان بهداشتی ۳.
تعیین مناطق پرخطر و انجام فعالیتهاى اصلاحى یعنى ایمنسازى زنان سنین آبستن، ازجمله بسیج امکانات جهت واکسیناسیون دوگانهٔ بزرگسالان در اینگونه مناطق در برنامهٔ حذف، کودکى که در دو روز اول زندگى قادر به مکیدن و گریستن است، ولى در فاصلهٔ ۳ تا ۲۸ روزگى دیگر قادر به مکیدن نباشد، یا ماهیچههاى او منقبض شده، یا دچار تشنج شود، یا هر دو حالت فوق پیش آید، یا اینکه تشخیص کزاز در بیمارستان داده شده باشد، مورد قطعى (Confirmed case) تلقى مىگردد.
در این تعریف، تشخیص کزاز بکلى بالینى است و بهتأیید آزمایشگاهی، نیازى ندارد و لازم است بعد از تشخیص بالینى با سریعترین وسیلهٔ ممکن (تلفن، فاکس و...) به مرکز بهداشت شهرستان و ازآنجا به مرکز بهداشت استان (یا دانشگاه علوم پزشکى مربوطه) و ازآنجا نیز به ادارهٔ کل پیشگیرى و مبارزه با بیمارىها گزارش شود.
علاوه بر آن کزاز نوزادان، در ردیف بیمارىهایى است که باید مورد ”صفر“ آن نیز گزارش گردد.
یعنى با انجام مراقبت فعال هفتگى و بررسى بیمارستانها وجود یا عدم موارد کزاز در طول ماه، گزارش شود.
با توجه به نکتههاى فوق، مشاهده مىشود که با تلاش پیگیر تمام ردههاى مسؤول، خوشبختانه کزاز نوزادان در کشورمان در مرحلهٔ حذف، قرار دارد.