دانلود مقاله عوامل شیمیایی مورد استفاده در صنعت و بیماریها

عوامل شیمیایی مورد استفاده در صنعت و بیماریها

الف- بیماری ها و مسمومیت هائی که ناشی از جذب مواد از طریق دستگاه تنفسی می باشند. ذرات گرد و غبار، گازها و دود از این طریق جذب می گردند.

ب- بیماری ها و مسمومیت هائی که ناشی از جذب مواد از طریق دستگاه گوارشی می باشند. از مواردی که از این طریق ممکن است وارد بدن شوند و ایجاد ناراحتی نمایند ارسنیک، فسفر و سیانورها قابل ذکرند.

ج- بیماری ها و مسمومیت هائی که ناشی از جذب مواد از طریق پوست می باشند، مانند جذب تترا اتیل سرب، آنیلین، تی ان تی و فنول.

گرد غبار:

گرد غبار بر اثر تجزیه مواد مختلف جامد به ذرات بسیار کوچک، تشکیل می شود که این ذرات معمولاً مدّتی در هوا شناور می مانند. اعمال مکانیکی از قبیل خُرد کردن، اره کردن، شکستن، ترکاندن، مته کردن، سائیدن و غیره تولید گرد و غبار می کنند. گرد و غبار از نظر اندازه از ذرات قابل رؤیت با چشم تا ذرات میکروسکپی و اولترامیکرسکوپی تغییر می نمایند. گرد و غبار ممکن است دارای منشاء معدنی – شمیائی باشد. به هر حال انتشار و پراکندگی آن ها در محیط کار، در افرادی که با آن تماس پیدا می کنند، بر حسب جنس گرد و غبار، اندازه ذرات و طول مدت استنشاق و فاکتورهای دیگر، احتمالاً ایجاد عوارض و بیماری های گوناگونی خواهد نمود.

گرد و غبارها را بر حسب این که باعث بیماری های حرفه ای می شوند یا نه، به دو دسته تقسیم می کنند:

الف- گرد و غبارهای بی اثر

این نوع گرد و غبارها آمادگی برای سل و یا سایر عفونت ها ایجاد نمی کنند و به طور کلی ریه ها را مختل نمی نمایند. مهمترین این گرد و غبارها عبارتند از:

1- پورد کربن

2- کربنات های کلسیم و منیزیم

3- سیمان

4- گچ

5- ذرات سمباده

6- گرد و غبار آهن

ب- گرد و غبارهای سمی:

اینگونه گرد و غبارها معمولاً ایجاد ینوموکونیوزهای فیبروتک (بیماریهای ریوی ناشی از گرد و غبار مانند سیلیکوز[1]، آزیستوز[2]، انتراکوز[3]، و غیره) می نمایند که بسته به نوع گرد و غبار، آثار و علائم بیماری پس از مدتی در افراد ظاهر می گردد و بر اثر طول مدت تماس، شخص به عوارض سخت ریوی دچار شده، ظرفیت تنفسی به تدریج کم می گردد. این بیماری ها معمولاً کشنده نیست و ماه ها و سالها، و یا تا آخر عمر گریبان گیر فرد مبتلا می باشد و منجر به از کار افتادگی و علیل شدن شخص خواهد شد.

مهمترین نوع گرد و غبار سمی عبارتند از:

1- سیلیس

2- آزبست یا پنبه نسوز

3- سیلیکاتها

4- زغال سنگ

5- کاربور تانگستن[4]

6- سرب

7- کادمیوم

8- منگنز

9- کرم و کرمات ها

10- آرسنیک

11- سایر ترکیبات فلزی

12- حشره کش ها

13- گرد و غبارهای رادیواکتیو

14- گرد و غبارهای آلی

15- گرد و غبارهای پنبه

16- گرد و غبارهای نیشکر

17- گرد و غبارهای یونجه

18- گرد و غبارهای غلات

ذرات آلوده کننده در محیط کار آثار گوناگونی بر انسان دارد و سلامت افراد را به خطر می اندازد. تعدادی از این آثار بر بدن انسان عبارتند از:

1- اثر بر مجاری تنفسی فوقانی و ایجاد تحریک و آلرژی.

2- اثر بر روی مجاری تنفسی پائینی و ایجاد زخم ها و حفره ها در آن.

3- اثر بر روی نسوج عمیق ریه، در نتیجه استنشاق مواد شیمیائی.

4- اثر بر دستگاه گوارشی، پس از بلع ذرات سمی.

5- اثر موضعی بر روی پوست بدن انسان و ایجاد بیماری های پوستی.

6- اثر بر روی عضوای داخلی بدن، پس از ورود ذرات از راه های گوارشی، تنفسی و پوست و ایجاد آسیب های عمومی.

7- اثر بعضی ذرات از مواد سمی بر سیستم اعصاب.

8- اثر بر مجاری ادرار.

9- اثر بر ساختمان استخوان بندی انسان.

10- اثر بر روی چشمها.

11- اثر مکرر بعضی از مواد تحریک کنند، بر یک موضع بخصوص و ایجاد سرطان.

12- اثر کاهنده بر مقاومت بدن، توسط بعضی از آلوده کننده ها در برابر امراض عفونی.

13- اثر تجمعی بعضی از عناصر سنگین مانند سرب و جیوه و ایجاد بیماری های مزمن.

14- اثر بر اعضای خون ساز و سیستم گردش خون.

15- اثر بر نقاط مختلف بدن و ایجاد حساسیت ها و بیماری های گوناگون دیگر.

راه های پیشگیری و کنترل ذرات در محیط کار:

جهت آلودگی در یک محیط کار، سه عامل وجود دارد:

الف- عامل تولید کننده آلودگی.

ب- عامل انتقال دهنده آلودگی.

ج- کارگیرنده آلودگی.

لذا جهت کنترل آلودگی، باید در کلیه موارد قید شده، کنترل های لازم انجام گیرد.

الف- عامل تولید کننده آلودگی به چند روش قابل کنترل است:

1- جایگزینی

2- تغییر در روش کار

3- جدا کردن

4- روش های مرطوب

5- تعمیرات و نگهداری

6- نظافت عمومی

ب- عامل انتقال دهنده آلودگی با این روش ها قابل کنترل است:

1- ایجاد هواکش های طبیعی یا مصنوعی جهت خارج کردن گرد و غبار و ورود هوای سالم به محل

2- ایجاد هواکش های موضعی در محل بروز گرد و غبار (روی دستگاه ها)

3- جلوگیری از ریخت و پاش

4- ایجاد فاصله

5- تعمیرات و سرویس

ج- شیوه موجود کنترل کارگران بدین گونه است:

1- آزمایش های پزشکی

2- دوزیمتری

3- ماسکهای حفاظتی فیلتردار

4- چرخش کارگری

5- تنظیم ساعت کار

گازها:

گاز به ماده ای گفته می شود که بالاتر از حرارت بحرانی خود قرار گیرد. گازها تعدشان بسیار زیاد و برخی از آن ها در بعضی از تولیدات صنعتی به مقدار قابل ملاحظه ای به مصرف می رسند. برخی از آنها نیز بر اثر فعل و انفعالات شیمیائی، در موقع تهیه بعضی از مواد، تولید می شوند. اغلب گازها دارای بوی نافذ و مدت کوتاهی پس از انتظار قابل تشخیص می باشند. بعضی از آن ها دارای رنگ های خاصی هستند که در غلظت های معین، این رنگ را می توان تشخیص داد. بعضی از گازها بی رنگ و بی بویند و بدین ترتیب وجود آن ها به آسانی حس نمی شود. این گازها در صورتی که خاصیت سمی داشته باشند، بسیار خطرناکند، مانند گازکربنیک.

علاوه بر داشتن خواص سمی، برخی از گازها دارای قابلیت اشتعال می باشند، مانند استیلن، اکسید دوکربن، گاز ذغال، اتیلن، هیدروژن، متان، بوتان و غیره، که ممکن است بر اثر عدم تشخیص وجود آن ها و برخورد شعله، آتش سوزی های مهیبی ایجاد کنند و خطرهای جانی و مالی زیادی به وجود آورند. لذا مسأله نشت گاز، جست و جو و تعیین مقدار آن ها در صنعت اهمیت خاصی دارد.

گازهای خفه کننده به دو دسته تقسیم می شوند: یکی گازهای غیر سمی که با رقیق کردن هوا در تنفس اختلال ایجاد می کنند، عبارتند از انیدرید کربنیک، متان، اتان، ازت، و دیگر گازهای خفه کننده که ضمن اختلال در سیستم تنفسی و جریان خون سیستم عضلانی، اعصاب را نیز مختل می نمایند، عبارتند از: اکسید کربن، گازهای نیتره، گاز آمونیاک، گاز کلر و غیره.

با وجود چنین خطراتی محیطی که از جانب عوامل مختلف شیمیایی به وجود می آید دانشمندان و کارشناسان اهل فن تدابیری را برای مقابله با این خطرات اندیشیده اند و دستگاه های مخصوصی را برای از بین بردن اثرات سوء این مواد و یا حداقل کاهش آن در محیط کار ساخته اند که در ذیل به آن ها اشاره ای جامع خواهیم داشت این دستگاه ها عبارتند از:

دستگاه های کنترل مواد آلاینده هوا در صنایع:

با کاربرد دستگاه هایی می توان میزان آلودگی منتشره از یک منبع – و نهایتاً محیط – را تا حد قابل قبول کاهش داد.البته با این روش ها نمی توان منابع تولید آلودگی یک منبع صنعتی را به صفر مطلق رساند. به همین دلیل حدی را برای غلظت مواد خروجی از یک منبع باید مورد قبول قرار داد که هم با بهداشت و هم با اقتصاد وفق دهد که در جهت حصول به این هدف، کاربرد دستگاه های کنترل می تواند کاملاً مؤثر افتد. از این رو، با توجه به اهمیت این دستگاه ها در حفظ بهداشت هوا و کنترل مواد آلاینده، به طور خیلی مختصر به آن ها اشاره می نمائیم.

الف- دستگاه های کنترل گاز های آلوده کننده هوا:

جدا کردن گازهای مضر و جلوگیری از انتشار آن ها در هوای اطراف، معمولاً به روش های زیر انجام می گیرد.

1- جذب در مایعات:

جذب گازها در مایعات، با استفاده از حلالی که خاصیت انتخابی نسبت به گاز به خصوصی را داراست، صورت می گیرد.

2- جذب سطحی جامدات:

جذب سطحی موقعی صورت می گیرد که گازی از یک سطح جامد صاف و یا متخلخل عبور داده شود. عمل جذب ممکن است منحصراً یک کشش مولکولی باشد و با آن که این کشش با فعل و انفعالات شیمیائی توأم باشد. کربن فعال، اکسید آلومینیوم و ژل سیلیس از جمله مواردی هستند که در جذب گازها مورد مصرف دارند.

3- تقطیر:

با آن که عمل تقطیر، هم به وسیله کم کردن درجه حرارت و هم از طریق بالا بردن فشار امکان پذیر است، ولی در عمل معمولاً از روش کاهش درجه حرارت استفاده می شود. دو نوع دستگاه تقطیر از نظر اصول و کلیات طرح مورد استفاده است. دستگاه تقطیر تماسی، که در آن ماده سرد کننده بخار و ماده تقطیر شده با هم مخلوط می شوند، و تقطیر سطحی، که در آن اختلاط بین ماده سرد کننده و بخار وجود ندارد و هر کدام جداگانه در جدارهای داخلی دستگاه تقطیر حرکت می کند.

4- بعدسوز ها:

بعدسوزها قادرند که گازهای مختلف ناشی از فعالیت های صنعتی را که آلوده کننده هوا هستند، بسوزانند و از ورود آن ها در هوا جلوگیری نمایند.

ب- روش های کنترل و جدا کردن ذرات:

از انواع مختلف دستگاه های کنترل ذرات که در صنایع نصب می گردند، چند نوع آن که بیشتر مورد استفاده هستند، عبارتند از:

1- اتاقک های ته نشینی:

اصول کار این نوع دستگاه چنین است که ذرات گرد بر اثر وزن خود، در اتاق عبور گاز به پائین می ریزد. سرعت عبور گاز در اتاق ته نشینی تا حد امکان باید پائین و زمان توقف گاز هر چه ممکن است بیشتر گردد، تا میزان ریزش ذرات افزایش یابد. این دستگاه معمولاً برای غبارگیری مقدماتی و جدا کردن خرده های درشت به کار می رود.

2- سیلکون:

گردگیری در سیلکونها به وسیله نیروز گریز از مرکز انجام می شود. سیلکون از یک لوله استوانه ای که به یک مخروط منتهی می شود، تشکیل شده است و یک دهانه برای ورود گازها و یک لوله برای خروج آن ها در بالای قسمت استوانه ای و یک دهانه خروجی در انتهای قسمت مخروطی برای تخلیه خرده ها دارد. گازها بر اثر ورود مماسی در استوانه یک جریان مارپیچی به طرف پائین و بین لوله تخلیه گازها و بدنه سیلکون کشیده می شوند و سپس در اثر نیروی ثقل و یا حرکات چرخشی فرعی، به طرف دهانه خروجی غبارها در ته سیلکون رانده می شوند.