دانلود مقاله فرش خوی

مقدمه

فرشبافی در سراسر جهان دارای تاریخی ست طولانی چه مردم همه نقاط گیتی برای تامین آسایش خویش بدون شک در ابتدا احساس نیازمندی به زیر اندازی نرم و گرم داشته و برای دست آوردن آن کوشیده اند.

بافتن فرش بصورت کامل شده امروزی همچون سایر دست آوردهای بشری از نوع ساده آن آغاز گردیده و پس از طی مراحل گوناگون پیشرفته موجود در آمده است.

قالی ایران در گذر قرنها جلوه ای بزرگ از هنر و صنعت این سرزمین می باشد که مرهون هنرنمایی یکایک هنرمندان گمنامی است که در سراسر آب و خاک پراکنده اند و حیات و هستی خویش بر سر آن نهاده اند. همین گستردگی و خصوصیات جغرافیایی است که فرش ایران را دارای تنوع طرح و رنگ بی نظیر نموده و بدان ویژگیهای چشمگیرداده است.

صنعت فرش خوی

در شهرستان خوی حداقل نیروی کار مشغول در صنعت فرش (بافنده مستقیم) بالای سی و پنج هزار نفر می باشد که از این تعداد تقریبا پنج هزار نفر در بافت نقشه (گلستانی و گلفرنگ )و طرحهای مختلف مشغول بوده و طبق برآورد کارشناسان صنعت فرش هر نفر می تواند سالانه به طور متوسط 5 متر مربع معادل 25 هزار مترمربع تولید کند که ارزش ریالی هر مترمربع  فرشهای فوق الذکر مبلغ 15 میلیون ریال می باشد و در نتیجه ارزش ریالی  تولیدات  فوق 37 میلیارد تومان  و ارزش  دلاری  آن تقریبا400 میلیون دلار می باشد  و تعداد30 هزار نفر  در بافت نقشه  فرش «نقشه ماهی » مشغول بکار  می باشند  با توجه  به پایین  بودن  رجشمار  نقشه ماهی  نسبت به سایر نقشه های متداول در  این شهرستان هر بافنده  به طور متوسط  می تواند  سالانه  7 مترمربع تولید نماید  لذا 30 هزار نفر بافنده  با تولید نفری 7 متر مربع سالانه 210 هزار مترمربع  تولید  می نماید  که قیمت  متوسط  هر متر مربع 450  هزار تومان  می باشد  که طبق محاسبات بالا متراژ تولیدی سالانه می تواند رقمی بالغ  بر 140 میلیارد تومان عاید  این شهرستان نماید. در مجموع از تولید فرش در نقشه ها  و  رجشمارهای مختلف سالیانه حدود 98 میلیارد تومان ارزش عاید این شهرستان  گردید که تقریبا معادل 3 برابر  بودجه اختصاصی به شهرستان خوی از بابت بنگاه های  کوچک اقتصادی زود بازده برای شهرستان خوی در سال86 می باشد.( طبق آمار اتحادیه فرش دستباف سال 86)

 در دو، سه دهه اخیر  با رواج فرش بافی در شهر خوی زمینه   مهاجرت روستائیان به این شهر فراهم شده  و عدّه کثیری از روستاییان به شهر مهاجرت کرده اند، اما این مهاجرت امری اجتناب ناپذیر بود. زیرا اگر تولیدات کشاورزی و دامی از ارزش اقتصادی خوبی برخوردار بودند. و روستائیان هم از امکانات آموزشی، بهداشتی و سایر دستاورد های پیشرفت روز بهره مند بودند. چندان رغبتی به مهاجرت نداشتند. تولید فرش در خوی  به دلیل داشتن توجیه اقتصادی و سود بیشتر برای خانوارهای پر اولاد از مهمّترین عوامل مهاجرت روستائیان به شمار می آید.  بطوریکه تا چهل سال پیش ، روستائی نمی توانست در اثر عواملی چون بیکاری و نابرابری هزینه های معیشتی شهر با روستا ،  به شهر مهاجرت  کند. اما با وارد شدن تولید فرش در صحنه کار و اشتغالِ جمعی ، فرصتی برای روستائیان پر اولاد فراهم گردید. که روستائی براحتی حتی باداشتن زمین زراعی به شهر مهاجرت کردند . به طوریکه خانواده ای اگر دارای 4 تا 5 فرزند  بود،  با دریافت اجرت یک سال فرزندانشان  که اغلب توسّط تولید کنندگان فرش در اوّلِ شروع به کار پرداخت میشد،  صاحب مسکن می شدند.  پدر نیز در این میان به کارگری یا به مشاغل کاذب دیگری رو میکرد و در شهر ماندگار میشدند. در این میان بهترین زمینهای کشاورزی و باغ ها و مزارع  یکی پس از دیگری توسّط سود جویان و دلاّلان  ، تخریب و با قولنامه و بدون هیچ بر نامه ریزی شهری، تبدیل  به خانه های مسکونی بی درو پیکری شدند که مشکلات عدیده ای برای شهر و شهرداری ایجاد کرده است. شهر خوی زمانی که برگه زرد آلو های شیرین آن، نقل و نبات مسافران جاده ابریشم بود و خیلی از میوه هایش همچون گلابی، سیب، آلبالو، شفتالو، گیلاس، انواع توت و محصولات کشاورزی مانند کلم، یونجه، گندم، و صیفی جات، از قبیل خیار بدل آباد ، خربزه، هندوانه، شالاخ و شمامه (نوعی کدو) در آن  تولید می شد. اکنون باید در انتظار رسیدن محصولات مناطق گرمسیر یا مناطقی که به کشاورزی آن اهمیّت داده شده و دارای سیستمهای کشاورزی مدرنیزه هستند، باشد. شکاف  اقتصادی، آموزشی و فرهنگی  بین روستا و شهر از عمده عواملی هستند که  باعث شده فرزندان روستائیان  و مهاجرین روستا  به شهر،  اغلب با اشتغال زود هنگام و زیر سن رشد  از نعمت سواد بهره مند نشوند. و یا کار توأم با تحصیل آنها منجر به افت تحصیلی و  ترک تحصیل آنها  شده و می شود. که  از دیگر تبعات منفی مهاجرت می باشند.  که به نام  فرش خوی تمام شده است. با تمامی مشکلاتی که فرش خوی در پیش روی داشت، اکنون این هنر- صنعت در طی دوره معاصر رایج تر  شده و با تحوّل شایان توجّهی که در امر رنگ ، نقش ، طرح , ابزار و شیوه تولید آن ایجاد شده موجب تحوّلات اقتصادی چندی در منطقه گردیده است. که از جمله آنها عبارتند از:

1- بیشتر اقشار روستایی  اعم از زن و مرد با فنّ  تولید این هنر- صنعت آشنا شده اند. بطوریکه اکنون  شغل و در آمد دومی را برای زن و مرد روستایی که در زمستان از کارکشت و زرع فارغ میشوند، ایجاد کرده است.

2- ایجاد کارگاه های متمرکز شهری و روستایی و تولید انبوه فرش با کیفیّت بافت، رنگ، الیاف،  طرح های نفیس و گران قیمت میتواند در اشتغال جوانان شهر و روستا  نقش اساسی ایفا کند.

3-فرش خوی بعد از محصولات کشاورزی و دامی مهمترین نقش را در  اشتغال و کسب در آمد منطقه دارد.

4- مظلومیّت و  کاهش اعتبار فرش و بافندگان  آن.

 اینجاست که: این هنر- صنعت موجب اشتغال قشر فقیر و ابزاری برای پر کردن شکاف اقتصادی بین روستا و شهر  شده است..

علاوه بر  موارد ذکر شده  ،حدود 83 % بافندگان شهری و روستائی شهر ستان خوی به صورت مستقل در کنار مشاغل اصلی به کار بافندگی در منازل خود مشغولند.... اکثر بافندگان روستایی فرش در روستا ها بدل آباد، دیزج دیز، سیدتاج الدین، ولدیان، قطور و... می باشد. 

بنابراین با توجه به پتانسیل موجود در صنعت فرش خوی و در صورت حمایت و ساماندهی  این صنعت می تواند منشأ اثر و پیشرفت و ترقی برای این شهرستان  باشد.

مشکلات فرش خوی

مهمّترین مشکلات تولید کنندگان فرش خوی عبارتند از:

1-پایین بودن ارزش افزوده اکثر فرشهایی که در خوی تولید می شوند.

2- بیش از 80در صد فرش تولید شده در خوی از نوع ماهی بوده و قیمت پایینی دارد.

3-پراکنده بافی و عدم نظارت  و کنترل کافی تولید کنندگان بر بافندگان  در تولید فرش خوی.

4-قوانین دست و پا گیر قانون کار و تامین اجتماعی و بهداشت از جمله مشکلاتی هستند که موجب فرار تولید کنندگان از تولید کارگاه متمرکز و روی آوردن آنها  به تولید پراکنده بافی میشود.

5-نبودن  متولّی کار آمد و نداشتن شناسنامه برای فرش های تولیدی.

6- ناآگاهی اکثر تولید کنندگان و عدم شناخت آنها در تشخیص الیاف مرغوب از نامرغوب باعث شده در گذشته، فرش خوی وجههٌ اقتصادی خوبی نداشته باشد،  و در این میان نیز خامه فروشان، بی تقصیر نیستند. زیرا از  آنجاییکه آنها  در فروش الیاف درجه دو و سه  سود بیشتری عایدشان می شد. بافندگان  را به خرید اینگونه الیاف ملزم و حتی مجبور می کنند.

7- بیشترین  علّت  استفاده بافندگان از الیاف نامرغوب  اینست که:  بعضی از خامه فروشان که  خود واسطه تجّار سود جو بودند، در موقع خرید  تفاوت قیمتی را بین فرشی که با الیاف مرغوب و یا نامرغوب  بافته می شد،  قائل نمی شدند. لذا تولید کنندگان فرش ناخواسته، به استفاده از الیاف نامرغوب روی می آوردند.  ولی خوشبختانه تجّار منصف به مرور زمان وارد صحنه شدند  و فرشهایی را که از الیاف مرغوب بافته شده بود، به قیمت مناسبی نسبت به فرشهایی که با الیاف نامرغوب بافته می شد،  خریدند. که این رفتار اقتصادی به مرور زمان انگیزه  استفاده از الیاف مرغوب را بیشتر کرده است.

8- عملکرد ضعیف دولت و تحریم های اقتصادی دُوَلِ استکبار و نوسانات نرخ  ارز نیز از عمده عواملی هستند که همیشه تولید کنندگان فرش دستباف را اذیت کرده و می کند. به طوریکه در دو دهه اخیر کلیه عوامل فوق دست به دست هم داده  و سهم فروش فرش ایران  را در بازار های جهانی از 53 در صد به 13 در صد  تنزّل داده است. البتّه در این میان ظهور و حضور رقبائی همچون کشورهای چین، هند، پاکستان، بنگلادش  و غیره به علّت پایین بودن دستمزد  تولید و استفاده از تکنولوژی  بالا و همچنین تولید فرشهای استاندارد با استفاده از الیاف مرغوب و پایین بودن قیمت تمام شده و فروش ارزان آنها  از مهمترین عوامل رکود فرش ایران می باشد.

9-نبودن مرکزی جهت باز آموزی و  ارتقاء  فنی بافندگان و استاد کاران.

10- حاکمیّت تفکّر های فسیلی و سنتی و مبارزه دیرینه آنها با نوآوری،  ابداع و اختراع.

11 - یکی از مهمترین عواملی که به فرش ایران لطمه زده و می زند تجار کلاه بردار هستند که هر از چند گاهی میلیارد ها تومان تولیدکنندگان را به یغما می برند .

 پیشنهاد برای رفع مشکلات

1-بسیاری از معضلات و مشکلات نه تنها در فرش خوی، بلکه در فرش ایران نیز با به اجرا درآمدن قانون حمایت از  تأسیس و اداره مجتمع های بزرگ  و متمرکز قالیبافی حل خواهد شد. این قانون مشتمل بر پنج ماده و یک تبصره در جلسه علنی روز چهارشنبه مورخ 22/12/1380 مجلس شورای اسلامی تصویب شده که در تاریخ   28/12/1380 به تأیید شورای محترم نگهبان نیز رسیده و در تاریخ 18/1/1381 به دولت ابلاغ گردیده است. که تاکنون (20-08-1383)هیچ قدمی  در جهت اجرای این قانون برداشته نشده است. که مواد این قانون عبارتند از:

((مادّه یک ))  : مجتمع های قالیبافی تعاونی و خصوصی از منابع و اعتبارات منظور شده برای فرش دستباف در قوانین سالانه   کلّ کشور از اولویّت برخوردارند.

((مادّه دو)) : مالکین و بافندگان شاغل در مجتمع های قالیبافی (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی) از پرداخت هر گونه عوارض و مالیّات بر تولید ، فروش و صادرات معاف هستند.

((مادّه سه)) : سازمان بیمه خدمات درمانی مکلّف است بافندگان شاغل در مجتمع های قالیبافی را تحت پوشش بیمه درمان قرار دهد.

((مادّه چهار)) بافندگان شاغل در این گونه مجتمع های قالیبافی که در چهار چوب یک قرار داد پیمانکاری با صاحب کارگاه  کار می کنند، به عنوان حقوق بگیر یا کارمند و یا کارگر تلقّی نمی شوند.

((مادّه پنج)): آئین نامه اجرائی این قانون توسّط وزارت بازرگانی و با همکاری وزارتخانه های صنایع و معادن و جهاد کشاورزی تهیّه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

2-نظارت در تولید و توزیع مواد اوّلیّه و رنگرزی و سایر موارد ، توسّط کارشناسان و متخصّصین  فرش که باید از سوی  وزارت بازرگانی شناسایی و به همکاری دعوت شوند، انجام گیرد.

3-ایجاد مراکز آموزشی و باز آموزی به منظور ارتقاء  علمی و هنری استاد کاران.

4- ترغیب و تشویق تولید کنندگان به تأسیس  مجتمع  های تولید فرش دستباف که قطعا اشتغال تعداد کثیری از جوانان  بیکار را در پی خواهد داشت.