اهمیت دردهای ناگهانی در سرطان تشخیص زودرس درد های متعدد و مختلف در سرطان در یک بیمار مبتلا به سرطان این احتمال وجود دارد که دردهای مزمن ثابت و یکنواخت بهمراه دردهای حاد و بطور گذرا افزاینده بطور همزمان وجود داشته باشند.
در یک مقاله در رابطه با درمان دردهای غیرقابل کنترل در سرطانهای پیشرفته آمده است: «درد در این مراحل معمولاً همیشه ثابت و یکنواخت است.
حتی در صورتی که چنین دردی تشدید اغلب یکنواخت و زمینه ای همراه آن وجود دارد.»[1] اکثر پزشکان و بیماران در رابطه با وجود دردهای ثابت و دوره های تشدید درد در سرطان متفق القولند.
چالش موجود در برابر پزشکان و پرستاران کسب مهارتهای لازم جهت استفتاده از داروهای ضد درد مخدر در دسترس برای کنترل مناسب درد ثابت برای اکثر طول روز می باشد.
از نظر تاریخی بنظر کنترل درد مزمن ثابت ناشی از سرطان به کنترل دردهای حاد و گذرا ترجیح داده می شود.
جلب توجه پزشکان به مقوله دردهای ناگهانی در سال 1990، Portenoy، Hagen پیشنهاد کرده اند که افزایش گذرای شدت درد در مبتلایان به سرطان که دارای درد ثابت زمینه ای (تحت درمان بات مخدرها) هستند به عنوان دردهای ناگهانی نام گذاری شود.
کلمه «ناگهان» مبتلا نیز توسط کمیته مشاوره تخصصی در گزارشی در رابطه با کنترل دردهای مزمن شدید سرطانی که در سال 1984 توسط وزارت بهداشت کانادا منتشر شده است بکار رفته بود.
از نظر دکتر John Scott که نقش مهمی در تهیه گزارش فوق ایفاء کرده است مهم ترین دغدغه کمیته تخصصی در سال های اولیه 1980 اطمینان از استفاده از داروهای مخدر توسط پزشکان برای کنترل درد های سرطانی بوده است.
تشخیص و کنترل دردهای ناگهانی در آن دوره از درجه دوم اهمیت برخوردار بوده است.
در سال 2000 منابع موجود دررابطه با دردهای ناگهانی به حدی قابل توجه رسیده اند.
بعضی از این اطلاعات با استفاده از داروهای مخدر جدید و یا روش های جدید تجویز دارو بدست آمده اند.
دردهای ناگهانی خصوصاَ در ایالات متحوه، همچنان به عنوان یک پدیده چالش طلب در مقوله درد مورد توجه رقار دارند.
معانی مختلف درد «ناگهانی» در کشورهای مختلف در مطالعه ای بین المللی که اخیراً توسط گروه ضربت انجمن بین المللی درد برای درهای سرطانی[2] انجام گرفته است، تفاوت های بسیاری در تشخیص و درمان دردهای ناگهانی مشاهده شده است.
این مطالعه نشان می دهد که دردهای ناگهانی در کشورهای مختلف به روش های متفاوتی تعریف و یا تشخیص داده می شود.
این مساله توسط مطالعات مختلفی که متخصصان دردهای سرطانی از نقاط مختلفذ جهان انجام داده اند تایید شده است.
عبارت «درد ناگهانی» از ریشه انگلیسی – آمریکایی بوده و معادل روشنی در سایر زبان های اروپایی خصوصاً زبان های با ریشه روسی ندارد.
لغات و عباراتی مانند درد «ایزوریک» و یا «گدزا» در زبان هایی مانند فرانسه، آلمانی، ایتالیایی و اسپانیایی متعرف تر هستند.
از نظر بعضی پزشکان تغییرات درد زمینه ای بیمار به سادگی به خاطر درمان دارویی ناکافی می باشند.
در بریتانیا عبارت «ناگهانی» جهت اشاره به دردی استفاده می شود که بیمار پس از اتمام اثر یک مخدر تجربه می کند، پدیده ای که به عنوان «نارسایی انتهای دز» معروف است.
بعلاوه پزشکان انگلیسی از عباراتی مانند «ناگهانی» و یا «اتفاقی» برای دردهایی که در اثر حرکت و یا فعالیت بیمار ایجاد می شوند نیز استفاده می کنند.[3] مطالعه گروه ضربت انجمن جهانی مطالعه درد نشان می دهد که در بسیاری از کشورها پدیده دردهای متغیر به عنوان یک سندروم جداگانه درنظر گرفته نمی شوند.
در پاسخ به سؤال در رابطه با تشدید گذرای درد در بیماران، گروهی از پزشکان تونسی اظهار داتشه اند که معمولاً انتظار شدید درد بیمار را در اواخر روز و یا در اثر حرکت دارند.
دکتر M.Haddad معتقد است که «تشدید درد جزو سیر طبیعی در سرطان بوده و باید توسط افزایش دُز معمول و منظم داروهای مسکن درمان شود.
در ایالات متحده، اهمیت و توجه به طبقه بندی منظم خصوصیات و سندرم های دردهای سرطانی منجر به تعریف مشخص تری از درد ناگهانی به عنوان یک پدیده بارز و مشخص بالینی که احتیاج به تشخیص و درمان دقیق داده شده است.
قواعد مربوط به درد سرطان و دردهای ناگهانی قواعد و دستورالعمل های ارایه شده توسط سازمان بهداشت جهانی در سال های 1990 و 1996 توصیه می نماید که قدرت و پتانسیل داروهای مسکن با شدت درد متناسب بودهخ و انتخاب داروی مسکن باید بر اساس مکانیزم احتمالی درد انجام پذیرد (داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی برای دردهای nociceptive و داروهای کمکی و هنمراه برای دردهای لزروپاتیک).
با این وجود در این دستورالعمل ها اشاره ای به دردهای ناگهانی نشده است.
تعریف درد ناگهانی به صورت «دوره های تشدید درد که ممکن است بطور خودبخود و یا در ارتباط با فعالیتی خاص بوجود بیایند» در فهرست تعاریف و دستورالعمل های ارایه شده توسط دولت ایالات متحده متمرکز شده است.
با این وجود دستورالعمل ها شامل توصیه ها و پیشنهاداتی در مورد نحوه ارزیابی دردهای ناگهانی و یا برای انتخاب داروی مسکن و یا مقدار آن جهت درمان چنین دردهایی نمی باشد.
در دستورالعمل دردهای سرطانی که توسط دولت کانادا و یا دولت فرانسه منتشر شده است درد ناگهانی در مبحث تنظیم دٌز مخدرها ذکر شده است اما آنرا به طور متمایز جهت درمان معرفی و یا بررسی نکرده اند.
با وجودی که در حال حاضر قواعد و دستورالعمل های بین المللی در دسترس نمی باشند، واضح است که انکولوژیستها و متخصصان درد باید توانایی تشخیص درد ناگهانی را در صورتی که بخواهند برای آن درمان کافی ارایه نمایند داشته باشند.
مطالعه منابع موجود نشان می دهد که اهمیت درد ناگهانی در سرطان بطور جهانی روشن شده و بحث و تبادل نظر در رابطه با این سندروم در حال انجام است.
در ادامه به سؤالاتی که مورد بحث می باشند بهمراه قواعد موجود برای ارزیابی و درمان مطابق با توصیه متخصصان مربوط اشاره شده است.
آیا درد ناگهانی در اثر درمان دارویی ناکافی ایجاد می شود؟
افزایش شدتن درد ممکن است قبل از موعد مقرر دٌز بعدی داروی مخدر و در اثر اٌفت غلظت دارو در خون بوجود بیاید.
چنین مطلبی در مواردی پیش می آید که دزهای مخدر که بوطر منظم تجویز می شوند کافی نبوده و یا فواصل بین دفعات تجویز طولانی است.
این حالت که به عنوان «نارسایی انتهای دٌز»[4] شناخته می شود مربوط به عدم درمان کافی درد ثابت زمینه ای است.
بعضی نویسندگان معتقدند که نارسایی انتهایی دٌز خود نوعی درد ناگهانی است.
بعضی دیگر عقیده دارند که این وضعیت در تعریف درد ناگهانی نمی گنجد چون دردهای ناگهانی را نمی توان بدون درمان و کنترل کافی درد زمینه ای ارزیابی کرد.
آیا درد ناگهان فقط در صورت کنترل درد زمینه ای بروز می نماید؟
محققان ایالات متحده معتقدند که درد ناگهانی فقط پس از درمان مناسب در زمینه ای با داروهای مخدر قابل ارزیابی است.
با این وجود تعاریف و قواعدی که درد ثابت بر اساس آنها تعریف می شود در بین محققان مختلف متفاوت است.
برای پزشکان انگلیسی «ناگهانی» به معنای درد حاد گذرایی است که شدت آن بیشتر از درد زمینه ای و بدون ارتباط به رژیم داروهای مسکن دریافتی است.
اخیراً گروهی از پزشکان آلمانی گزارش کرده اند که بیماران دچار دردهای زمینه ای درمان نشده نیز ممکن است اپیزودهای افزایش درد را تجربه کنند.
آیا درد ناگهانی با تحرک مربوط است؟
درد مربوط به حرکت که به آن درد اتفاقی[5] نیز گفته می شود با فعالیت هایی مانند بلع، سرفه، نشستن در تخت ایجاد می شود و اکثراً قابل پیش بینی است.
بعضی معتقدند که درد اتفاقی نوعی از درد ناگهانی است در حالی که بعضی دیگر اعتقاد دارند که درد ناگهانی در واقع نوعی از دردهای اتفاقی می باشد.
آیا درد ناگهانی یک تشدید بدون علت درد است؟
افزایش درد ممکن است خودبخود و بدون هر علتی واضح باشد.
چنین دردهای بدون علتی باید با دقت ارزیابی شوند تا بتوان آنها را بطور مناسبی درمان کرد.
مانند دردهای مزمن سرطانی، درد ناگهانی می تواند مستقیماً به علت پیشرفت بیماری (متاستاز استخوانی، تحت فشار قرار گرفتن اعصاب)، درمان سرطان (درد پس از ماستکوپی)، و یا اختلالات غیرمرتبط با سرطان (مانند آرتریت) بوجود آمده باشد.
درد ناگهانی معمولاً ناشی از همان مکانیزیمی است که باعث درد دایم می شود.
مطالعه ای اخیراً نشان داده است که تقریباً تمامی بیماران با اپیزودهای گذرای درد فقط یک نوع مشخص درد را ذکر می نمایند.
شیوع درد ناگهانی مشخص نیست با توجه به تعاریف مختلف موجود در رابطه با درد ناگهانی در بین محققان و نیز تفاوت های بارز در جمعیت های مطالعه شده، تشخیص و اندازه گیری دقیق شیوع درد ناگهانی مشکل می باشد.
همانطور که Patt و Ellison نیز اشاره کرده اند بسیاری از محققان از تعداد بیمارانی که دچار دردهای ناگهانی هستند به عنوان یافته ای اتفاقی در مطالعات روی سایر جوانب سرطان ذکر می نمایند.
مقادیر منتشر شده بر ای شیوع دردهای ناگهانی بین 19 تا 93 درصد متغیر است.
با توجه به تعاریف مختلف موجود در رابطه با درد ناگهانی در بین محققان و نیز تفاوت های بارز در جمعیت های مطالعه شده، تشخیص و اندازه گیری دقیق شیوع درد ناگهانی مشکل می باشد.
ارزیابی درد ناگهانی در حال حاضر هیچ وسیله یا روشی که توس طآن یتوان بطور مستقل به ارزیابی درد ناگهانی پرداخت وجود ندارد.
ارزیابی های امروزی براساس توانایی بیمار در تشخیص و افتراق افزایش گذرای درد به نسبت شدت در زمینه ای استوار است.
اکثر بیماران مبتلا به سرطان می توانند با اطمینان بالایی چنین تفاوتی را تشخیص دهند.
بیمارانی که درد زمینه ای مزمن کنترل شده داشته و در طی روز گذشته یک و یا بیشتر از اپیزودهای درد شدید را تجربه کرده اند دارای درد ناگهانی شناخته می شوند.
مشخص کردن تناوب (تعداد دوره های درد در روز)، شروع و مدت زمان درد (به دقیقه)، علت و پاتوفیزیولوژی احتمالی دارد.
فاکتورهایی که باعث شروع و ایجاد درد می شوند، و فاکتورهایی که باعث تناوب و یا شدت آن می گردند (چه داروهای تجویزی و یا اعمال و حرکاتی که بمیار کشف کرده است) بسیار کمک کننده می باشد.
دردهای ناگهانی معمولاً شروعی سریع، شدتی زیاد و مدتی کوتاه دارند.
افزایش درد به صورت خفیف، غیر متناوب و یا با شروع آهسته معمولاً براحتی تحمل شده و قابل کنترل هستند.
دردهای ناگهانی شدید، متناوب و با شروع سریعه باید تشخیص داده شده و پس از ارزیابی های لازم بطور تهاجمی کنترل شوند.
کنترل دردهای ناگهانی و ملاحظات ابتدایی روش های غیر دارویی مانند تغییر وضعیت بیماران، حرکت، درمان، یبوست و یا سرفه می توانند باعث بهبود دردهای ناگهانی شوند.
هنگامی که دردهای ناگهانی بطور نسبی قابل پیش بینی هستند می توان داروهای مسکن بیشتری را حدود 30 دقیقه قبل از حرکت ایجاد کننده درد تجویز نمود.
کنترل دردهای ناگهانی: انتخاب و تنظیم مقدار داروهای مخدر تنظیم دٌز داروهای مخدر برای دردهای ناگهانی بسیار مشکل است.
از یک سو، مقدار مخدری که بیمار را برای اکثر روز در حالت تسکین و ب’دردی قرار می دهد در شرایط بروز دردهای ناگهانی بی تاثیر است.
از سوی دیگر مقدار داروی لازم جهت کنترل درد ناگهانی می تواند بیمار را برای بقیه روز خواب آلود نماید.
درنتیجه پزشکان اغلب باید تلاش بسیاری جهت دستیابی به دٌز موثر داروی مخدر انجام دهند.
دردهای زمینه ای در سرطان معمولاً با استفاده از مخدرهای نسبتاً طولانی اثری مانند مورفین خوراکی که با ترشح کنترله، اکسی کردن خوراکی با ترشح کنترله و یا فنتانیل جلدی کنترل می شوند.
چون درد ناگهانی شامل حملات درد شدید و با شروعی ناگهانی می باشد، یک داروی سریع الاثر با ساختمانی مشابه مخدر طولانی اثر در صورت دسترسی و توانایی تامین هزینه بهترین انتخاب جهت کنترل این نوع درد می باشد.
در صورت امکان باید از یک نوع مخدر جهت درد زمینه ای و دردهای ناگهانی بیمار استفاده کرد.
چنین عمل هزینه کمتری داشته، ساده تر بوده و تشخیص عوارض جانبی نیز در چنین مواردی راحت تر است.
این مساله خصوصاً در افرادی که داروهای متعدد مختلفی مصرف می نمایند دارای اهمیت می باشد.
رویکردهای درمانی برای داروهای ناگهانی معمولاً شامل موارد زیر می شوند: افزایش دٌز مخدر تجویزی بطور تدریجی تا حدی که عوارض جانبی ظاهر شوند کاهش فاصله زمانی بین دزهای مخدر طولانی اثر استفاده از داروهای مشابه مورفین و سریع الاثر به نسبت 5 تا 15 درصد کل دٌز روزانه میزان دقیق دٌز کمکی مقداری است که نسکین دردی بدون عوارض جانبی ایجاد می نماید.
چنین امری احتیاج به تنظیم دٌز بسیار دقیق دارد.
کنترل دردهای ناگهانی: انتخاب راهی برای تجویز غالباً استفاده از دزهای کمکی همان مخدر مصرفی برای درد زمینه ای و از همان راه تجویزی توصیه می شود.
راه خوراکی معمولاً مطمئن ترین و با صرفه ترین راه برای بیماران می باشد.
ولی دارویهای مخدر ممکن است از این طریق 30 تا 45 دقیقه تا شروع اثر خود زمان ببرند.
فرآوره های رکتال مورفین می توانند در طی 10 دقیقه بی دردی ایجاد نمایند که در مقایسه بسیار کوتاه تر از 30 دقیقه زمان لازم برای شروع بی دردی توسط فرآورده های خوراکی است.
تزریقات رکتال مورفین می توانتد مسکن های مفید و نجات دهنتده ای در جمعیت های کم درآمد مناطق شهری و یا کشورهای در حال پیشرفت باشند که دسترسی به خدمات بهداشتی حرفه ای در آنها مشکل است.
راه مخاط دهان نیز امکان حرکت سریع دارو در بدن را فراهم می نماید.
فنتانیل که مخدری صناعی است به نحوی ساخته شده که می توان آنرا با یک شیرین کننده همراه نمود.
پس از تجویز قسمتی از فنتانیل سریعاً از راه مخاط دهان جذب و در طی 5 تا 10 دقیقه شروع به اثر می نماید.
این فرآورده در ایالات متحده برای دردهای ناگهانی در بیمارانی که مخدرهای قوی دریافت می کرده اند (معادل حداقل 60 میلی گرم مورفین خوراکی در روز) و توانایی تحمل عوارض جانبی آنرا دارند تایید شده است.
سریع ترین راه تجویز و شروع اثر توسط تزریق داخل وریدی لولوبسی دارو ایجاد می شود که در مورد معتادان در طی 2 تا 3 دقیقه و در مورد مورفین و هیدرومورفین 15 تا 30 دقیقه طول خواهد کشید تا آثار مورد نظر ظاهر شوند.
در صورت امکان پمپ های کنترل درد توسط بیمار می توانند مخدر را بنا به نیاز تجویز کرده و به بیماران امکان کنترل سریع دوره های گذرای دردهای شدید را که توسط فرآورده های خوراکی که امکان پذیر نمی باشند ارایه نماید.
نتیجه گیری با وجود اختلاف نظرهای موجود در ترمینولوژی مربوط به دردهای ناگهانی پزشکان متفق القولند که تغییرات گذرای دردهیا سرطانی از نظر بالینی دارای اهمیت بوده و وضعیتی بسیار جدی برای بیمار محسوب می شوند.
اکثر بیماران مبتلا به دردهای ناگهانی از روش های ساده تسکینی، تنظیم دٌز رژیم مسکن مصرفی خود، و از دٌزهای کمکی متناسب با پاسخ های فردی خود فایده خواهند برد.
متعادل کردن تاثیر تسکینی دارو با کنترل عوارض جانبی آن در کنترل و درمان دردهای ثابت و زمینه ای و دردهای ناگهانی در سرطان بسیار مهم و حیاتی می باشند.