دانلود مقاله هنر و معماری کاشان

پس از فرونشستن آب دریاچه مرکزی و خشک شدن تدریجی آن، ساکنان اطراف آن مجبور شدند نواحی حاصلخیزی مانند اطراف فین که همان منطقه «سیلک» باشد را جهت زندگی کردن و سکونت اختیار کنند، ولی این قدمت تا پیش از شصت سال پیش همچنان ناشناخته بود تا اینکه بر اساس بررسی های علمی پروفسور گریشمن در سال 1311 ش (1933 م) قدمت آثار به جا مانده در این تپه ها به هزاره پنجم تا اول قبل از میلاد منسوب گردید.

آثاری از این تپه ها در موزه های لوور فرانسه، ملی ایران و باغ فین موجود می باشد.

این تپه در مغرب مسیر کاشان- فین و در مجاورت جاده قرار دارد.

سیلک در حال حاضر مشتمل بر یک تپه شمالی و یک تپه جنوبی است که به فاصله 500 متر از یکدیگر قرار دارند.

و در جلو این تپه ها گورستانهائی از انسانهای ماقبل تاریخ وجود دارد.

باغ فین بنای اولیه باغ فین به قبل از اسلام و با تمدن سیلک پیوند خورده است که تمدن سیلک نیز پیوندی ناگسستنی با چشمه جوشقانی دارد که در بالای باغ جاری است، و به چشمه سلیمانیه معروف است و از دیرباز همچنان در آبادی منطقه فین موثر بوده است.

از زمانهائی بس دور در پائین این چشمه باغی وجود داشته است که کمی پائینتر از باغ فعلی بوده و بر اثر زلزله ای که در سال 982 ه.ق روی داد باغ به کلی ویران شد که به دستور شاه عباس صفوی بعد از سال 1000 ه.ق باغی در مکان فعلی که در حقیقت قسمتی از باغ قدیمی بود ساخته شد.از سال 1135 قمری بعد از حمله افاغنه آبادانی باغ به رکود گرائید ولی با دستور کریم خان زند به خصوص با ساختن عمارت که به نام «خلوت کریم خانی» در ضلع جنوبی باغ واقع است باغ فین روی به آبادانی گذاشت ولی با زلزله معروف سال 1192 قمری باغ فین نیز آسیب کلی دید،که پس از آن یعنی از سال 1200 قمری و با روی کار آمدن سلسله قاجار به خصوص با دستور فتحعلی شاه به مرمت و عمارت، باغ جانی دوباره گرفت که ساختمان شتر گلوی فتحعلی شاهی در ضلع جنوب غربی باغ و حمام سلطنتی بزرگ که در مجاورت حمام اولیه ساخته شد از آثار آن می باشد.

ولی با تبعید صدر اعظم مقتدر ایران یعنی امیرکبیر و سپس شهادت آن رادمرد در این باغ، این آبادانی روی به ویرانی نهاد.

با آغاز مشروطیت به جهت وضع دفاعی بنای باغ، این مکان پناهگاه اشرار و یاغیان گشت و در مدت 14 سال یاغیان مصالح و اشیاء گرانبهای آن را به یغما برده و به تخریب باغ پرداختند.

پس از ختم غائله اشرار، به مرمت باغ پرداخته شد.

از وقایع مهم تاریخ در این باغ می توان به جشن تاج گذاری رسمی شاه اسماعیل صفوی و نیز قتل میرزا تقی خان امیر کبیر در این باغ اشاره کرد.

سردرب، دیوار و برج ها مجموعه باغ فین حدود 25000 متر مربع مساحت دارد که در بدو ورود به این مجموعه ، با ساختمان رفیع سردرب ورودی باغ برخورد می کنیم.

این قسمت از باغ در دوره صفویه بنا گذاشته شده است این بنا دارای دو طبقه که طبقه تحتانی شامل هشتی و دالان ورودی به باغ با اتاقهای جانبی و طبقه فوقانی شامل سالن وسیع و زیبائی است که دارای چشم انداز خوبی بر اطراف و از جمله بر باغ دارد و دارای درهای مشبک و زیبائی است.

در اطراف باغ از جمله در طرفین سردر، دیواری به ارتفاع پنج و شش متر و هفت برج دیده می شود.

شترگلوی عباسی پس از ورود به باغ و گذشتن از خیابان مصفائی که در وسط آن نهر آب زیبائی که همیشه آب از فواره های فیروزه ای آن در فوران است و درختان سرو بسیار زیبائی در دو طرف آن سر بفلک کشیده است؛ اولین ساختمانی که جلب توجه می کند شتر گلوی عباسی است که به دستور شاه عباس بزرگ ساخته شده است.

در جلوی این بنا حوض وسیعی دیده می شود و در پشت این بنا نیز حوضچه ای قرار دارد که از کف آن آب فوران می کند، این بنا در دو طبقه و به گونه ای ساخته شده که از هر طرف باغ می توان به آن وارد شد، در میان این ساختمان نیز حوضچه ای است که آب چشمه با طرح جالبی (موسوم به شتر گلو) در آن فوران می کند.

بر روی دیوارها و سقف این بنا آثار نقاشی دوره صفوی با تصاویری از شکارگاه و شاهزادگان می باشد، این ساختمان قبلا به صورت سه طبقه و طبقه بالای آن به صورت کلاه فرنگی بوده است.

شتر گلوی فتحعلی شاهی این بنا که در جنوب باغ واقع است به دستور فتحعلی شاه ساخته شده و شامل شترگلو و صفه مجاور و دارای دو حیات خلوت در قسمت شرق و غرب آن است که کف صفه کلا از سنگ مرمر مفروش بوده و سقف آن به طرز جالبی نقاشی شده است که هنوز قسمتهائی از آن دیده می شود.

کتیبه نستعلیق زیبای دور تا دور صفه مجاور حوض به خط محمد تقی حسینی کاشانی از خوشنویسان معروف اوایل دوره قاجار است.

اندرونی کریم خانی و اتاق شاه نشین این بناها مجموعه مسکونی است که در جنوب باغ و در مغرب شترگلوی فتحعلی شاهی قرار دارد و در سال 1176 قمری به دستور کریم خان زند و به همت آقا سلیم آرانی حاکم وقت کاشان، ساخته شده و شامل چندین اتاق تو در تو و حیاط و باغچه ای کوچک است که گفته می شود امیرکبیر به مدت 40 روز در این ساختمان زندگی کرده است.

در مقابل اتاق شاه نشین حوضچه زیبائی ساخته شده است که دارای منافذ متعدد و منظمی است که آب چشمه سلیمانیه فین به طرز جالبی در آن فوران می کند.

حمام ها(حمام کوچک و بزرگ) در قسمت جنوبی باغ، دو حمام وجود دارد که به حمام کوچک و بزرگ معروف است، حمام کوچک از آثار دوره صفویه و همراه با بنای اولیه باغ فین بنا گذاشته شده است و حمام بزرگ در دوران قاجاریه به وسیله فتحعلی شاه ساخته شده است.

حمام بزرگ مخصوص امرا و حمام کوچک اختصاص به استفاده خدام داشته است.

در هر یک از حمام ها قسمتهائی شامل: ورودی، گرمخانه، آبنما، خزینه، محل نظافت، سربینه (رختکن) به چشم می خورد.

کانالهائی جهت تعویض آب خزینه ها و حوضچه ها درکف حمام ها وجود دارد.

دیوار حمامها با عایق رطوبتی مخصوصی- ماسه آهک یا ساروج – پوشانیده شده است.

امیرکبیر در گرمخانه حمام کوچک و درکنار حوض مرمرینی که در میان گرمخانه وجود دارد به قتل رسید.

در قسمت جنوبی باغ، دو حمام وجود دارد که به حمام کوچک و بزرگ معروف است، حمام کوچک از آثار دوره صفویه و همراه با بنای اولیه باغ فین بنا گذاشته شده است و حمام بزرگ در دوران قاجاریه به وسیله فتحعلی شاه ساخته شده است.

چشمه سلیمانیه این چشمه که منسوب به حضرت سلیمان پیغمبر (ص) میباشد، در پشت باغ فین و در قسمت غربی آن واقع است و آبادانی باغ فین مدیون آب این چشمه است.

نباید هنر منحصر به فرد جریان سازی آب چشمه را در باغ فین فراموش کنیم، به طوری که به این منظور از اختلاف سطح و شیب زمین باغ جهت فوران آب در شتر گلوها و فواره ها با ظرافت خاصی استفاده شده است و همچنین با پله پله کردن، سرعت بخشیدن و پرسروصدا کردن جریان آب هنرنمائی خوبی در این زمینه صورت گرفته است.

بر روی مظهر چشمه، ساختمانی بنا گردیده که ساختمان قسمت شرقی آن در زمان شاه سلیمان صفوی و بخش غربی در سال 1329 شمسی توسط بازرگانان کاشانی با الهام از معماری دوره ساسانی ساخته شده است.

مدرسه آقا بزرگ این بنا در خیابان فاضل نراقی واقع می باشد.

ساختمان این مدرسه مربوط است به دوره قاجاریه که با سرمایه شخصی به نام حاج محمد تقی خانبان طی سالهای 1250 تا1260 قمری جهت استفاده نمازجماعت ودرس وبحث داماد خود ملا مهدی نراقی دوم ، برادر ملا احمد نراقی ملقب به آقابزرگ بناشده و بدین نام معروف گردیده است .

معماراین بنا شخصی به نام استاد حاج شعبان بوده است.

تمامی بنا از جمله گنبد این مدرسه که جزو بزرگترین گنبدهای آجری است باآجر ساخته شده وتزیینات بکار رفته شده در این بنا عبارت است از: کاشیکاری ،آجرکاری، کتیبه های نفیس گچی و کاشی ، مقرنس کاری، خطاطی ثلث و نستعلیق ونقاشی، که نقاشی این مدرسه توسط استاد محمد باقر قمصری صورت گرفته است.

کتیبه های خطوط مسجد توسط اساتید برجسته خوشنویس کاشان من جمله:محمد ابراهیم ( جد خاندان معارفی کاشان) توسط محمد حسین( جد خاندان ادیب ) وبسمله های طغری توسط سید صادق کاشانی نوشته شده است.

در بدو ورود به مدرسه مقرنس های گچی ونقاشی سردر و کاشی های الوان به کار رفته است درطرفین درگاه ودیوارهای جلو خان و کتیبه های بالای سردر، تختگاه وظرافتی که در ساخت درب ورودی بکار رفته جلب توجه می نماید.

سپس هشتی بسیار زیبا وسقف آن که با آجر و کاشی مقرنس تزیین گردیده مورد توجه قرار می گیرد، پس ازهشتی باعبوراز دو دالان مسقف عریض ، به صحن مدرسه دست می یابیم که درمیان این دوراهرو ، دوشبستان زمستانی و تابستانی در دو طبقه قرار دارد.

درقسمت سردرب، چهاربالا خانه ساخته شده است که درطرفین سردرب دوبادگیر دیده میشود که این بادگیرها باهدایت هوای مطبوع به شبستان تحتانی ( تابستانی ) وبه زیرزمینی که زیرشبستانها قرار دارد ، تابستان گرم کویر را برای ساکنان این بنا قابل تحمل ودلپذیر می سازد.

پس از ورود به محوطه مدرسه درصحن فوقانی وتحتانی وحجره های محل سکونت طلاب وگنبد آجری باشکوه وگلدسته های دوطرف آن خودنمایی می کند.علاوه براین، دوحیاط خلوت، آب انبار بزرگ، شبستان دیگری در پشت گنبد ، ساختمان مسجدی که در جنب گنبد واقع است و محراب کاشیکاری واقع درشبستان جنب گنبد که درحقیقت مجموعه ای است ازهنرهای معماری: کاشیکاری، گچ بری، کتیبه نویسی، مقرنس کاری ونقاشی، ازجمله متعلقات این بنای عظیم است .

درقسمت شمالی این بنا، بقعه ای معروف به خواجه تاج الدین قرار دارد.

اصل این بنامربوط به قرن ششم می باشد.

مجموعه تاریخی بازار یکی از اهم آثار تاریخی و دیدنی کاشان، مجموعه تاریخی بازار است که از تقاطع خیابان باباافضل و میدان کمال الملک تا حدود دروازه دولت ادامه دارد.

قدمت بازار را مربوط به دوران سلجوقی میدانند، لکن دوران اوج رواج بازار مربوط به زمان صفویه وبه خصوص دوران شاه عباس اول است.

غالب سیاحان و جهانگردانی که در عصر صفویه و همچنین قاجاریه به ایران آمده و از کاشان هم دیدار کرده اند عظمت و شکوه و روایی بازار کاشان را ستایش کرده اند.

در مجموعه تاریخی بازار علاوه بر راسته بازارهای اصلی نظیر: مسگرها، زرگرها، کفاش ها، بزازها و بازارچه های میانچال، ملک، ضرابخانه و رنگرزها، مساجد، بقاع، کاروانسراها، تیمچه ها، حمام ها و آب انبارهای متعدد و مختلفی وجود دارد که هر یک از آنها در دوره خاص ساخته شده است.

چنانچه از طرف میدان تاریخی فیض و از جلوخان مسجد زیبا و تاریخی میرعماد وارد بازار شویم در سمت شرقی، بازار مسگرها مشتمل بر کاروانسرای ذغالی ها (888 ه.ق) و کاروانسرای میرپنج و سرای غفارپور و مسجد و حسینیه رباط قرار گرفته است.

تا چندین سال قبل با ورود به بازار مسگرها، صدای آهنگین پتکهای مسگران گوشها را نوازش می کرد ولی با جایگزین شدن فلزات سبک در ساخت ظروف خانگی و بی رونق شدن صنعت مسگری سنتی، این بازار چهره ای متفاوت یافته است.

از سمت غرب که به بازار وارد شویم از ابتدای بازار تا انتهای آن که بازارچه پانخل نامیده می شود بناهای زیبا و تاریخی زیر را در مجموعه بازار دیدن خواهیم نمود: کاروانسرای گمرک، کاروانسرای نو، سرای نراقی ها، حمام خان، سرای زرکشها، سرای قمی ها، قیصریه، سرای آب انبار، سرای چهارگوش، تیمچه حاج محمد صادق، تیمچه معروف زیبا و دیدنی امین الدوله، مدرسه و مسجد میانچال ( آیت الله العظمی مدنی –ره-)، مسجد تبریزی ها، سرای ملک، تیمچه سید آقا(برقی)، مسجد کفش دوزها، زیارت درب زنجیر، آب انبار درب زنجیر، مدرسه و مسجد امام خمینی –ره-(سلطانی سابق)، زیارت شاه سلیمان، آب انبار گذر نو، مسجد گذر نو، حمام گذر نو، حسینیه پانخل و بقعه امام زاده قاسم.

ضمنا مراکز مختلف فرش فروشی و صنایع دستی و سوغات کاشان نیز در بازار وجود دارد.

مدرسه امام خمینی (ره) این مدرسه به دستور فتحعلی شاه قاجار در سالهای 1221 تا 1229 قمری و توسط معماری به نام محمد شفیع ساخته شده است.

این مدرسه به سبک مدارس چهارباغ و صدر اصفهان ساخته شده و در جنب مجموعه بازار کاشان بنا گردیده است.

در بدو ورود به بنا سردر که با اسلوب جالبی کاشی کاری گردیده است مشاهده می گردد و سپس وارد هشتی ورودی مدرسه می شویم که به وسیله دو راهرو می توان به صحن وارد شد، از این هشتی که در مشرق بنا واقع است می توان بنای عظیم گنبد آجری دو پوششه که در غرب مدرسه است را مشاهده کرد.

در بالای هشتی سردر بنای جالب و دیدنی ماذنه مشاهده می شود.

فضای صحن مدرسه را درختان کاج پوشانده است و در میان صحن آبنمای بزرگ مدرسه به خوبی جلوه نمائی می کند، در اطراف صحن غالب بر پنجاه حجره جهت سکونت طلاب ساخته شده است.

تزئینات این مدرسه شامل کتیبه های گچی و و کاشی کاری هفت رنگ به خصوص در محرابی که زیر گنبد واقع است و مقرنس های زیبای گچی در جبهه سردر و گنبد، می باشد.

تیمچه امین الدوله این بنا که در یکی از نقاط مرکزی بازار (میانچال) قرار دارد متعلق به دوره قاجاریه است که به دستور یکی از رجال نامدار عصر قاجار به نام فرخ خان غفاری ملقب به امین الدوله و با معماری استاد علی مریم، در اواخر قرن سیزدهم قمری (1285) ساخته شده است.

این بنای باشکوه در سه طبقه و با طول و عرض زیاد بنا گردیده و ارتفاع گنبد آن نیز مورد توجه می باشد.

همه ساله در ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین (ع) این تیمچه میعادگاه گروه ها و هیات مذهبی عزادار کاشان می باشد.

خانه بروجردی ها این خانه در محله سلطان امیراحمد کاشان در خیابان علوی واقع است.

این خانه توسط بازرگانی به نام حاج سیدحسن نطنزی در حوالی سال 1275 قمری در دوره قاجاریه ساخته شده است.

چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد میکرده، لذا به حاج آقا حسن بروجردی مشهور شده و خانهای هم که متعلق به وی بوده است به خانه بروجردی موسوم گردیده است.

معمار این خانه یکی از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استاد علی مریم بوده است که در ایجاد دو بنای تاریخی دیگر کاشان، یکی خانه تاریخی طباطبائی (در نزدیکی خانه بروجردی) و دیگری تیمچه امینالدوله (واقع در بازار) نقش داشته است.

این خانه شامل دو قسمت بیرونی و اندرونی است و محلی که فعلا در معرض دید عموم است قسمت بیرونی این خانه است.

در بدو ورود به خانه واردهشتی ورودی خانه میشویم که درب ورود به قسمت اندرونی خانه هم در این هشتی قرار گرفته است، پس از آن از راهروی نسبتا طولانی و شیبدار گذشته و وارد حیاط میشویم، در کنار این راهرو ایوان شمالی خانه قرار دار، در قسمت شمالی ایوان یک پنج دری واقع است که محل پذیرائی مهمانان بوده و دوطرف آن دو اطاق بهار خواب قرار دارد که به علت نور مناسب و گرمای زیاد، بیشتر در زمستان مورد استفاده قرار میگرفته، دیوار بیرونی اطاقهای این ایوان و نیز داخل اطاق پنجدری با گچ بریهای بسیار ظریف با طرح گل و مرغ زینت یافته است.

در داخل حیاط یک حوض بزرگ و باغچههای وسیع در اطراف آن قرار دارد.

در قسمت شمال شرقی، مطبخ (آشپزخانه) قرار گرفته، در قسمت شرقی بنا اتاقها و ایوانهای سرپوشیدهای به چشم میخورد که در جلو و ایوانها پلههایی جهت رفتن به سردابها (زیرزمینها) ساخته شده است، این سردابها در جبهههای مختلف بنا واقع است که به وسیله بادگیرهایی بلند هوای آنها تهویه و خنک شده و قابل استفاده در هوای گرم تابستان بوده است.

در روبرو یعنی در قسمت جنوبی بنا، تالار سرپوشیدهای به چشم میخورد که بر پیشانی آن میتوان هنرنمایی استادکار ایرانی را نظارهگر بود، بطوری که منافذ مشبکی که جهت تهویه هوای تالار در این قسمت تعبیه گردیده با گچ بری جالب و دیدنی در آمیخته و دلربائی میکند.

در بام تالار نیز نورگیرها و بادگیرهای فوقالعاده جالب و منحصر به فرد خودنمائی مینماید که از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بدیع معماری سنتی است.

تالار بزرگ سر پوشیده که محل برگزاری اعیاد و مراسم سوگواری بوده است شامل یک ایوان که دارای سقف بلندی است در جلو و یک قسمت شاهنشین در انتهای تالار که از قسمتهای دیگر مرتفعتر بوده تزئینات خاصی است و نیز تالارهایی در دو طبقه در جنبین آن دیده میشود.

سقف تالار با طرح بسیار زیبائی گچبری و مقرنس کاری و رنگآمیزی گردیده است.

سقفها و بدنه داخلی سرپوشیده و تالارهای جنبی آن با نقوش گل و مرغ و شکارگاه و حیوانات گچبری و یا نقاشی و یا با خط خوش تابلوهایی زیبا آفرینش شده است، به خصوص روی دیوارهای شاهنشین تصاویری از پادشاهان قاجار در تابلوهایی دیواری خودنمایی میکند.

نقاشیهای این بنا در شیوه های متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار نقاشی ایران در دوره قاجاریه مرحوم میرزا محمدخان غفاری کاشانی ملقب به " کمال الملک " ترسیم گردیده است و طرحهای گچبری این خانه نیز با نظارت این استاد بزرگ تهیه و به انجام رسیده است.

باتوجه به گچبریهای قسمتهای مختلف این خانه، به خصوص پنجرههای مشبک گچی داخل اطاق بزرگ که از کمال ظرافت به پارچه توری شباهت دارد به مرتبه ذوق و هنر این هنرمند ایرانی و دیگر استادکاران و معمار این خانه واقف میگردیم.

جالب است بدانیم که مرحوم حاج آقا حسن بروجردی برای فرزندش سیدمهدی از دختر مرحوم حاج سیدجعفر طباطبائی خواستگاری مینماید و خانواده طباطبائی شرط موافقت با ازدواج را ساخت خانهای آبرومند و درخور شأن عروس خانم قرار میدهند و به همین خاطر حاج آقا حسن از همان معماری که خانه طباطبایی را ساخته است دعوت میکند که این خانه را بسازد.

مسجد و میدان میرعماد (سنگ) بنای اولیه مسجد میرعماد مربوط است به قرون ششم و هفتم قمری، و موید این مطلب محراب گرانبهائی است که جهت این مسجد در سال 623 هجری توسط یکی از هنرمندان کاشانی از خاندان معروف ابوطاهر و با هنرمندی حسن بن عربشاه ساخته شده و هم اکنون در موزه برلن نگهداری می شود.

در دوران مغول و در نیمه دوم قرن نهم قمری (868) شخصی به نام خواجه عمادالدین شبلی شروانی در ابتدای بازار قدیم، میدان وسیعی را احداث نمود و در اطراف آن ابنیه وعمارتهای عالی از جمله مسجد و کاروانسرا و دارالشفاء و خانقاه بنا نمود که از آن مجموعه عظیم فقط از میدان و مسجد آن اثری باقی است.

در شمال میدان در ابتدای خیابان جدیدالاحداث آرامگاه خواجه عمادالدین وجود داشته که فعلا از آن بنا فقط سنگ تاریخ قبر خواجه عماد باقی مانده است.

این مسجد دارای سردری زیبا و منحصر به فرد می باشد که تزئینات معماری آن در نوع خود بی نظیر است و در آن مقرنس های گچی با حالتی زیبا همراه با نقاشیهائی با آب رنگ تزئین شده است که در کتیبه سردر، بانی و سال احداث بنا مشخص گردیده است.

قسمتهای مهم این بنا شامل: جلو خان مسجد- که راسته اصلی بازار بزرگ کاشان از جلو خان مسجد میدان آغاز می گردد-، سردر با کتیبه تاریخی، هشتی ورودی، سنگاب، چند شبستان، گنبد آجری، آب انبار، منبر کاشی معرق، کتبیه ها (سنگ نوشته ها) ی تاریخی؛ شامل یازده حکم یا فرمان تاریخی می باشد، توجه به احکام تاریخی این سنگ نوشته ها اهمیت تاریخی این مکان را در اوضاع اجتماعی کاشان جلوه گر می سازد.

بر روی این سنگ نوشته ها فرامینی از شاهان صفوی مبنی بر رعایت عدالت در کسب، رعایت حقوق کشاورزان، رعایت حقوق شهروندان، معافیت از پرداخت مالیات در ماه مبارک رمضان، ممنوع کردن قماربازی و فروش مواد مخدر و ...

دیده می شود.

خانه طباطبایی ها معمار ، طراح و سازنده این خانه ، استاد علی مریم از معماران برجسته دوره قاجار در کاشان بوده که با بهره گیری از تجارب معماران گذشته و با تکیه بر نبوغ ذاتی و قدرت خلاقیت و ابتکار خود ، بنای این خانه را به مدت ده سال به سرانجام رسانده است.

خانه بروجردی ها و تیمچه امین الدوله در بازار کاشان از دیگر شاهکارهای این هنرمند است.

خانه طباطبائی ها همچون سایر بناهای تاریخی آن زمان از تزئینات مجلل و با شکوه ، اصالت معماری و طراحی متناسب با فرهنگ و اقلیم خاص منطقه برخوردار است.

نقاشی های خانه و طراحی گچبری آن با نظارت مرحوم ابوالحسن غفاری ملقب به ضیع الملک از نقاشان بزرگ دوره قاجار و عموی کمال الملک انجام شده است.

مجموعه خانه طباطبائی ها مشتمل بر سه بخش اندرونی - بیرونی و بخش مخصوص خدمه است که ضلع شمالی آن به عمارت اندرونی خانه اختصاص داده شده است که صاحب خانه و خانواده اش در این بخش زندگی می کرده اند.

عمارت بیرونی که در ضلع جنوبی خانه قرار دارد برای پذیرائی از میهمانان و مراجعین بوده و علاوه بر این امر به منظور برگزاری مراسم مذهبی نظیر عزاداری امام حسین(ع) و نیز جشن ها مورد استفاده قرار می گرفته است .

بخش خدمه نیز شامل حیاط و عمارت در ضلع غربی خانه واقع است که در اختیار خدمه خانه بوده و مطبخ ، اصطبل ، بهاربند و انبارهای سوخت و مواد غذایی در آن قرار داشته است.

مجموعه خانه تاریخی طباطبائی ها با 4700 مترمربع وسعت دارای 40 اتاق ، 4 حیاط ، 2 حیاط خلوت ، 4 سرداب (زیرزمین) ، 3 بادگیر و 2 رشته قنات است.

معماری خانه طباطبائی ها به شیوه معماری حجاب دار ، گودال باغچه ، متقارن و درون گراست.

ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در ساخت خانه های قدیم کاشان در عین حال که به اقلیم و وضعیت آب و هوائی به صورت اصولی و علمی توجه شده ، به لحاظ پایبندی به اعتقادات دینی و اسلامی از نوعی حجاب و طرح محفوظ نیز برخوردار است.

به این معنی که فضای داخلی خانه مطلقا از خارج خانه قابل رویت نیست و حتی از پشت بام خانه های مجاور نیز داخل خانه و از هر بخش ، درون بخش دیگر دیده نمی شود.

خانه طباطبائی ها همچون سایر خانه های مجلل آن زمان در گودی زمین ساخته شده است.

بدین معنی که برای رسیدن به سطح حیاط خانه باید از پله های ورودی تا عمق 6 متری پائین رفت و آنجاست که چشم انداز زیبای درون خانه انسان را به شگفتی وا می دارد.

همانگونه که می دانیم در عمق یک متری از سطح زمین ، درجه حرارت در تابستان و زمستان یکسان است.

این عایق قطور یعنی یک متر خاک مانع از رسوخ حرارت گرم و سوزنده تابستان و سرمای خشک زمستان به عمق زمین می شود.

به همین دلیل است که آب چاه ها همیشه خنک و گواراست و در عین حال در تابستان و زمستان از دمای ثابتی برخوردار است.

از دیگر مزایای مهم ساخت خانه در گودی علاوه بر خنک کردن و تعدیل دما می توان به دسترسی آسان تر به قنات و آب و همچنین مقاومت بنا در برابر زلزله اشاره کرد.

خانه تاریخی طباطبائی ها با اینکه حدود 175 سال پیش ساخته شده است ولی از سیستم تهویه مطبوع غیر ماشینی ، طبیعی و بسیار کارآمد بهره جسته است .

بدین معنی که در درون ساختمان، وزش هوای خنک و دل انگیز ، رفاه و آسایش ساکنین را تامین نموده و در عین حال کاربری بهتری نسبت به سیستم های تهویه مطبوع امروزی داشته است.

اما در همان زمان در خانه های مجلل و کاخ های فرمانروایان مغرب زمین همچون کاخ معروف ورسای ، چنین رفاهی غیرقابل تصور و دسترس بوده است، در حالی که این بهره مندی طبیعی در خانه طباطبائی ها همچنان پابرجا و فعال است.

این سیستم تهویه مطبوع همان بادگیر ها است.

عملکرد بادگیرها به صورتی است که هوای تمیز پشت بام را به چاه خنک کن صیقل داده شده با ساروج که حدود 8 تا 10متر عمق دارد ، می رساند تا پس از خنک کردن هوا ، آن را به زیرزمین مسکونی هدایت کند.

هوا در چاه تاریک و بدون تشعشع تونل خنک کن ، سنگین تر شده و به آرامی فرو می ریزد و از دهانه کانال که شباهتی به شومینه دارد به فضای زیرزمین وارد و در آن جاری شده و باعث طراوت، تازگی و خنکی آن می شود.

از دیگر نکته های جالب این شاهکار معماری این است که چون در شب های تابستان و در زمستان که دمای هوای بیرون سردتر از هوای داخل چاه خنک کن می باشد، جریان هوا کاملا قطع شده و سیستم از کار باز می ایستد.

در فصل تابستان نیز تا زمانی که دمای هوای معلق در تونل خنک کن به درجه پائین تر از هوای زیرزمین نرسد جریان ریزش هوای خنک به داخل زیرزمین صورت نمی گیرد.

خصوصیت دیگر خانه طباطبائی ها ، رو به آفتاب قرار داشتن پنجره اتاق ها در زمستان است که در نتیجه با بهره گیری از وسائل گرمازای بسیار ساده و مختصر ، محوطه اتاق ها گرم شده و آسایش ساکنان آنها را در زمستان فراهم می آورد .

معماران خانه های قدیمی کاشان به باطن بیشتر از ظاهر توجه نشان داده اند که این توجه در طراحی معماری خانه های قدیمی نیز نمایان است.

در حالی که تمام عظمت و زیبائی خانه و تزئینات آن در درون خانه قرار دارد، نمای خارجی آن به پیروی از معماری درون گرا، هیچ نشانه ای از درون خانه ندارد و جدا از هرگونه تجمل است.

در درون خانه، تمامی پنجره های اتاق ها به طرف حیاط باز می شود و از حیاط مرکزی خانه نور می گیرد و هیچ پنجره ای به طرف کوچه باز نمی شود.

این نیز می تواند به نوعی بهره گیری از فلسفه دینی عبادت تعبیر شود که همه چیز به سوی یک نقطه معطوف است و از آن نقطه نور می گیرد و آراسته و پیراسته، کسی است که نگاهش به درون خود باشد تا به زیبا کردن درون بپردازد نه برون!

و دست طلب به سوی مرکز عالم هستی(خدا) داشته باشد و به امید یاری بیگانه نباشد.

همین نکته های زیبا و اصالت معماری قدیم است که انسان را متفکر و متحول نموده و او را متوجه اصالت درونی خود می کند.

خانه طباطبائی ها هم از این امر مستثنی نیست و اگر به دقت به آن نظر بیافکنیم خواهیم دید استاد معمار قدیم به خانه نیز همچون یک انسان نگریسته ، زیبائی ها را به درون برده و آن را از چشم بیگانه در حجاب قرار داده و به تمامی نیازهای مادی و معنوی آن توجه خاصی مبذول داشته است.

اما خانه های امروزی کاشان به پیروی از سبک معماری غرب، فاقد حجاب ، برون گرا و عقیم هستند.

سبکی از معماری که با ذات و اصالت مردمان این آب و خاک ، بیگانه و از طراوت و شادابی و معنویت در آن خبری نیست .

خانه تاریخی طباطبائی ها طی سال های 1374 تا 1376 با همکاری شهرداری و میراث فرهنگی کاشان و با پشتیبانی مسئولان وقت وزارت و معادن و فلزات طبق نقشه اصلی و اولیه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و در فهرست آثار ملی ایران به شماره 1504 به ثبت رسیده است.

مجموعه تاریخی خانه طباطبائی ها هم اکنون تحت پوشش سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری کاشان اداره می شود و همه روزه به غیر از ایام تعطیل پذیرای خیل عظیم مشتاقان و شیفتگان معماری اصیل و سنتی ایران زمین است.

مسجد جامع این بنا واقع در خیابان باباافضل ومربوط به قرنهای اولیه اسلامی است که از دیگر بناهای تاریخی کاشان دارای قدمت بیشتری است.

این بنا دارای مناره آجری زیبائی است که دارای کتیبه آجری و به خط کوفی و دارای تاریخ 466 ه.ق است که نشان دهنده اهمیت و اعتبار مسجد در دوره سلجوقیان می باشد.

در لایه برداری های اخیر از گچ بریهای محراب عصر سلجوقی، آثار و تزئیناتی متعلق به دوره آل بویه کشف و شناسائی شده است.در شبستان تابستانی این بناکه در زیر شبستان زمستانی قرار دارد طرحهای بسیار زیبای کاشیکاری دیده می شود و در کف این شبستان آثاری از کوره های پخت ظروف چینی به وسیله کارشناسان سازمان میراث فرهنگی کشف گردیده است.

این بنا دارای گنبدی آجری است که احتمالا پس از زلزله معروف سال 1192 ه.ق که مسجد آسیب فراوان دید به وسیله عبدالرزاق خان کاشی به صورت اساسی تعمیر گردیده است و این موضوع در کتیبه خط ثلث در زیر گنبد مسجد به سال 1207 ه.ق مشخص گردیده است.