طبیعت شرکتهای تضامنی بهترین تعریف در مورد طبیعت شرکتهای تضامنی ازمتن قانون استخراج می شود :
بر طبق قانون تجارت ( ماده 116 ) شرکت تضامنی شرکتی است که در تحت اسم مخصوص برای امور تجاری بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل می شود . اگر دارائی شرکت برای تادیه تمام قروض کافی نباشد هریک از شرکاء مسئول پرداخت تمام قروض شرکت است . هر قراری که بین شرکاء برخلاف این ترتیب داده شده باشد در مقابل اشخاص ثالث
کان لم یکن خواهد بود .بمنظور توضیح بیشتر لازم است ویژگیهای تعریف فوق را بطور دقیق
مورد بررسی قرار دهیم :
الف – شرکت تضامنی تحت اسم مخصوص تشکیل می شود .
از آنجا که اعتبار و شخصیت شرکاء در اینگونه شرکتها اهمیت فراوانی دارد . بنابراین ضروری است که نام شرکت از ویژگی خاصی برخوردار باشد .
به موجب قانون تجارت (ماده 117) . در اسم شرکت تضامنی باید عبارت شرکت تضامنی و لااقل اسم یکنفر از شرکاء ذکر شود . در صورتیکه اسم شرکت مشتمل بر اسامی تمام شرکاء‌نباشد باید بعد از اسم شریک یا شرکاء که ذکر شده است عباراتی از قبیل ( و شرکاء) و ( و برادران )
قید شود .مانند (شرکت تضامنی حسینی وپسران ) بنابراین چنانچه شریک مذکور زمانی از شرکت خارج ویا فوت گردد نام وی از شرکت حذف و یا به نام سایر شرکاء تغییر می یابد .
ب – بکارگیری واژه تضامنی
بکارگیری واژه تضامنی در نام شرکت به این دلیل است که در شرکتهای تضامنی هر یک از شرکاء به تنهائی ضامن کلیه تعهدات شرکت می باشد و در واقع شرکاء در برابر بستگانکاران مسئولیت تضامنی دارند،یعنی چنانچه شرکت نتواندبموقع ازعهده تعهدات خود بر آید مدعیان شرکت با مراجعه به هر یک از شرکاء می توانند ادعای طلب نمایند و شرکاء نیز ملزم می باشند حتی از محل اموال شخصی خود طلب آنان را پرداخت نمایند . چگونگی انجام مراحل آن در مباحث بعدی مفصلا مورد بحث قرار خواهد گرفت . بنابراین بکارگیری واژه تضامنی در نام
شرکت نشانگر اعتبار بیشتر شرکت می باشد و بهمین دلیل در موقع تشکیل این نوع شرکتها افراد،شرکاء خود را از بین اشخاص مطمئن و معتبر در امر تجارت می نمایند و اشخاص طرف معامله نیز با اطمینان خاطر بیشتری با شرکتهای تضامنی به فعالیت های تجاری می پردازند زیرا در صورت عدم توانائی شرکت در اجراء تعهدات بعلت مسئولیت تضامنی شرکاء، با ادعا بر اموال شخصی هر یک از شرکاء طلب آنان قابل تادیه می باشد. ازاین جهت این نوع شرکتها از لحاظ اجتماعی دارای اعتبار بسیاری می باشند .
همان طور که از متن قانون بر میاید ، چنانچه شرکاء بین خود قائل گردند که براساس آن
در برابر تعهدات شرکت مسئولیت بپذیرند از نظر قانونی قابل قبول نمی باشد و این گونه توافقات مسئولیت تضامنی شرکا رادر برابر تعهدات شرکت تحت تاثیر قرار نمیدهد .بنابراین شرکانمی توانند با استناد به توافقات فیمابین ازمسئولیت تضامنی خود سرباز زنند . بالفرض اگر شریکی با سایر شرکاء توافق نماید که در برابر تعهدات شرکت هیچگونه مسئولیتی نداشته باشد ، چنانچه شرکت نتواند بموقع از عهده بازپرداخت بدهیهای خود براید و دارائیهای شرکت نیز برای ادای دین
شرکت کافی نباشد اشخاص ثالث که بستانکار شرکت می باشند ، مدعی بر اموال شخصی هریک از شرکاء جهت طلب خود می باشند و حتی شریک مذکور نمی تواند با تکیه بر توافقات داخلی خود با سایر شرکاء شرکت از عهده بازپرداخت طلب اشخاص ثالث سرباز زند .
ج – آیا شرکت تضامنی نیز در برابر تعهدات شرکاء مسئولیت دارد ؟
اگر چه هر یک از شرکاء به تنهائی در برابر شرکت مسئولیت تضامنی دارند اما بر عکس آن صادق نمی باشد یعنی شرکت تضامنی در برابر بدهیهای شرکاء که مربوط به امور شخصی آنان می باشد هیچگونه تعهدی ندارد مگر آنکه شرکت تضامنی منحل گردد که در اینصورت بر طبق قانون عمل خواهد شد . بر طبق ماده 126 قانون تجارت هر گاه شرکت تضامنی منحل شود مادام که قروض شرکت از دارائی آن تادیه نشده هیچیک از طلبکاران شخصی شرکاء حقی در آن
دارائی نخواهند داشت ، اگر دارائی شرکت برای پرداخت قروض آن کفایت نکند طلبکاران شخصی شرکت حق دارند بقیه طلبکاران خود را از تمام یا فردفرد شرکاء ضامن مطالبه کنند . ولی در اینمورد طلبکاران شرکت بر طلبکاران شخصی شرکاء حق تقدم نخواهند داشت .
ماده قانونی فوق نیز تاکیدی بر مسئولیت تضامنی شرکاء در برابر تعهدات شرکت دارد ولی نکته حائز اهمیت انست که از نظرقانون طلبکاران شرکت و طلبکاران شخصی هر یک از شرکاء بر اموال خصوصی شریک مذکور یکسان می باشند و بستانکاران شرکت هیچگونه ارجحیتی نسبت به طلبکاران خصوصی آن شریک ندارند .
بر طبق ( ماده 129) قانون تجارت طلبکاران شخصی شرکاء حق ندارند طلب خود را از دارائی شرکت تامین یا وصول کنند ولی می توانند نسبت به سهیمه مدیون خود ازمنافع شرکت یا سهمی که در صورت انحلال شرکت ممکن است به مدیون مزبور تعلق گیرد هر اقدام
قانونی که مقتضی باشد بعمل آورند .
طلبکاران شخصی شرکاء در صورتیکه نتونسته باشند طلب خود را از دارائی شخصی مدیون خود وصول کنند ممکنست نسبت به سهم وی در شرکت اداعای طلب نمایند . سهم شریک
عبارت از مبلغی است که درصورت انحلال شرکت یعنی فروش دارائیها و پرداخت بدهیها با در نظر گرفتن کلیه موافقتنامه های شرکاء در مورد نحوه تقسیم سود یا زیان حاصل از تصفیه بین شرکاء،
به هر شریک تعلق می گیرد . بنابراین در چنین مواردی طلبکاران شخصی شرکاء می توانند انحلال
شرکت را تقاضا نمایند اعم از اینکه شرکت برای مدت محدود یا نا محدود تشکیل شده باشد مشروط برانیکه لااقل شش ماه قبل قصد خود را بوسیله اظهارنامه رسمی به اطلاع شرکت رسانیده باشند ، در اینصورت شرکت یا بعضی از شرکاء می توانند مادام که حکم نهایی انحلال صادر نشده است با تادیه طلب بستانکاران مزبور تا حد دارایی مدیون در شرکت یا با جلب رضایت آنان بطرق دیگر از انحلال شرکت جلوگیری نمایند.
د- شرکت تضامنی بین دویا چند نفر شریک تشکیل می شود .
اصولا برای تشکیل هر شرکت تجاری همانطور یکه از مفهوم واژه شرکت برمیاید حداقل دو نفر شریک لازم است اما مازاد بر آن از نظر قانونی محدودیتی ندارد . مورد فوق یکی از وجوه افتراق هرشرکت تجاری با موسسات انفرادی می باشد . در شرکتهای سهامی بر طبق ماده 3 قانون تجارت تعداد شرکاء نباید از سه نفر کمتر باشد در انواع شرکتهای تعاونی نیز شرکاء بیشتر از دو نفر می باشند در قانون تجارت ایران درمورد تشکیل شرکت تضامنی بین یک یا چند نفر شریک شخصیت شرکاء از نظر حقیقی و حقوقی بودن تعیین نشده است و اینکه شرکت تضامنی می اتواند از یک یا چند شرکت دیگر تشکیل شود هیچگونه توضیحی داده نشده است و چنین برمیآید که منظور نظر قانونگذار از نفر فقط اشخاص حقیقی می باشند که می توانند به تشکیل
شرکت تضامنی مبادرت ورزند.
در اینجا شاید بی مورد نباشد به تعریف شرکت تضامنی در آمریکا بپردازیم و با تعریف این نوع شرکت طبق قانون تجارت ایران مورد قیاس قرار دهیم. در آمریکا شرکت تضامنی چنین تعریف می گردد. اجتماع دویا چند شخص بعنوان صاحبان شرکت جهت اداره امور آن بعنوان مالکین بمنظور سوددهی عملیات تجاری دراین تعریف اصطلاح شخص شامل افراد و سایر شرکتهای تضامنی می باشد و در برخی ایالات شرکتهای سهامی نیز می توانند جزء شرکاء یک شرکت تضامنی قرار گیرند .از طرف دیگر طبق تعریف فوق هدف از تشکیل شرکتهای تضامنی سودآوری آن میباشد حال آنکه قصد سوددهی در ایران همواره در شرکتهای تضمانی وجود ندارد و ممکنست جنبه غیر انتفاعی و عام المنفعه داشته باشند .
در آمریکا شرکتهای تضامنی به دوگروه شرکتهای تضامنی عمومی وشرکتهای تضامنی محدود تقسیم بندی گردیده اند که شرکتهای تضامنی عمومی را می توان مطابق با شرکتهای تضامنی مورد بحث در این فصل دانست و شرکتهای تضامنی محدود را نوعی شرکت مختلط سهامی یا شرکت مختلط غیر سهامی فرض کرد . در هر حال در قانون تجارت ممنوعیتی نیز برای تشکیل شرکت تضامنی توسط شرکتهای تجاری دیگر وجود ندارد .
ه – شرکت تضامنی برای انجام امور تجاری تشکیل می شود .
بر طبق قانون تجارت (ماده 1 )تاجر کسی است که شغل معمولی خود را معاملات تجاری قرار دهد . بنابراین هر دو شخصیت حقیقی و حقوقی می توانند تاجر باشند .
بر طبق ( ماده 2)همان قانون معاملات تجاری از قرار ذیل است :
خرید یا تحصیل هر نوع مال منقول بقصد فروش یا اجاره اعم از اینکه تصرفاتی در آن شده یا نشده باشد.
تصدی به حمل و نقل از راه خشکی یا آب یا هوا بهر نحوی که باشد.
هر قسم عملیات دلالی یا حق العمل کاری (کمیسیون) و یا عاملی و همچنین تصدی بهر نوع تأسیساتی که برای انجام بعضی امور ایجاد می شود از قبیل تسهیل معاملات ملکی یا پیدا کردن خدمه و یا تهیه و رسانیدن ملزومات و غیره.
تأسیس و بکار انداختن هر قسم کارخانه مشروط بر اینکه برای رفع
حوائج شخصی نباشد.
تصدی به عملیات حراجی
تصدی به هر قسم نمایشگاههای عمومی
هر قسم عملیات صرافی و بانکی
معاملات برواتی اعم از اینکه بین تاجر یا غیر تاجر باشد.
عملیات بیمه بحری و غیر بحری
10. کشتی سازی و خرید و فروش کشتی و کشتیرانی داخلی یا خارجی و معاملات راجعه به آنها برخی از معاملات به دلیل تاجر بودن یک طرف معامله یا هر دو طرف آنها
تجاری محسوب می گردند.
بر طبق (ماده 3) همان قانون معاملات زیل به اعتبار تاجر بودن متعاملین و یا یکی
از آنها تجارتی محسوب می شود.
کلیه معاملات بین تجار و کسبه و صرافان و بانکها
کلیه معاملاتی که تاجریا غیرتاجر برای حوائج تجارتی خود می نماید.
کلیه معاملاتی که اجزایا خدمه یا شاگردتاجر برای امورتجارتی
ارباب خود می نمایند.
کلیه معاملات شرکتهای تجارتی
و – چه نوع معاملاتی تجارتی محسوب نمی شوند.
بر طبق ماده 4 – معاملات غیر منقول بهیچوجه تجارتی محسوب نمی شوند.بر طبق
ماده 5 – قانون تجارت کلیه معاملات تجار تجارتی محسوب می شود
مگر اینکه ثابت شود که معامله مربوط به امور تجارتی نیست.
ز – امور تجاری خاص شرکتهای تضامنی
اگرچه طبق تعریف شرکتهای تضامنی در قانون تجارت ایران اینگونه شرکتها به کلیه عملیات تجاری می توانند اشتغال ورزند ولیکن بعلت ماهیت شرکتهای تضامنی و مسئولیت شرکاء در برابر اشخاص ثالث ، تنها سرمایه مد نظر قرار نمی گیرد بلکه تخصص ، تجربه و قدرت اداره شرکت برای هر یک از شرکاء از درجه اهمیت بالایی برخوردار است به همین علت برخی مشاغل از قبیل مشاوره حقوقی و سایر مشاغل تخصصی در شرکتهای تضامنی بیشتر کاربرد دارند.
در آمریکا شرکتهای تضامنی بخصوص جهت انجام برخی امور حقوقی و قانونی ، علوم پزشکی ، حسابداری عمومی و سایر تخصصها تشکیل می شوند. حتی در برخی از ایالات تخصص افراد موجب می گردد که شرکت بصورت سهامی تشکیل نگردد. به عنوان مثال حسابداران رسمی آمریکا بعلت تخصص ویژه خود از سهیم شدن در شرکتهای سهامی مربوط به ضمینه تخصصی خود منع شده اند زیرا ممکن است ارتباطات محرمانه بین متخصصین و مشتریان که بعلت ماهیت شرکتهای سهامی می توانند با ابتیاع سهام جز سهام داران قرار گیرند ، ایجاد گردد و بر نظریه تخصصی آنها تاثیر گذارد در نتیجه هدف اصلی شرکت تا تحت الشعاع سرمایه خویش قرار دهند (اگر چه در برخی از ایالات با وضع قوانین مربوط به شرکتهای تخصصی سهامی تأسیس اینگونه شرکتها را مجاز دانسته اند) اما از آنجا که شرکتهای تضامنی دارای اعتبار زیادی می باشند لذا انتخاب از جهت استحکام آنها واجد اهمیت فراوانی است و معمولاً شرکاء از افرادی انتخاب می گردند که از هر حیث مورد شناسائی قرار گرفته و واجد شرایط باشند ، بدین لحاظ شرکتهای تضامنی در رأس تمام شرکتها قرار دارند و بیشتر مشاغل تخصصی فوق الذکر را در بر می گیرند زیرا در مشاغل تخصصی بیش از هرچیز مسئولیت تضامنی شرکاء اهمیت دارد.
طبیعت تضامنی در اینگونه شرکتها مشخصات و خصوصیات خاصی را برای آنها ایجاد نموده است که به ذکر پاره ای از این مشخصات می پردازیم :
مشخصات اصلی شرکت های تضامنی
الف – سهولت در تشکیل – مقایسه باهرشرکت بایک شرکت سهامی خصوصاازنوع عام که تشکیل آن مراحل متعددقانونی راایجادمی نمایدیک شرکت تضامنی بدلیل تعدادمحدودشرکاءو شناسائی قبلی آنها از یکدیگر با نتظیم یک قرار داد کتبی مابین شرکاء می توان ایجاد نمود که در پاره ای از کشورها ازجمله آمریکا حتی توافقنامه و یا قرار داد شفاهی نیز برای تشکیل شرکت تضامنی کافی می باشد و ممکنست بطور ضمنی بواسطه فعالیت شرکاء‌یک شرکت تضامنی اداره گردد. گرچه این امتیاز راحت وکم خرج که در تشکیل شرکتهای تضامنی وجود دارد در بسیاری ازموارد ممکنست با مشکلات خاصی که باطنا در ساختار شازمانی اینگونه شرکتها به صورت غیر رسمی وجود دارد، جبران گردد زیرا حیات وممات شرکت تضامنی بیش از هر شرکت دیگری به ساختار سازمانی آن بستگی دارد و مستلزم دقت و هوشیاری شرکاء می باشد.
ب – حیات محدود – یک شرکت تضامنی امکان دارد با کنارگیری ، فوت، ورشکستگی ویا عدم صلاحیت یک شریک منحل گردد. حتی ورود یک شریک جدید به شرکت تضامنی بطور قانونی بمنزله خاتمه فعالیتهای شرکت تضامنی قبلی تلقی می گردد که شرکاء یک شرکت جدید را تاسیس می نمایند . بموجب قانون تجارت هرتغییری مانند ورود و خروج یا فوت شریک باعث فسخ شرکت می گردد اما این فسخ اکثرا ادامه فعالیت شرکت را متوقف نمی نماید وفقط ممکنست باعث تغییر در ساختار مالکیت و نسبتهای شراکت گردد . هر چند با ورود شیک جدید خروج یا فوت یک شریک مسائلی در شرکت تضامنی مطرح می گردد مانند تجدید ارزیابی دارائیها و سرقفلی و یا پاداش به شرکاء که می توان بمنزله ایجاد شرکت جدید و فسخ شرکت قبلی تلقی نمود لذا ایجاد شخصیت جدید و فسخ شرکت قبلی نیز باطنا بیانگر حیات محدود شرکت تضامنی می باشد .
ج محدودیت فعالیت شرکاء در شرکت تضامنی بر طبق ماده 134 قانون تجارت محدودیتهایی برای شرکاء در نظر گرفته شده است از آنجمله هیچ یک از شرکاء نمیتواند بدون موافقت ورضایت سایر شرکاء به حساب شخصی خود یا شخص ثالث دیگری تجارتی از نوع فعالیت تجارت شرکت تضامنی انجام دهد و دیگر آنکه هیچیک از شرکاء نمیتواند بدون رضایت سایر شرکاء بعنوان شریک ضامن یا با مسئولیت محدود در شرکت دیگری که فعالیت تجاری مشابه با شرکت تضامنی دارد ، داخل شود .
گرچه هر یک از شرکاء اگر بخواهند در شرکتی که فعالیت تجاری غیر از نوع تجارت شرکت تضامنی دارد داخل شوند هیچگونه منع قانونی نخواهند داشت ، همچنین هر شریک می تواند بعنوان کارگزاری دوگانه همزمان در قراردادهای شرکت بنفع خود یا دیگری وارد شود مشروط براینکه در شرکتنامه توافق شده باشد.
د بدهی نامحدود ( مسئولیت تضامنی شرکاء) واژه شرکت تضامنی اشاره بر شرکتهای دارد که در آنها تمامی شرکاء متعهد بدهیهای شرکت می باشند بنابراین کلیه شرکاء حق دارند بنفع شرکت عمل نمایند و بستانکارانی که جهت وصول طلب خود از شرکت دچار مشکل گردند می توانند به شرکایی مراجعه نمایند و بستانکارانی که جهت وصول طلب خود از شرکت دچار مشکل گردند می توانند به شرکایی مراجعه نمایند که دارای منابع مالی شخصی کافی باشند پس اموال خصوصی آنهانیز مورد ادعای بستانکاران شرکت قرار می گیرد. از این جهت شرکتهای تضامنی در ایجاد بدهی نامحدود مشکل سایر شرکتهای تجاری را ندارند زیرا بستانکاران شرکت نیز از جهت وصول طلب خود نگرانی چندانی ندارند . درمورد انواع شرکتهای مختلط سهامی و مختلط غیر سهامی نیز تعدادی از شرکاء مسئولیتی برای کلیه بدهی های شرکت مختلط ندارند و تعهد اینگونه شرکاء محدود می باشد به اینکه یک حد سرمایه گذاری معینی را در شرکت شریک نامحدود یاضامن باشد که متعهد کلیه بدهیهای شرکت ، در صورت کافی نبودن دارائیهای شرکت ، از محل اموال خصوصی خود در برابر بستانکاران باشد