کلیات
ارتباط بین خواست ها و نیاز ها با امکانات و مقررات:
هر سازمانی برای تنظیم و کنترل امور اقتصادی در کشورهای جهان، مختلف است. به نحوی که مسائلی در هندوستان، روسیه یا کشورهای اروپایی و امریکای شمالی، به ظاهر متفاوت به نظر می‌رسد، معذالک شکی نیست که بسیاری از مسائل در کشورها با هم ارتباط و همبستگی دارد.
مطالعه در مبانی نیازها و انگیزه‌های انسان سابقه‌ای بس طولانی دارد. بیش از 200 سال قبل، فلاسفه یونان این نظریه را مطرح کردند که انسان به دنبال کسب راحتی و خوشی و پرهیز از سختی و درد و رنج است. تا اوائل قرن هشتم میلادی، تقریباً این نظریه که انسان آگاهانه به دنبال به حداکثر رساندن خوشی‌ها و رفاه و به حداقل رساندن درد و رنج است، مورد قبول دانشمندان مغرب زمین قرار داشت و به نظریه‌های عرفانی و معنوی مشرق‌زمین هم توجهی نشده بود. شناخت نیازهای انسان از دیدگاه مذاهب مختلف که بی‌ارزش معنوی انسان در کنار ارزش‌های مادی و دنیوی توجه قرار دارد، به بوته فراموشی سپرده شوه بود.
نکته بحث‌انگیز، نوع نیازها، طبقه‌بندی و تعیین اولویت آنهاست. یکی از طبقه‌بندی‌های رایج تقسیم آنها، به نیازهای غریزی و اکتسابی است و در همین رابطه نیز رابطه نیز نیازها را به واقعی و مصنوعی تقسم‌بندی نموده‌اند. در مورد نیازهای اکتسابی نظر این است که خواست‌ها متاثر از توقعات و توقعات تابعی از ارزش و ارزش‌ها، زائیده شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی محیط می‌باشد.
به اقتضای شرایط و کیفیت محیطی و در پاسخ به آن، شرایط و کیفیات ترکیبی از نیازهای بشری که از نعمت داشتن نیروی آفریننده خلاقی برخوردار است، بروز می‌کند. انسان در تلاش جاودانی خود برای زیستن و حفظ حیات و ادامه زندگی با استفاده از نیروی اعجاب‌انگیز عقل و اندیشه خود، حلقه تنگ زمان حال را شکسته و چشم به آینده دارد. انسان سعی دارد به سبب توانایی اندیشیدن و قدرت آینده‌نگری خود، خویش را از نعمت زندگی، در طول حیایت محدود، خود هرچه بیشتر از خوان گسترده طبیعت سهمی فزونتر گیرد و هرچه بیشتر از بودن و زنده‌ماندن برخوردار گردیده و از نعمات آن فراوانتر بهره برد.
نیازمندی‌های متنوع و متعدد مردم در کشورهای مختلف نامحدود است. در حالی که مانع اقتصادی آنها (نیروی انسانی، سرمایه، ثروت طبیعی
و ...) نامحدود است. چو هیچ کشوری نمی‌تواند هرنوع کالا و خدماتی را به هر تعداد که بخواهد ارائه نماید. بدین جهت مساله انتخاب بین کالاها و خدمات مختلف اهمیت خاصی پیدا می‌کند. زمانی که انسان دریافت که نمی‌تواند نیازهای نامحدود را با مانع محدود خود به صورت حداکثر ارضاء نماید، ناگزیر چاره‌ای اندیشید و آن ارضاء نیازها در حد مطلوب است و این مفهومی ار بودجه است.
واژه‌شناسی بودجه
کلمه بودجه ابتدا در زبان عامیانه فرانسویان عهد میانه (بین قرون چهاردهم تا شانزدهم میلادی) با شکل Bouyette و با تلفظ «بوژت» با معنی کیسه و کمربندهایی که از چرم ساخته شده بودند، بکار می‌رفت و به ویژه به کیسه‌های چرمی و کوچک که در آن پول نهاده و به کمر می‌بستند، اطلاق می‌شده است. این کلمه با کمی تغییرات به شکل «بوچت» و با تلفظ وارد زبان انگلیسی در عهد میانه (بین قرون دوازدهم تا پانزدهم میلادی) شده و به همان معانی در انگلستان رایج بوده است.
در انگلستان طی سال های قرن هفدهم و اوایل قرن هجدهم میلادی واژه فوق به شکل Budyet به تلفظ «باجت» تغییر شکل داده و به کیف چرمی کوچک حاوی پول، چک و یا سفته و مهر وزارت دارایی آن کشور اطلاق می‌شد. بعدها نام کیفی گردید که صورت دریافت‌ها و پرداخت‌های کشور را در آن می‌نهادند. بعد از انقلابات داخلی و بورژوازی در زمان چارلز دوم و تشکیل حکومت‌های پارلمانی واژه «باجت» برای اولین بار به کیف دستی وزیر دارایی انگلستان که در آن صورت‌حساب دریافت‌ها و پرداخت‌های دولت را به پارلمان می‌برد.
این واژه از آن زمان به بعد با همان شکل و تلفظ رایج گردیده و در اواخر قرن هجدهم، بعد از جنگ‌های استقلال آمریکا، به امریکا و بعد از انقلاب فرانسه با آن کشور صادر گردیده و تلفظ فرانسوی بودجه تداول یافت و با تدریج با به وجود آمدن حکومت‌های پارلمانی در سایر کشورهای جهان نیز رایج شده و اینک یکی از واژه‌های رایج مالی و بین‌المللی است.
تعریف بودجه:
از بودجه تعاریف مختلفی شده است که هیچ یک از این تعاریف را شاید نتوان تعریف کاملی دانست. با توجه به کاربردی که بودجه در زمان مختلف داشته، برداشت‌های متفاوت و خاصی از آن به عمل آمده است.
بودجه برنامه مالی است برای عملیات آتی.
بودجه عبارت از طرحی جامع در قالب اصطلاحات مالی، به دلیل آنکه یک برنامه جاری برای مدت معینی اجرا می‌گردد.
بودجه ... یک سند مالی است که مربوط به درآمدها و هزینه‌ها دولت
بودجه یک برنامه کار است، یک پیش‌بینی است و می‌تواند یک معیار هزینه و یک ضابطه شنجش کارایی دستگاه‌ها باشد.
بودجه ابزاری است برای بهبود و تصویب برنامه‌های توسعه.
فرآیند بودجه‌ریزی
بودجه‌ریزی شامل چهارمرحله ذیل می‌باشد:
مرحله تهیه و تنظیم و پیشنهادات لایحه بودجه
مرحله تصویب بودجه
اجراء بودجه
مرحله نظارت بر بودجه
به منظور ایجاد هماهنگی در تهیه و تنظیم موافقت‌نامه هزینه‌ای (جاری) سال 1381 سازمان آموزش و پرورش استان‌ها، ضمن تاکید بر رعایت خط‌مشی‌های اساسی، سیاست‌های اجرایی برنامه سوم توسعه، مفاد تبصره‌های قانون بودجه سال 1381 کل کشور و ضوابط اجرایی بودجه سال 1381، ضوابط مالی ناظر بر تهیه و تنظیم بودجه بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27/11/1380 مجلس شورای اسلامی و سایر قوانین مرتبط، موارد ذیل به عنوان دستورالعمل ابلاغ میشود.
ضروری است ضمن تنظیم موافقت‌نامه‌های هزینه‌ای، دقت لازم در رعایت مفاد این دستورالعمل بعمل آید.
الف: اصول و خط مشی‌های راهبردی
تکمیل و تثبیت نظام مدیریتی و اجرایی غیرمترمتمرکز.
توسعه مشارکت‌های مردمی و استفاده از ظرفیت‌های بخش غیردولتی در تصدی فعالیت‌های آموزشی، پرورشی و پشتیبانی.
قراردادن امر تربیت دانشآموزان در متن برنامه‌ها و فعالیت‌های آموزشی و تعمیم آن به کلیه‌ی عوامل دست‌اندرکار در مدارس.
تقویت امور پرورشی، فرهنگی، ورزشی و فوق‌برنامه دانشآموزان و غنی‌سازی اوقات فراغت آنها در مدرسه و خارج از مدرسه.
بهبود کیفیت امور بهداشتی و تغذیه‌ای دانشآموزان.
تعمیق معرفت و بصیرت دینی و قرآنی و تحکیم مبانی فکری و عملی ارزش‌های انقلاب اسلامی و تعمیم فرهنگ ایثار و شهادت.
اهتمام همه جانبه نسبت به اعتلاء و گسترش ورزش و سلامت دانشآموزان.
افزایش کیفیت تحصیلی و تربیتی دوره آموزش عمومی به ویژه ابتدای.
تکمیل پوشش تحصیلی دوره ابتدایی به نحوی که کودکان واقع در سنین واجب‌التعلیم به دلیل عدم دسترسی به مدرسه از تحصیل محروم نشوند.
افزایش پوشش تحصیلی دوره‌های راهنمایی تحصیلی و متوسطه به ویژه در مناطق روستایی و عشایری.
کاهش نابرابری‌های موجود در آموزش و پرورش دختران در مقایسه با پسران در بخش‌های آموزشی، پرورشی و بهداشتی.