بودجه سرمایه‌اى
بودجه سرمایه‌اى capital budgetعبارت است از مجموعه طرحهاى سرمایه‌گذارى که یک وجه مشترک دارند؛ یعنى بازده هریک از اینها در دورههاى بلندمدت بیش از یک سالبهدست مى‌آید؛ براى مثال طرحهاى سرمایه‌گذاى براى دورههاى ۵، ۱۰، ۱۵، یا حتى ۲۰ ساله امرى بسیار متداول است. چنین سرمایه‌گذارى‌هائى را سرمایه‌گذارى بلندمدت term investment long مى‌نامند.
تشخیص برخى سرمایه‌گذارى‌ها چندان مشکل نیست؛ مانند تشخیص هزینه‌هاى ساختمانى مربوط به ایجاد کارخانه تولیدی، یا خرید ماشین‌آلات جدید و جایگزین کردن وسایل قدیمى به‌جاى آن و در نتیجه بالا بردن ظرفیت کارخانه. اما تشخیص برخى سرمایه‌گذارى‌ها چندان ساده نیست؛ از جمله تشخیص هزینه‌هاى سنگین تبلیغاتى و اجراء برنامه‌هاى تحقیق و توسعه که احیاناً مستلزم سرمایه‌گذارى‌هاى چندین ساله خواهد بود. تعیین سودآورى این قبیل طرح‌ها نیز نسبتاً مشکل است. متنوع ساختن فعالیت شرکت از راه خرید شرکت‌هاى گوناگون و ادغام آنها در یکدیگر به‌منظور کاهش خطرهاى احتمالى نیز نمونه‌اى از سرمایه‌گذارى‌ها بلندمدت هستند. برخى شرکتها دامنه فعالیت‌هاى خود را چنان گسترش داده و آنها را متنوع ساخته‌اند که به‌صورت نوعى مجتمع درآمده‌اند. یکى از این مجتمع‌ها، مجموعه‌اى از شرکتها است که تقریباً همه چیز (از قلم خودنویس تا هلیکوپتر) تولید و عرضه مى‌کند. صنعت بانکدارى نیز نمونه جالبى از این مقوله است. برخى شرکتها فعالیت‌هاى خود را صرف خرید سهام بانک‌هاى دیگر مى‌کنند و برخى نیز توجه خود را معطوف فعالیت‌هاى دیگر از قبیل: داده‌پردازی، پرداخت وام‌هاى بلندمدت به شرکتها (براى خرید ماشین‌آلات سنگین) و خرید اسناد مربوط به حساب‌هاى دریافتنى یا حق‌العمل‌کارى factoringمى‌کنند.
مراحل اجرائى بودجه‌بندى سرمایه‌اى
بودجه‌بندى سرمایه‌ای فرآیندى است که مى‌توان بدان‌وسیله طرحهاى توجیه‌پذیر را شناسائى کرد و به مورد اجراء گذاشت. مراحل اجرائى بودجه‌بندى سرمایه‌اى عبارتند از:
تشخیص و شناسائى طرحهاى سرمایه‌گذارى
۲. ارزیابى و تعیین مطلوبیت هریک از طرح‌ها
۳. گزینش یا انتخاب طرح مطلوب
۴. طبقه‌بندى طرح‌ها و انتخاب بهترین آنها در صورتى‌که وجوه موجود براى تأمین مالى مجموعه‌اى از سرمایه‌گذارى‌ها کافى نباشد
۵. تجزیه و تحلیل نتایج تصمیمات گذشته که در مورد طرح‌ها سرمایه‌گذارى گرفته
احتمال دارد برخى طرحهاى سرمایه‌گذارى در یکى از چهار مرحله یادشده فوق رد شوند. نتایج به‌دست آمده از طرح‌هائى که پیش از این به اجراء درآمده‌اند در مرحله پنجم موردتجزیه و تحلیل قرار مى‌گیرند و در این مرحله نسبت به ادامه یا توقف طرح، یا ایجاد تغییراتى در آن تصمیم‌گیرى مى‌شود. اجراء طرح هنگامى متوقف مى‌شود که مدیران شرکت اطمینان یابند که ادامه آن تأثیرى در افزایش ثروت سهامداران نخواهد داشت. مرورى بر تصمیمات گرفته‌شده در گذشته موجب افزایش توانائى‌هاى مدیریت شرکت در ارزیابى سرمایه‌گذارى‌هاى آینده و قضاوت در مورد آنها خواهد شد
بودجه‌بندى سرمایه‌اى را غالباً فرآیندى پویا مى‌دانند؛ زیرا مى‌توان طرحهاى مختلف را به‌صورت مستمر شناسائى کرد. امکان دارد که تغییر محیط بیرونى شرکت باعث تغییر مطلوبیت طرح‌ها سرمایه‌گذارى کنونى یا طرحهاى پیشنهادى شود. براى مثال اقدامات شرکت‌هاى رقیب، تحقیقات بازاریابی، چرخه‌هاى تجاری، تورم غیرمنتظره، مقررات جدید وضع‌شده و به کارگیرى تکنولوژى‌هاى جدید ممکن است باعث تغییر مطلوبیت طرحهاى سرمایه‌گذارى‌هاى کنونى یا طرحهاى پیشنهادى شوند؛ بنابراین مراحل بودجه‌بندى سرمایه‌اى به‌صورت نوعى فعالیت مستمر شرکت درمى‌آید
بودجه‌بندى سرمایه‌اى در شرکتها
بودجه‌بندى سرمایه فرآیند مستمرى است که از آن در اجراء وظایف مختلف مدیریت در سطوح مختلف شرکت استفاده مى‌شود. مدیران بازاریابى و تولیدى و مهندسى و مالى در شکل دادن به بودجه‌هاى سرمایه‌اى (که شرکت در آن خصوص تصمیم مى‌گیرد( نقش اساسى دارند؛ به‌علاوه اعضاء سایر دوایر نیز در فرآیند بودجه‌بندى سرمایه‌اى نقش‌هاى مهمى بر عهده دارند و در مواقع ضرورى و لحظات بحرانى از هیچ کمکى فروگذارى نمى‌کنند
نقش مدیریت مالى در بودجه‌بندى سرمایه‌اى
ارزیابى مالى طرحهاى سرمایه‌گذارى بر عهده مدیران مالى است. به دو نوع سرمایه‌گذارى باید توجه کرد:
سرمایه‌گذارى‌هائى که هدف آنها مستقیماً افزایش فروش و سود شرکت است
۲. سرمایه‌گذارى‌هائى که هدف آنها کاهش هزینه‌ها و در نتیجه افزایش سود شرکت است
ماهیت این نوع سرمایه‌گذارى‌ها که اصولاً بلندمدت هستند به‌گونه‌اى است که پس از تصمیم‌گیرى سودآورى شرکت را براى چندین سال تحت تأثیر قرار مى‌دهد. از دیدگاه مدیریت مالی، هدف بودجه‌بندى سرمایه‌اى عبارت است از گزینش آن دسته از طرحهاى سرمایه‌گذارى بلندمدت که انتظار مى‌رود با اجراء آن طرح‌ها، ثروت صاحبان سهام به حداکثر برسد
داده‌هاى لازم براى ارزیابى طرحهاى سرمایه‌گذارى
ارزیابى مطلوبیت طرحهاى مختلف سرمایه‌گذارى مستلزم بررسى چند مرحله است. مدیر مالى مسئول اجراء سه مرحله اصلى است:
تعیین میزان خالص سرمایه‌گذارى و جریان‌هاى نقدى ورودى مورد انتظار
۲. در نظر گرفتن ارزش زمانى پول از راه محاسبه ارزش فعلى جریان‌هاى نقدی
۳. استفاده از معیارهاى بودجه‌بندى سرمایه‌اى به این منظور که آیا طرح مزبور بازده موردنظر را عاید شرکت خواهد کرد یا خیر.
تعدیلاتى که در سرمایه در گردش رخ مى‌دهد
اگر اجراء طرح مربوط به بودجه‌بندى سرمایه‌اى به‌گونه‌اى باشد که باعث افزایش دارائى هاى جارى )مانند موجودى کالا و حساب‌هاى دریافتنی( شود، باید سرمایه در گردش مربوط به طرح را در محاسبه میزان خالص سرمایه‌گذارى و جریان‌هاى نقدى منظور کرد. انتظار مى‌رود که سرمایه در گردش در پایان عمر مفید آن طرح به‌صورت کامل بازیافت شود. بر این اساس باید دو نوع تعدیل در سرمایه در جریان‌هاى نقدى ایجاد کرد:
نخست در زمان محاسبه میزان خالص سرمایه‌گذاری. به‌هنگام تعیین خالص سرمایه‌گذاری، آن مقدار از سرمایه در گردش که مورد تعهد شرکت است به‌عنوان جریان خروجى اضافى (مازاد بر جریان خروجی) به حساب مى‌آید و باید آن مقدار را بر میزان سرمایه‌گذارى اضافه کرد، ولى این رقم اضافى به حساب سرمایه منظور نمى‌شود و مستهلک نمى‌گردد.
دوم با توجه به تغییراتى که در مقدار سرمایه در گردش رخ مى‌دهد (افزایش سرمایه در گردش) باید جریان‌هاى نقدى را تعدیل کرد. افزایش در سرمایه در گردش به‌عنوان جریان نقدى خروجی، از جریان نقدى کسر مى‌شود. کاهش در سرمایه در گردش به‌عنوان جریان نقدى ورودی، به جریان نقدى اضافه مى‌شود. در هریک از این حالات جریان نقدى را باید براساس رقم پس از کسر مالیات تعدیل کرد.
محاسبه جریان نقدى
عبارت جریان نقدى cash flowبراى بیان میزان بازده نقدى طرحهاى مختلف سرمایه‌گذارى به‌کار مى‌رود. امکان دارد میزان وجه نقد را نتوان به‌طور دقیق تعیین کرد، با وجود این مى‌توان با استفاده از داده‌هاى حسابدارى ارقامى بسیار نزدیک به مقادیر واقعى را محاسبه کرد. بازدهى سالانه هر طرح سرمایه‌گذارى عبارت است از سود قبل از کسر استهلاک و مالیات. پس جریان نقدى را مى‌توان به‌صورت معادله ذیل نشان داد
جریان نقدى = سود قبل از کسر استهلاک و مالیات
جریان نقدى را به‌صورت سود پس از کسر مالیات به‌اضافه استهلاک (profit after taxes plus depreciation) نیز مى‌توان تعریف کرد. از آنجا که استهلاک، هزینه‌اى غیرنقدى است، باعث به‌وجود آمدن سپر مالیاتى (صرفه‌جوئى مالیاتی ) مى‌شود و مالیات شرکت را کاهش مى‌دهد. به هر حال، سود سالانه شرکت (پس از کسر مالیات) باعث مى‌شود که جریان نقدى به مبلغى معادل هزینه مالیات کاهش یابد. بنابراین براى برآورد و تعیین جریان نقدى یک طرح باید هزینه استهلاک را به رقم سود پس از کسر مالیات اضافه کرد.
محاسبه مبلغ خالص سرمایه گذارى
هنگامى‌که طرحى پذیرفته مى‌شود، خالص وجوه نقدى را که از این بابت خرج مى‌شود خالص سرمایه‌گذارى N.NET investment و زمانى را که سرمایه‌گذارى اولیه در آن‌صورت مى‌گیرد زمان صفر مى‌نامند.