صنعت گردشگری
گردشگر کسی است که به منظوری غیر ازکار و کسب درآمد برای مدتی بیش از یک شب و کمتر از یکسال به سرزمنین جز اقامت گاه خود وارد می شود و در آن اوقات را سپری می کند و صنعت گردشگری آمیزه ای از فعالیت های گوناگون از حمل و نقل و تغذیه تا اقامت و مدیریت رویدادها است که در جهت خدمت رسانی به گردشگران، به صورت زنجیره ای بهم پیوسته ایفای نقش می کنند. براساس تعریف بازدیدکنندگان یک روزه و تفرجگران نیز در تعریف گردشگر وارد شده اند. گردشگری( توریسم) عبارتی است که کلیه فعالیت هایی که گردشگران در هنگام سفر انجام می دهن و به ایشان مرتبط می شود را دربرمی گیرد و این می تواند شامل؛ برنامه ریزی برای سفر، جابجایی میان مبدأ و مقصد، اقامتگاه و نظایر آن باشد.
این تعریف شامل چهار مرحله از رفتار مصرف کننده است که گاه با یکدیگر هم پوشانی دارند.
1- فعالیت های قبل از سفر که شامل کسب اطلاعات در مرحله پیش از سفر ازمنابع گوناگون از جمله دوستان و خانواده، بروشورهای گردشگری، و نظایر آن، ذخیره جا برای سفر در اسباب حمل و نقل واقامتگاه یا بطور کلی برنامه و بسته سفر، و بالاخره آماده شدن برای سفر است.
2- انجام سفر از مبداء به مقصد که ممکن است مدتی بیش از یک روز را دربرگیرد.
3- آنچه گردشگر در مقصد انجام می دهد همچون بازدید از یک جاذبه، یا شرکت در یک رویداد گردشگری که ماهیتی بسیار متنوع دارند.
4- رفتارهای پس از سفر از قبیل چاپ فیلم و عکس های گرفته شد در طول سفر و بیان خاطرات آن برای دیگران.
برای ارائه تعرفی جامع از گردشگری حسب آنچه موردنظر سازمان جهانی جهانگردی است به نمودار 1-1اشاره می شود.
چنانچه ملاحظه می شود مسافران شامل گروههایی هستند که در طبقه بندی گردشگران و تفرجگران جای می گیرند و گروههایی که در طبقه بندی گردشگران و تفرجگران قرار ندارند، حسب تعریف؛ کارگران مرزی، اقوام چادرنشین کوچ کننده، مسافران ترانزیت، پناهندگان، کارکنان نیروهای مسلح که حسب مأموریت به سرزمینی وارد می شوند، کارکنان نمایندگی های سیاسی، دیپلمات ها و بستگاه و خدمه ایشان، مهاجران موقت و دائمی از جمله گردشگران و تفرجگران به شمار نمی روند.
گروهی که در شمار آمار گردشگری می آیند نیز خود شامل گردشگران و تفرجگران می شوند. تفرجگران شامل بازدیدکنندگان یک روزه و مسافران کشتی های تفریحی و خدمه وسایل حمل و نقل همچون خلبانان و مهمانداران و کارکنان کشتی ها و قطارها هستند.
حسب انگیزه بازدید نیز می توان گردشگران را طبقه بندی نمود، آنها ممکن است بمنظور کسب لذت و گذران فراغت سفر کنند.( مسافران تعطیلات، گردشگری فرهنگی، ورزشکاران، دیدار بستگان و دوستان ومواردی از این دست) یا انگیزه آنها ممکن است تخصصی و کاری باشد( شرکت در همایش ها و نمایشگاه ها، مأموریت ادرای و نظایر آن را دربر می گیرد.
اینکه که گردشگر و صنعت گردشگری را تعریف نمودیم می توانیم به معرفی محصولات این صنعت بپردازیم.
2-1- محصولات صنعت گردشگری
نخستین و شاید مهمترین ویژگی حاکم بر محصولات صنعت گردشگری آن است که این محصولات بیشتر در قلمرو خدمات قرار می گیرند. این درست است که برخی محصولات این صنعت نظیر سوغات و یادگاری کالاهایی ملموس هستند، لیکن حجم آنها با توجه به ارزش سایر محصولات گردشگری قابل قیاس نیست.
علاوه براین باید توجه داشت که برخی محصولات عرضه شده در صنعت گردشگری به طور کلی قابل مبادله در بازار نمی باشند و به دیگر سخن برای آنها قیمتی معین نمی شود.
به عنوان نمونه هایی از این دست می توان به شعف و لذتی که گردشگر حین قدم زدن در خیابان چهارباغ اصفهان یا شانزه لیزه پاریس کسب می کند یا شادابی و نشاط حاصل از تماشای مناظر طبیعی در یک مقصد گردشگری اشاره نمود. در این موارد اگر چه گردشگر بابت سفر هزینه هایی( اعم از پول و زمان) صرف نموده است و خدمات دیگری را از قبیل اخذ ویزا، حمل و نقل، اقامت و راهنمایی خریداری کرده است، اما بابت استفاده از جاذبه های ذکر شده مبلغی از او اخذ نمی گردد و می توان گفت این محصولات در بازار مبادله نمی شوند.
به خاطر داشته باشیم که اغلب فروش بسته سفر برای تعطیلات را، به فروش رؤیاها تعبیر می کنند و این تعبیر چندان نیز از حقیقت دور نیست. وقتی که گردشگری یک بسته خارجی را می خرد چیزهایی بسیار بیش از خدمات حمل و نقل، اقامت، راهنمایی یک بازدید از جاذبه ای دیدنی یا غذا را خریداری کرده است، او خود را در میان مجموعه ای از عوامل بیرونی همچون محیطی که پیشتر تجربه نکرده است، آب و هوایی دلچسب، فضا و محیط تاریخی یک شهر قدیمی و فرهنگ و میراث سرزمین مقصد که محصولاتی غیرقابل لمس و غیرفیزیکی هستند، پیدا می کند.
ویژگی دیگر بسیار مهم محصولات صنعت گردشگری آن است که امکان بردن محصول نزد مشتری تقریباً وجود ندارد، بلکه این مشتری است که برای لذت بردن از محصولات این صنعت باید رنج سفر را بر خود همواره نماید. همچنین باید گفت که میزان عرضه محصولات گردشگری نیز تثبیت شده است. به عنوان مثال تعداد صندلی های یک پرواز، اتاق های یک هتل و یا میزهای یک رستوران در یک دوره معین که در ادبیات اقتصادی آن را کوتاه مدت می خوانند، قابل تغییر نیست. علاوه بر آن محصولات صنعت گردشگری عمدتاً غیرقابل ذخیره و انبار کردن هستند. چگونه می توان هوای رؤیایی ساحل جزیره کیش در اسفند ماه یا عطر دل انگیز شکفتن بهارنارنج در نیمه دوم فرودین و نیمه نخست اردیبهشت ماه را در نارنجستان های شیراز ذخیره نمود و چگونه می توان یک صندلی خالی مانده در اصفهان- مشهد یا تخت رزرو نشده در یک هتل را انبار کرد، این همه نمونه هایی از اهمیت نقش فعالیتهای مرتبط با بازاریابی در صنعت گردشگری هستند. شواهد فوق نشان می دهد که تا چه اندازه مسئولیت بازاریابی در صنعت گردشگری منحصر به فرد بوده و نیازمند خلاقیت و ابتکار است.
تورگردان ها
اغلب سازمان هایی که خود را تورگردان می خوانند، از وظایف مشخصی در صنعت گردشگری برخوردارند، آنها عناصری همچون حمل و نقل، اقامت و سایر خدمات را به صورتی جداگانه خریداری کرده و ضمن ترکیب آنها با یکدیگر به صورت یک بسته سفر(Pac) به شکل مستقیم یا غیرمستقیم به مشتریان( متقاضیان سفر) عرضه می نمایند. به این ترتیب جایگاه تورگردانها را در چارت زیر می توان نشان داد.