مفهوم دانش :
دانش ،نه داده است و نه اطلاعات ،هر چند که به هر دو مربوط بوده و تفاوت آنها لزوما ماهوی نیست و صرفا از نظر مراتب با هم متفاوتند .
سردرگمی درباره مفهوم داده ،اطلاعات و دانش – تفاوتها و مفاهیم آنها هزینه های زیادی را بر مبتکران طرحهای فنی تحمیل کرده است و در عین حال نتایج مورد نظر آنان را محقق نکرده است. گاهی ،شرکت ها تا پیش از سرمایه گذاری وسیع در زمینه سامانه ای خاص ،اصولا به درستی نمی دانند چه می خواهند.
جان استوارت میل اقتصاددان انگلیسی معتقد است که بین افزایش تولید و علم رابطه وجود دارد. فرض وی این بود که دانش مهم ترین عامل ایجاد پویایی اجتماعی – اقتصادی و توسعه ثروت است.
هدف اولیه علم یا محقق ،روشن ساختن مسئله ای است که با آن مواجه شده است و هدف غایی او دست یابی به نظریه یا قانون علمی جهان شمول است.
علم در لغت به معنی معرفت و دانش است و به هر نوع آگاهی انسان نسبت به پدیده ها اطلاق می شود. علم دارای دو مفهوم عام و خاص است. مفهوم عام علم،Knowledge به معنی دانستن در مقابل جهل است. این واژه وقتی به کار می رود که انسان نسبت به موضوعی آگاهی پیدا می کند که از قبل این آگاهی را نداشته است. مفهوم خاص علم (Science) به معرفتی اطلاق می شود که با روشهای تجربی اثبات و تایید شده باشد.
کارل پوپر ،فیلسوف علم ،استدلال کرد که علم از طریق ابطال پذیری داعیه های دانشی خود (که نظریه ها ،پیش بینی ها ،و حدس ها را در معرض آزمونهای متوالی قرار می دهد. )پیشرفت می کند.
تعریف کاربردی دانش :
برخی محققان،علاوه بر"اطلاعات" و " دانش " که کم و بیش القا کننده مفهوم آگاهی و دانش هستند، از واژه های دیگری نیزاستفاده می کنند. مثلا به تشریح مفاهیمی نظیر : عقل َ،بصیرت ،اراده ،عمل و نظایر آنها می پردازند.
دانش:
اکثر مردم ،بطور شهودی فکر می کنند که دانش ،وسیع تر ،عمیق تر و غنی تر از داده ها و اطلاعات است.مردم معمولا هنگام گفت و گو درباره صاحبان دانش ،تصویر کسانی را ارائه می دهند که در زمینه ای خاص دارای اطلاعاتی زیاد ،عمیق و قابل اعتماد بوده و اشخاصی هوشمند و تحصیل کرده اند. مردم غالبا لفظ " دانشمند " یا دانشور" را برای یادداشت ،کتاب راهنما " و یا پایگاه اطلاعاتی به کار نمی برند،حتی اگر این موارد به وسیله افراد صاحب دانش تدوین شده باشند.
از آنجا که معرفت شناسان ،تمام عمر خود را صرف درک و فهم واقعیت "دانستن و دانشمندی " می کنند،ما را از پرداختن به این امر بی نیاز می سازند.
دانش از اطلاعات و اطلاعات از داده ها ریشه می گیرند. تبدیل اطلاعات به دانش در عمل بر عهده خود بشر است. این تبدیل ها از طیف واژه های زیر –که در انگلیسی همگی با حرف (C)شروع می شوند- صورت می پذیرند:
مقایسه Comparison
عواقبConsequences
ارتباطات Connections
گفت و گوConversation
دانش در عمل :
دلیل ارزشمند دانستن دانش ،عملی تر بودن آن در مقایسه با داده و اطلاعات است. دانش را می بایستی با اعمال و تصمیم گیری هایی که به بار آورده است ارزشیابی کرد . مثلا دانش بهتر از داده و اطلاعات می تواند تاثیر چشمگیری بر کاهش هزینه ها و طراحی محصولات جدید داشته باشد. از دانش می توان در تصمیم گیری های موثر تر در مورد راهبرد ها ،رقبا ،مشتریان ،کانالهای توزیع ،تولیدات و چرخه های حیات خدمات استفاده کرد .
دانش دارای قابلیت حرکت در مسیر عکس خود است،یعنی با از دست دادن ارزش ،به اطلاعات و سپس داده تبدیل می شود. یکی از دلایل اصلی این اتفاق که آن را دانش زدایی می نامیم ،حجیم شدن دانش است.
ویژگیهای دانش
علم ،معرفتی است منظم که با روشهای معین به دست می آید و قوانین یا روابط پایدار بین پدیده ها را بیان می کند.
علم و معرفت علمی تصادفی حاصل نمی شود،بلکه با روشهایی منظم و سنجیده به وجود می آید. بنابراین معرفت علمی اختصاص به فرد یا افرادی معین ندارد و کسی که مبادی و روشهای علمی بیاموزد و به کار بندد ،می تواند علم را دریابد.
قانون علمی می تواند معتبر ترین تکیه گاه انسان باشد. هیچ حقیقتی مانند علم ،مورد توافق مردم مکانها و زمانهای گوناگون قرار نمی گیرد.
با این وصف ،هر قانون علمی در عین حال که انعکاس دهنده واقعیتهاست به مرور زمان تکامل می یابد و هستی را وسیع تر ،دقیق تر و عمیق تر آشکار می کند.
ارزشها و باورها
گنجاندن ارزشها و باورها در مباحث دانش سازمانی ممکن است عجیب جلوه کند. عده ای ،سازمانها را پدیده هایی عینی و خنثی پنداشته و هدف آنها را صرفا تولید کالا و یا ارائه خدمات می دانند. این هدفها شاید با ارزشها در ارتباط باشند،اما باورها و ارزشها تاثیر بسزایی دردانش شرکتها و سازمانها دارند. به هر حال ،سازمانها از افرادی تشکیل شده اند که باورها و ارزشهای آنها به ناگزیر بر رفتار و اعمال آنها موثر خواهد بود. شرکتها ،دارای سوابقی هستند که تحت تاثیر رفتارها وگفتارهای ناشی از ارزشها به وجود آمده اند.
ارزشها و باورها از عناصر پدید آورنده دانش به شمار می آیند. ارزشها و باورها زوایای نگرش ما را به وجود می آورند و در واقع حکم می کنند که چه پدیده هایی را مشاهده و جذب کنیم و از فرایند به چه نتایجی برسیم . انسانها با باورهای متفاوت ،مسائلی متفاوت را در شرایط و موقعیتهای یکسان،ملاحظه کرده و دانش خود را بر اساس باورهای خویش سازماندهی می کنند. کسی که برای هیاهوی زندگی شهری ارزش قائل است،ممکن است تنوع و جنبش را در خیابانهای شلوغ شهر مشاهده کند،اما کسی که سکوت زندگی روستایی را ترجیح می دهد،ممکن است همان صحنه را بی نظم و خطرناک ببیند.
اندوخته غنی دانش
بازارهای دانش بر خلاف بازارهای کالا، با هر مبادله ای که صورت می گیرد بر سرمایه کلی دانش سازمان می افزایند. فروشنده دانش با عرضه کالای خود، دانش خویش را از دست نمی دهد. او با عرضه دانش نه تنها بر اندوخته کلی دانش سازمان می افزاید، بلکه چه بسا برخی از کاستی های علمی خود را اصلاح کرده و در عین حال باعث دانش آفرینی یا دانش زایی می شود. دانش دریافتی در کنار دانش موجود، تعامل، تفکر و نظرات جدیدی را ایجاد می کند که نه خریدار و نه فروشنده قبلاً احاطه ای بر آنها نداشته اند. یکی از منابع اصلی دانش جدید تحت عنوان «دانش آفرینی» است.
دانش آفرینی
لحظه های تلخ، ارزش علمی دارند. یادگیرنده خوب، هیچ گاه این لحظه های ناب را از دست نمی دهد.
ralph waldo emerson رالف والد و امرسون
همه سازمان های سالم دانش را خلق و از آن استفاده می کنند. سازمان ها بر اثر تعامل با محیط پیرامون خود، اطلاعاتی را جذب و آن ها را به دانش تبدیل می کنند. سپس این دانش را با تجربیات، ارزش ها مقررات داخلی خود درهم می آمیزند تا به این ترتیب مبنایی برای اقدامات خود به دست آورند. سازمان های سالم، مسائل را حس می کنند و به شرایط پاسخ می دهند. سازمان بدون دانش نمی تواند خود را سازمان داده و به عنوان شرکتی زنده و پویا، حفظ کند.
آن چه که بسیار مهم است (آگاهی) و(دانش آفرینی آگاهی) و (دانش آفرینی آگاهانه) است، یعنی همان فعالیت های مشخصی که انجام می دهند و طرح هایی که برای افزایش سرمایه دانش شرکت اجرا می کنند. به طور کلی، این امور کمترین فعالیت های نظام یافته در زمینه (مدیریت دانش) بوده اند.
کسب دانش
به هنگام صحبت درباره (دانش آفرینی)، به همان اندازه که منظور (دانش کسب شده) به وسیله شرکت است، (دانش خلق شده) در درون آن نیز مدنظر است. (دانش کسب شده) حتماً نباید دانشی تازه خلق شده در جهان باشد، بلکه ممکن است صرفاً برای سازمان دانشی نو به شمار آید. شرکت ها به دلایلی مختلف شرکت های دیگر را می خرند؛ مثلاً به منظور کسب درآمد بیشتر، رسیدن به اندازه ای راهبردی، یافتن ترکیب محصولات جدید، دستیابی به بازارهای جدید و بهره برداری از تخصص مدیران ارشد (البته با توجه به مقوله کسب دانش). شرکت های خریدار گاهی با توقع کسب سود بیشتر از طریق افزایش دانش شرکت خریداری شده به سرمایه دانش خود، بها و قیمت بیشتری بابت خرید شرکت پرداخت می کنند.
خرید «لوتوس» به وسیله «آی. بی. ام» در ۱۹۹۵ شاهد مثالی تازه در تأیید این نوع خریده است.
آی. بی. ام، مبلغ ۵/۳ میلیارد دلار یعنی ۱۴ برابر بیش از ارزش دفتری شرکت لوتوس (۲۵۰ میلیون دلار) برای به دست آوردن آن پرداخت کرد. واضح است که آی. بی . ام این بها را برای به دست آوردن درآمدهایی نپرداخته است که (لوتوس) با عرضه (نوتز (nnotes)) و دیگر محصولات جدید خود کسب می کرد. ۲۵/۳ میلیارد دلار بهای اضافه ای که آی.بی.ام به لوتوس پرداخته است، نشان می دهد که دانش منحصر به فرد لوتوس در مورد نوتز و دیگر کاربردهای مشترک نرم افزاری از نظر آی.بی.ام بسیار ارزشمند بوده است. در واقع مغزهایی که (نوتز) را به وجود آورده اند، از نرم افزارهای یاد شده باارزش ترند، چرا که از قدرت پیش بینی نسل بعدی نرم افزارهای ارتباطی و تسهیم اطلاعاتی برخوردار بوده و دارای مهارت ها، تجربیات و خلاقیت هایی هستند که (آی.بی.ام) برای استفاده از دانش خود به منظور ورود به دنیای جدید نرم افزارهای گروهی، به آنها نیاز دارد. نظر و عقیده ضمنی (آی.بی.ام) این است که توانایی های (لوتوس)، در واقع دانش آن، خالق ارزش هایی بیش از نتیجه حسابگری های محض مالی است.
اصولاً شرکت ها در چارچوب فرهنگ خاص خود به خلق دانش می پردازند، بنابراین (فرهنگ) همواره بیش از دیگر منابع سازمانی در برابر انتقال دانش مقاومت می کند.
تلاش برای اندازه گیری ارزش دانش، حداقل نشان دهنده آن است که دانش نوعی سرمایه و دارایی تلقی می شود و در عین حال اندازه گیری کمّی آن کاری دشوار است. (سید شافلر sid schoeffler) مشاور در ارزیابی دانش و یکی از مبتکران روش "پیمز pimes" که شیوه ای برای سنجش موفقیت های راهبردهای بازاریابی است، ثابت کرده است که ترازنامه شرکت تنها ۲۰ تا حداکثر ۲۵ درصد از ارزش واقعی شرکت را نمایش می دهد. به بیانی دیگر، به عقیده او راه مشخص و قابل قبولی برای تحلیل دقیق ارزش بخش اعظم شرکت وجود ندارد. مؤسسه های تجاری و اقتصادی مثل (fasb) ، (gatt) ، (oecd)، (ec)و سازمان های دولتی امریکا، در حال صورت بندی آرایه هایی بر پایه اطلاعات مالی موجود به عنوان سیستم های مقدماتی برای ارزیابی دانش هستند. با ادامه این تحقیقات و به دست آمدن ابزارهای تحلیلی بهتر، بازار شرکت ها از کارآیی بیشتری برخوردار خواهد شد و خریدهای انجام شده بر پایه دانش قابل اندازه گیری، رو به فزونی خواهد نهاد.
اگر دست اندرکار دانش باشیم، ضرب المثل معروف "دزدی خوب، نیمی از کار است"
را منطقی درست تلقی خواهیم کرد ممکن است متوجه نباشید که دانش مورد
نیاز خود را قبلاً از در بیرون رانده اید
اصول اولیه رمزگذاری دانش
نخستین مشکل مطرح در رمزگذاری این است که دانش را چگونه رمزگذاری کنیم تا ویژگی های متمایز خود را از دست ندهد و در ضمن به اطلاعات یا داده هایی مثبت تبدیل شود. به بیانی بهتر، دانش به ساختار نیاز دارد، ولی ساختار زیاد قاتل دانش است. شرکت هایی که می خواهند در رمزگذاری دانش موفق باشند بایستی چهار اصل زیر را مدنظر قرار دهند :
۱. مدیران می بایستی مشخص سازند که دانش رمزگذاری شده باید به کدام هدف های تجاری معطوف باشد (مثلاً شرکت هایی که دغدغه آنها نزدیکی بیشتر به مراجعان است، شاید رمزگذاری دانش مربوط به مراجعان خود را مقرون به صلاح بدانند).
۲. مدیران می بایستی بتوانند دانشی را که آنان را به هدف های مورد نظرشان هدایت می کند در هر شکلی که هست به درستی شناسایی کنند.
۳. مدیران دانش باید فایده و ارتباط دانش با هدف ها را مبنای رمزگذاری آن قرار دهند.
۴. رمزگذاران باید وسیله ای مناسب برای رمزگذاری و توزیع دانش عرضه کنند.
یافتن منابع دانش برای رمزگذاری آن بی تردید از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر ندانیم منشاء دانش کجاست و آن را نیابیم، مثل این است که ندانیم خود دانش چیست. طراحی نقشه منبع دانش شرکت بخش مهمی از روند رمزگذاری است. به محض یافتن منبع دانش می بایستی آن را برای درک اهمیت. کاربرد و کیفیت آن در سازمان ارزشیابی کنیم. آیا منشاء دانش مورد نظر، دانش مکتوم، غنی و پرورش یافته یک متخصص است یا دانش صریح، کلی و مبتنی بر قوانین؟ یا مابین آنها قرار دارد؟ این که آیا می بایستی در دانش دخل و تصرف کرد، به اهمیت آن بستگی دارد، بی گمان آن چه باید با دانش انجام دهیم، به نوع آن بستگی دارد. ارزشیابی دقیق اگر چه کار زیادی می برد. به مهارت مهم و دانش شرکت نیاز دارد و بسیار پرهزینه است، اما برای رمزگذاری موفقیت آمیز دانش شرکت اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. هزینه بالای ارزشیابی، دلیل عمده تأکید بر هدف یا هدف هایی مشخص است.
اهمیت دانش مدیریت
مدیریت د رعهد قدیم به صورت آزمایش و خطا بوده و اطلاعات سازمان یافته دراین مقوله وجود نداشته است و تنها از طریق آثار تاریخی و سخنان متفکران و حاکمان آن روزگار می توان به مباحث مدیریتی پی برد. هرچند مدیریت ،از پدیده هایی است که جامعه بشری از آغاز پیدایش ،به علت اجتماعی بودن زندگی انسانها با آن روبه رو بوده است.
به طور کلی می توان گفت در طول تاریخ حیات بشری ،مدیریت به سه دوره تکامل (پیش نوگرایی ،نوگرایی و فرانو گرایی )تقسیم شده است. دوره پیش نوگرایی از نظر زمانی از ده هزار سال قبل از میلاد شروع و تا سال 1450 میلادی ادامه داشته است. از ویژگیهای این دوره غیر علمی بودن فعالیتهای مدیریتی بوده است. دوره نوگرایی ،سالهای 1450 تا 1960 است که عمدتا از روش شناسی مبتنی بر عقل و تجربه در فعالیتهای مدیریتی استفاده می شد و دانشمندان مدیریت به دنبال قانونمندی و جهان شمول کردن نظریه های خود بودند. در عصر فرا نوگرایی ( پست مدرنیسم ) دانشمندان به دنبال اجرای روشهای علمی در مدیریت بوده اند(هرچند این حرکت تا حدودی در دوره قبل صورت پذیرفته بود) اما نظریه های گذشته دارای کمال نبود. این دوره از دهه 1960 شروع شده است ( در برخی از متون اشاره شده است که پایان دهه شصت و آغاز دهه هفتاد میلادی نقطه ظهور پست مدرنیسم است). این پدیده یکی از مهمترین جنبش های قرن بیستم محسوب می شود. محور قرار گرفتن دانش ،جزء ویژگیهای این جامعه است و اهمیت علمی شدن سازمانها و به عبارتی ظهور سازمانهای دانش مدار و کارکنان و مدیران دانشی از پدیده های این عصر است. بنابر این استفاده از روشهای تحقیق مبتنی بر دانش در جهت تحقق اهداف جامعه فرا نوگرا و تکامل آن و کمک به مدیران برای شناسایی مشکلات سازمانی و و بهبود آن بسیار موثر بوده است.